Beleidsvisie natuur- en milieueducatie Groen en kinderen Gemeente Wageningen
B&W 17 september 2013 Gemeenteraad 28 oktober 2013 Corsanummer 13.INT01058
beleidsvisie NME
1
AANLEIDING EN OPBOUW Natuur- en milieueducatie (NME) zorgt voor kennis van, inzicht in en een positieve houding en gedrag tot natuur en milieu. In de begrotingsraad van 5 november 2012 heeft de raad besloten dat er een visie op NME moet worden opgesteld die aan drie voorwaarden voldoet: 1. Het plaatst NME in relatie tot de gemeentelijke doelstellingen waaronder Wageningen klimaatneutraal in 2030. 2. De expertise van het Groene Wiel wordt optimaal behouden. 3. De budgettaire ruimte vanuit de gemeente voor de uitvoering van NME is minder dan het huidige jaarlijkse budget van € 214.500,- in 2013 oplopend naar afgerond € 230.000,(prijspeil 2016) per jaar. In deze notitie wordt allereerst uitgelegd wat NME is en wat er nu met NME bereikt wordt. Daarna wordt uitgelegd hoe NME nu in Wageningen is georganiseerd. Vervolgens volgt de visie en waar we met NME naar toe kunnen. Tot slot worden er 3 scenario‟s met de consequenties uitgewerkt. In de bijlage staan de resultaten uit de consultatieronden. Draagvlak Deze notitie is tot stand gekomen door literatuuronderzoek en intensieve gesprekken met het Groene Wiel en consultatiebijeenkomsten met scholen en betrokkenen binnen en buiten de gemeenten op het terrein van klimaat, afval, leefbaarheid en onderwijs, waaronder de klankbordgroep natuur, milieu en duurzaamheid.
1. HUIDIGE SITUATIE Wat is NME? NME is het ontwikkelen van waarden, (ervarings)kennis, inzichten en vaardigheden waarmee betrokkenen (individueel en collectief) weloverwogen handelingskeuzen kunnen en willen maken op het gebied van natuur, milieu en landschap en de gevolgen van deze keuze weten te concretiseren in de dagelijkse praktijk. Natuureducatie is erop gericht mensen te stimuleren bewuste keuzes te maken, waarbij ze natuur als belangrijke waarde meenemen in hun afweging. Dit leidt niet alleen tot bewuste keuzes, maar ook tot keuzes die bijdragen aan een duurzame samenleving. Waarbij ieder mens de vrijheid heeft om die „duurzame keuze‟ op een eigen wijze in te vullen. Onder natuureducatie verstaan wij alle vormen van leerprocessen gericht op natuur, milieu, landschap en de eigen woonomgeving, waarbij niet alleen aandacht is voor de ecologische kant, maar ook relaties gelegd worden naar sociale en economische aspecten. NME slaat zo bruggen tussen de ecologische basisvorming en sociale en economisch activiteiten, waardoor er op deze wijze gewerkt wordt aan “Leren voor duurzame ontwikkeling”. Natuureducatie is leren van, in en over de natuur en vindt veelal plaats in het onderwijs (formeel). Maar natuureducatie kan ook daarbuiten plaatsvinden, binnen het gezin, in de kinderopvang, tijdens vakantie, op het werk enzovoorts (informeel). Het programma NME (www.nme.nl) is een initiatief van de rijksoverheid om natuur- en milieueducatie in Nederland te versterken. De focus ligt op de thema‟s biodiversiteit, energie, voedsel, grondstoffen (afval) en water. Het NME podium (www.nmepodium.nl) is een landelijke website met actuele informatie over natuur- en milieueducatie (NME). Beiden gefinancierd door de rijksoverheid (agentschap.nl). Veldwerk Nederland is een belangrijke partner voor het programma NME en het NMEpodium (medeoprichter).
beleidsvisie NME
2
Wat wordt er nu bereikt met NME?
NME draagt bij aan een natuur en milieubewuste levensstijl, aan zorg en verwondering voor onze natuurlijke omgeving en aan het begrijpen van onze invloed op die natuurlijke omgeving en onze afhankelijkheid van de processen die daar plaatsvinden. NME motiveert leerlingen om vanuit hun eigen mogelijkheden een bijdrage te leveren aan het oplossen van complexe vraagstukken als duurzaamheid en klimaatverandering. Het NME aanbod levert een belangrijk fundament voor goed natuur- en milieuonderwijs op basisscholen (ecologische basisvorming). De NME programma‟s ondersteunen het beleid om de belangstelling van leerlingen voor wetenschap en techniek te bevorderen. NME biedt leerkrachten mogelijkheden om complexe leerprocessen vorm te geven. Het uitgangspunt van NME vormt de concrete en positieve beleving van de natuur en de leefomgeving. NME gaat niet alleen over „het hoofd‟ (kennis), maar zeker ook over „hart en handen‟. Het ervaren van de natuur en leefomgeving heeft positieve invloed op de betrokkenheid en waardering van mensen bij natuur en milieu. Dit zijn voorwaarden voor het bewerkstelligen van gedragsverandering. NME zet daartoe schooltuinen, educatieve projecten en participatie projecten in. Door kinderen en volwassenen inspirerende, eigentijdse en verrassende ervaringen te bieden, zullen zij zorgvuldiger met hun leefomgeving omgaan. NME werkt mede via diverse communicatie- en participatietechnieken aan betrokkenheid van mensen bij hun omgeving; NME leert hoe duurzame keuzes gemaakt kunnen worden en gaat dus ook over normen en waarden. NME biedt een duidelijk handelingsrepertoire aan (richtlijnen om keuzes te maken).
Diverse nationale en internationale onderzoeken hebben deze effecten aangetoond. Hoe is NME nu in Wageningen georganiseerd? Het Groene Wiel is gestart op initiatief van de werkgroep milieuzorg Wageningen, de scholen voor basis- en speciaal onderwijs en de toenmalige schoolbegeleidingsdienst „de Zuid-Vallei‟. Vanaf de oprichting tot augustus 2008 vormde Het Groene Wiel onderdeel van de afdeling onderwijs van de gemeente Wageningen. Bij het Groene Wiel werkten voor de gemeente Wageningen 1,84 FTE betaalde krachten en tientallen vrijwilligers. Sinds augustus 2008 is Het Groene Wiel overgenomen door Stichting Veldwerk Nederland en ondergebracht in Stichting Veldwerk Praktijkcentra. Er is met de gemeente Wageningen een contract voor uitvoering van NME opgesteld voor 8 jaar. De expertise van Het Groene Wiel krijgt vorm door samenwerking tussen creatieve vrijwilligers, deskundige beroepskrachten, leergierige leerkrachten, wetenschappers van Veldwerk Nederland en de netwerken waarin deze groepen zich bewegen. Het basisonderwijs is nog steeds de voornaamste afnemer van NME. Zij zijn zeer tevreden over Het Groene Wiel. De laatste jaren zijn daar ook andere afnemers bijgekomen zoals kinderopvang, waterschap, gemeente Ede (2005) en natuur- en milieugroepen. Het Groene Wiel organiseert lessen, excursies, projecten, leskisten en materiaalzendingen. De lessen en excursies worden in een cyclus van twee of drie jaar georganiseerd. Enige variatie in deelname over de jaren is gebruikelijk. Ze werken vraaggericht, verzorgen de planning, ontwikkeling en –waar noodzakelijk- de uitvoering van de NME activiteiten. Voorts zorgen zij in toenemende mate voor externe financiering van projecten. Op dit moment voert zij bijvoorbeeld met gelden van het ministerie van Economisch Zaken het project “Studenten als energiebesparingsadviseur” uit, waarin studenten als energiecoaches Wageningse huishoudens begeleiden.
beleidsvisie NME
3
Klimaatbeleid in Wageningen In 2008 heeft de gemeenteraad de ambitie uitgesproken om klimaatneutraal te zijn in 2013. Daarvoor heeft de gemeente de routekaart tot 2030 vastgesteld en een nadere invulling vindt steeds plaats in een klimaatplan voor vier jaar. Inhoud Routekaart Om klimaatneutraal te worden in 2030, kiest de gemeente Wageningen ervoor om de netto broeikasgasuitstoot van Wageningse bedrijven en huishoudens terug te brengen naar nul. De gemeente kijkt daarbij ook naar de mobiliteit van Wageningers buiten Wageningen. Bij duurzame energie kijkt de gemeente naar alle duurzame energieproductie die de burgers en bedrijven voor elkaar krijgen, bij voorkeur binnen, maar eventueel ook gedeeltelijk buiten Wageningen. De voornaamste bijdrage wordt immers geleverd door concrete energiebesparing en extra duurzame energieproductie te realiseren. Direct en indirect Directe uitstoot van broeikasgassen komt door gebruik van gas, elektriciteit en voertuigbrandstoffen (directe emissies). Daarnaast zorgt iedereen in Wageningen door het kopen van goederen en diensten ervoor dat anderen hiervoor nog ongeveer evenveel broeikasgassen uitstoten (indirecte emissies). Door anders in te kopen en te consumeren kan hierop invloed worden uitgeoefend. Vooral voeding heeft grote invloed. Minder dierlijke eiwitten gebruiken - vooral (rund-)vlees – helpt het klimaat. Het is ook beter producten te kopen uit eigen land, van het seizoen, die niet uit de kas of diepvries komen. Het indirect energiegebruik, vooral van voeding, wordt opgepakt als lokaal klimaatthema. Waar gaat Wageningen voor? De gemeente kiest voor de volgende zeer ambitieuze maar haalbare hoofddoelstellingen om klimaatneutraal te worden: 50% besparing op gas- en elektriciteitsgebruik ten opzichte van niveau in 2008. Duurzaam opwekken van het overgebleven 50% aan gas- en elektriciteitsverbruik , aangevuld met de inkoop van groene stroom en groen gas. De nadruk ligt op zoveel mogelijk extra duurzame energie produceren, omdat in Nederland nog veel te weinig wordt opgewekt. 60% reductie uitstoot door voertuigbrandstoffen in 2030 en 100% in 2050 Samen aan de slag „Alles moet uit de kast‟ om klimaatneutraal te worden en bovenstaande doelstellingen te halen. Gelukkig blijkt er veel draagvlak in de stad voor te zijn en willen veel bedrijven en burgers hun steentje bijdragen. De gemeente heeft iedereen (bedrijven, instellingen, maatschappelijke organisaties, individuele burgers) gevraagd mee te denken over hoe Wageningen klimaatneutraal moet worden in 2030. Afval De gemeente Wageningen wil verspilling van grondstoffen zoveel mogelijk voorkomen. Met het afvalbeleidsplan wil de gemeente afvalscheiding sterk verhogen. Het ophalen van plastic aan huis in een minicontainer is één van de maatregelen uit het plan. NME als middel Gedragsverandering is belangrijk om de doelen op het gebied van klimaat en afval te behalen. NME is erop gericht om mensen weloverwogen keuzen te laten maken op het gebied van natuur, milieu en landschap en de gevolgen van deze keuzen weten te concretiseren in de dagelijkse praktijk. NME is een belangrijk middel om de gemeentelijke doelstellingen op het gebied van duurzaamheid en milieu te bereiken.
beleidsvisie NME
4
2. VISIE, DOELSTELLINGEN, RESULTAAT Visie In Wageningen zijn veel kennisintensieve bedrijven en kennisinstituten gevestigd die actief zijn op het gebied van voeding, voedsel en gezondheid. Daarom is Wageningen het centrum van de life sciences. Life sciences is de sector waarin wetenschap en technologie gebruikt wordt om de kwaliteit van leven te verbeteren. Onze directe leefomgeving, met haar ecologische, culturele en historische waarden, is de afgelopen decennia enorm veranderd. Steeds meer mensen wonen in steden en komen alleen op zondag nog wel eens in de natuur. Kinderen spelen nauwelijks meer buiten in het groen. Daardoor komen mensen steeds verder van de natuur af te staan. Dat we voor ons voedsel, onze gezondheid en welbevinden afhankelijk zijn van de natuur, zijn velen vergeten. Daarom spelen consequenties voor de natuur te weinig een rol bij het maken van de dagelijkse afwegingen. In de maatschappij ontstaat door de negatieve gevolgen hiervan een ongemakkelijk gevoel. De grondstoffen raken uitgeput, de aarde vervuild en de mensen vervreemd. Een economie gebaseerd op “pakken, gebruiken en weggooien” is niet langer houdbaar. Een kentering is noodzakelijk van een lineaire naar een circulaire economie. NME is een probaat middel om dit proces van een lineaire naar een circulaire economie te ondersteunen. NME speelt een belangrijke rol in het zoeken naar de balans tussen ecologische ontwikkelingen, economische dynamiek en sociale ontwikkeling. NME leert leerlingen en bewoners om te gaan met complexe vraagstukken als duurzaamheid en klimaatverandering. Het is daarmee een instrument om draagvlak en bewustwording te creëren voor het gemeentelijk milieu- en duurzaamheidsbeleid. NME zoekt nadrukkelijk de samenwerking met aanpalende gemeentelijke beleidsvelden (milieu, klimaat, afval, water, flora, fauna, zorg, leefbaarheid, werk en inkomen, etc.), waardoor ze elkaar versterken. Deze samenwerking is van belang in een transitie naar een duurzame samenleving. NME zorgt voor een positieve houding en een intrinsieke motivatie, terwijl de gemeente voor een vorm van externe druk kan zorgen. Door gelijktijdig handelingsperspectieven aan te bieden komen burgers in beweging. Gemeentelijke doelstellingen De gemeente Wageningen heeft als ambitie om Wageningen sociaal, duurzaam en solide door de crisis te voeren. De raad heeft hiervoor in de programmabegroting 2013-2016 de volgende duurzaamheiddoelstellingen geformuleerd: 1. Wageningen klimaatneutraal conform de routekaart in 2030. 2. Tegengaan verspilling grondstoffen In de programmabegroting 2013-2016 staan tevens de volgende doelstellingen: 3. Inwoners voelen zich verantwoordelijk en zijn betrokken bij de woon- en leefomstandigheden in hun buurt / wijk. 4. Wageningen bevordert de ontwikkelingskansen van kinderen en heeft een programmaaanbod op het gebied van ecologische basisvorming. Welk resultaat kunnen we bereiken met NME
Optimale leerresultaten en ervaringen op het terrein van natuur- en milieueducatie Zorg voor de omgeving Draagvlak en bewustwording creëren voor het gemeentelijke milieu- en duurzaamheidbeleid (Wageningen klimaatneutraal in 2030, afvalbeleidsplan) Vraaggericht aanbod van voorlichting, lessen en activiteiten met duurzaamheid als thematisch uitgangspunt. Thema‟s sluiten aan bij het karakter en beleid van de gemeente. De waarde van NME is zichtbaar bij andere partijen, waardoor de vraag ernaar toeneemt
beleidsvisie NME
5
Uitgangspunten
NME speelt een belangrijke rol in het zoeken naar de balans tussen ecologische ontwikkelingen, economische dynamiek en sociale ontwikkeling. NME zoekt nadrukkelijk de samenwerking met aanpalende gemeentelijke beleidsvelden (milieu, klimaat, afval, water, flora, fauna, zorg, leefbaarheid, werk en inkomen, etc.), waardoor ze elkaar versterken.
3. NATUUR EN MILIEUEDUCATIE IN WAGENINGEN IN DE TOEKOMST De gemeente wil Wageningen sociaal, duurzaam en solide door de crisis loodsen met een gezonde financiële huishouding die zich vertaalt in een meerjarig sluitende begroting. Op grond van de visie op NME en de consultatieronden moet gekeken worden naar bezuinigingsmogelijkheden op NME Bij de overdracht op 1 augustus 2008 van het Groene Wiel van gemeente Wageningen naar Stichting Veldwerk Nederland is een overdrachtsdocument opgesteld met daarin een aantal afspraken. Eén van de afspraken is dat de gemeente Wageningen de subsidie garandeert tot 1 augustus 2016. Er kan gekozen worden uit 3 scenario‟s: 3 scenario’s 1. Kinderen hebben de toekomst, 20 % bezuiniging op het onderwijsbudget NME 2. Groen en kinderen, 40% bezuiniging op het onderwijsbudget NME 3. Duurzaam, groen en verarmen, 100% bezuiniging op het onderwijsbudget NME Ad.1 Kinderen hebben de toekomst,globaal behoud van het huidige aanbod bezuiniging Bij dit scenario wordt natuur en milieueducatie gebruikt als middel om ontwikkelingskansen voor kinderen te vergroten. Er van uitgaand dat een betere toekomst en gedragsverandering bij educatie van kinderen begint. De belangrijkste doelgroep blijft de basisschool en ecologische basisvorming de belangrijkste activiteit. Het NME centrum vervult bovendien de makelaarsfunctie tussen vragende en aanbiedende partijen. Bij kinderen kunnen met NME goede resultaten geboekt worden. Met een stevige basis is het mogelijk om in te spelen op de actualiteit en om te werken aan de gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen. Dit scenario gaat uit van behoud van het huidige aanbod (zoals leskisten en materiaalzendingen op school, excursies, thema-activiteiten op het Groene Wiel, werken in de schooltuin). Alle huidige activiteiten voornamelijk op het gebied van natuur en leefomgeving, blijven overeind. Er worden afspraken gemaakt over actualisatie / onderhoud / uitvoering van het huidige (beperkte) aanbod op het gebied van klimaat en afval; dit wordt voortaan betaald uit het gemeentelijk afvalen klimaatbudget. Er wordt gezocht naar externe financieringsbronnen, zoals subsidiemogelijkheden en sponsoring. Naar verwachting zullen diverse (lokale) ondernemers en mogelijk de ACV zich willen profileren met bijdragen aan (behoud van) het Groene Wiel. Bij dit scenario wordt gestreefd naar het bereiken van 1,2, 3 en 4. Financiën Bij dit scenario kan op termijn een bezuiniging van gerealiseerd worden door meer op de actualiteit in te spelen en meer projectgelden te werven. Een deel van de bezuiniging wordt opgevangen door het klimaat en afvalbudget. Tevens zal geld gevonden moeten worden bij externe partners (rijk, provincie, bedrijfsleven en fondsen). Inmiddels zijn er al een aantal projecten met succes
beleidsvisie NME
6
geworven. Afgelopen jaar heeft het Groene Wiel al extra middelen weten te verwerven (KSB geld van de provincie en rijksgeld voor het project energiecoaches).
Dekking scenario 1 Uit huidige onderwijsbudget NME Uit duurzaamheidsbudget speciaal voor NME TOTAAL UITGAVEN VOOR NME IN WAGENINGEN Bezuiniging Groene Wiel (versobering en efficiëntie) Externe financiering (sponsoring, reclame, subsidies) Referentiebudget zonder aanpassingen (prijspeil 2016)
Bedrag in euro’s 180.000 20.000 200.000 20.000 10.000 230.000
Voordelen scenario 1
Het huidige mooie aanbod blijft behouden, plus alle aanwezige kennis en ervaring en producten. Een bezuiniging van 20% bij minimale aantasting en aanpassing van het huidige zeer gewaardeerde aanbod en het meer betrekken van andere marktpartijen.
Nadelen scenario 1
Subsidiemogelijkheden zijn waarschijnlijk beperkt en vereisen bovendien waarschijnlijk andere werkzaamheden (waardoor het huidige aanbod in gevaar komt) en cofinanciering. Het Groene Wiel wordt slechts zeer beperkt ingezet voor de Wageningse hoge klimaat- en afvalscheidingsambities, terwijl NME en het bereiken van jonge kinderen essentieel zijn voor de benodigde kennis, houding en gedrag om (zeker op termijn) de ambities te (blijven) realiseren en te onderhouden.
Ad.2 Groen en kinderen, versobering en aanpassing van het aanbod van het Groene Wiel en gericht op specifieke gemeentelijke doelstellingen. Bij dit scenario wordt natuur en milieueducatie als middel om de gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen te bereiken met daarbij bijzondere aandacht voor kinderen. Dit scenario zit tussen de twee andere scenario‟s in. NME wordt gericht ingezet om de gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen te bereiken. Daarbij wordt er vanuit gegaan dat het belangrijk is om bij de kinderen te beginnen en vast deel van de activiteiten zal gericht zijn op kinderen en variabel deel op andere doelgroepen uit het klimaat en afvalbeleidsplan (zoals bedrijven, particuliere woningeigenaren, alle huishoudens). Dit scenario gaat uit van verschuiving van het aanbod, waarbij het aanbod structureel voor een belangrijk deel wordt ingezet voor de gemeentelijke milieudoelen (voornamelijk klimaat en afval). Het accent van de NME (natuur- en milieueducatie) verschuift van de N meer naar de M, maar met een goede balans tussen beiden. Er worden afspraken gemaakt over communicatie / educatie werkzaamheden op het gebied van klimaat en afval. Denk aan onderwerpen als: klimaatverandering, minder energie gebruiken, zonne- en windenergie, duurzame mobiliteit, voeding / flexitariërcampagne, afvalscheiding, verpakkingen, kringloopeconomie, zuinig met grondstoffen. Dit wordt vormgegeven door bijvoorbeeld aparte, periodieke opdrachten/overeenkomsten en financiering daarvan uit het gemeentelijk afval- en klimaatbudget. Bij dit scenario blijft de makelaarsfunctie van het Groene Wiel intact. Het NME centrum heeft een goede relatie met afnemers (waaronder scholen, burgers, gemeente, welzijnsorganisatie) en aanbieders (waaronder gemeente, belangenorganisaties) en kan vraag en aanbod op elkaar
beleidsvisie NME
7
afstemmen. Het NME centrum kent de vragen en behoeften van de duurzaamheidmarkt. Door het NME centrum first supplier van opdrachten van de gemeente te maken, wordt de verbinding tussen de gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen en NME versterkt en kunnen de effecten vergroot worden. Dit ingrijpende scenario betekent een andere rol van het Groene Wiel en een versobering van het totale aanbod voor de scholen. Niet alle leskisten en excursies zullen meer kunnen worden aangeboden en niet alle scholen zullen even veel aan bod kunnen komen. Het doet een beroep op alle betrokken partijen om zich maximaal in te spannen voor behoud en een goede toekomst van het Groene Wiel, ondanks forse gemeentelijke bezuiniging. Bij dit scenario wordt gestreefd naar het bereiken van 1,2, 3 en 4. Het accent van de doelstellingen zal verschuiven van doelstelling 4 en 3 naar doelstelling 1 en 2. Financiën Hierbij wordt uitgegaan van een korting op de subsidie aan Stichting Veldwerk Nederland vanuit de gemeentelijke begroting programma 7 met als aanvulling financiering van partners (rijk, provincie, bedrijfsleven en fondsen). De bezuiniging wordt deels gecompenseerd door een deel van het huidige klimaat- en afvalbudget (programma 4 Milieu) voor specifieke NME programma‟s te bestemmen. Dekking scenario 2 Uit huidige onderwijsbudget gemeente Uit klimaatbudget speciaal voor NME Uit afvalbudget speciaal voor NME Uit zwerfafvalproject (10 jaar) Uit landschapsbudget Uit waterloketbudget TOTAAL UITGAVEN VOOR NME IN WAGENINGEN Bezuiniging Groene Wiel (versobering en efficiëntie) Externe financiering (sponsoring, reclame, subsidies) Referentiebudget zonder aanpassingen (prijspeil 2016)
Bedrag in euro’s 135.000 20.000 15.000 15.000 5.000 10.000 200.000 20.000 10.000 230.000
Voordelen scenario 2
Versterking van de aandacht op basisscholen voor klimaat- en afvalonderwerpen, kan een belangrijke bijdrage leveren aan het bereiken van de milieudoelstellingen op korte (ouders)maar vooral ook op langere termijn (kinderen). Immers de kinderen van nu zijn de volwassenen van 2030. Een bezuiniging met behoud van het Groene Wiel en een sober maar evenwichtig aanbod aan natuur- en milieueducatie. Versterking van de duurzame lokale economie door meer betrokkenheid en contact tussen lokaal bedrijfsleven en onderwijs.
Nadelen scenario 2
Subsidiemogelijkheden zijn niet zo kansrijk als structurele inkomstenbron. Zie ook scenario 1. Aangaan en onderhouden en invullen van de (sponsor-)contacten met bedrijfsleven kost tijd en aandacht (maar het contact kan veel meerwaarde opleveren). En het is niet zeker dat het Wageningse bedrijfsleven in deze crisistijd voldoende meerwaarde ziet en/of bereid is deze maatschappelijke rol te vervullen). Besteding van een aanzienlijk deel van het klimaatbudget en communicatiebudget voor afval ligt hiermee vast, waardoor dit niet voor andere zaken kan worden aangewend.
beleidsvisie NME
8
Door versobering en aanpassing van het aanbod, gaat een deel van de huidige mooie projecten verloren.
Ad. 3 Duurzaam, groen en verarmen, maximale bezuiniging; het Groene Wiel en het aanbod verdwijnt geheel Bij dit scenario wordt natuur en milieueducatie puur als middel ingezet om de gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen uit het reeds bestaande klimaat en afvalbeleid te bereiken. Dit betekent dat NME niet meer op ecologische basisvorming voor basisschool kinderen is gericht. Dit betekent dat het NME programma niet meer vast verankerd is in het basisaanbod voor basisscholen en dat de ontwikkelingskansen van kinderen niet meer leidend zijn. NME wordt dan gericht voor verschillende doelgroepen voor de huidige verschillende gemeentelijke duurzaamheiddoelstellingen ingezet. Bij dit scenario wordt er alleen uitvoering gegeven aan het huidige klimaat en afvalbeleid op die doelgroepen (zoals bedrijven, particuliere woningeigenaren, alle huishoudens). Er kan ingespeeld worden op de actualiteit en het is niet gericht op structurele ontwikkeling van kinderen. Bij dit scenario gaat de makelaarsfunctie van het NME centrum verloren, omdat er geen structurele financiering is. Ook zal er veel opgebouwde NME expertise en pedagogische kwaliteit verloren gaan. Er zal geen aandacht overblijven voor natuurbeleving door kinderen. Er zullen veel minder scholen en schoolkinderen bereikt worden en de keuze vrijheid van scholen valt weg. Bij dit scenario zal alleen beperkt gewerkt worden aan doelstelling 1 en 2, zoals in het klimaat en afvalbeleidsplan is uitgewerkt. Financiën Bij dit scenario zal het gehele onderwijsbudget voor NME geschrapt worden. De huisvesting van het Groene Wiel zal niet gehandhaafd kunnen blijven. Door het vervallen van de huisvesting zullen bepaalde projecten (zoals energieproject) geen doorgang meer kunnen vinden en zullen de leskisten moeten worden afgestoten. Het pand (Hendrikweg 14b) is eigendom van Veldwerk Nederland. De gemeente staat garant voor de restschuld op dit pand (€ 387.000,- 31 december 2012). De financiële positie van Stichting Veldwerk Praktijkcentra is slecht. Bij het volledig schrappen van de Wageningse subsidie is voortbestaan van Veldwerk hoogstwaarschijnlijk onmogelijk. Bij faillissement van de Stichting is het niet ondenkbaar dat de opbrengstwaarde van de activa onvoldoende zal zijn om de resterende hypotheekschuld te voldoen. In dat geval zal de bank een beroep doen op de garantstelling die de gemeente heeft afgegeven. Bij normale aflossing tot juli 2016 zal de restschuld van de hypotheek op dat moment zo‟n € 245.000,- zijn. Dit zou dan het maximale eenmalige verlies in 2016 voor de gemeente zijn. Voor klimaat en afvalbeleid is geld op de gemeentebegroting (programma 4 milieu) gereserveerd. Misschien is het mogelijk om daarnaast geld te vinden bij externe partners (rijk, provincie, bedrijfsleven en fondsen). Bij dit scenario zal veel van de opgebouwde expertise van het Groene Wiel verloren gaan. Bij de gemeentelijke begroting kan bij programma 7 Onderwijs en educatie € 229.000,- (prijspeil 2016) structureel worden geschrapt op de subsidie voor Stichting Veldwerk Nederland (Groene Wiel). Dit kan pas met ingang van 1 augustus 2016 omdat er in het overdrachtsdocument subsidiegaranties tot die tijd zijn aangegaan. Gevolg hiervan is dat het Groene Wiel zal moeten sluiten, aangezien het niet reëel is dat zij zonder basisfinanciering zoveel projectfinanciering te kunnen verwerven. Voordelen scenario 3
Dit levert de maximale bezuiniging op van het gehele onderwijsbudget voor NME.
Nadelen scenario 3
beleidsvisie NME
9
Scholen worden niet meer ondersteund bij NME. Dat heeft grote verschraling van de natuur- en milieueducatie van Wageningse leerlingen tot gevolg. Veel opgebouwde kennis en expertise gaan verloren. De ontwikkelde methoden en lesmaterialen kunnen niet meer worden bijgehouden en gaan op termijn ook verloren. Voor de ontwikkeling van Wageningen tot een duurzame en klimaatneutrale gemeente is het van belang, dat ook de jeugd daarin wordt meegenomen. Het ontbreken van een milieueducatief centrum ontneemt Wageningen de kans om dit structureel en goed op te pakken.
4. CONCLUSIE /GEVOLGEN Voorkeursoplossing Door te kiezen voor scenario 2 (Groen en kinderen) wordt op termijn een bezuiniging gerealiseerd van € 95.000,- op het onderwijsbudget voor NME en zal er toch nog aan alle vier de doelstellingen gewerkt worden, omdat er andere (gemeentelijke) budgetten specifieker voor NME ingezet gaan worden. De makelaarsfunctie van NME blijft intact. Om gericht aandacht te geven aan specifieke gemeentelijke projecten is het wenselijk om het Groene Wiel first supplier voor opdrachten van de gemeente te maken, de verbinding tussen de gemeentelijke doelstellingen en NME zullen daardoor worden versterkt en de effecten vergroot. In de onderstaande tabel staat schematisch weergegeven wat we kunnen bereiken als we voor het voorkeursscenario 2 (groen en kinderen) kiezen: Doelstelling 1. Wageningen klimaatneutraal conform de routekaart in 2030.
2. Tegengaan verspilling grondstoffen
3. Inwoners voelen zich verantwoordelijk en zijn betrokken bij de woon- en leefomstandigheden in hun buurt / wijk
beleidsvisie NME
Gewenst resultaat Draagvlak en bewustwording creëren voor het gemeentelijke milieuen duurzaamheidbeleid Energiebesparing Gebruik duurzame energie Stimuleren van duurzame mobiliteit Verminderen van indirect energiegebruik Draagvlak en bewustwording creëren voor het gemeentelijke milieuen duurzaamheidbeleid 60% van het huishoudelijk afval wordt gescheiden en nuttig toegepast in 2015 (65% in 2018) Individuen, gezinnen, verenigingsleven en georganiseerde bewonersgroepen kunnen zelf vorm en inhoud geven aan de eigen wensen en doelen op het terrein van leefbaarheid. Inwoners leveren een
Beoogde uitvoering Daar waar gedragsverandering wordt beoogt en NME toepasbaar is als het meest effectieve middel om het doel te bereiken, zal NME ingezet worden.
Daar waar gedragsverandering wordt beoogt en NME toepasbaar is als het meest effectieve middel om het doel te bereiken, zal NME ingezet worden.
Daar waar inwoners door NME (als meest effectieve middel) beter betrokken kunnen worden bij hun wijk, zal NME ingezet worden
10
4. Wageningen bevordert de ontwikkelingskanse n van kinderen en heeft een programma-aanbod op het gebied van ecologische basisvorming
beleidsvisie NME
inhoudelijke bijdrage aan de totstandkoming van beleid dat gevolgen kan hebben voor de leefbaarheid in hun buurt of wijk. Optimale leerresultaten en ervaringen op het terrein van natuur- en milieueducatie Programma-aanbod op het gebied van ecologische basisvorming, duurzaamheid en zorg voor de woonomgeving, wetenschap en techniek voor het onderwijs in Wageningen
Het aanbod van NME wordt geclusterd door een makelaar (op dit moment het Groene Wiel) met goede contacten met de scholen en andere afnemers, zij bemiddelen tussen vraag en aanbod en voeren eventueel zelf uit.
11
Bijlage 1 Uitspraken over natuur- en milieueducatie door scholen UITWERKING uitspraken natuur- en milieueducatie Wat speelt er nu op het gebied van natuur en milieueducatie in Wageningen en wat betekent dit voor scholen / organisaties? nme hoort bij het curriculum van mijn school teamleden zijn onvoldoende toegerust om nme zelf goed te kunnen organiseren / uit te voeren bezuinigingen op scholen en gemeenten zetten nme /groene wiel onder druk hoofd-hart-handen (kennis, respectvol omgaan, aan de slag) met nme gemeente wageningen wil bezuinigen op nme focus regering ligt momenteel op cognitieve vaardigheden (taal, rekenen) scholen willen kinderen betekenisvol onderwijs geven om betrokken en nieuwsgierige volwassenen te krijgen die een bijdrage leveren aan toekomstige ontwikkelingen. Nme levert hier een grote bijdrage aan Wageningen heeft een groen imago, daar hoort nme en het groene wiel bij Juist voor de kansarme kinderen pakt nme bijzonder goed uit scholen hebben zelf te weinig tijd en expertise om goed nme te kunnen bieden Het is niet rendabel om het als scholen zelf te doen
Wat moeten we behouden en wat moet worden verbeterd? Waar zitten knelpunten? leskisten op thema moeten behouden blijven leslokaal met faciliteiten voor goed aanschouwelijk onderwijs moet behouden blijven deskundige en gemotiveerde mensen die lessen kunnen geven en leerkrachten kunnen instrueren moeten behouden blijven een bezuiniging op de korte termijn veroorzaakt een groot verlies op de lange termijn doordachte lessen over gevarieerde thema's moeten behouden blijven kant en klare excursies moeten behouden blijven niet zelf het "groene" wiel uitvinden kennis van groene wiel ten goede laten komen aan alle scholen leskisten op thema moeten behouden blijven excursies zijn heel betekenisvol groene wiel doet direct iets met onze evaluatie en verbetert constant de projecten nme zet kinderen in hun kracht, juist die kinderen die bij de reguliere activiteiten meer moeite hebben De ontwikkelingskracht van de vrijwilligers van het Groene Wiel moet behouden blijven Gezien uw antwoorden op de voorgaande vragen, hoe zou het deze punten oplossen als u in de schoenen van de gemeente stond? groene wiel blijven subsidieren maar doelgroep vergroten en daaruit extra bekostiging genereren (vb andere nme organisaties, verzorgingshuizen, bso, kinderfeestjes, extra schoolbijeenkomsten) samenwerking Pantarijn en WUR prioriteit voor bevordering nme bij de basisscholen leggen nme subsidie behouden
beleidsvisie NME
12
Mochten wij als organisatie voor de door u gekozen oplossingen kiezen: wat kan en mag onze organisatie dan van u verwachten? eigen bijdrage van scholen kan iets omhoog. Dit zal niet heel veel opleveren maar daarmee laat je wel zien aan de gemeenteraad dat je het Groene Wiel belangrijk vind. dat wij nog jaren enthousiast producten af blijven nemen van het groene wiel kinderen praten soms jaren later nog over de excursies en leskisten activiteiten. Het is "ons" Groene Wiel
beleidsvisie NME
13
Bijlage 2 Samenvatting consultaties natuur- en milieueducatie voorjaar 2013
Wat speelt er nu op het gebied van NME in Wageningen en wat betekent dit voor scholen en organisaties, wat moet behouden en wat moet verbeterd worden / knelpunten Op dit moment wordt NME in Wageningen uitgevoerd door het Groene Wiel en is het met name gericht op alle basisscholen. Er is een ontwikkeling in gang gezet dat NME zich ook op andere doelgroepen (kinderopvang , voortgezet onderwijs, burgers) begint te richten. NME is een vast onderdeel van het curriculum van de basisscholen. Leerkrachten zijn onvoldoende toegerust om NME zelf goed te kunnen organiseren, met name omdat het om ervaringsgericht leren gaat (hoofdhart-handen). Het basisonderwijs en andere organisaties zijn zeer tevreden over de huidige invulling van NME en over de uitvoering door het Groene Wiel. In de consultatiebijeenkomsten zijn veel goede activiteiten genoemd. De gemeente heeft een bezuiningsopdracht en wil een visie op NME vaststellen. In deze visie moet NME geplaatst worden in relatie tot de gemeentelijke doelstellingen waaronder Wageningen klimaatneutraal in 2030 en moet de expertise van het Groene Wiel optimaal behouden blijven. De gemeentelijke programmabegroting 2013-2016 begint met de kop: “Wageningen sociaal, duurzaam en solide door de crisis voeren”. Er staan meerdere doelstellingen in de programmabegroting die raakvlakken hebben met NME. Voor de consultatiebijeenkomsten zijn er vier doelstellingen uitgelicht om het proces te verbreden en toch overzichtelijk te houden. In de consultatiebijeenkomsten is de vraag gesteld: Wat kan NME bijdragen aan vier gemeentelijke doelstellingen op het gebied van klimaat, afval, leefbaarheid en onderwijs? Wat kan NME bijdragen aan de gemeentelijke doelstelling: “Wageningen klimaatneutraal conform routekaart in 2013”? De basis voor deze doelstelling is bewustwording en gedragsverandering bij alle burgers, organisaties en bedrijven in Wageningen. NME is een goed instrument om gedragsverandering te bewerkstelligen. NME in zijn huidige vorm zou dan uitgebreid moeten worden naar een grotere doelgroep. Er zijn verschillende bestaande en nieuwe activiteiten (win met energie, flextariër, schoolprogramma‟s, excursies, buurttuinen, klimaatstraatfeesten, stimuleren fietsgebruik, leskisten, voorlichting over de wereld van de groene energie) die een bijdrage aan deze doelstelling kunnen leveren. Ook werden verschillende middelen (subsidie op zonnepanelen, uitzetten energiemeters) genoemd om deze doelstelling te verwezenlijken. Wat kan NME bijdragen aan de gemeentelijke doelstelling: “Tegengaan verspilling grondstoffen”? Afval is een grondstof en niet waardeloos . De gemeente streeft naar een duurzame samenleving zonder de gevolgen van beslissingen en keuzen af te wentelen op de toekomst of op andere landen. De gemeente wil verspilling van grondstoffen en uitstoot van broeikasgassen tegen gaan. Scheiding en hergebruik van afvalstoffen zijn belangrijke instrumenten om primaire en soms schaarse grondstoffen te besparen en CO2-emmissies terug te dringen. Voor een structurele oplossing is een aanpak nodig gericht op een circulaire economie, waarbij biologisch afbreekbare producten worden teruggegeven aan de natuur en andere producten zonder kwaliteitsverlies worden hergebruikt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het cradle to cradle principe waarbij grondstoffen zo worden gebruikt en verwerkt dat ze nooit verloren gaan. beleidsvisie NME
14
Scheiding aan de bron en verantwoord omgaan met grondstoffen zijn essentieel. NME kan doelgroepen (0 tot 80) bij elkaar brengen en bewustwording vergroten door oude en nieuwe projecten zoals afvallen, opschoonacties, consuminderen, snoeproutes. Verder is het ook belangrijk om goede voorzieningen te creëren zoals containers, afvalzakken en het opruimen ervan. Wat kan NME bijdragen aan de gemeentelijke doelstelling: “Inwoners voelen zich verantwoordelijk en zijn betrokken bij de woon- en leefomstandigheden in hun buurt/wijk”? NME levert kennis van de directe leefomgeving. Dus kennis van het groen in de omgeving, maar ook omgevingsvervuiling (lucht, water, bodem, horizon) of omgevingskwaliteiten. De verantwoordelijkheid en betrokkenheid bij de buurt/wijk gaat over: -
De inrichting, het gebruik en het beheer van de openbare ruimte; De verkeerssituatie en goed gedrag in het verkeer (parkeren, rijsnelheid; De betrokkenheid bij elkaar in de vorm van een goed burencontact, elkaar helpen indien nodig, kennen en gekend worden;
In sommige buurten zijn groene initiatieven (bostuin Pomona) en wijk- buurt verenigingen actief. In een wijkproject kunnen verschillende doelgroepen (vrouwen, kinderen, scholen, ouderen, buurt) samenwerken aan een moestuin. Mensen voelen zich eigenaar en vandalisme neemt af. Wat kan NME bijdragen aan de gemeentelijke doelstelling “Wageningen bevordert de ontwikkelingskansen van kinderen”? Ecologische basisvorming draagt bij aan gezondheid, welbevinden en functioneren in de maatschappij van kinderen. De huidige invulling van NME was volledig op deze doelstelling gericht. Er is een ontwikkeling in gang gezet om NME meer in te zetten om ook andere gemeentelijke doelstellingen te behalen. Door natuur onder de aandacht te brengen bij kinderen en volwassenen krijg je meer milieubewuste mensen. NME is ervaringsleren (kennis door zien, voelen en ruiken), leerprestaties en concentratie gaan ervan omhoog en dat is extra belangrijk voor kinderen die moeite met leren hebben. Het Groene Wiel heeft de meeste NME activiteiten de afgelopen jaren uitgevoerd. Het is een idee om het aanbod (wetenschapsknooppunt, ANV, groene wiel) te clusteren en dat een makelaar met goede contacten met de scholen en andere afnemers kan bemiddelen. Wat kan uw organisatie in het kader van NME bijdragen aan welke gemeentelijke doelstelling? Het Groene Wiel gaf aan dat natuur- en milieueducatie aan meerder doelgroepen kunnen aanbieden en dat ze op meerdere doelstellingen een aanbod kunnen doen. Ook kunnen ze de makelaarsfunctie vervullen. OBS de tarthorst gaf aan dat ze zelf wel wat voorlichting kunnen geven en samen met ouders, kinderen en vrijwilligers aan natuur- en milieueducatie kunnen werken. Ze hebben hierbij wel hulp van een deskundige natuur- en milieueducatieorganisatie nodig. De WUR gaf aan dat ze studenten kunnen inzetten voor onderzoek, monitoring, evaluatie en feedback. Daarbij werd wel aangeven dat de WUR een zeer grote organisatie is. Een coördinatie / makelaar zou wenselijk zijn. Solidez gaf aan dat zij goed met vrijwilligers kunnen werken en deze ook goed kunnen organiseren. Prioritering
beleidsvisie NME
15
Er is gevraagd aan de organisaties om aan te geven aan welke doelstelling NME de meeste toegevoegde waarde kan leveren. Deze vraag werd eigenlijk als niet te beantwoorden gezien, aangezien alle doelstellingen zo nauw met elkaar verweven zijn. Dat bleek ook uit de opgegeven antwoorden. Veel antwoorden zoals gedragsverandering kwamen bij alle doelstellingen terug. Ook werd meerder malen genoemd dat er aangesloten moet worden bij de actualiteit en aansluiten bij wat er al gebeurd en zorgen voor het uitwisselingen van ervaringen. Uiteindelijk kreeg de afvaldoelstelling een iets lagere prioriteit en de leefbaarheidsdoelstelling een iets hogere prioriteit. Dit kwam met name doordat genoemd werd dat als mensen zich prettig voelen in hun eigen leefomgeving er ook minder afval in hun leefomgeving zal zijn. Door de NMEspecialist werd opgemerkt dat afval vaak wel een mooi concreet aanknopingpunt biedt voor gedragsverandering.
beleidsvisie NME
16
