ok Bekijk o ale de digit e via filmfich es.be lmfich w w w.fi
Inhoudstafel
Film en educatie… ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival MOOOV, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen met kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
INFOFICHE_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2 Synopsis Technische kaart Voor je naar de film gaat NA DE FILM: EERSTE REACTIES_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 3 Reacties verzamelen bij de leerlingen De babbelbox FOCUS OP SUPERHELDEN_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4 Is Modulf een superheld? Wie is Modulf? De ommekeer Films over Superhelden Beroemde Superhelden in de Bioscoop MODULF EN DE ANDEREN_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9 Modulf en zijn familie Modulf en Lise PESTEN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 11 Wat is pesten? Groepsdynamische processen De pesters: wat doen ze? De slachtoffers: hoe reageren ze? De zwijgende middengroep: waarom doen zij niks? Wat doet de klokkenluider? Volwassenen weten van niets De oplossing: de zwijgende middengroep komt in actie Wie kan jou helpen? WIE DE FILM MAAKTE _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17 BIJLAGE: DE AFFICHE_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
www.jekino.be www.mooov.be www.lesseninhetdonker.be
Doelgroep DE SUPERHELD: vanaf 7 jaar (1ste graad LO)
Filmfiche op het smartboard! www.filmfiches.be De digitale en visuele filmfiche bij DE SUPERHELD is ideaal om de filmbespreking klassikaal via je smartboard te starten. Je vindt er de filmtrailer, interviews, beelden en/of interessante quotes. Een ideale aanvulling op de lesmap! (je vindt een fiche bij alle films uit het aanbod).
Infofiche Kopieer de Infofiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
1
Filmfiche
Noorse speelfilm Nederlandstalige versie 2013. Duur: 74’ Aanbevolen vanaf 7 jaar Met o.a. Sondre B. Henriksen (Modulf) en Regine Stokkevåg Eide (Lise). Distributie: Jekino
Synopsis Modulf is 11 jaar oud en vindt zichzelf een held. Een superheld zelfs! Want terwijl hij weer eens met z’n hoofd in de toiletten wordt geduwd, zorgt Modulf er tenminste voor dat de andere leerlingen niet gepest worden. Tot er op een dag een nieuw meisje op school komt: ze praat gek, ziet er gek uit en gedraagt zich gek… kortom, een gedroomd pestslachtoffer. Maar Lise zegt precies wat niemand anders hardop durft uitspreken. Zij leert Modulf dat het niet oké is om zich zomaar te laten pesten.
Voor je naar de film gaat Voor de leerlingen is het leuk als ze vooraf de titel weten van de film die ze gaan bekijken. Toon eventueel de affiche (zie bijlage – misschien vind je ter plaatse een groot exemplaar). De titel en affiche zetten het publiek op het verkeerde been: wat zijn hun verwachtingen? Waar zou de film over gaan? Gaan ze een echte superheldenfilm zien? Nee, het hoofdpersonage Modulf is geen echte held, maar een jongen die gepest wordt op school. Enkel door zich in te leven in de rol van superheld, kan hij de vernederingen verdragen. Toch lijkt het soms alsof we zitten te kijken naar een echte superheld uit Hollywood: de muziek, de vormgeving van de titels, de heldere kleuren,…
Een hilarische anti-pestfilm met een superheld zoals je er nog nooit één zag. Persiflage op de klassieke superheldenfilms in klank en beeld, met een verrassend resultaat.
Regisseur Christian Lo werd vroeger op school soms ook gepest. Hij weet precies waar hij het over heeft: de film legt uit hoe pesten in z’n werk gaat en waarom pestproblemen zo moeilijk opgelost geraken. DE SUPERHELD werd al in veel scholen gebruikt om met de leerlingen over pesten te praten. De film kreeg in België de steun van ‘Kies Kleur tegen Pesten’, een initiatief dat (o.a. via de ‘move tegen pesten’) de strijd aanbindt met pesters en pestkoppen. Christian Lo vond het verhaal van Modulf in een boek; hij vond het vooral leuk dat een heel ernstig probleem hier op een grappige manier wordt aangekaart.
Technische kaart DE SUPERHELD
Originele titel: De Tøffeste Gutta Regie: Christian Lo
Scenario: Nick Hegreberg, Christian Lo, Arne Svingen & Aryld Tryggestad naar een boek van Arne Svingen Producent: Filmbin
Veel kijkplezier!
2
NA DE FILM: EERSTE REACTIES
Reacties verzamelen bij de leerlingen Vlak na de vertoning wil het publiek graag z’n eerste indrukken kwijt. Iedereen heeft nood aan een ontladingsmoment. Geef hen de kans om ‘stoom af te laten’. Enkele eenvoudige vragen kunnen daarbij helpen: •
• • • • • • • • • •
Hoe kan je de film het best omschrijven? Vond je het verhaal grappig / droevig / griezelig / saai / spannend / ontroerend? Waarom?
Kan je de film samenvatten in een 5-tal zinnen? (Onderscheid hoofd- en bijzaken.) Waren er zaken die je niet begreep?
Welke scène is jou het meest bijgebleven? Waarom?
Maakte de film je soms aan het lachen? Op welke momenten?
Wie waren de belangrijkste personages? Ken je hun naam nog? Wie vond jij het leukste personage? Waarom?
Gedroegen de personages zich zoals echte kinderen? Zagen ze eruit zoals de kinderen op jouw school? Loopt de film goed af?
Zou je de film aanraden aan je vrienden en vriendinnen? Waarom? Wie zou deze film volgens jou zeker eens moeten zien?
De babbelbox Je kan ervoor zorgen dat de eerste reacties van de leerlingen onmiddellijk na de filmvoorstelling worden geregistreerd met een camera (smartphone, tablet,…), opgesteld aan de uitgang van de filmzaal. In zo’n ‘babbelbox’ opstelling kunnen de leerlingen hun opmerkingen kwijt. Het is niet de bedoeling dat ze een lange redevoering houden maar snel even reflecteren over wat zich in de film afspeelde. Met deze opname kan je in de klas verder aan de slag. De nadruk ligt op het spontaan reageren van de leerlingen; het is niet de bedoeling dat ze hun reactie voorbereiden.
3
FOCUS OP SUPERHELDEN
Kennen de leerlingen films over echte superhelden? Welke attributen zijn onmisbaar voor een superheld in een film of stripverhaal? • • • • •
superhelden hebben een speciaal kostuum
superhelden beschikken over bijzondere krachten superhelden hebben een aartsvijand
superhelden hebben vaak een hulpje dat hen bijstaat …
Is Modulf een superheld? “Echte helden komen op voor mensen die zwakker zijn.” “Het is beter dat ik word gepest dan iemand anders. Want ik kan er tegen.” Probeer met de leerlingen bovenstaande eigenschappen toe te passen op de film. •
•
• •
Modulf draagt stiekem een superheldencape en –masker. Springend op de trampoline wappert de cape stoer om hem heen… tot hij een klunzige valpartij maakt.
Modulfs bijzondere krachten zijn verbeelding en incasseringsvermogen. Hij moet klappen en vernederingen verdragen, maar zijn droom houdt hem overeind.
Aartsvijanden heeft Modulf zeker: Frank en Jürgen pesten hem dagelijks.
Modulf krijgt hulp van Lise, ook al is hij daar niet altijd even blij om. Zijn hulpje toont zich slimmer en dapperder dan Modulf zelf.
Wie is Modulf? Een superheld is Modulf zeker niet. Het jongetje dat ons met een schaapachtige grijns tegemoet komt in de openingsscène is bang en onzeker. Zijn naam betekent weliswaar ‘wolf’ en ‘woede’ in het Oud-Noors, “maar ik ben niet echt zo gevaarlijk als het klinkt.” Toch vindt Modulf zichzelf geen slachtoffer maar een held. Ondanks zijn miserabele leven, maakt Modulf zich wijs dat hij perfect tevreden is met de gang van zaken. Want door alle pesterijen op zich te nemen, beschermt hij de andere kinderen. “Zo lang Frank en Jürgen mij pesten, laten ze de rest met rust.”
4
Hij gelooft oprecht in zijn missie en heeft er alles voor over: •
•
•
Om Lise te beschermen, draagt hij ‘crisiskleren’. Hij wil er extra idioot uitzien (met zijn gele broek en laarzen) om de aandacht van de pesters op zich te vestigen.
Hij laat Lise achter op de speelplaats en gaat naar Frank en Jürgen op zoek. Hij offert zich op om de bestraffing te incasseren die eigenlijk voor Lise bedoeld is.
Hij biedt zich aan bij Frank en Jürgen om z’n hoofd in het toilet te laten duwen.
Zo gaan de dingen al jaren en Modulf wil niet dat het verandert. Hij is boos wanneer Lise de pestkoppen aanpakt. “Je verpest mijn plan. Je begrijpt er helemaal niets van!”
Opdracht Modulf beschermt de andere kinderen. Is dat dom of dapper? Vinden de leerlingen Modulf een held of een lafaard? Je kan hen helpen door het stellen van gerichte vragen: • • •
Vind je het dapper wat Modulf doet?
Zou jij graag een klasgenoot zoals Modulf hebben om jou te beschermen? Vinden de pestkoppen Modulf een held?
•
Kan een lafaard een held zijn?
•
Als Modulf geen held is, wat is hij dan wel?
Kunnen de kinderen zich dat scharniermoment nog herinneren? Weten zij nog waarom Modulf op een bepaald moment besloot om het over een andere boeg te gooien?
De ommekeer
Regisseur Christian Lo over superhelden “Als kind was ik dol op strips over Spiderman en Batman. Dankzij hen ben ik filmmaker geworden. In de lagere school tekende ik strips en ontdekte mijn gave om een verhaal in beelden te vertellen. Later werden dat bewegende beelden. Thuis heb ik nog een hele stapel van die strips liggen. Die heb ik nog eens doorbladerd op zoek naar inspiratie voor DE SUPERHELD. Ik geef toe: het waren niet de meesterwerken die ik gehoopt had.”
Op een dag biedt Modulfs lijdzame houding niet langer een oplossing voor alle problemen. Wanneer Lise harde klappen krijgt, beseft Modulf dat hij niet iedereen beschermen kan. “Nu gaat het te ver. Ik ben geen bangerik meer.” Hij kruipt uit zijn rol van superheld (= superslachtoffer) en houdt een toespraak op de schroothoop: “Ik heb jullie altijd beschermd. Maar ik besef nu dat niemand zou mogen gepest worden. En ik ben geen superheld.”
5
•
Een muzikaal heldenthema. Christian Lo: “Eirik Myhr componeerde echte superheldenmuziek, een westernachtig thema met een grootse orkestklank.” De themamelodie sleept je van bij aanvang mee en doet de film helemaal openbarsten.
Aanvulling perspectief De camera wordt nooit zomaar toevallig geplaatst. Over elk beeld in een film wordt grondig nagedacht. Voor een machtige superheld is het belangrijk dat hij soms heel groot en krachtig in beeld komt. Dat doe je door kikkerperspectief te gebruiken: de camera vanuit de laagte naar een persoon laten opkijken. De tegenovergestelde techniek – iemand heel kleintjes in beeld brengen – heet vogelperspectief. Zet je de camera hoger dan het personage, dan lijkt hij opeens veel kleiner. Alsof je op hem neerkijkt.
Films over Superhelden
Gebruik in de klas een camera om de kinderen te laten uitzoeken hoe ze iemand heel machtig of nietig in beeld kunnen brengen. Als ze ontdekt hebben, vertel je hen dat deze camerastandpunten naar een dier werden genoemd. Kunnen de kinderen vinden over welke dieren het gaat?
DE SUPERHELD oogt – vooral in de openingsscènes – als een echte superheldenfilm. De visuele aanpak is gebaseerd op de comic strips uit de jaren vijftig en zestig: felle kleuren, tekstballonnen, een typisch lettertype. Het lijken wel plaatjes uit de Marvel Comics stripreeks, waarin beroemde superhelden de hoofdrol speelden en die later vaak verfilmd werden met dezelfde opvallende kenmerken: •
•
Laat dan de kinderen elkaar vanuit de verschillende perspectieven fotograferen of filmen. Bedenk eerst een personage en dan bepaal vanuit welk standpunt hij / zij best gefilmd wordt.
Felle kleurvlakken, zoals de ingekleurde plaatjes van een stripverhaal. Die grote groene en blauwe vlakken herken je in Modulfs kledij. Christian Lo: “We werkten met heel heldere kleuren. Na de opnames kan je in de studio het kleurenpalet van je film bijwerken (zoals met digitale foto’s op een computer). Daar hebben we de kleurintensiteit van de film nog verhoogd.”
Marvel Comics? Marvel Comics is een Amerikaanse uitgever die in de jaren vijftig en zestig wereldfaam verwierf met strips over superhelden. Het waren populaire, goedkope boekjes over helden die hun superkrachten aanwendden tegen schurken die de wereld bedreigden. De figuren uit de Marvel
Verschillende beeldperspectieven, zoals kikkerperspectief (wanneer de camera opkijkt naar Modulf, waardoor hij groot en machtig lijkt), frontaal (wanneer hij in de modder wordt gegooid) of zelfs ondersteboven (opgehangen aan een boomtak).
6
ten. Leden van de groep zijn o.a. Beast, Iceman en de populaire Wolverine. Sinds 2000 werd er een serie films gemaakt waarin zij de hoofdrol vertolken.
collectie werden ook bij ons heel populair. Hoewel de boekjes heel goedkoop werden uitgegeven, zijn de originele exemplaren tegenwoordig kostbare stukken waarvoor verzamelaars veel geld neertellen. Over veel van de Marvel Comics werden al jaren grote succesfilms gemaakt, o.a. Daredevil, the Fantastic Four, de Hulk, Iron Man, Spider-Man en de X-Men.
Spider-Man: een held die speciaal voor tieners werd bedacht. Peter Parker is nog erg jong. Hij zorgt voor zijn bejaarde tante, heeft een baantje voor zakgeld en als verlegen, eenzame nerd vindt hij moeilijk een meisje. Wanneer Peter wordt gebeten door een spin, krijgt hij bijzondere krachten: hij wordt sterk, kan meters hoog springen en kleeft aan de muren zoals een insect. Het kostuum en masker van Spider-Man zijn heel herkenbaar en ook hij speelde de voorbije jaren mee in talloze films.
Beroemde Superhelden in de Bioscoop Batman: een gemaskerde misdaadbestrijder vermomd als vleermuis. Hij is een grimmige figuur die er vooral ’s nachts met zijn ‘batmobile’ op uittrekt op de misdaad te bestrijden. Naast hem ontmoeten we allerlei personages zoals zijn aartsvijand The Joker, Catwoman en zijn hulpje Robin. In de jaren 60 kreeg Batman een eigen tv-serie die razend populair werd. De voorbije decennia zag je hem op het scherm in allerlei succesfilms wat hem een iconische status van ‘ultieme superheld’ bezorgde.
De Hulk: sinds wetenschapper Robert Bruce Banner zichzelf per ongeluk blootstelde aan een ultrahoge dosis straling, verandert hij, telkens hij zich boos maakt, in de Hulk. Dan krijgt hij een groene kleur, zijn spieren zwellen op tot hij uit zijn kleren scheurt, maar behalve supersterk wordt hij ook een domme, brute kracht. In het normale leven is hij een verlegen en getormenteerd. Een ietwat tragische figuur die het vaak aan de stok krijgt met andere superkrachtige vijanden.
Superman: de eerste gekostumeerde superheld en een van de populairste stripfiguren aller tijden. Je ontmoet Superman ook in films en tv-series. Hij is reuzensterk, -dapper, -handig en -slim. Zijn aartsvijand is Lex Luthor en zijn zwakke punt is kryptoniet, een stof genoemd naar de planeet Krypton waar Superman oorspronkelijk vandaan komt. Zijn blauw-met-rode kostuum stond model voor andere superhelden, hoewel er ook al lachend wordt gezegd dat “hij zijn onderbroek over zijn broek draagt”.
Kick-Ass: als strip is Kick-Ass minder bekend. Het hoofdpersonage is nog heel jong en lijkt een beetje op Modulf: hij wordt vaak gepest en heeft geen bijzondere superkrachten, behalve zijn wilskracht en rechtvaardigheidsgevoel. De film die in 2010 over KickAss werd gemaakt, was omstreden: hoewel de hoofdpersonages en het verhaal zich richten tot een jong publiek, is het geweld soms erg brutaal.
X-Men: een groep superhelden uit de Marvel Comics stal. Zij zijn mutanten, geboren met bijzondere krachten, waarvoor ze vaak door de gewone mensen worden gehaat. Getraind door Professor X leren zij hun krachten op de juiste manier gebruiken en beschermen ze de mensen tegen misdaad en tegen Magneto, aanvoerder van een bende criminele mutan-
Mega Mindy is een superheldin die de leerlingen zeker kennen. Net zoals elke superheld heeft zij bijzondere krachten, een aangepast kostuum en met Toby heeft ze de ideale assistent gevonden. Samen gaan ze de strijd aan met boeven en bedriegers.
7
Vragen & opdrachten •
Ken jij nog superhelden? Wat is hun bijzondere eigenschap? Werden er over hen ook al films gemaakt? Heb je een favoriet?
•
Bedenk zelf een superheld. Wat is zijn/haar speciale eigenschap? Laat de leerlingen een tekening maken van hun superheld en zijn/haar bijzondere eigenschap extra in de verf zetten. Of je keert de opdracht om: bedenk eerst met de leerlingen een aantal bezigheden (bv koffie zetten, bloemen gieten, een boterham smeren, de straat oversteken,…). Verdeel de activiteiten onder de leerlingen en laat ze er een gepaste superheld bij bedenken. Wat krijg je dan? Superkoffiezetman? Gieter Girl? Hoe zien die eruit?
•
Leerlingen kunnen ‘supermangewijs’ de eerste letter van hun naam in een superheldenlogo verwerken en het knutselen op karton of in stof. Hiervoor vind je inspiratie op Jekino’s Pinterest pagina: http://www.pinterest.com/ pin/550002173215278775/. Probeer of ze eerst zelf hun superheldennaam kunnen spellen. Wat is de eerste letter?
8
MODULF EN DE ANDEREN
Er zijn twee heel belangrijke vrouwelijke figuren in Modulfs leven: zijn moeder en zijn beste vriendin Lise. Ze zijn elkaars tegenpolen: moeder is heel voorzichtig, Lise is een echte durfal die zich van niemand iets aantrekt. Moeder weet niet dat haar zoon gepest wordt, terwijl Lise het meteen in de gaten heeft.
Modulf en zijn familie Modulf woont met zijn moeder. Best gezellig, maar mama is overbezorgd. Toch heeft ze niet in de gaten dat Modulf gepest wordt. Christian Lo: “Niemand wil z’n ouders teleurstellen, al word je nog zo vreselijk gepest. Daarom houden veel kinderen het voor de buitenwereld verborgen.” Modulfs vader is dood. Modulf heeft een plakboek aangelegd met foto’s van vader in supermanpak. Hij heeft een geïdealiseerd beeld van papa: volgens hem was vader een echte held, stoer en dapper. Moeder praat nooit over het onderwerp. Papa’s dood was een tragisch verhaal dat ze pas wil vertellen als Modulf ouder is. Maar ze zegt wel: “Je begint steeds meer op hem te lijken.” Wanneer de omstandigheden haar dwingen om toch over papa’s dood te praten, slaat ze Modulfs droom aan scherven. Papa was ook geen held; hij was een beetje een bangerik. “Dat lieg je,” schreeuwt Modulf woedend. Dan verklapt moeder haar geheim: papa werd z’n leven lang gepest, tot hij er tenslotte niet meer tegen kon en zelfmoord pleegde. Papa heeft nooit teruggevochten tegen zijn kwelduivels. De ontlading bij Modulf is groot “Ik wil niet worden zoals papa! Ik wil niet elke dag somber zijn!” Hij raapt z’n moed bij elkaar en zet zich af tegen vaders voorbeeld. Hij zal niet dezelfde fouten maken!
9
Modulf en Lise Modulf krijgt nieuwe buren: kapitein Hugo (een militair) en zijn dochter Lise, een meisje met rare kleren, een grote bril en een gekke giechel. “We zijn klasgenootjes. Zullen we morgen samen naar school lopen?” Modulf beseft meteen: zij is het perfecte pestslachtoffer! Hij wil haar beschermen maar Lise is vastbesloten: “Ik bepaal zelf toch met wie ik omga?” Christian Lo: “Lise is Modulfs beste vriend maar ook zijn grootste probleem. Net omdat ze haar eigen stijl heeft, is ze supercool. Ze is de vriendin waar we allemaal van dromen. Lise is mijn moderne versie van Pippi Langkous, een van grootste helden uit mijn jeugd.”
Pas wanneer Modulf het weer goedmaakt (“Je was een echte held voor mij toen ik het nodig had”), wordt hun vriendschap weer hersteld. Met z’n tweetjes vieren ze Modulfs verjaardag in het pretpark.
Wanneer Lise ontdekt hoe Modulf zich opoffert als slachtoffer, vindt ze hem alles behalve een superheld. “Je wordt gewoon gepest!” Zij durft het probleem bij naam noemen en begint aan een trainingsprogramma om Modulfs zelfvertrouwen op te krikken. Hij vordert moeizaam.
Vragen aan de leerlingen •
Diverse gebeurtenissen beïnvloeden de relatie tussen Lise en Modulf: • •
•
•
• •
•
Hij vindt haar een bemoeial, zij vindt hem laf. De wederzijdse wrevel groeit.
•
Vanwege Modulfs laffe gedrag incasseert Lise de klappen van Frank en Jürgen. Lise voelt zich door haar vriend in de steek gelaten.
•
Sverre en zijn makkers dreigen: “Jullie moeten je vriendschap verbreken. Zo lang je alles doet wat wij je zeggen, zullen we haar geen pijn meer doen.” Enkel op die manier kan Modulf zijn vriendin redden.
• •
Modulf moet Lise afwijzen. Terwijl de pesters op de achtergrond toekijken, duwt hij haar omver. “We zijn geen vrienden meer.” De pesters hebben hun zin gekregen.
•
Wanneer Lise Modulfs moeder op de hoogte brengt, voelt hij zich verraden.
•
Wanneer Modulf in het water belandt, wordt hij door Lise gered. Maar ze kan hem niet vergeven: “Voor mijn part loop je naar de hel, idioot.”
10
Modulf heeft een plakboek gewijd aan vader. Hoe heet het boek? Waarom staat het vol sterretjes?
Wat is er precies met Modulfs vader gebeurd? Hoe komen we dat te weten? Krijgen we dat letterlijk te horen?
Hoe herinnert Modulf zich zijn vader? Hoe reageert Modulf wanneer hij hoort hoe papa werkelijk was? Wat doet hij met het boek?
Wat doen Modulf en moeder op het einde van de film? Hoe maken ze een nieuwe start?
Hoe presenteert Lise zich aan haar nieuwe klasgenoten? Wat komen we over haar te weten?
Waarom vindt Modulf haar een bemoeial? Waarom vindt Lise hem laf? Wanneer voelt ze zich door hem in de steek gelaten? Hoe komt het dat Lise klappen krijgt van Frank en Jürgen? Lise wil Modulfs zelfvertrouwen opkrikken. Hoe doet ze dat?
Van Sverre mogen Lise en Modulf geen vrienden meer zijn. Heb jij al ooit meegemaakt dat je geen vrienden meer mocht zijn met iemand? Hoe voelde jij je daarbij?
•
Vond je het goed dat Lise alles aan Modulfs moeder vertelde? Waarom (niet)?
•
Hoe maakt Modulf het weer goed met Lise?
PESTEN
Regisseur Christian Lo: “De film is ook gebaseerd op eigen ervaringen. Ik weet wat het is om gepest te worden, het vreselijke gevoel dat je niet gewenst bent, dat je anders bent. Dat maakt iedereen ooit mee. We legden de film voor aan leerkrachten en psychologen die werken rond pestbestrijding. Ze vonden dat DE SUPERHELD alle aspecten van pesten goed illustreert.”
SUPERHELDEN PESTEN NIET DE SUPERHELD krijgt in België de steun van de ‘Vlaamse Week tegen Pesten’. Onder het motto ‘Kies Kleur Tegen Pesten’ binden diverse organisaties samen de strijd aan. Met hun ‘Move tegen pesten’ willen ze kinderen massaal mobiliseren. Ze ijveren voor een actief anti-pestbeleid op de Vlaamse scholen en vinden DE SUPERHELD een goede ondersteuning bij hun pleidooi. Enkele van deze organisaties verleenden hun medewerking aan deze lesmap.
Wat is pesten? We spreken over pesten wanneer “één of meerdere kinderen een ander kind meer dan eens en gedurende een langere periode, geestelijk of lichamelijk geweld aandoet, met de bedoeling de andere te kwetsen. Bij pesten is er sprake van een machtsonevenwicht.” (uit de folder van Kies Kleur tegen Pesten) Is die definitie volgens jou van toepassing op de gebeurtenissen in DE SUPERHELD? Kenmerken van pesten, zijn: •
het slachtoffer mag niet voor zichzelf opkomen.
•
er is altijd een winnaar en een verliezer.
•
het slachtoffer loopt altijd schade op.
Ga met je leerlingen na of deze kenmerken van toepassing zijn op DE SUPERHELD. Pesten op school is een hardnekkig probleem. In Vlaamse scholen wordt gemiddeld één kind op vijf gepest. Bijna één kind op twintig heeft er dagelijks mee te maken.
horen, zien &
spreken
11
De pesters: wat doen ze?
Pesten is niet hetzelfde als plagen of ruziemaken. Kan je samen met je leerlingen het verschil tussen deze begrippen benoemen? • •
Plagen is van korte duur en gebeurt spontaan. Bij plagen blijft het kind opgenomen in de groep.
In DE SUPERHELD zijn Frank en Jürgen de grote pesters. Iedereen is bang van hen. Ze lijken onaantastbaar: “Niemand maakt ons belachelijk.” Wanneer Modulf en Lise niet in de buurt zijn, richten ze hun pijlen op andere kinderen. Ze lijken niet te beseffen hoe erg ze zich misdragen, want wanneer Lise dreigt om de politie te bellen, vinden ze dat erg overdreven.
Ruziemaken hoort bij samenleven. Wie ruzie maakt, zegt soms dingen die niet zo bedoeld zijn en die harder aankomen dan verwacht. Je hebt steeds de kans om je te verontschuldigen. Ruzie maken biedt kans op verzoening achteraf.
In de loop van de film komt er een verrassend feit aan het licht: Frank en Jürgen werken in opdracht van anderen. Ze volgen de bevelen op van Ali, Arne en vooral Sverre. Die hebben de twee jongens in hun macht: “Anders word ik zelf gepest, net zoals vroeger.” Pesten is een virus dat zich vertakt heeft door de hele school. Daarom hebben anti-pestcampagnes (zoals Kies Kleur tegen Pesten) ook aandacht voor de pestkoppen. Soms gaat er achter hun gedrag – zoals in DE SUPERHELD – een dieper probleem schuil, dat aangepakt moet worden.
In sommige talen (o.a. het Turks en Marokkaans) bestaat er geen apart woord voor ‘pesten’. Zij gebruiken het woord ‘geweld’. Pesten (anders dan plagen) heeft altijd te maken met geweld.
Groepsdynamische processen In elke groep zijn er processen aan de gang, die ervoor zorgen dat er populaire kinderen zijn en kinderen die worden verstoten door de groep. Enkel als je die processen begrijpt, kan je proberen het pestprobleem op te lossen.
Frank en Jürgen hebben een heel gamma aan pestmethodes: •
Verbaal geweld: ze schelden er op los (“Domulf, lelijkerd”), maken toespelingen op Modulfs gestorven vader en kleineren hem verbaal: “Ik vind het vreselijk om naar jouw mislukte rotgezicht te kijken. Ik word er misselijk van.”
•
Geweld en vernedering: Modulf wordt in de modder gegooid, hij moet het huiswerk van Frank en Jürgen maken, zijn boekentas wordt omgekieperd, zijn hoofd in het toilet geduwd en hij moet in zijn onderbroek over de speelplaats lopen. Lisa krijgt het minstens even hard te verduren: zwaar gehavend en bloedend belt ze bij Modulf aan.
In elke groep heb je: • •
één of meerdere pesters.
een grote, zwijgende middengroep, zij die niet mee pesten maar geen duidelijke stelling innemen. Er zijn diverse redenen om je daarbij aan te sluiten:
»»
• •
»» »»
angst om zelf het volgende slachtoffer te worden.
eigen voordeel, omdat je een verhoogde status krijgt. zich niet bewust zijn van wat er zich in de groep afspeelt.
•
slachtoffers.
soms is er ook een enkeling die het voor de gepeste opneemt. Daarvoor heb je een heel sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel nodig, want die zgn. ‘klokkenluiders’ gaan door een hel. Ze worden door de groep afgemaakt.
Het slachtoffer isoleren: ze zorgen dat Modulf er helemaal alleen voorstaat. Overal waar hij komt, maken anderen zich uit de voeten want “de vrienden van Domulf zijn onze vijanden.” Zelfs zijn beste vriendin moet hij de rug toekeren. “Het is niet slim om jouw vriend te zijn. Nu krijgt zij ook klappen.”
Herkennen de leerlingen die methodes uit de realiteit?
We bekijken hoe deze verschillende rollen één voor één in DE SUPERHELD aan bod komen.
12
De slachtoffers: hoe reageren ze? Een slachtoffer kan op verschillende manieren reageren: • •
je wordt sociaal geïsoleerd en doet geen enkele moeite om bij de groep te horen. Je staat er altijd alleen voor.
je gaat provoceren of je agressief gedragen. Daardoor lijkt het alsof je zelf de pesterijen uitlokt. Maar eigenlijk is dit irritant gedrag een schreeuw om hulp, die door de buitenwereld verkeerd wordt begrepen.
Soms keren de slachtoffers hun frustratie tegen zichzelf, bv. door zelfverminking, depressie, eetstoornissen, zelfmoord,... Soms ontsporen ze volkomen en willen wraak nemen op de hele wereld. Bij de tragische gebeurtenissen in o.a. Columbine Highschool en Virginia Tech, waar leerlingen de wapens opnamen tegen medescholieren en een slachting aanrichtten, bleek dat de daders het slachtoffer waren van langdurige pesterijen.
Wat moet jij doen? Eerst en vooral: kijk of heel de groep betrokken is in de pesterijen. Zijn er misschien kinderen die nooit meedoen en respect voor jou blijven tonen? Zoek hun gezelschap op en vraag hen om mee te reageren. Ten tweede: spreek een volwassene aan die je vertrouwt, je moeder of je vader of de leider of de meester of je grootouders… Vertel hen wat er gebeurt en hoe moeilijk je het ermee hebt. Samen kunnen jullie zoeken naar een oplossing. Kies een volwassene bij wie jij je veilig voelt. Blijf zoeken tot je iemand gevonden hebt die je wil en kan begeleiden op jouw pad naar een leven zonder pesten! (Uit de toelichting bij de strip ‘Klaas en de 3 pestkoppen’)
Modulf vertoont nog een ander soort gedrag. Hij vlucht in een fantasiewereld waarin hij een superheld is. Het lukt hem niet om zich los te maken uit zijn droom. Tot hij alle kinderen optrommelt voor een confrontatie met zijn kwelduivels: “Het moet afgelopen zijn met dat gepest.” Hij haalt herinneringen op aan de kleuterschool, waar iedereen nog samen speelde. “Waarom is dat veranderd? Iedereen zou gewoon vrienden moeten zijn.”
Boodschap aan het slachtoffer
De zwijgende middengroep: waarom doen zij niets?
Het pesten zal niet vanzelf ophouden, integendeel, meestal verergert het alleen maar. Ook de kans dat er plots iemand zal opduiken om alle plooien weer glad te strijken, is klein. Maar dat wil niet zeggen dat er alleen voor staat! Je zal best wel hulp vinden. Alleen, je moet zelf de eerste stap zetten. Vaak hebben de mensen in jouw omgeving niet eens door welke verschrikkelijke dingen er vlak onder hun neus gebeuren. Dus blijf niet bij de pakken zitten, maar ga actief op zoek naar hulp. ‘Is dat niet klikken?’, vraag jij je misschien af. Het antwoord daarop is kort maar krachtig: ‘Nee, dat is niet klikken!’
Elke groep telt een grote massa ‘meelopers’. Ze zien wel dat er gepest wordt, maar durven niet ingrijpen. Dat kan je verklaren door 3 bekende psychologische mechanismen:
1. De samenzwering om te zwijgen. Ook al ben je op de hoogte, ‘klikken’ is niet getolereerd. De klikspaan wordt vaak zelf gestraft.
13
2. Het omstandersdilemma. Mensen twijfelen of ze zouden reageren, omdat ze niet zeker weten of het hun verantwoordelijkheid is. In een goed (anti-pest)beleid worden de verantwoordelijkheden duidelijk vastgelegd.
3. Ons geloof in een rechtvaardige wereld is onwrikbaar. We geloven dat we op een of andere manier we voor onze daden beloond / bestraft worden. Als iemand in de penarie belandt, wuiven we dat vaak weg met opmerkingen zoals “je bent mede schuldig aan wat je overkomt. Eigen schuld, dikke bult,” ook al weten we dat het niet waar is. Omdat de klasgenoten van Modulf: • • •
•
niet willen klikken
niet zeker weten of het hun verantwoordelijkheid is en
het toch ook een beetje Modulfs eigen schuld vinden (hij moet maar niet zo’n nerd zijn en idiote kleren dragen)
Wat doet de klokkenluider?
… kijken ze passief toe hoe de pesterijen blijven duren. Kunnen de leerlingen hierin de vermelde mechanismen herkennen?
In het hele anti-pestproces is de klokkenluider de belangrijkste persoon. Hij of zij klaagt het onrecht aan en trekt aan de alarmbel. Enkel een klokkenluider kan het pesten doen ophouden. In DE SUPERHELD is Lise de vastberaden klokkenluider:
Boodschap aan de middengroep
•
Pesten in een groep is voor niemand prettig. Als lid van de middengroep kan jij de situatie veranderen. Waarschijnlijk voelen andere kinderen zich net zoals jij maar durven ook zij hun mond niet roeren. Jammer, want jullie zijn in de meerderheid. Pols eens bij de anderen wat zij van het gepest vinden. En spreek af om telkens als er zich nog een pestsituatie voordoet onmiddellijk te reageren. Durf je niet? Spreek dan een volwassene aan en vertel wat er gebeurt. Verrassend genoeg weten zij niet altijd dat er een pestduiveltje huist in hun groep - pesten gebeurt immers meestal in het geniep. Aan jou om het aan te kaarten. Dat maakt van jou nog geen klikspaan! (Uit de toelichting bij de strip ‘Klaas en de 3 pestkoppen’)
• • •
Wanneer Lise ontdekt dat Modulf het huiswerk van Frank en Jürgen maakt, komt ze op de proppen met nieuwe informatie over de uitvinder van het Zwitsers zakmes: “Dat was toch meneer Zwitsers? Net zoals Henk Snowboard en Linus Lego.” Bovendien zorgt ze ervoor dat Frank zijn tekst in de klas moet voorlezen.
Ze dreigt de politie te bellen. Zo kan ze als klokkenluider het pestmisdrijf laten uitlekken naar de buitenwereld. Lise wil bewijsmateriaal vastleggen op film, maar Jürgen en Frank vermoeden onraad.
Ze wil haar vriend trainen; er moet een nieuwe, dappere Modulf opstaan. “Je moet je angst overwinnen.” Daarom gaan ze samen joggen, gewichten heffen, boksen, aikido,… Modulf vordert heel langzaam.
Het is geen toeval dat Lise het voor Modulf opneemt. Cijfers wijzen uit dat meisjes dit vaker doen dan jongens. Dat geldt niet enkel bij de mensen maar zelfs… in de dierenwereld.
14
Tips voor klokkenluiders • •
• • • •
Echten vrienden helpen elkaar. Zeg aan je vriend(in) dat jij pesten afkeurt en dat je wil helpen.
Probeer je vriend(in) aan te moedigen om er over te praten met een volwassene die hij/zij vertrouwt. Dat kunnen mama en papa zijn, maar ook de juf of de meester, de zorgleerkracht, een familielid,… Je kan zelf op zoek gaan naar een volwassene die kan helpen.
Het is heel moedig om tegen pesters te zeggen dat jij pesten niet leuk vindt.
Misschien zijn er nog kinderen die willen helpen? Samen sta je sterker.
Door samen met je vriend(in) leuke dingen te doen, kan je hem of haar opvrolijken.
(Uit de brochure ‘Kies Kleur tegen Pesten’) Onze maatschappij gaat heel slecht om met klokkenluiders en dat is een cruciaal gemis in het bestrijden van pestproblemen. Denk maar aan klokkenluiders in de politiek: wie corruptie of wangedrag aanklaagt, kan vaak z’n verdere carrière vergeten. Daarom besteden anti-pest campagnes veel aandacht aan klokkenluiders. Dat merk je al aan de slogan ‘horen, zien en… spreken!’ Zo wil men kinderen aanmoedigen om pestproblemen nog sneller te melden en te bespreken.
vecht, betrapt de meester hem. “Jij weet heel goed dat we hier op school geen vechten en pesten tolereren. Die regels hebben we samen opgesteld.” Modulf moet zich excuseren bij Frank en Jürgen. En wanneer de pesters hem dwingen in zijn onderbroek over de speelplaats te lopen, vindt de directrice hem een idioot; ze ziet niet eens dat hij gepest wordt. Christian Lo: “Ouders en leerkrachten hebben vaak geen idee wat er aan de hand is. Toen ik zelf gepest werd, was ik zo zeker dat mijn ouders en mijn leraars het zouden opmerken. Maar ze zagen helemaal niks. Arne Svingen, die het boek schreef waarop de film gebaseerd is, bezocht een school waar de directeur beweerde dat er niet gepest werd. Tot hij de leerlingen aan het woord liet en het ene vreselijke verhaal na het andere te horen kreeg.”
Volwassenen weten van niets Geen enkel kind vertelt graag aan z’n ouders dat hij / zij gepest wordt. Modulf dist liever een verhaal op over hoe populair hij is. “Ben je niet blij dat ik het zo leuk heb op school?” Tot Lise voor de deur staat en opbiecht hoe erg Modulf er aan toe is. Machteloos staat moeder te huilen. Voor een ouder is het vreselijk om te beseffen dat je kind gepest wordt.
Tip voor de ouders Het is heel belangrijk om met je kind te overleggen welke acties je gaat ondernemen. Doe nooit wat je kind absoluut niet wil, tenzij het pesten echt zo ver gaat dat je niet langer kan en mag uitstellen.
Op school hebben leerkrachten vaak niets in de gaten. Al stel je nog zoveel pestreglementen op, als leerkrachten het niet opmerken verandert er niets. Net die ene keer wanneer Modulf terug-
15
Wie kan jou helpen? Bij welke diensten kunnen slachtoffers terecht met hun verhaal? •
• • • •
Vlaams netwerk ‘Kies Kleur tegen Pesten’: op www.kieskleurtegenpesten.be vind je tips en informatie. Awel:
[email protected], www.awel.be of telefoneren naar 102. Kinderen- en jongerentelefoon: 078/15.14.13
Hulp bij het opstellen van een anti-pestbeleid op school: www.ond.vlaanderen.be/antisociaalgedrag. www.pesten.be.
Bestaande initiatieven & materialen: »»
Op www.repest.howest.be vind je meer info over ‘Re:Pest’, een lessenreeks die pestgedrag in het secundair onderwijs wil bestrijden, opgebouwd rond een educatieve game.
»»
Op www.kieskleurtegenpesten.be vind je: »»
Als leerkracht praktische tips over hoe je in contact kunt treden met kinderen, jongeren en hun ouders. –– een brochure voor ouders hoe ze met hun kind kunnen praten over pesten of hoe ze (via de school of buiten de school om) stappen kunnen ondernemen om pestgedrag tegen hun kinderen tegen te gaan.
De oplossing: de zwijgende middengroep komt in actie »»
Zorg ervoor dat klokkenluiders veilig de alarmbel mogen luiden. Zij zijn de belangrijkste factor! Daarom kan je met de leerlingen een aantal regels afspreken. Iedereen mag regels opstellen inzake ‘ongewenste omgangsvormen’. Zo kan een dik kind bv als regel voorstellen: ‘Ik vind dat er niet meer mag worden gelachen met dikke kinderen.’ Die regels worden dan door de hele groep ondertekend en aan de ouders bezorgd. Er wordt gevraagd om melding te maken van wie die regels overtreedt. Zo creëer je een grote groep van gelegitimeerde klokkenluiders. En het gaat niet om ‘klikken’ (iedereen heeft een hekel aan klikspanen), maar om het melden van regels die werden overtreden. Zo creëer je een veilig vangnet voor klokkenluiders.
In het stripverhaal ‘Klaas en de 3 pestkoppen’ worden alle facetten van het pestprobleem aangekaart en de verschillende rollen in een klasgroep besproken. Net zoals DE SUPERHELD maakt dit verhaal het probleem bespreekbaar en levert stof tot discussie. Het boek (uitgegeven bij Bakermat) is een project van ‘Jeugd & Vrede’.
In de film vertelt een kind het verhaal van David en Goliath voor de klas. Zou dat toevallig zijn? Kennen de leerlingen dit verhaal? Is het relevant voor de inhoud van DE SUPERHELD?
16
WIE DE FILM MAAKTE
Regisseur Christian Lo komt uit Noorwegen en regisseerde al prachtige kortfilms voor kinderen, o.a. ‘Iver’ (een jongetje wordt uit het zwembad weggestuurd maar keert ’s nachts terug en doet een vreemde ontdekking), ‘Ramp’ (een gepeste jongen neemt op originele wijze wraak op de pestkoppen) en ‘Baluba Runa’ (een meisje wordt per vergissing bijna eerste minister). Ook zijn eerste speelfilm RAFIKI ging over kinderen: Christian Lo heeft ervaring in het werken met kinderen. “Het vinden van de juiste kinderen is mijn belangrijkste taak. Pas als we met de acteurs hebben geïmproviseerd, schrijven we de laatste versie van het script, waarin we elementen van hun persoonlijkheid verwerken. Er moet altijd enige gelijkenis zijn met het personage dat ze spelen. Ik laat kinderen het script nooit lezen, maar vertel hen over de situaties en de personages die ze vertolken. Op de set introduceer ik altijd minstens één nieuw element in een scène. Op die manier blijft het acteren sprankelend en spontaan.” En hoe ging het er aan toe tijdens de opnames van DE SUPERHELD? “De kinderen hadden veel plezier. Volgens de Noorse wet mogen jonge acteurs maar 8 uur per dag voor de camera staan, dus ze hadden tijd genoeg om te rusten. Sondre B. Henriksen (Modulf) en de andere jongens hadden geen acteerervaring, maar Regine Stokkevåg Eide (Lise) speelde al mee in RAFIKI. Ze is echt geweldig.”
17
BIJLAGE: DE AFFICHE
