VOOR DE VERENIGING DE HEI OP BESTUREN MET AMBITIE(S)

Jaargang 34, nr.1 Maart 2014

HEEMRANK

Vereniging “Vrienden van de Heemtuin Malden” Secr.: Hetty Koemans, Postbus 30, 6580 AA Malden Red.: Suzanne Hägele e-mail redactie: [email protected]

BESTUREN MET AMBITIE(S) In het huidige bestuur is ruimte voor een nieuw bestuurslid. Het bestuur is daarom op zoek naar een bestuurslid die net als het bestuur de schouders zet onder de doelstellingen van de vereniging. Het bestuur verdeelt op basis van persoonlijke kwaliteiten en interesses onderling haar taken en werkzaamheden. Door de recente ontwikkelingen komen er bij ons nieuwe

Het Heemhuis, Bosweg 8a, Malden tel.: 024-3586638 www.heemtuinmalden.nl [email protected] IBAN: NL41 RABO 0131638211

onderwerpen op tafel zoals vrijwilligersbeleid, samenwerking, coördinatie van activiteiten en werkzaamheden met groene clubs. Ben jij of ken jij iemand met belangstelling voor mensen, natuur, educatie en heeft het samenwerken met basisscholen, verenigingen, stichtingen en clubs jouw belangstelling, laat dit het bestuur dan weten. Stuur jouw motivatie in een e-mail naar [email protected]

VOOR DE VERENIGING DE HEI OP Om de alledaagse bestuurstaken en de keuzes m.b.t. verenigingstaken eens goed en van een afstand te bezien besloot het bestuur een zogenaamde “Heidag” te doen. Op zaterdag 30 november was het voltallig bestuur op tijd van huis gegaan om in het Zwaantje eens gezamenlijk naar de horizon van onze vereniging te turen. Met een goede voorbereiding gaat een dergelijk avontuur dan zeker lukken. Op deze bijeenkomst kwamen vragen over de tot nu toe gevolgde koers en een eventueel gewenste bijstelling aan de orde. Aan de gezamenlijke formulering van vernieuwde aanpak en standpunten ging de individuele overdenking van alle deelnemers vooraf. Tijdens een zogenaamde brownpaper-

sessie (http://www.debrownpapermethode.nl/) kwam veel bruikbaar materiaal op tafel. Met het beschrijven, opplakken en herschikken van post-it’s werden alle taken en richtlijnen van het bestuur duidelijk kenbaar gemaakt. Een gezamenlijke exercitie als deze heidag biedt de gelegenheid tot reflectie en het gezamenlijk vaststellen van de bijstelling van koers en aanpak. Met de uitkomsten gaat het bestuur met nieuwe energie aan de gang.

I

N

H

O

U

D

Natuurbeleving filosofie: Angst en Fascinatie Coördinatiefonds RABO bank Planbord gereed voor gebruik Winter Warmte Wist je dat.. Facebook Feest rond heggen in het Lierdal Landelijk Meetnet vlinders Heemtuin Nieuwjaarsborrel/Algemene Ledenvergadering Gidsencursus Ledenadministratie Agenda

P2 P3 P3 P4 P4 P5 P5 P6 P7 P7 P7 P7

HEEMRANK, MAART 2014, P.1

ANGST EN FASCINATIE “Angst en Fascinatie”, onder deze titel hield filosoof en moestuinvrijwilliger Tjeerd van Hoorn in het heemhuis een lezing over natuurbeleving door de eeuwen heen. Slechts bewapend met een whiteboard en een klein spiekbriee met steekwoorden zou Tjeerd ons, een vijftiental bezoekers, meevoeren van Aristoteles naar Descartes en van een goddelijke natuur bezield door faunen en dryaden naar een natuur die ten dienste staat van het geldelijk gewin van mensen. Tjeerd begon te vertellen dat in de Oudheid en de millennia daarvoor de natuur gezien werd als bezield door geestelijke wezens zoals goden, godinnen en allerlei andere vreemde vogels als faunen en driaden (boomnimfen). De natuur werd als een mythisch verschijnsel ervaren waarover verder niet werd nagedacht. De Griekse filosoof Aristoteles (4e eeuw bc) was een van de eersten die de natuur in al haar verschijningsvormen door analytisch nadenken ging bestuderen. Hij ontwikkelde een vormenleer waarmee hij alle natuurverschijnselen indeelde naar soorten die allen een eigen doel hebben. Zijn ideeën bleven tot ver in de Middeleeuwen grote invloed op het wetenschappelijke denken over de natuur houden. Naast de Aristotelische manier van naar de natuur kijken zien we in de Middeleeuwen echter ook nog twee andere visies opkomen. De eerste hiervan is de natuur als de paradijselijke staat van de wereld van voor de zondeval, een wereld waarin overal tekenen van Gods hand te zien zijn. Voorbeelden van deze visie zijn onder meer te vinden in de Arthurlegenden en de signatuurleer die stelt dat de helende werking van planten is af te leiden uit hun uiterlijke kenmerken. De tweede visie ziet de natuur vooral als een gevaarlijke wildernis vol roofdieren als wolven en beren, gevaren als

struikrovers en bedreigingen als overstromingen en misoogsten. Nier erg filosofisch wellicht, maar wel realistisch. De volgende belangrijke periode die werd besproken was de Verlichting, een culturele stroming van intellectuelen in Europa in de 17e en 18e eeuw met als doel het gebruik van de rede en logica te bevorderen. Hierdoor werden het verkennen en onderzoeken van de natuur in al haar facetten enorm gestimuleerd. De natuur werd tijdens de Verlichting vooral gezien als een economisch instrument om te exploiteren uit winstbejag. Er waren echter ook mensen die vonden dat de mens door alle nadruk op de rede en het nuttigheidsbeginsel van zichzelf en zijn omgeving vervreemde. Dit idee leidde eind 18e en begin 19e eeuw tot de opkomst van de Romantiek. Deze stroming stelde in reactie op de Verlichting niet de analytische kwaliteiten van de rede, maar de synthetische kwaliteiten hiervan, het vermogen om dingen als geheel te zien centraal. De romanticus had een afkeer van industrie, techniek en steden en gaf aan plekken die nog niet door de mens bezoedeld waren de eretitel ‘natuur’. Deze natuur was overigens niet iets wat los stond van de mens, maar iets waar de mens deel van uit maakte. Door in de natuur aanwezig te zijn en de ongerepte schoonheid en de ongebreidelde natuurkrachten op zich in te laten werken, kon de mens zijn eenheid met de natuur weer ervaren. De natuurbeleving in onze huidige tijd wordt nog steeds in grote mate bepaald door de Verlichting en de Romantiek en het spanningsveld tussen deze beide stromingen. Onze maatschappij ziet de natuur enerzijds als een schatkamer vol winstgevende grondstoffen en anderzijds als een wonderbaarlijk ecosysteem vol schoonheid waar we zelf deel van uitmaken. Dit leidt tot het gegeven dat iedereen beseft dat het amazone regenwoud van levensbelang voor de Aarde is, maar dat het toch grotendeels gekapt wordt. Dichter bij huis vinden we deze tegenstelling bijvoorbeeld terug in de Oostvaardersplassen, een gebied dat we wild willen laten, maar tegelijkertijd ook heel bewust beheren en beheersen. Tjeerds lezing voorzag ons van veel informatie, toonde ons verschillende manieren om naar de natuur te kijken en maakte ons weer bewust van onze dubbele houding ten opzichte van de natuur. Een houding die voortkomt uit het filosofische spanningsveld tussen Verlichting en Romantiek, die zich uit in het conflict tussen economische groei en natuurbehoud en die zich voordoet elke keer als er in de moestuin wordt geschoffeld: laten we de natuur haar gang aan of grijpen we rationeel in? Wie na de lezing of na dit verslag meer wil weten over natuurfilosofie, kan Tjeerd de volgende boeken aanraden: Ton Lemaire, Met open Zinnen Frederick Beiser, The Romantic Imperative HEEMRANK, MAART 2014, P.2

MET HET COÖPERATIEFONDS VAN DE RABO BANK EEN HATTRICK VOOR DE HEEMTUIN

Vooraf Eerder diende de heemtuin een aanvraag in voor aanleg van een nieuwe amfibieënpoel. Hiervoor kregen wij een bijdrage van de RABO bank. De keer daarna waren we dringend op zoek naar geld voor ruimte-uitbreiding voor de opslag van beheer- en educatiematerialen. Dit plan leidde tot de herinrichting van de werkruimte en de zolder van het heemhuis. Feitelijk realiseerde de vereniging een inbreiding in plaats van een uitbreiding.

Een niet onbelangrijk detail: het toegekende bedrag is gelijk aan het door ons aangevraagde bedrag. Dat noemen we dan met recht een hattrick. Op dit moment worden er volop plannen gemaakt voor de nieuwe bijenstal.

Heden Nu heeft onze vereniging bij het coöperatiefonds een waardevolle erkenning voor haar plannen en activiteiten in de wacht gesleept. De vereniging dienden een schets in voor de vernieuwing/renovatie van de bijenstal. In deze benarde tijden voor bijen gaat onze bijenstal versie 2.0 behalve het huisvesten van bijenvolken meerdere doelen dienen. Zowel voor bezoekers, educatie als imkers wordt de nieuwe bijenstal een genot om te zijn. Daar had het fonds van de RABO bank een gewillig oor voor want tijdens de prijsuitreiking, op 15 januari 2014, in het gemeenschapshuis Ons Huis in Nederasselt, ontving de heemtuin het één na hoogste bedrag van die avond: 5.052 euro.

PLANBORD GEREED VOOR GEBRUIK

EN NU PLANNEN MAAR In de bezoekersruimte hangt sinds midden januari een tweede white board. Het white board is voorzien van een matrix waarin, voor 4 maanden vooruit, reservering(en) voor de bezoekersruimte ingevuld kunnen worden. Om te zorgen dat iedereen op een passend datum en tijdstip van de ruimte gebruik kan maken en om teleurstelling door een dubbele boeking te voorkomen is er door het bestuur gezocht naar een makkelijke en eenvoudige oplossing. Het planbord dat in de bezoekersruimte is opgehangen, is voor alle leden eenvoudig te hanteren. Degene die reserveert dient zich echter wel aan enkele basisafspraken te houden. Zoals: het gebruik van de juiste kleur en het vermelden van jouw naam en telefoonnummer bij de reservering(en). Door het gebruik van uitwisbare stiften en het toewijzen van specifieke kleuren aan bepaalde groepen kan je in een oogopslag zien welke groepen op welke dagen/dagdelen van de bezoekersruimte gebruik maken en actief in de heemtuin aanwezig zijn. Gezamenlijk gebruik maken van iets nieuws gaat met (spel-

)regels en een instructie veelal beter. Alle werkgroep coördinatoren (met mailadres) en de medegebruikers van het heemhuis krijgen de werkwijze planbord digitaal toegestuurd. Aan hun de taak om de handleiding aan de leden van hun werkgroep door te sturen. Wij wensen iedereen veel planplezier. Paul Noort HEEMRANK, MAART 2014, P.3

WINTER WARMTE Wat is het een vreemde winter, nauwelijks nachtvorst en geen sneeuw. Extreme situaties zien we haast dagelijks op het nieuws. Een pak sneeuw in Jeruzalem, dat een week lang de hele stad ontregelde, in geen 130 jaar voorgekomen. Sneeuw in Noord Amerika is gewoon, maar in Texas… En overstromingen in zuid Engeland, de ergste sinds mensenheugenis. Stevenen we af op een warmtetijdperk? Daar zullen onze kleinkinderen zich aan moeten aanpassen. Laten wij maar bij dit jaar blijven. Wat gaan we in de natuur beleven na deze warme winter? Een vos in je tuin of zelfs een ree? Ik houd het op een explosie in de insectenwereld, veel rupsen, muggen en wespen, maar ook veel vlinders en bijen. Het gevolg is een zeer succesvol broedseizoen voor de insectenetende vogels, zoals mezen. En die zijn dan weer goed voor de vogeltjeseters, zoals de sperwer. Ook zij en haar schriele partner krijgen meer jongen groot. Intussen horen we de mierenetende groene specht al dagelijks in zijn vuistje lachen. Het wordt weer smullen. Maar de rode-mierenhoop in onze tuin licht er nog onaangeroerd en stil bij, bedekt met groene kiemplantjes, gegroeid uit de graszaden die afgelopen jaar zijn aangesleept. Onze lachebek heeft kennelijk voldoende andere mierennesten in zijn heemtuinterritorium voor een partner en de jongen.

En zal hij dit jaar een nieuw nest gaan hakken of een oude holte kiezen? Ja en dan zijn er nog de bonte neven, en de grotere zwarte. De grote bonte specht is een heel algemene bewoner van de heemtuin, “tschik, tschik” en met een bescheiden trommeltje. En als je goed oplet, zie je een enkele keer ook de kleine bonte, formaat forse huismus, met gestreepte rug (“kiw, kiw, kiw, kiw, kiw”). Voor de zwarte moeten we wat dieper het bos in. Zijn “klu, klu, klu” en de zware roffels hoor je van ver. Zo groot als een kraai is hij (of zij), met een knalrode pet op. En als je hem wilt spotten, ver van het pad af, kijk jezelf thuis dan goed na op teken! De lente is niet ver meer, want de zanglijsters laten zich al volop horen met hun drieslag van tonen, elke keer weer een andere. De roodborst en de heggemus zijn ook duidelijk aanwezig, zelfs als je ze niet meteen ziet (wandelaars met of zonder hond, neem eens een kijker mee en sta een poosje stil, om het gezang en de vogel te matchen in je hoofd). Naarmate het weer lichter wordt arriveren ook de gasten, die normaal in onze winters niet aan de kost kunnen komen. Achteraf gezien hadden ze best kunnen blijven. Ik zie uit naar hun vroege-morgen concert, en wens ze een productief seizoen. Jan Peter Verhave

WIST JE DAT....

● De opgezette dieren in het heemhuis een nieuwe ● ● ● ● ● ● ● Foto WWF

verzorgster hebben? Ze allemaal afgestoft, van ongedierte ontdaan, gerepareerd en indien nodig bijgeverfd worden? Dat onze nieuwe vrijwilligster, Ylvij van Dien, dit allemaal gaat doen? Dat zij tevens onze jongste vrijwilligster is? Het toilet gerenoveerd is We dit volledig in eigen beheer gedaan hebben. Geld dat hiervoor voor nodig was (750 euro) door de penningmeester gereserveerd was. De aanleg van het (hang-)toilet, het tegelwerk en het schilderen allemaal ledenwerk is.

HEEMRANK, MAART 2014, P.4

HEEMTUIN MALDEN OP FACEBOOK

Op de Facebookpagina van de heemtuin wordt zo nu en dan een bericht geplaatst met weetjes over de heemtuin. Hieronder staat een populair bericht. Kom eens een kijkje nemen op: www.facebook.nl/Heemtuinmalden

Om de zaterdag wordt er kei hard gewerkt in de heemtuin door de beheergroep. Weer of geen weer, met veel ijver worden onderhoudsklussen aangepakt. Hier wordt de grond onder de den afgegraven. De grond was te voedselrijk voor hei, door de voedselrijke aarde af te graven, is er weer groeikans voor de heide. En de voedselrijke aarde, is weer op de akkers gelegd ter voeding!

FEEST ROND HEGGEN IN HET LIERDAL Kom zaterdag 22 maart 2014 om 12.30 uur naar de LierseDoor de warmte krijg je verrassende dingen te zien! Zo had Joke van Schie deze koker waterjuffer gespot! Een heel erg bijzonder beestje: "Kokerjuffers zijn larven van schietmotten. De meeste kokerjuffersoorten bouwen een huisje/kokertje van bijvoorbeeld: zand, steentjes,stokjes, blad enz waar ze in wonen. Omdat dit de materialen zijn waaruit hun leefomgeving bestaat zijn ze in dit kokertje zeer goed gecamoufleerd. Sommige kokerjuffersoorten maken pas een kokertje voordat ze gaan verpoppen. Kokerjuffers hebben twee klauwtjes aan het achterlijf. De kokerjuffers leven in schoon, stromend en zuurstofrijk water.” http://vliegvissen.jimdo.com/entomologie/

weg in Malden. Dan wordt de inrichting van de 1e fase van het initiatief ‘Heggen in het Lierdal’ feestelijk afgesloten. In de ochtend leggen vrijwilligers in het kader van NLdoet de laatste hand, onder andere door het plaatsen van een afrastering. Feestelijke onthulling informatiebord Om half een onthult wethouder van den Berg van Heumen een informatiebord over heggen in het landschap. Dit bord staat langs het Vuurvogeldwarspad, een veel gebruikt nieuw struinpad tussen Lierseweg en Bovendorpseweg. Doe mee aan een excursie Aansluitend is er een excursie langs de heggen onder de deskundige leiding van Jef Gielen. Hij zal daarbij ook een oude techniek demonstreren waarmee een bestaande struik kan worden ‘omgelegd’ om door te groeien als onderdeel van een heg. Of maak een tochtje met een antieke trekker Rijvereniging VCM rijdt u graag met een antieke Deutz-trekker rond langs de heggen en geeft tegelijk uitleg. Laat de kinderen pony rijden Moppie, een kleine zwarte pony, staat klaar om kinderen onder begeleiding een tochtje op haar rug te laten maken. Informatiestands Er zijn stands van het initiatief ‘Heggen in het Lierdal’, rijvereniging VCM, vereniging Bos en Kuil, natuur- en milieuorganisatie Animo (Molenhoek), Heemtuin Malden, stichting Heg & Landschap en Jef Gielen landschapsbeheer (met Bonsai heggen). HEEMRANK, MAART 2014, P.5

LANDELIJK MEETNET VLINDERS IN DE HEEMTUIN Gaat de vlinderstand in ons land achteruit en heeft dat te maken met verdroging of vermesting? Worden er in het noorden minder vlinders waargenomen dan in het zuidoosten? Gaat het hooibeestje in de Heemtuin Malden even sterk achteruit als in de rest van het land of is er verschil? Om dit soort vragen te kunnen beantwoorden, is De Vlinderstichting in 1990 samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gestart met het Landelijk Meetnet Vlinders. Het doel van dit project is het verzamelen van actuele informatie over de veranderingen in de dagvlinderstand in Nederland. Daarom worden, verspreid over het hele land, routes uitgezet die overal op dezelfde manier worden geteld. Gedurende het hele seizoen wordt elke week genoteerd welke vlindersoorten er voorkomen en in welke aantallen.

gezien. Waarvan geen in de Heemtuin. Het klein geaderd witje staat op de voorlopige derde plaats, met 22.058 vlinders in 374 routes, waarvan 14 in de Heemtuin. Het klein koolwitje staat pas op de zevende plek, maar deze is wel op het grootste aantal routes gezien, namelijk 402. In de Heemtuin zijn er 28 kleine koolwitjes geteld.

Het Bruine Zandoogje

Met het monitoringproject wordt de vinger aan de pols gehouden en kunnen de mogelijke oorzaken van veranderingen achterhaald worden. Sinds 2001 wordt er ook zo in de Heemtuin geteld.

STAND VAN ZAKEN IN 2013 Het is duidelijk dat 2013 een prachtige vlinderzomer was. We konden genieten van veel mooi zomerweer waarin we veel vlinders zagen. Uit de eerste gegevens zien we dat er veel vlinders zijn geteld dit jaar. Zeker als we het vergelijken met de afgelopen drie jaar dan zien we een forse piek. Als we vanaf het begin van het meetnet kijken, dat in 1990 startte, dan komt 2013 op de vierde plaats.

LANDELIJK MEETNET VLINDERS, IN DE HEEMTUIN. De top 3 van de dagvlinders in de Heemtuin in 2013

Het absolute topjaar was 1995 en ook in 1992 en 2003 werden er per route meer vlinders geteld dan dit jaar. Het bruin zandoogje was ook dit jaar weer de meest getelde vlinder. Nu al zijn er, in de 359 routes waarin deze soort voorkomt, al bijna 55.000 bruine zandoogjes doorgegeven, waarvan 73 exemplaren in de Heemtuin. Opvallende tweede plaats wordt ingenomen door het heideblauwtje. Deze Rode Lijst- soort is maar op 34 routes geteld, maar toch gaat het hier om 28.262 heide blauwtjes. Dat betekent dat er gemiddeld per route (en die is maximaal een kilometer lang) meer dan 830 heideblauwtjes zijn

● 1 Bruine zandoogje 73 exemplaren ● 2 Klein Koolwitje 28 exemplaren ● 3 Oranje zandoogje 17 exemplaren Dit over 2013, nu op naar het nieuwe vlinderseizoen 2014. En om het seizoen te starten is er 1 maart de Landelijke Vlinderdag georganiseerd door de Vlinderstichting in Wageningen. Kijk maar eens op www.vlinderstichting.nl. Edith Hägele

HEEMRANK, MAART 2014, P.6

NIEUWJAARSBIJEENKOMST OP 4 JANUARI Veel ‘gelukkig nieuwjaars’ wensen, elkaars namen nog een keertje herinneren en lekker eten (van Kees Oostindie). Dat stond centraal in het eerste deel van de nieuwjaarsbijeenkomst. Een mooie opkomst en iedereen met goede moed het nieuwe jaar in! Er werd zelfs een goed heem-jaar gewenst, erg toepasselijk!

ALGEMENE LEDENVERGADERING Om half 6 werd tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst een algemene ledenvergadering belegd, dit in verband met de plannen voor het nieuwe groen dak.

GIDSENCURSUS APRIL-MEI 2014 In april start een nieuwe gidsencursus om nieuwe gidsen te werven voor het educatie-team. Het wordt een vlot programma waarmee nieuwe gidsen kennismaken met onze lesmethode en diversiteit aan lessen. Het programma ziet er (onder voorbehoud) als volgt uit: ● Dinsdagavond 22-4: Welkom en natuureducatie in het algemeen ● Donderdagavond 24-4: Onderbouw ● Donderdagavond 08-5: Middenbouw ● Donderdagavond 15-5: Bovenbouw ● Zondagmiddag 18-5: Uitgebreide rondleiding door de Heemtuin olv. Gerrit Jan. Ken jij misschien mensen die geïnteresseerd zijn om gids te worden? Neem dan contact op via [email protected]. Suzanne Hägele

AGENDA Na een goede uitleg van Paul en het beantwoorden van vragen werd overgegaan tot de stemming. Het bleek dat iedereen het groen dak wel ziet zitten. Het voorstel werd met algemene stemmen en één onthouding aangenomen.. Daarna werd de avond feestelijk ingeluid met extra hapjes en drankjes.

LEDEN VOOR DE

LEDENADMINISTRATIE Op de heemrank-oproep voor ondersteuning bij het voeren van onze ledenadministratie hebben 5 personen, waarvan 4 heemtuinleden, positief gereageerd. Wij kunnen jullie tot ons genoegen berichten dat er met twee leden tot sluitende afspraken is gekomen. Ida Geers en Dieuwke Oegema gaan in de loop van dit jaar de administratie gezamenlijk voor hun rekening nemen. Ida en Dieuwke worden door Peter ingewerkt en gaan elkaar bij (tijdelijke) afwezigheid vervangen. Peter Heijnen

zaterdag 22 maart Vogelexcursie vanuit de Heemtuin zaterdag 22 maart Feest rond heggen in het Lierdal zaterdag 22 maart NLDoet klusdag in de Heemtuin woensdag 26 maart Algemene Ledenvergadering met lezing door Natuurmonumenten zaterdag 12 april Startochtend 2e Paasdag 21 april Paasspeurtocht April/Mei Gidsencursus Nieuwe Leden: Mevr. F.J.H. Wagenaar Donateur Mej. I. Van Dien Activiteitencommissie ADreSwIjZIGING Wanneer u verhuist of een ander emailadres krijgt, wilt u dat dan doorgeven aan de penningmeester Peter Heijnen, Postbus 30, 6580 AA Malden of: [email protected]

Kopij volgende Heemrank: voor 26 mei ! HEEMRANK, MAART 2014, P.7