Beroepen zorg en welzijn

Nieuwsbrief

Beroepen zorg en welzijn

Nummer 2, september 2004

Inhoud Expertmeetings waren succesvol! 2 Twee vragen aan Ben Hoogendam 3 Werk maken van je vak 4 Miranda van Laar meldde zich aan 4 Toekomstverkenning Verwey-Jonker Instituut 5 De beroepenstructuur als informatiebron 6

Van de redactie Steeds verder. Steeds een stapje verder naar een gebruiksvriendelijke en overzichtelijke beroepenstructuur. Steeds meer. Steeds meer informatie om een gebruiksvriendelijke en overzichtelijke beroepenstructuur te ontwikkelen. Na nummer 1 van de nieuwsbrief is er veel gebeurd. We leerden tijdens de beroepenvierdaagse beroepskrachten, managers en stafleden kennen als enthousiaste, gedreven mensen. Deskundigen gaven ons mee dat ontwikkelingen en vernieuwingen hun niet altijd in de weg zitten, maar soms ook welkome veranderingen in het werk met zich meebrengen. Wat staat ons nog te wachten op de tweedaagse conferentie Werk maken van je vak? Ieder kwartaal kunt u in onze nieuwsbrief lezen over de ontwikkeling van de nieuwe beroepenstructuur in zorg en welzijn.

Expermeetings waren succesvol!

In het vorige nummer van deze nieuwsbrief kondigden we de expertmeetings aan. Deskundigen, sociale partners en beroepskrachten uit het onderwijs werden uitgenodigd om per branche (geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, jeugdzorg, kinderopvang en welzijn & maatschappelijke dienstverlening) mee te praten over de maatschappelijke en beleidsontwikkelingen die voor veranderingen zorgen in het werk. Het Projectteam Beroepenstructuur deed dit eens anders dan anders en gebruikte daarbij de Crealogicmethode, een gebruiksvriendelijke elektronische manier van vergaderen (www.crealogic.nl). Dit bleek een succes! Hier een korte conclusie van elke bijeenkomst. Geestelijke gezondheidszorg

Een inkrimpende verzorgingsstaat, een tweedeling tussen arm en rijk en een toename van de vraag van kwetsbare groepen heeft impact op de geestelijke gezondheidszorg en daarmee op het werk van de beroepskrachten. Er komen steeds meer en steeds andere vragen op de beroepskrachten af: ‘Outreachend en interdisciplinair werken, methodisch handelen en open staan voor nieuwe ontwikkelingen, dat is waar de beroepskracht in de geestelijke gezondheidszorg naartoe moet.’ Gehandicaptenzorg

Ontwikkelingen moeten worden gezien als kansen. Belangrijke toevoegingen aan de ontwikkelingen uit het rapport van het Verwey-Jonker Instituut waren de problematiek rondom de borging van medische zorg, taakherschikking, ontwikkelingen aan de welzijnskant, wonen en werken, arbeidsparticipatie en de toenemende rol van ICT. Natuurlijk zijn deze ontwikkelingen van invloed op de kunde van de beroepskracht. De beroepskracht in de gehandicaptenzorg moet pro-actief zijn, moet samenwerken en moet beargumenteren en onderhandelen.

den als belangrijke ontwikkelingen ook de toename van de eigen verantwoordelijkheid van burgers en het tempo van het moderne leven genoemd. Dit vraagt om een verandering in het werk van de beroepskracht. Experts geven aan dat beroepskrachten meer moeten observeren, analyseren en signaleren, ze moeten agressiebestendig zijn, outreachend werken, netwerkgericht werken en beschikken over specifieke kennis over stoornissen en systemen. Kinderopvang

Rondom de kinderopvang is veel aan het veranderen: de eigen verantwoordelijkheid van burgers wordt steeds groter, de samenleving wordt meer divers en we hebben te maken met een inkrimpende verzorgingsstaat. Met de komst van de nieuwe Wet Basisvoorziening Kinderopvang en een veranderende vraag van ouders krijgt de beroepskracht te maken met een andere taak. Ouders vragen om maatwerk, vragen meer aandacht voor de emotionele kant van hun kind en verlangen een dienstverlenende opstelling van werknemers. Dit alles dwingt de kinderopvang zich te bewegen naar een klantgerichte houding. De beroepskrachten moeten meer dan hun best doen voor een klant en moeten de kinderopvang toegankelijk maken. Welzijn en maatschappelijke dienstverlening

De vermaatschappelijking van de zorg en het groter wordende beroep op eigen verantwoordelijkheid zorgen ervoor dat de beroepskracht in welzijn en maatschappelijke dienstverlening gericht moet zijn op het ondersteunen en faciliteren van zelfwerkzaamheid en vrijwilligerswerk en zijn of haar netwerk moet gebruiken om in een keten te werken. De verzakelijking dwingt de beroepskracht tot resultaat- en doelgericht werken, werken vanuit een visie en keuzes maken. De schaalvergroting in organisaties vraagt om een zelfbewuste professional en een ontwikkeling van de eigen professie.

Jeugdzorg 2

De inkrimpende verzorgingsstaat is een van de belangrijkste en meest waarschijnlijke ontwikkelingen voor de jeugdzorg. Daarnaast wor-

De volledige verslagen van de expertmeetings zijn te vinden op de website onder Toekomstverkenning.

Beroepen zorg en welzijn

Tw e e v r a g e n a a n

Ben Hoogendam

Ben Hoogendam is namens ABVAKABO FNV lid van de Projectraad Beroepenstructuur. Wat is belangrijk in de b e r o e p e n s t r u c t u u r, o f wat moet de uitkomst zijn van de tweedaagse valideringsconferentie?

Het belangrijkste is dat de ruim 140.000 leden van ABVAKABO die werkzaam zijn in zorg en welzijn zichzelf herkennen in de beschreven nieuwe profielen. Het moet geen grote brij van competenties worden, anders verdwalen beroepskrachten in het grote beroepenbos. Sommige competenties deel je werkelijk met alle andere beroepsgroepen, maar er zijn ook echt te onderscheiden zaken die je niet ongestraft op één hoop kunt gooien. Zo verwacht ik niet dat we het eens worden over een ongedeelde ‘social worker’ zoals die nu vaak al in opleidingen wordt aangeboden. Daarnaast moeten de belangrijkste nieuwe ontwikkelingen in de diverse sectoren en beroepen vertaald worden naar competenties. De maatschappij verandert, met meer nadruk op ‘eigen verantwoordelijkheid van klanten’, en er zal bezuinigd worden. Daar moet iedere beroepsbeoefenaar wat mee, dus dat moet ook doorwerken in de profielen. Maar we gooien geen oude schoenen weg voordat we goede nieuwe hebben. We moeten op basis van de huidige structuur vernieuwen waar nodig, en zo veel mogelijk tot toekomstgerichte beroepsbeschrijvingen komen. Leden van ABVAKABO FNV hebben al eerder aangegeven dat in de profielen meer dan nu de nadruk moet komen te liggen op de competenties die te maken hebben met het werken in en voor een organisatie. Bijvoorbeeld: Kun je effectief bijdragen aan de manier waarop het werk wordt georganiseerd, of word je daarin te kort gehouden? Dat is ook in het belang van de klant. De verschillende sectoren en situaties waarin beroepskrachten werken zorgen ervoor dat de inhoud van het werk

voor iedereen anders is. Hoe belangrijk het gemeenschappelijke ook is, we mogen het onderscheidende dus niet vergeten. De nieuwe beroepenstructuur moet een baken, een referentiepunt zijn. Ze heeft niet de status van een wet , maar kan wel een samenhangend geheel worden. Ze vormt een landelijke herkenbare basis voor de opleidingen en de manier waarop functies in samenhang worden georganiseerd binnen organisaties in de sector zorg en welzijn. Waarom is het voor de beroepskracht zelf belangrijk aanwezig te zijn op de conferentie Werk maken van je vak?

Een professionele beroepskracht moet invloed op zijn eigen werk willen hebben. De conferentie geeft de mogelijkheid dat te doen. Voor de beroepskracht is het in zijn of haar eigen belang aanwezig te zijn, de conferentie is hét moment om te laten zien dat je beroep het waard is om in te investeren.

3

Werk maken van je vak 30 september en 1 oktober 2004 in Congreshotel de Werelt te Lunteren

Miranda van Laar meldde zich aan

Of het nu gaat om de laatste innovaties of om het vertrouwde vakwerk: het is de professional in zorg en welzijn die ervoor zorgt dat de dienstverlening aan cliënten, deelnemers en bewoners gewoon goed is. Voor instellingen, opleidingen en beroepskrachten is het belangrijk om eigentijdse beroepsbeschrijvingen te hebben. Tijdens de beroepenvierdaagse, waarop het Projectteam Beroepenstructuur zo veel mogelijk interviews hield, vertelden vele beroepskrachten vol passie en enthousiasme over hun eigen werk. Het projectteam ging hiermee aan de slag en beschreef de profielen van de functies die volgens deskundigen de kernfuncties van de sector vormen. Op donderdag 30 september en vrijdag 1 oktober 2004 legt het projectteam de ontwikkelde beroepsbeschrijvingen voor aan onderwijs, werkgevers en werknemers. Zijn de beroepsbeschrijvingen herkenbaar? Welke competenties zijn uniek en welke zijn algemeen? Zijn de profielen bruikbaar voor het onderwijs? Worden de profielen door sociale partners gevalideerd? Op deze vragen zoekt het Projectteam Beroepenstructuur een antwoord. 120 genodigden uit het werkveld en het onderwijs komen bijeen om, onder leiding van Bert Middel 1 en Hans van Ewijk 2, te discussiëren, te overtuigen, te profileren en bovendien een toekomst te bepalen. Joseph Kessels 3 zet in een verhelderende inleiding uiteen hoe uniek, maar ook hoe algemeen competenties kunnen zijn. Meer informatie over de valideringsconferentie kunt u vinden op de website onder Valideringsconferentie. Een reportage van de conferentie is begin oktober te vinden op www.beroepenzorgenwelzijn.nl.

4

1 Voorzitter projectraad Beroepenstructuur 2005, lector Hogeschool Leeuwarden en senator voor de PvdA. 2 Raad van Bestuur NIZW, lector Hogeschool van Utrecht en betrokken bij de ontwikkeling van de huidige beroepenstructuur. 3 Hoogleraar Human Resource Development aan de Universiteit Twente en medeoprichter en adviseur van bureau Kessels en Smit (opleidingsvraagstukken, HRD en competentiemanagement).

Miranda van Laar, praktijkopleidingscoördinator van Kinderopvang DAK in Den Haag meldde zich aan voor de valideringsconferentie op 30 september en 1 oktober 2004. Wij vroegen haar waarom ze aanwezig wil zijn op die conferentie. Waarom vindt u het belangrijk om te komen?

Betrokken zijn bij en kunnen adviseren over de vaststelling van de beroepsprofielen is voor ons belangrijk omdat de profielen in de CAO worden opgenomen. Tachtig tot negentig procent van de medewerkers van DAK is groepsleidster. De nieuwe beroepenstructuur kan voor hen gevolgen hebben. Bovendien worden op deze valideringsconferentie profielen beschreven waarin competenties verwerkt zijn. Dit is nieuw en ik ben erg benieuwd hoe dat eruitziet. Waar gaat u tijdens de conferentie op inzetten?

Een moeilijke vraag… Belangrijk is dat de profielen praktisch beschreven zijn. Voor mij betekent dit ook dat de nieuwe beroepenstructuur straks bruikbaar moet zijn voor meerdere lagen binnen de organisatie: zowel de medewerkers zelf (met name groepsleidsters) alsook P&O en de directie moeten dit instrument kunnen inzetten. Bovendien moet er aan de hand van de profielen ook gemeten kunnen worden; tijdens een functionerings- of beoordelingsgesprek moeten we het profiel erbij kunnen pakken. Dit betekent dat ons uitgangspunt is dat de profielen zo veel mogelijk objectief meetbaar moeten zijn.

Beroepen zorg en welzijn

To e k o m s t v e r k e n n i n g Ve r w e y - J o n k e r I n s t i t u u t

In nummer 1 van deze nieuwsbrief kondigden we het rapport van het Verwey-Jonker Instituut over ontwikkelingen in zorg en welzijn en de gevolgen daarvan voor de beroepsuitoefening aan. Kort na het verschijnen van de nieuwsbrief is het rapport afgerond. Belangrijke ontwikkelingen

De onderzoekers signaleren enkele belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. De samenleving kent meer diversiteit, het moderne leven kent een ander tempo, we zien een inkrimpende verzorgingsstaat, een toenemende eigen verantwoordelijkheid en ‘grotemondigheid’. Tegelijkertijd is er een groeiende maatschappelijke betrokkenheid en inzet van burgers. Die maatschappelijke ontwikkelingen leiden tot een aantal sociale kwesties. We zien een vermindering van solidariteit en tolerantie tussen (groepen van) burgers, een stijgend aantal alleenwonende ouderen en hulpbehoevenden zonder mantelzorg, toenemende eenzaamheid en sociaal isolement, en het (nog verder) buiten de boot vallen van mensen die niet in staat zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. Daarnaast wordt het werk van professionals beïnvloed door beleidsontwikkelingen als verzakelijking, vraaggerichtheid, een territoriale aanpak, integraal werken en maatschappelijke zorg. Deze veranderingen hebben ook gevolgen voor de vragen en behoeften van burgers. De onderzoekers constateren een toenemende vraag naar directe dienstverleningsarrangementen; een grotere noodzaak van een intensieve ketengerichte aanpak; meer vraag naar ondersteuning van burgerinitiatieven, vrijwilligerswerk en mantelzorg.

Nieuwe typen professionals

Maatschappelijke en beleidsontwikkelingen hebben gevolgen voor de beroepsuitoefening. Professionals moeten in staat zijn hulpvragen te detecteren en te articuleren. Zij moeten beschikken over meer kennis van minderhedenproblematiek en over methoden om sociale integratie te bevorderen en sociale uitsluiting en discriminatie tegen te gaan. Er is behoefte aan professionals die enkelvoudige diensten verlenen (over de hele breedte van de samenleving), evenals geïndiceerde zorg en ondersteuning. Daarnaast is er een stijgende behoefte aan professionals die samenwerken in een integrale aanpak van vragen en problemen. Denk aan het ondersteunen van burgerinitiatieven, vrijwilligerswerk en mantelzorg; het ontwikkelen van netwerken rond kwetsbare (groepen) burgers en het coördineren of aansturen en fungeren als aanspreekpunt. Voor deze integrale aanpak zijn nieuwe typen professionals nodig. Enerzijds is er behoefte aan meer nabije professionals met een breed perspectief die vooral als netwerker fungeren en als aanspreekpunt voor burgers, vrijwilligers, paraprofessionals en andere professionals. Anderzijds blijft er behoefte aan gespecialiseerde professionals die specifieke kennis en competenties inzetten ten behoeve van bepaalde groepen, vragen en problemen, maar die meer dan nu vaak het geval is hun specialisatie uitoefenen vanuit een brede invalshoek (als onderdeel van een keten). U vindt het volledige rapport op www.beroepenzorgenwelzijn.nl (onder Nieuws).

5

Beroepen zorg en welzijn

De beroepenstructuur als informatiebron

Het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt (KBA) deed onderzoek naar de vergroting van de gebruikswaarde van de beroepenstructuur. Gezien het karakter van de beroepenstructuur ligt het voor de hand dat een mogelijke gebruikswaarde van de beroepenstructuur voor individuele zorg- en welzijnsinstellingen vooral is gelegen in de sfeer van HRDbeleid of competentiemanagement, geeft het eindrapport van het KBA aan. Uit het evaluatieonderzoek van de huidige beroepenstructuur blijkt dat deze bij het onderwijs bekend is en dat deze ook gebruikt is als input voor constructie/aanpassing van de kwalificatiestructuur. Managers, P&O’ers en beroepskrachten in de sector bleken echter minder bekend met de beroepenstructuur. Na enige uitleg zagen velen van hen er wel wat in als instrument voor competentiemanagement, personeelsbeleid of voor de persoonlijke ontwikkeling als professional. In de ontwerpeisen voor de nieuwe beroepenstructuur is

opgenomen dat de beroepenstructuur ook voor andere dan deze doelen moet kunnen worden gebruikt. De primaire functie van de beroepenstructuur blijft uiteraard dat zij de input levert voor de actualisatie en het herontwerp van de landelijke kwalificatiestructuur in het hoger en middelbaar beroepsonderwijs, maar het eindrapport geeft ook aan dat de beroepenstructuur als belangrijkste waarde een informatiebron voor het formuleren van competenties moet zijn. Deze informatiebron maakt het mogelijk om onderscheid naar niveaus van functies te maken, om strategische competenties te benoemen. Het overzicht van competenties dat de beroepenstructuur oplevert kan worden gebruikt bij het maken van strategische keuzes en bij het opstellen van loopbaan- en opleidingsbeleid. Het eindrapport is te downloaden van de website.

Colofon

De Nieuwsbrief Beroepen zorg en welzijn is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW

w w w. b e r o e p e n z o r g e n w e l z i j n . n l

Meer weten over de items in deze nieuwsbrief ? Wilt u op de hoogte blijven? Op www.beroepenzorgenwelzijn.nl vindt u actuele informatie over de ontwikkelingen rondom de nieuwe beroepenstructuur.

6

Wilt u toegang tot verslagen, discussie en profielen? Meldt u dan aan voor het extranet op de site. U ontvangt dan binnen vijf werkdagen een wachtwoord.

Eindredactie: Paul Vlaar en Ruth Oortgiesen Met dank aan: Ben Hoogendam en Miranda van Laar Foto’s: Hollandse Hoogte, Ben Hoogendam, Miranda van Laar en NIZW Professionalisering Reacties of ideeën: [email protected] Indien u meer exemplaren van deze nieuwsbrief wenst te ontvangen of u de nieuwsbrief niet meer wilt ontvangen, mail dan uw adresgegevens naar [email protected].