2014
Preventie- en Handhavingsplan Alcohol gemeente Zederik
Beleid & Strategie en Team Toezicht & Handhaving Gemeente Zederik Oktober 2014
Inhoudsopgave Inhoudsopgave
1
Inleiding
2
Hoofdstuk 1: Probleemanalyse
3
Hoofdstuk 2: Doelstellingen Preventie- en Handhavingsplan Alcohol Zederik
4
Hoofdstuk 3: Acties Preventie- en Handhavingsplan Alcohol
7
Hoofdstuk 4: Uitvoering
9
Hoofdstuk 5: Resultaten
9
Hoofdstuk 6: Ten slotte
10
Literatuurlijst
11
Bijlage I - Speerpunten ‘Verzuip jij Toekomst!?’ Bijlage II - Algemene informatie preventie Bijlage III - Prioriteitenbepaling toezichthouders
-1-
Inleiding De Drank- en Horecawet is een bijzondere wet, omdat één van de voornaamste doelen is dat het onze jeugd beschermt tegen de schadelijke effecten die alcohol kan hebben op de gezondheid en de veiligheid. Elk kind heeft immers het recht om op een gezonde en veilige manier op te groeien. De gemeente is sinds 2013 de belangrijkste uitvoerder van de Drank- en Horecawet geworden. Zowel op juridisch-, handhavings-, en educatief- vlak is de gemeente de regisseur van het Nederlandse 1 alcoholbeleid. Het verplichte Preventie- en Handhavingsplan is in feite de wettelijke bekrachtiging van dit gegeven. In het plan is aansluiting gezocht bij de houding binnen Zederik ten opzichte van de samenwerking binnen de regio aan de ene kant en bij het belang van het maken van eigen keuzes aan de andere kant. Eerder heeft de raad aangegeven in te willen zetten op een integrale aanpak en belang te hechten aan voorlichting voor zowel jongeren als ouders. In dit plan is hierop voortgeborduurd. Zo is er aan de ene kant sprake van lokaal afgestemd beleid, met oog voor de specifieke situatie in de gemeente. Er zal een hoge prioriteit worden gegeven aan het optreden tegen alcoholconsumptie van jongeren onder de 18. En de gemeente voert daarom op dit gebied ook eigen (preventie-)activiteiten 2 uit. Deze activiteiten staan beschreven in het stuk ‘Plan van aanpak Alcohol & Drugs’. In deze activiteiten zal de benadering van zowel ouders als jongeren centraal staan en worden initiatieven die jongeren zelf aandragen gewaardeerd. Aan de andere kant wordt, waar het kan of noodzakelijk is, de samenwerking gezocht met de regio. Hierbij valt te denken aan het gezamenlijk inhuren van toezichthouders, maar ook aan het actief meedoen aan regionale preventie-activiteiten, vanuit Verzuip jij je Toekomst!?. Het plan is gebaseerd op de meest actuele wetenschappelijke kennis over effectief lokaal alcoholbeleid en op de praktijkkennis van deskundigen die al jarenlang lokaal alcoholbeleid ontwikkelen, uitvoeren, coördineren of onderzoeken. Ook sluit het aan op de eerder verschenen handreiking gezonde gemeente van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (het RIVM). Wij willen het Trimbos instituut en de Dienst Gezondheid en Jeugd, project Verzuip jij je Toekomst?! (VjjT) bedanken voor de aangereikte basisdocumenten. Het Trimbos instituut en VjjT hebben een model Preventie- en Handhavingsplan voor gemeenten beschikbaar gesteld. Met deze modellen hebben deze partijen ons als gemeente goed op weg geholpen met de belangrijke taak die wij als gemeente in de uitvoering van de Drank- en Horecawet hebben. Leeswijzer: In het eerste hoofdstuk wordt kort de huidige problematiek rondom alcoholgebruik geschetst, zowel landelijk als regionaal. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de link tussen preventie en handhaving. Daarnaast wordt uiteengezet wat het regionale project ‘Verzuip jij je Toekomst?! inhoudt. In hoofdstuk 3 worden de doelstellingen van de preventie en het toezicht benoemd. In het vierde hoofdstuk worden de acties die daaruit voortvloeien besproken. Hoofdstuk 5 verwijst naar de uitvoering van de acties. Het stuk eindigt met een korte conclusie.
1
Zie artikel 43a van de Drank- en Horecawet.
2
Vastgesteld door het college van B&W op 27 september 2011
-2-
1
Probleemanalyse
Landelijk Sinds 1988 is onder Nederlandse jongeren het alcoholgebruik flink toegenomen. Jongeren gingen in de loop van de afgelopen decennia meer, vaker én op jongere leeftijd drinken. In 2003 waren Nederlandse jongeren zelfs koplopers in Europa, als het ging om bingedrinken, oftewel het op één avond meer dan vijf drankjes drinken (Hibell e.a., 2012). Afgelopen decennium werd sterk ingezet op het voorkomen van drinken door jongeren onder de 16. Gevolg was dat drankgebruik onder jonge pubers sterk afnam, vooral onder de jongste groep: in 2003 3 had 36% van de 12-jarige jongens de afgelopen maand gedronken , in 2011 was dat geslonken tot 9,4%. Bij 12-jarige meisjes daalde het aandeel actuele drinkers van 25,4 naar 5,8% (Verdurmen e.a., 2012). In geen ander Europees land nam drankgebruik onder jonge drinkers zo spectaculair af. Onder jongeren van 16 jaar en ouder veranderde er echter weinig. Zij verminderden hun alcoholgebruik niet. Bijna de helft van de jongeren van 16 jaar was de afgelopen maand een keer dronken of aangeschoten, zo blijkt uit de cijfers van 2011 (Verdurmen e.a., 2012). Als jongeren aan drank willen komen is dat relatief makkelijk in Nederland. Meer dan de helft van de verkooppunten (53%) leefde de oude leeftijdgrens van 16 jaar niet na in 2013 (Roodbeen, e.a., 2014). Gemeente Zederik Deze landelijke cijfers zijn representatief voor de regio Zuid-Holland Zuid (GGD Zuid-Holland Zuid, 2010). In de gemeente Zederik wijkt het alcoholgebruik op enkele punten af van het gebruik in de regio. Uit het onderzoek ‘Toekomstverkenning 2010’ (GGD Zuid-Holland Zuid, 2010) blijkt dat het aantal jonge drinkers in de gemeente Zederik hoger ligt dan in de rest van de regio. Jongeren in de tweede klas van het voorgezet onderwijs geven namelijk vaker aan dat zij ooit in hun leven alcohol hebben gedronken dan andere jongeren. Uit hetzelfde onderzoek kwam naar voren dat de gemeente Zederik een relatief groot aantal volwassenen kent die overmatig drinkt. Verder is in 2011 een Mysteryshopping-onderzoek uitgevoerd. De resultaten hiervan waren dat het in de gemeente Zederik voor jongeren relatief makkelijk is om alcohol te bemachtigen. Hierbij moet worden opgemerkt dat leeftijdscontroles uitgevoerd door de gemeente, in 2013 en het voorjaar van 2014, een ander beeld schetsen. BOA’s geven aan dat ondernemers zich goed aan de regels houden. De oorzaak van dit verschil zou kunnen zijn dat zowel de gegevens uit de Toekomstverkenning van de (voormalige) GGD als het mysteryshopping-onderzoek enigszins gedateerd zijn. Voor beide onderzoeken worden in 2015 nieuwe resultaten verwacht. Waar nodig zullen de resultaten uit deze onderzoeken leiden tot de inzet van (extra) activiteiten, uiteraard de meest effectieve. De gevolgen van drinken Als jongeren in hun puberjaren veel drinken, neemt de kans toe dat ze later problemen met hun drankgebruik krijgen. Eén op de drie mannen in de leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar valt onder de noemer ‘probleemdrinker’. Iemand wordt zo genoemd als ‘hij of zij problemen heeft door regelmatig of stevig drinken’. Regelmatig drinken is daarbij minstens 21 dagen per maand vier of meer glazen drank. Stevig drinken is minstens vier keer per maand zes of meer glazen drank. De problemen lopen uiteen van black-outs door drankgebruik tot alcoholongevallen, regelmatige dronkenschap/katers en problemen met vrienden en familie (Van Dijkck e.a. 2005). Alcoholgebruik kan ongunstig zijn voor de ontwikkeling van de hersenstructuren. Juist als hersendelen in ontwikkeling zijn, zijn ze erg kwetsbaar voor de giftige stof. Wordt er gekeken naar het brein van personen die erg veel hebben gedronken in hun puberteit, dan blijkt dat bepaalde functies bij hen minder goed ontwikkeld zijn. Pubers met alcoholproblemen scoren lager dan andere jongeren op taalvaardigheid, intelligentie, aandacht en ruimtelijk inzicht. Overmatig alcoholgebruik kan dus gevolgen hebben voor de hersenen, maar vergroot ook de kans op verkeersongevallen, letselschade, geweld (waaronder ook seksueel geweld) en onveilig vrijen. Vooral jongeren die veel drinken zijn vaker bij deze vormen van risicovol gedrag betrokken.
3
Om het actuele gebruik van de jongeren te meten wordt vaak gevraagd naar de hoeveel alcohol die jongeren in de afgelopen maand hebben genuttigd.
-3-
2
Doelstellingen Preventie- en Handhavingsplan Alcohol Zederik
2.1
Alcoholpreventie algemeen
Het primaire doel van de gewijzigde Drank- en Horecawet is het verminderen van alcoholgebruik onder jongeren en alcohol gerelateerde verstoringen van de openbare orde aanpakken. De aanpak alcoholmatiging is een continu proces. We willen draagvlak zoeken en creëren in onze samenleving voor dit thema. Wij hebben als missie dat jongeren onder de achttien jaar geen alcohol drinken en jongeren van achttien tot drieëntwintig jaar matigen in het alcoholgebruik. Het zal, zeker gelet op de verhoging van de leeftijdsgrens naar 18 jaar, een uitdaging zijn om de groep jongeren die nu zestien of zeventien is, te bereiken met de boodschap dat alcohol onder de achttien jaar niet verstandig en niet meer toegestaan is. Het is van belang om onze jeugd, maar ook de ouders, commerciële bedrijven en paracommerciële instellingen goed te informeren over de wetswijziging, de doelstellingen van de wetswijziging maar ook de consequenties bij overtreding hiervan. We willen nog beter zicht krijgen op de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 18 jaar. Doordat we hier nog beter zicht op krijgen, kunnen we zorgvuldiger omgaan met de beschikbare middelen. We zullen over het algemeen geen uitgebreide toezichts- en handhavingsacties starten, maar zetten onze toezichts- en handhavingscapaciteit met name in op vooraf bepaalde hotpots. Deze hotspots passen we indien nodig aan. Doelstellingen Verzuip jij je Toekomst?! VjjT geeft invulling aan alcoholpreventie in de regio Zuid-Holland Zuid, waaronder onze gemeente. Het 4 programma kent de volgende doelstellingen voor de periode 2013 t/m 2015: 1. Het tegengaan van alcoholgebruik door jongeren onder de 18 jaar (10 t/m 17 jaar); 2. Het tegengaan van schadelijk alcoholgebruik door jongeren van 18 t/m 23 jaar. De uiteindelijke doelgroep van VjjT?! bestaat uit jongeren in de leeftijd van 10 t/m 23 jaar. Omdat onderzoek heeft laten zien dat vooral de sociale omgeving van jongeren bepalend is voor hun alcoholgebruik, richten de activiteiten van het programma zich op de omgeving van jongeren. Hieronder verstaan we ouders/verzorgers en intermediairs vanuit scholen, horeca, paracommercie, zorgkaders, politie, etc. Tevens wordt er aandacht besteed aan de jongeren en dan met name het alcoholgebruik door jongeren onder de 18 jaar in of op publiek toegankelijke plaatsen. 2.2
Toezicht
2.2.1
Hoofdzaken en doelstellingen van het toezicht
Met de wijziging van de Drank- en Horecawet is het toezicht op de naleving van de wet verschoven van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit naar onze gemeente. Doelen van de gewijzigde Drank- en Horecawet zijn (zoals reeds is aangegeven) het verminderen van alcoholgebruik onder jongeren en het voorkomen van alcoholgerelateerde verstoringen van de openbare orde. Hieronder wordt beschreven op welke wijze het toezicht wordt uitgevoerd.
4
Het verminderen van alcoholgebruik onder jongeren kost tijd. Daarnaast wordt het drinkgedrag van jongeren door verschillende zaken beïnvloed. Ook algemene aandacht in de media, wijzigingen in landelijke wetgeving en andere omstandigheden kunnen bijdragen aan een verandering in het alcoholgebruik van jongeren.
-4-
2.2.2
Toezicht Drank- en Horecawet
Toezicht Het toezicht kan ingedeeld worden in de leeftijdsgrenscontrole en de basiscontrole. Hieronder zijn de verschillende controles weergegeven: 1) De leeftijdsgrenscontrole wordt uitgevoerd bij met name hotspots. Hotspots zijn locaties waar veel jongeren komen en alcohol proberen te kopen. De leeftijdsgrenscontrole richt zich op de naleving van de geldende leeftijdsgrens, zowel door de verstrekker als de jongere. 2) De basiscontrole vindt plaats bij natuurlijke personen of rechtspersonen die alcohol mogen 5 6 verstrekken / verkopen met of zonder drank- en horecavergunning . Ook bij bedrijven waar een alcoholverkoopverbod geldt kan een basiscontrole worden uitgevoerd. De controle zal zich richten, afhankelijk van het soort bedrijf, op de vergunningsbepalingen en eventuele vergunningsvoorschriften en of -beperkingen, of het alcoholverkoopverbod. Gelet op de situatie, zoals die geschetst is in de probleemanalyse, is het speerpunt met name het alcoholgebruik van jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. De controles richten zich zowel op de verstrekker als op de jongere. Andere controles worden in beperkte mate uitgevoerd. Prioriteiten toezicht De aanpak van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren in de gemeente Zederik is van groot belang. Toch is absoluut toezicht onmogelijk. Er is daarom gekozen voor een prioriteitenlijst. Mogelijke overtredingen krijgen een prioriteit toegewezen op basis van de uitgesproken ambities, de financiële mogelijkheden, de uitvoerbaarheid van de controle en de verwachte kans op overtreding (zie ook bijlage III). Overtreding
Prioriteit
Algemene drank en horecawet • Alcoholbezit de <18 • Alcoholverstrekking aan <18 • Leeftijdsaanduiding • Alcoholverkoopverbod, bij bijv. tankstations • Controles drank- en horecavergunningen en voorschriften
hoog hoog hoog gemiddeld gemiddeld
Verordening • Prijsacties horeca • Schenktijden bepaalde paracommerciële instellingen • Oneerlijke mededinging • Verstrekken van sterke drank door paracommerciële instelling
laag laag laag laag
Naleving leeftijdsgrens/-grenzen Tot 1 januari 2014 golden twee leeftijdsgrenzen. De leeftijdsgrens van 16 jaar voor zwakalcoholhoudende drank en de leeftijd van 18 jaar voor sterke drank. Met de wijziging van de Drank- en Horecawet per 1 januari 2014 geldt zowel voor sterke als zwak-alcoholhoudende drank een leeftijdsgrens van 18 jaar. Het is op dit moment lastig om te bepalen wat de hoogte van het nalevingspercentage zou moeten zijn. Dit vanwege het feit dat voor de nieuwe leeftijdsgrensgrens nog geen ervaringscijfers beschikbaar zijn. Wel zijn wij vanaf 1 augustus 2013 begonnen met toezicht en de handhaving conform de Drank- en Horecawet. Een onderdeel van deze werkzaamheden is het controleren of de leeftijdsgrenzen worden nageleefd.
5 6
Artikel 3 van de Drank- en Horecawet. Artikel 18, tweede lid en artikel 25, derde lid, van de Drank- en Horecawet.
-5-
Vanaf 1 augustus 2013 tot en met 31 december 2013 hebben verkennende/voorlichtende gesprekken met ondernemers en paracommerciële rechtspersonen plaatsgevonden. Verder zijn leeftijdsgrenzencontroles in supermarkten, horeca en verenigingen uitgevoerd. Bij geen van de gecontroleerde bedrijven en instellingen is een overtreding van de leeftijdsgrenzen geconstateerd. Ambitie komende jaren Ondanks het feit dat wij op dit moment over beperkte ervaringscijfers beschikken, bestaat de ambitie om voor het jaar 2014 met het nalevingsgedrag voor de leeftijdsgrens van 18 jaar zo dicht mogelijkheid bij de huidige resultaten te blijven. Dit zou inhouden dat er geen tot weinig overtredingen zouden plaatsvinden. Naast de aansluiting bij de doelen die gesteld zijn door VjjT!? hopen we verder in de onderzoeken van de Dienst Gezondheid en Jeugd (Toekomstverkenning 2014) terug te zien dat jongeren uit onze gemeente later dan nu het geval is beginnen met het drinken van alcohol. Hotspots Het is van belang te bepalen wat de ‘hotspots’ binnen de gemeente zijn. Dit zijn locaties waar veel jongeren komen en alcohol proberen te kopen. Voorbeelden van hotspotlocaties zijn: cafés, evenementen ( zoals Koningsdag, sporttoernooien), supermarkten en slijterijen. Voor onze gemeente zal periodiek inzichtelijk gemaakt worden waar de ‘hotspots’ zich bevinden. Deze hotpots worden, indien nodig, regelmatig bijgesteld. Toezichthouder / BOA in regionaal samenwerkingsverband 7 Voor diverse overtredingen kunnen bestuursrechtelijke sancties worden opgelegd . In de Drank- en 8 Horecawet en de 'Regeling toezichthoudende ambtenaren Drank- en Horecawet’ is bepaald dat de 9 toezichthouder moet zijn aangewezen als Bijzondere opsporingsambtenaar (BOA) in domein I of II en daarnaast moet beschikken over een speciaal diploma toezichthouder Drank- en Horecawet. Deze toezichthouder met BOA-bevoegdheden kan ook strafrechtelijk optreden tegen specifieke overtredingen van de Drank- en Horecawet. Gelet op het feit dat gemeenten afzonderlijk te weinig formatie bezitten en gezien de eisen die worden gesteld aan de toezichthouders, is besloten om een samenwerkingsvorm in de regio A&V op te zetten. Deze samenwerking is vastgelegd in het Convenant regionale samenwerking toezichthouders / BOA’s Horeca en Alcohol. Deze samenwerking zal de komende jaren verder geïntensiveerd worden. Daarnaast heeft onze gemeente sinds 1 januari 2014 de mogelijkheid zelf toezichthouders in te huren bij een particulier bedrijf. Hiervan wordt gebruik gemaakt. Politie De politie heeft geen expliciete taak bij het toezicht en de handhaving van de Drank- en Horecawet, behalve bij misbruik of verstoring van de openbare orde. De politie heeft voornamelijk een signalerende rol. Tijdens reguliere controles/surveillances in de openbare ruimte, in horecabedrijven en bij evenementen, houden zij een vinger aan de pols door actief te kijken naar het schenken dan wel het in bezit hebben van drank door jongeren. Wanneer geconstateerd wordt dat jongeren drank bij zich hebben, spreken zij de jongeren hierop aan.
7
Zie de Drank- en Horecaverordening, op 1 juni 2014 vastgesteld door de burgemeester (in werking op 12 juni 2014) Artikel 41, eerste lid, aanhef en onder b., van de Gemeentewet. 9 Circulaire Buitengewoon Opsporingsambtenaar. 8
-6-
3
Acties Preventie- en Handhavingsplan Alcohol
3.1
Acties alcoholpreventie
De doelstellingen van VjjT?! zijn uitgewerkt in speerpunten en bijbehorende activiteiten voor de periode 2013-2015. In bijlage I is een totaaloverzicht van de activiteiten van het programma weergegeven. In overleg met onze gemeente worden de activiteiten en planning aan de lokale situatie aangepast. Verder zullen in Zederik activiteiten worden opgezet die het doel hebben het alcoholgebruik onder de jongste jongeren terug te dringen. Hierbij moet vooral gedacht worden aan voorlichtingsavonden voor ouders en voorlichting aan jongeren. De voorlichting kan verschillende vormen aannemen. Zo is preventie in het afgelopen jaar gecombineerd met een voetbaltoernooi en gaan jongerenwerkers de straat op om voorlichting te geven. Voor meer informatie wordt verwezen naar het stuk ‘Plan van aanpak Alcohol en Drugs’, waarin een overzicht van de activiteiten van de afgelopen jaren is opgenomen. 3.2
Acties toezicht en handhaving
Om door middel van toezicht en handhaving bij te dragen aan de doelstellingen die geformuleerd zijn, zullen controles worden uitgevoerd. Deze controles zullen worden uitgevoerd naar aanleiding van de prioriteitenlijst uit hoofdstuk 2. Toezichthouders zullen zich richten op de mogelijke overtredingen met een hoge prioriteit. Wanneer een toezichthouder een overtreding constateert zal de handhavingsmatrix uit de ‘Beleidsregels Horeca en Alcohol’, vastgesteld in 2014, gevolgd worden.
-7-
4
Uitvoering
4.1
Uitvoering alcoholpreventie
Voor de uitvoering van de acties gericht op alcoholpreventie wordt verwezen naar de strategie van Verzuip jij je Toekomst?! voor de periode 2013 t/m 2015. Daarnaast is in het stuk ‘Plan van aanpak Alcohol & Drugs budget beschikbaar gesteld waaruit preventie activiteiten kunnen worden gefinancierd, specifiek voor de gemeente Zederik. 4.2
Uitvoering toezicht en handhaving
Voor de uitvoering van het toezicht en de handhaving wordt Handhavingsuitvoeringsprogramma 2014 en hoofdstuk 2.2 van dit plan.
5
verwezen
naar
het
Resultaten
5.1 Alcoholpreventie en handhaving in de regio Zuid-Holland Zuid De twee hoofddoelstellingen van VjjT zijn vertaald in een aantal operationele doelstellingen, die laten zien welke resultaten er begin 2016 worden verwacht. De gegevens zijn gebaseerd op de regio ZHZ en zouden een getrouw beeld van de situatie in de gemeente Zederik moeten geven. In de probleemanalyse is een aantal zaken benoemd die hier buiten vallen. Wij hebben geen zelfstandige onderzoeken uitgevoerd. De onderzoeken worden namens de 16 deelnemende gemeenten uitgevoerd. De hieronder vermelde cijfers zijn afkomstig uit 2011. In 2014 (Toekomstverkenining van de Dienst G&J) en in 2015 (Mysteryshopping-onderzoek) worden nieuwe cijfers verwacht. 1. Het tegengaan van alcoholgebruik door jongeren onder de 18 jaar (10 t/m 17 jaar): De gemiddelde startleeftijd van jongeren voor het drinken van alcohol is verder toegenomen (12,9 jaar in 2011); Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat de afgelopen maand alcohol heeft gedronken, is verder afgenomen (26% in 2011); Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat de afgelopen maand aan binge drinken heeft gedaan (5 of meer glazen bij één gelegenheid) is verder afgelopen (20% in 2011); Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat dronken of aangeschoten is geweest in de afgelopen maand is verder afgenomen (12% in 2011); Het percentage ouders dat aangeeft dat zijn of haar kind thuis géén alcohol mag drinken voor het 18e levensjaar is ten minste 70% (92% in 2011 voor de 16 jaar-grens); Het percentage ouders dat denkt dat het verstandig is om jongeren thuis te leren drinken is verder afgenomen (30% in 2011); Er is sprake van een verbetering in de naleving van de wettelijke leeftijdsgrenzen voor 10 alcoholverkoop in supermarkten, (sport)verenigingen, slijterijen en horeca (22% in 2011) . 2. Het tegengaan van schadelijk alcoholgebruik door jongeren van 18 t/m 23 jaar: Het percentage jongeren van 18 t/m 23 jaar dat de afgelopen maand aan binge drinken heeft gedaan (4 of meer glazen bij één gelegenheid voor vrouwen, 6 of meer glazen bij één gelegenheid voor mannen), is verder afgenomen (12% in 2009); Het aantal jongeren van 16 t/m 23 jaar dat als gevolg van een alcoholvergiftiging wordt behandeld door ambulancepersoneel is verder afgenomen (58 jongeren in 2011); Het aantal alcoholgerelateerde incidenten waarbij jongeren van 16 t/m 23 jaar betrokken zijn en dat door de politie wordt geregistreerd, is verder afgenomen (1.030 incidenten in 2010);
10
De verantwoordelijkheid voor het organiseren en uitvoeren van handhaving om de naleving van alcoholverstrekkers te controleren, ligt bij de gemeente. Verzuip jij je Toekomst?! zal gemeenten adviseren en ondersteunen om dit goed vorm te geven, maar kan hier geen directe invloed op uitoefenen.
-8-
Er is sprake van een verbetering in de naleving van het wettelijk verbod op doorschenken bij 11 dronkenschap in de horeca (17% in 2010) .
Vallend onder beide hoofddoelstellingen: Minimaal 50% van alle scholen voor voortgezet onderwijs is alcoholvrij voor leerlingen en voldoet hiermee aan de criteria van het landelijke keurmerk Alcoholvrije School (tot nu toe 2 scholen in 2012); Er is een werkende keten van vroegsignalering en verwijzing van jongeren met risicovol alcoholgebruik, waarbij jongeren worden verwezen naar een preventief contactmoment met 12 een professional (pilotproject in 2011-2012 ).
6
Ten slotte
Het alcoholgebruik onder jongeren in Nederland lijkt af te nemen. Deze trend is ook te zien in de regio Zuid-Holland Zuid. Binnen de regio zijn er enige verschillen. Zo geldt voor de jongeren in Zederik dat ze vaker op 13-jarige leeftijd aangeven al eens gedronken te hebben en drinken zij iets meer dan in overige gemeenten. In het programma Verzuip jij je Toekomst! zijn twee doelstellingen geformuleerd. Namelijk het voorkomen van alcoholgebruik bij jongeren onder de 18 jaar en het verminderen van schadelijk alcoholgebruik onder jongeren van 18 tot 23 jaar. De preventieactiviteiten en het toezicht zullen, vanwege de hiervoor genoemde gegevens, waar mogelijk in het teken staan van de eerste doelstelling. De komende periode doen we meer ervaring op rond het onderwerp alcoholpreventie onder jongeren. Uit gesprekken met de verschillende doelgroepen doen wij wellicht nieuwe inzichten op en in de komende tijd komen op verschillende gebieden nieuwe gegevens beschikbaar. De evaluatie van dit plan vindt gelijktijdig plaats met de nieuwe Nota Lokaal Gezondheidsbeleid. Daarnaast wordt jaarlijks verslag gedaan van de toezichtactiviteiten in het Jaarverslag Integrale Handhaving Zederik.
11
De verantwoordelijkheid voor het organiseren en uitvoeren van handhaving om de naleving van alcoholverstrekkers te controleren, ligt bij de gemeente. Verzuip jij je Toekomst?! zal gemeenten adviseren en ondersteunen om dit goed vorm te geven, maar kan hier geen directe invloed op uitoefenen 12 De pilot is in de gemeenten Binnenmaas, De Waard (nu: Molenwaard) en Dordrecht uitgevoerd. De resultaten zijn op te vragen bij de projectleider van Verzuip jij je Toekomst?!.
-9-
Literatuurlijst Babor, T., e.a. (2010). Alcohol: no ordinary commodity. Research and public policy. Second Edition. Oxford: Oxford University Press. Bieleman, B., Kruize, A. & Zimmerman, C. (2011). Monitor alcoholverstrekking jongeren 2011. Groningen: Intraval. Crews, F.T., Braun, C.J., Hoplight, B., Switzer, R.C. 3rd, & Knapp, D.J. (2000). Binge ethanol consumption causes differential brain damage in young adolescent rats compared with adult rats. Alcohol: clinical and experimental research, 24(11), 1712-1723. Dalen, W.E. van, Franken, F., de Greeff, J., Mulder, J., van Straten, P. & van der Wulp, N.Y. (2013). Het perspectief voor de Alcoholvrije School in Nederland. Utrecht: STAP Dijck, D. van, & Knibbe, R.A. (2005). De prevalentie van probleemdrinken in Nederland: Een algemeen bevolkingsonderzoek. Maastricht: Universiteit van Maastricht. GGD Zuid Holland Zuid (2010). Gezondheid InZicht. Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlström, S., Balakireva, O., Bjarnason, T., Kokkevi, A., & Kraus, L. (2012). The 2011 ESPAD report: Substance use among students in 36 European countries. Stockholm: The Swedish Council for Information and Alcohol and Other Drugs (CAN). Holder, H. D. (1998). Alcohol and the Community: A Systems Approach to Prevention. Cambridge: Cambridge University Press. Holder, H.D. (1999). Alcohol and the community. A systems approach to prevention. Cambridge: Cambridge University Press. Mulder, J., Bovens, R., Franken, F., & Sannen, A. (2013). Proces in uitvoering. Een zoektocht naar de operationalisatie van cruciale procesfactoren in de uitvoering van regionale alcoholprojecten. Utrecht: Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP). Reynolds, R.I. (2003). Building Confidence in Our Communities. London: London Drug Policy Forum. Roodbeen, R., Lie, K.J. & Schelleman-Offermans, K. (2014). Alcoholverkoop aan jongeren 2013. Nuchter, kenniscentrum leeftijdsgrenzen. Van der Vorst, H., Engels, R.C.M.E., Meeus, W., & Dekovic, M. (2006). Parental Attachment, Parental Control, and Early Development of Alcohol Use: A Longitudinal Study. Psychology of Addictive Behaviors , Vol. 20, No. 2, 107–116 Verdurmen, J., Monshouwer, K., Dorsselear, S. van, Lokman, S., Vermeulen-Smit, E., & Vollebergh, W. (2012). Jeugd en riskant gedrag 2011: Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut. Wagenaar, A.C., Toomey, T.L. & Erickson, D.J. (2005). Complying With the Minimum Drinking Age: Effects of Enforcement and Training interventions. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 2, 255-262
- 10 -
Bijlage I: Speerpunten ‘Verzuip jij Toekomst!?’ Verzuip jij je Toekomst?! De gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid hebben, in overeenstemming met de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid, gezamenlijk het voorkomen van het gebruik van alcohol en middelen door jongeren vastgesteld als prioriteit voor gezondheidsbevordering. Deze ambitie wordt vormgegeven 13 door het preventieprogramma van VjjT?! . In VjjT?! werken zestien gemeenten in Zuid-Holland Zuid samen met de politie, het Openbaar Ministerie en de Dienst Gezondheid & Jeugd om het alcoholgebruik en genotmiddelengebruik onder jongeren terug te dringen. Het programma is in 2009 gestart vanuit een samenwerking tussen het Regionaal College (portefeuillehouders Openbare Orde en Veiligheid) en de Gemeenschappelijke Regeling Zuid-Holland Zuid (portefeuillehouders Volksgezondheid). In het programma zijn de pijlers beleid, handhaving en bewustwording verankerd. In de aanpak wordt zoveel mogelijk een integrale benadering gehanteerd, gericht op de beleidsterreinen Volksgezondheid, Jeugd, Onderwijs en Openbare Orde & Veiligheid. Na een looptijd van vier jaar is VjjT?! in 2012 geëvalueerd. De evaluatie laat zien dat de inspanningen van het programma de gewenste uitwerking lijken te hebben op de beschikbaarheid van alcohol voor jongeren en het drinkgedrag van jongeren: Ouderd zijn zich bewuster geworden van hun verantwoordelijkheid. Steeds meer ouders laten hun kind dat jonger dan 16 jaar is, thuis niet drinken. Ook is een toenemend aantal ouders van mening dat thuis ‘leren drinken’ onverstandig is; De veranderende houding van ouders beperkt de beschikbaarheid van alcohol voor jongeren. Dit is terug te zien in het drinkgedrag van jongeren, zoals de startleeftijd waarop jongeren in de regio ZHZ beginnen met het drinken van alcohol. Deze is tussen 2006 en 2011 niet verder gedaald, waarmee een negatieve trend doorbroken is. Daarnaast is er voor het eerst sinds jaren een dalende trend te zien in het aantal alcoholvergiftigingen onder jongeren. In 2011 werd een afname in het aantal ‘comazuipers’ gemeten van 16% ten opzichte van het jaar daarvoor. De voorgaande gegevens zijn overigens gebaseerd op 2011. Eind 2015 worden nieuwe onderzoeken over de periode 2012-2015 uitgevoerd. Slechts op het gebied van het intensiveren van handhaving, waarbij VjjT?! sterk afhankelijk was van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), bleken de ambities niet waargemaakt te kunnen worden. Het toezicht en de handhaving ontwikkelde zich hierdoor tot de achilleshiel van het programma. De Drank- en Horecawet en daarbinnen het preventie- en handhavingsplan alcohol bieden kansen om de handhaving van de leeftijdsgrenzen te verbeteren. De gemeente Zederik heeft vanaf 1 januari 2013 zelf de bevoegdheid en de wettelijke verplichting om toezicht te houden op de naleving van de Drank- en Horecawet en geeft hier ook actief invulling aan. Tot nu toe heeft het toezicht zich uitsluitend gericht op leeftijdsgrens-controles, uitgevoerd in 2013 en het voorjaar van 2014. De conclusies na deze controles is dat de situatie zeer goed is te noemen. Er zijn geen overtredingen geconstateerd. Speerpunten Beleid (alcohol) Speerpunt 1. Naar een eenduidig alcoholbeleid op middelbare scholen • Uitrol landelijk keurmerk Alcoholvrije School bij scholen voor voortgezet onderwijs. • Beleidsadvies De Gezonde School en Genotmiddelen bij basisscholen. • Beleidsadvies De Gezonde School en Genotmiddelen bij scholen voor voortgezet onderwijs. Overige actiepunten binnen de pijler Beleid • Politiek draagvlak beïnvloeden voor verhoging leeftijdsgrens alcoholverkoop van 16 > 18 jaar. • Gemeenten adviseren over afstemming VjjT-activiteiten en lokale activiteiten. 13
www.verzuipjijjetoekomst.nl
- 11 -
Handhaving (alcohol) Speerpunt 2. Advisering m.b.t. preventie bij gewijzigde Drank- en Horecawet • Informatiebijeenkomsten voor alcoholverstrekkers organiseren. • Gemeenten adviseren over rol van preventie bij lokale implementatie Drank- en Horecawet (o.a. m.b.t. modelverordeningen). • Regionale handhavingscommunicatie verzorgen. • Uitvoeren van mystery shopping onderzoek. Speerpunt 3. Advisering aanpak openbare dronkenschap • Samenwerking met Halt rondom afdoening Alcohol. • Evenementen organisatoren stimuleren tot actief genotsmiddelenbeleid. • Gemeenten ondersteunen bij het organiseren van trainingen voor horecapersoneel. • Verdere aanpak openbare dronkenschap ontwikkelen i.s.m. andere regionale alcoholpreventieprojecten. • Uitvoeren van onderzoek naar doortappen in de horeca. Bewustwording (alcohol en andere middelen) Algemeen • “Verzuip jij je Toekomst?!-actiemaand” per gemeente, waarbij supermarkten, horeca, sportverenigingen, scholen, politie, jongerenwerk, etc vanuit hun eigen verantwoordelijkheid en met steun van VjjT activiteiten organiseren. Speerpunt 4. Ouders • Ouderavonden “Help, mijn kind wordt een puber!” in het basisonderwijs (via de Gezonde School). • Ouderavonden De Gezonde School en Genotmiddelen in het basisonderwijs (via de Gezonde School). • Ouderavonden De Gezonde School en Genotmiddelen in het voortgezet onderwijs. • Ouderbijeenkomsten voor ouders van (uitgaande) jongeren (o.a. Kroegentocht). • Inzet oudercomité (rapportavonden voortgezet onderwijs, Avondvierdaagse en andere 14 contactmomenten) . • Bewustwordingsacties rondom e-health via lokale media en social media. Speerpunt 5a. Alcoholverstrekkers: horeca en evenementen • Organiseren van trainingen voor horecapersoneel (BarCode, Eerste Hulp Bij Drank- en drugsongelukken in het Uitgaanscircuit). • Adviseren van evenementenorganisaties over beleid m.b.t. middelengebruik. Speerpunt 5b. Alcoholverstrekkers: detailhandel • Stimuleren van verbetering van de leeftijdscontrole bij alcoholverkoop middels gesprekken met detaillisten en brancheorganisaties. Speerpunt 5c. Alcoholverstrekkers: sportverenigingen • Stimuleren van structurele aandacht voor alcohol en andere middelen in beleid gericht op (jeugd)leden, ouders, barpersoneel en bestuur. Speerpunt 6. Jongeren • Digitale lesmodules De Gezonde School en Genotsmiddelen in het basisonderwijs (via de Gezonde School). • Digitale lesmodules De Gezonde School en Genotsmiddelen in het voortgezet onderwijs • Lagerhuisdebat in het voortgezet onderwijs. • Wedstrijd voor MBO-leerlingen rondom meest vernieuwende aanpak voor alcoholpreventie bij jongeren. 14
Het oudercomité bestond uit vrijwillige ouders en was van 2009 tot juli 2013 actief.
- 12 -
•
Bewustwordingsacties rondom e-health via lokale media en social media.
Speerpunt 7. Vroegsignalering en deskundigheidsbevordering • Uitrol landelijk protocol Vroegsignalering Riskant Alcoholgebruik bij Jongeren bij intermediairs. • Borgen van multidisciplinair nazorgtraject voor jongeren met een alcoholintoxicatie in het ziekenhuis. • Stimuleren van deskundigheidsbevordering over alcohol en andere middelen in de eerste lijn.
- 13 -
Bijlage II Algemene informatie preventie Waarom is de link tussen preventie en handhaving zo belangrijk? Integrale benadering is een cruciaal kenmerk van effectief alcoholbeleid Wetenschappelijke studies laten zien dat een integrale benadering van de problematiek rondom alcohol een cruciaal kenmerk is van effectief alcoholbeleid (Reynolds, 2003). Recent onderzoek van het RIVM, Centrum voor Gezond Leven, het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en het Trimbos-instituut bevestigt dat beleid op het gebied van alcoholmatiging het meest effectief is als het integraal wordt aangepakt (Mulder, Bovens, Franken & Sannen, 2013). De belangrijkste pijlers waarop alcoholbeleid dient te zijn gebaseerd, zijn regelgeving (grenzen stellen), handhaving (grenzen bewaken) en publiek draagvlak (grenzen overdragen). In figuur 1 wordt dit schematisch weergegeven. Het creëren van bewustwording bij alcoholverstrekkers en ouders is een noodzakelijke voorwaarde voor gedragsverandering, die ingegeven wordt door een helder beleid over alcoholpreventie bij jongeren. Door het versterken van het toezicht en de handhaving via de mogelijkheden in de Dranken Horecawet, kunnen er aanvullende effecten bereikt worden op het terugdringen van de 15 beschikbaarheid van alcohol voor jongeren
Landelijke aanpak Het inzetten op de combinatie van regelgiving, handhaving en het creëren van publiek draagvlak is ook het uitgangspunt van het landelijke alcoholpreventiebeleid. Naast het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik vanuit het perspectief van de volksgezondheid en het jeugdbeleid, is het landelijke beleid ook gericht op het terugdringen van criminaliteit en verstoringen van de openbare orde.
Regelgeving
Handhaving Preventie
Publiek draagvlak
Figuur 1. Integraal beleidsmodel voor effectief lokaal alcoholbeleid (Reynolds, 2003).
Maatregelen gericht op het beperken van de beschikbaarheid van alcohol zijn het meest effectief Alcoholgebruik is niet alleen een persoonlijke en een bewuste keuze. Drinkgedrag wordt voor een groot deel ook bepaald door de omgeving, zoals de ouders, de prijs van alcohol, het productaanbod, verkoopregels, normen, tradities en het sociale netwerk. De Wereldgezondheidsorganisatie, ook wel the World Health Organization (WHO), laat in een overzichtsstudie naar alcoholbeleid zien dat maatregelen die de beschikbaarheid van alcohol beperken het meest effectief zijn in het terugdringen van alcoholgebruik (Babor e.a., 2010). De volgende omgevingsfactoren zijn van invloed op het drinkgedrag van jongeren: 15
Zie de brochure Effectief Alcoholbeleid: hoe pakt u dat aan?, te downloaden via http://www.loketgezondleven.nl/gemeente-en-wijk/gezonde-gemeente/alcohol/. U kunt op deze pagina ook een korte film bekijken over effectief alcoholbeleid. In zowel de brochure als de film komt dhr. Van der Borg, burgemeester van de gemeente Molenwaard en bestuurlijk ambassadeur van Verzuip jij je Toekomst?!, aan bod.
- 14 -
-
de prijs van alcohol; het beschikbare assortiment; het aantal verkooppunten; de leeftijdsgrenzen en naleving en handhaving daarvan; de aanwezige promotie van alcohol; de normen in de sociale omgeving van het individu (bijvoorbeeld van ouders); het overheidsbeleid.
Tabel 1 geeft een overzicht van beleidsmaatregelen en hun effectiviteit zoals aangetoond in wetenschappelijk onderzoek (Babor e.a., 2010). Tabel 1. Beleidsmaatregelen en hun effectiviteit zoals aangetoond in wetenschappelijk onderzoek (Babor e.a., 2010).
Maatregel
Effectiviteit
Hoeveelheid onderzoek
Minimum verkoopleeftijd
+++
+++
Verhogen van prijs (accijnzen, minimumprijs)
+++
+++
Beperken van verkooptijden
++
++
Meer handhaving
++
++
Beperken van reclame
+/++
+++
Training barpersoneel
-
+++
Een eenzijdige aanpak gericht op slechts één of twee van dergelijke factoren is gedoemd te mislukken. Preventiestrategieën die gebaseerd zijn op handhaving van wet- en regelgeving, training van alcoholverstrekkers, instellen van alcoholvrije zones en intensieve media-aandacht zijn potentieel succesvol (Holder e.a., 1999).
- 15 -
Bijlage III: Prioriteitenbepaling toezichthouders
Overtreding: Algemene drank en horecawet Alcoholbezit de <18 Alcoholverstrekking aan <18 Leeftijdsaanduiding Alcoholverkoopverbod, bij bijv. tankstations Controles drank- en horecavergunningen en voorschriften Verordening Prijsacties horeca Schenktijden bepaalde paracommerciële instellingen Oneerlijke mededinging Verstrekken van sterke drank door paracommerciële instelling
Kosten
Ambitie
Uitvoerbaarheid
Kans op overtreding
Score:
3 2 3 2 2
3 3 2 2 2
3 3 3 2 2
2 1 1 1 1
11 9 9 7 7
2 1 1 1
2 2 1 1
1 1 1 2
1 2 1 2
6 6 4 6
1=hoog 2=gemiddeld 3=laag
1=laag 2=gemiddeld 3=hoog
1=moeilijk 2=gemiddeld 3=makkelijk
1=laag 2=gemiddeld 3=hoog 9-12 7-9 0-6
hoog gemiddeld laag
Overtredingen De overtredingen die genoemd staan in de prioriteitenbepaling komen voort uit de algemene drank- en horecawet en de drank- en horecaverordening uit de gemeente Zederik. Indicatoren Om te bepalen aan welke overtredingen een hogere prioriteit moest worden toegekend zijn de overtredingen beoordeeld op de factoren kosten, de overeenkomst met de uitgesproken ambities, de praktische uitvoerbaarheid en de ingeschatte kans op overtreding. Op de indicatoren kon een score van 1 tot en met drie gehaald worden. Prioriteiten Op de prioriteiten kon daaruitvolgend een score van 4-12 worden berekend. Een score van 4-6 betekent een lage prioriteit, 7-9 een gemiddelde prioriteit en 10-12 een hoge prioriteit. De prioriteitenlijst zou kunnen gelden als een leidraad voor de BOA’s die gaan controleren en handhaven.
