BEDRIJFSPORTRET VLEESVEE

omschakelen naar biologische landbouw

BEDRIJFSPORTRET VLEESVEE Vleesveebedrijf Natlandhoeve bvba Omschakelen naar de biologische teeltmethode is een ingrijpende stap. Als bedrijfsleider wil je je hierop goed voorbereiden. Je verdiept je in de principes van biologische landbouw en ontdekt vast mogelijkheden én knelpunten. Maar principes kunnen beklemmend overkomen als je niet weet hoe ze op je eigen bedrijf om te zetten tot een productieve bedrijfsvoering. Daarom biedt de Biotheek je dit bedrijfsportret aan: een portret van een biologische landbouwer die de algemene principes dagelijks vorm geeft. Met creativiteit en inzet. Als inspiratie voor een nieuwe start.

1

Bedrijfsportret Vleesvee de Biotheek

Colofon Redactie: Dominique Joos - Koen Vandepopuliere - Paul Verbeke Eindredactie: Dominique Joos Layout: Ogly Doglin’, Koen Huybreghts Fotoverantwoording: de Biotheek De bedrijfsportretten zijn een uitgave van de Biotheek; zij vormen een tandem met de omschakelingsbrochures die ingaan op de principes van biologische landbouw en op de landbouwtechnische aspecten. Deze brochures behandelen respectievelijk melkvee, vleesvee, varkenshouderij, kippenhouderij, glasgroenten, akkerbouw en vollegrondsteelten, fruitteelt en fijne groenten. Je kan ze gratis aanvragen bij de Biotheek op 03 286 92 78 of [email protected]. De Biotheek is het informatiecentrum van BioForum Vlaanderen, koepelorganisatie van de Vlaamse biologische landbouw- en voedingssector. De Biotheek biedt informatie over biologische landbouw en voeding voor landbouwers, verwerkers, groot- en kleinhandelaars en consumenten. Op www.biotheek.be vind je uitgebreide informatie, contactadressen, actualiteit, wetgeving en een overzicht van studiedagen en bedrijfsbezoeken. Eerste uitgave, november 2005

2


Bedrijf met vleesvee, akkerbouw en hoogstamfruit

Grootte

> 40 ha waarvan 7,6 ha huiskavel 1 rond boerderij in Zepperen (Sint-Truiden) > 2,2 ha verspreid in de nabije omgeving > 4,94 ha huiskavel 2 rond ouderlijke boerderij in Sint-Lambrechts-Herk (Hasselt) > 2,4 ha verspreid in de nabije omgeving > 23,13 ha gebruik in natuurdomein > Waarvan 18,93 ha extensief grasland deels begraasd en deels gemaaid en 4,2 ha natuurakker > Vanaf 2006 breidt het bedrijf uit met 7 ha natuurgrasland > De vennootschap moet alle gronden pachten. 2,5 ha is eigendom van Jos. 12,9 ha is ploegbaar

Grondsoort

> huiskavel 1, bijhorende verspreide percelen en natuurgebied: zandleem huiskavel 2 en bijhorende verspreide percelen : lemig zand (maakt deel uit van de Kempen)

Arbeid

> 0,5 voltijdse arbeidskrachten. De bedrijfsleider doet alles zelf tot graan pletten toe. Alleen graan dorsen, hooi en stro persen, en mestrijden besteedt hij uit aan loonwerkers. Ook de vleesverwerking wordt in loonwerk uitbesteed. > De bedrijfsleider werkt halftijds op het bedrijf en is halftijds leraar biologische landbouw en milieuleer aan het PIBO, Provinciaal Instituut voor Biotechnisch Onderwijs, in Tongeren.

Historiek Jos De Clercq is in 1995 gestart als professioneel veehouder. Een roeping, noemt hij het, omdat hij als boerenzoon en als landbouwleraar ook iets concreet wilde betekenen voor de landbouw. Hij wilde vooral meewerken aan een alternatief voor de problemen die zich in de landbouw voordoen. Zijn ouders hadden een kleinschalig melkveebedrijf en ook Jos begon klein. Maar gaandeweg merkte hij dat het moeilijk is om een voorbeeld uit te bouwen op kleine schaal. Hij botste op tegen schaalnadelen die mechanisatie en vaste kosten met zich meebrengen. Vleesvee is een van de minst rendabele teelten per hectare. Als je bijvoorbeeld een dekstier moet kopen voor slechts 10 koeien, terwijl één stier wel 40 koeien dekt, wordt dat een erg duur beest. Jos heeft een bedrijf met Limousins. Die keuze maakte hij al voor hij professioneel ging boeren. Thuis had hij altijd al een aantal Witblauwe koeien. Maar trouwen en elders wonen maakte de opvolging van de dieren te moeilijk. Hierdoor schakelde hij over op Limousins, die natuurlijk kalveren. Deze dieren pasten ook goed in zijn bedrijf waar hij als leraar maar halftijds aanwezig kon zijn. In 1998 schakelde Jos om naar de biologische landbouw. Die keuze leek logisch, omdat zijn manier van landbouw bedrijven goed aansloot bij de biologische principes. Bovendien was het een vraag van sommige klanten en garandeerde de externe controle de consumenten dat hij de kwaliteit bood waarover hij voordien al sprak. Een ander argument om voor bio te kiezen was de nood om tot een bepaalde groep te behoren waarbinnen je kunt samenwerken met mensen die met hetzelfde bezig zijn. Jos was immers al tien jaar actief in de natuurbeweging. In landbouwmiddens kreeg hij daarom de naam ‘ne groene’ te zijn, terwijl hij in natuurmiddens ‘nen boer’ was. Zijn stap naar bio was met andere woorden als een plaats vinden in een erkend systeem. Bioboeren worden bij heel wat boeren als professionele landbouwers aanzien en zijn ook in een milieubeweging beter aanvaard. Het bedrijf is in 10 jaar tijd blijven groeien. Niet alleen omdat Jos als kleinschalig bedrijf schaalnadelen ondervond, maar ook omdat hij de kans kreeg om meer grond te gebruiken of te kopen.

3


Rassenkeuze en fokdoel Jos De Clercq is opgegroeid in een kleinschalig melkveebedrijf en hield als jonge man een paar Witblauwe koeien. Nog voor hij als professioneel boer aan de slag ging, merkte hij dat hij robuustere dieren nodig had die vooral op een natuurlijke manier kunnen kalveren om de combinatie met zijn leraar-zijn te kunnen houden. Een pragmatische keuze dus. Autonomie is een belangrijk woord in Jos’ bedrijfsvoering. De Limousins hebben geen voortdurende zorg nodig. Ze passen dus uitstekend in een halftijds veebedrijf en binnen de biologische filosofie omdat ze goed met ruwvoer gevoed zijn. In de winter behouden ze met natuurhooi en een beetje luzerne een prima conditie. De dieren aarden bovendien goed in de wei en in halfopen stallen. Ondanks deze ruwe productiewijze zijn de Limousins een goed vleesras. Jos is kleinschalig begonnen, maar heeft inmiddels: GVE 12 zoogkoeien met kalf tot ½ jaar

12

6 kalveren tot 1 jaar

2,4

10 stuks jongvee van 1 tot 2 jaar

6

6 vaarzen van +2 jaar

4,8

1 dekstier

1

Totaal

26,2

Met het oog op areaal en afzet kan het aantal dieren in de nabije toekomst nog stijgen, maar alleen als Jos ook de huisvesting kan uitbreiden. Voor zijn dieren komt Jos ruim toe met 26 ha, terwijl hij vanaf 2006 47 ha zal hebben. Dat komt overeen met iets meer dan 1GVE/ha. In deze percelen zijn 12 ha natuurgraslanden en 5 ha hoogstamboomgaarden inbegrepen. Jos heeft gekozen voor natuurlijke dekking omdat bij Limousins stille bronst regelmatig voorkomt. Zeker voor een halftijds bedrijfsleider is insemineren onbegonnen werk. De koeien zijn makkelijk drachtig en dragen een kalf per jaar. Selectie is vooral gericht op een goede groei en voldoende grote dieren, voldoende bevleesdheid en goede vleeskwaliteit. Maar ook zelfredzaamheid en karakter zijn belangrijk. Het één beïnvloedt trouwens het ander: schichtige dieren zijn bijvoorbeeld minder mals. Ze zijn waarschijnlijk te gestresseerd tijdens het transport naar het slachthuis. Zelfredzaamheid heeft te maken met de grootte van het dier en het gewicht van het kalf. Kalfjes mogen maximaal 35 kg wegen. Jos zoekt zijn dekstieren in eigen land. “De stier is de helft van de kudde”, zegt hij. Aan de aankoop van een stier kan daarom meerdere jaren zoekwerk voorafgaan. Prijskampen zijn hierbij een aanwijzing, maar Jos gaat graag op bedrijfsbezoek om de ganse kudde te leren kennen. Familiekruising is slechts beperkt en tijdelijk mogelijk door de te beperkte veestapel. De veestapel van Jos is verwant aan meerdere kampioenen in binnen- en buitenland. Selectie heeft de voorbije jaren meer groeiwinst gegeven dan de voederaanpassingen.

Teeltplan De Natlandhoeve is een grasbouwbedrijf. Allerhande soorten graas – en maailanden geven een grote variatie aan oogstbaar product.

Begrazing:

De koeien zijn in twee groepen ingedeeld. Eén groep graast op huiskavel 1, de andere groep graast op natuurgrasland. De groep op de huiskavel kalft in het voorjaar. De andere groep bij het opstallen in het najaar. Dit heeft als voordeel dat Jos in het voorjaar al flinke kalveren op de natuurgraslanden kan weiden. Op beide graasblokken wordt omgeweid. Het overaanbod aan gras in het voorjaar wordt opgevangen door te maaien. Het vrouwelijk jongvee graast op huiskavel 2. De stieren grazen op enkele aparte percelen in de omgeving van huiskavel 1. In hun omgeving zijn geen andere runderen. Voor ‘de jongens’ is het belangrijk dat ze niet teveel afleiding hebben…

4


Maaien:

Het overaanbod gras op de graasweides bij huiskavel 1 maait Jos vanaf half mei. Het gaat om enkele nieuw ingezaaide percelen blijvend gras-klaver (witte klaver- Engels raaigras). Na een veldperiode van twee dagen laat Jos de gras-klaver in ronde balen persen en in folie wikkelen. Afhankelijk van de situatie wordt de tweede snede begraasd of na ongeveer 5 weken opnieuw gemaaid. Het overaanbod gras op de natuurgronden maait en hooit Jos vanaf 1 juni. Dit natuurhooi wordt volledig droog geoogst en niet gewikkeld. De tijdelijke gras-klaver en de luzerne kennen een maaibeheer van vier snedes. Dat is ongeveer half mei, eind juni, half augustus en half oktober. De akkerbouwteelten van Jos zijn vooral granen. Zij draaien rond op 2 ha in een teeltrotatie van 1 op 5. Granen en grasland brengen veel organische stof in de bodem wat het bodemleven activeert en zorgt voor een goede bodemvruchtbaarheid. Granen en grassen zijn bovendien geen al te intensieve teelten en passen op die manier goed in het bedrijf. Waar de akkerbouw oorspronkelijk ten dienste stond van het eigen vee, worden nu steeds meer akkerbouwproducten verkocht. 10 ha met rotatie

2 jaar gras-klaver zomertarwe zomergerst haver

1,5 ha blijvend luzerne 28,5 ha blijvend grasland, waarvan 18,93 ha natuurgrasland 7,91 ha gewoon blijvend grasland waarvan 4 ha hoogstamfruit 1,66 ha blijvend gras-klaver Het hoogstamfruit omvat 1,5 ha productieboomgaard pruimen en kersen, 0,5 ha huisboomgaard en 2 ha verouderde boomgaard appel en peer. 6 ha natuurgrasland laat Jos maaien en hooien door een manège. De productieboomgaard met hoogstamfruit heeft Jos vooral gepacht uit nostalgie, omdat hij zelf uit de fruitstreek komt, en omdat hij wilde voorkomen dat de boomgaard zou worden gerooid. Bovendien is het een extra troef die hij achter de hand houdt. Momenteel heeft hij onvoldoende tijd om het fruit zelf te oogsten omdat de oogst precies in het hooiseizoen ligt. Hooien doe je als het mooi weer is. Kersen plukken ook. Als het regent is het hooi rot en de kersen gebarsten. De fruitoogst laat hij daarom over aan de Wroeter. Zij betalen per kilo verkoopbaar fruit en kiezen zelf de bomen die ze plukken.

Mechanisatie Tractoren:

Fendt 103S 55pk (1974) Fendt 380 GTA 80pk (1987) met frontlader Voor de grasbouw heeft Jos een Claas frontmaaier met kneuzer (2,7 m), een schudder (5,4 m) en een hark (3 m). De kneuzer kwetst het gewas lichtjes, wat de veldperiode van gras-klaver en luzerne aanzienlijk inkort. Een vlakke, gedragen wagen van 6m met geveerde dubbelas en een balenklem voor de frontlader maken het transport mogelijk. Met een weidebloter van 2,7 m onderhoudt Jos de graasweides. Voor de akkerbouw gebruikt Jos een överumploeg met schroefvormige risters. De ploeg is een 3 + 1 schaar. De 4de schaar staat aan de kant. De schroefvormige risters maken het mogelijk om met 45cm per schaar 18cm diep toch mooi ploegwerk te leveren. Daarnaast heeft Jos zich ook een Stekete frontverkruimelaar aangeschaft, een zaaimachine (3 m) en een 3 m dichte landrol. Met de verkruimelaar vooraan en de rol achteraan kan hij een vals zaaibed aanleggen. In een tweede beurt trekt hij het zaaibed lichtjes open met de verkruimelaar vooraan en kan hij direct zaaien met de zaaimachine achteraan. Een stoppelploeg, een wiedeg (9 m) en een kipwagen van 10 ton vervolledigen de verzameling akkerbouwmachines. Een wiellader (ca. 1950) gebruikt Jos voor het voederen, mesten en allerhande andere klusjes. Een gekeurde veewagen dient voor veetransport tussen de weides en de stal en naar het slachthuis. De granen verwerkt Jos zelf tot krachtvoer met de pletmolen, een gereviseerde machine van een vroegere molenaar.

5


Een frigoaanhangwagen ten slotte staat in voor het vleestransport. Jos heeft alle machines tweedehands gekocht.

Grondverbetering en bemesting De Natlandhoeve heeft een mestproductie van 26,2 GVE per jaar. Gedurende zeven maanden komt de mest rechtstreeks op de weide. De andere vijf maanden bestaat de bemesting uit potstalmest. De keuze voor granen en grasland zorgt voor veel organische stof in de bodem. Zo activeer je het bodemleven en bouw je de bodemvruchtbaarheid van een perceel op. Dat is nodig want een aantal akkers stonden er bij de overname slecht voor. Jos werkt voor bemesting met een soort van ideaal systeem waarin hij de wisselwerking van landbouw en natuur benadrukt. Hij wil niet zomaar natuur op zijn bedrijf. Hij wil met de natuur een meerwaarde opbouwen voor zijn bedrijf. Bedoeling is dat je in natuurgebied mineralen afvoert, in de vorm van hooi. Voor dat natuurbeheer krijg je een premie. Als je het hooi composteert, kun je daarmee de nodige mineralen aanvoeren voor landbouwgebied. Beter nog, als je het hooi als voeder gebruikt voor je koeien krijg je de mineralen ook via de mest en tegelijk zijn je dieren gevoederd. Op die manier bespaar je als boer heel wat kosten: je hebt gratis mineralen – al moet je er wel de uren voor rekenen dat je aan natuurbeheer doet – en bovendien wordt je betaald voor het product van de landbouw: het vlees in dit geval. Bijkomende troef is dat je je ecologische voetdruk behoorlijk beperkt. Kernwoorden zijn recycleren en recupereren: je recycleert het hooi via de koeien en recupereert de mineralen via de mest. Volgens Jos is dit de enige mogelijkheid om in een intensief Vlaanderen op een duurzame manier met vleesvee bezig te zijn.

Productie gewassen Opbrengst/ha (ton DS/ha)

Totale opbrengst (ton DS)

Zomertarwe graan

5,5

11

Stro

5

10

Zomergerst graan

4,5

9

Stro

2,5

5

Haver graan

4,5

9

Stro

3,5

7

Luzerne in 4 snedes

10

15

Tijdelijke gras-klaver

10

40

Blijvend gras-klaver

8

13,28

Blijvend grasland

6

15,29

Blijvend grasland met hoogstam*

3à5

16

Natuurgrasland**

4

75,7

Beschikbaar (kg DS/GVE/dag)

Verhouding gemidd. rantsoen %

23,6

100

*De grasopbrengst in een hoogstamboomgaard verlaagt evenredig met de groei van de kruinen van de bomen. De bomen onttrekken mineralen, water en licht aan het gras. **Natuurgraslanden geven lage opbrengsten. Producties zijn afhankelijk van begrazing, natuurlijk percentage vlinderbloemigen en de mineralenvoorraad van de bodem. De eerste snede grasland wordt gemaaid rond 15 mei. De tweede snede wordt gemaaid of begraasd en de derde gehooid. Een eventuele vierde snede wordt ook gehooid (zie teeltplan).

Huisvesting Het staltype van huiskavel 1 is een hellingstal, wat weinig voorkomt in Vlaanderen. In Nederland heet dit type stallen “comfortstallen” omdat de dieren er meer comfort hebben dan in andere stallen. De stalvloer ligt met een helling van 8 procent omhoog naar achteren toe. De dieren worden op het hoogste gedeelte ingestrooid. Daar liggen ze. Het is er droog en proper. Als ze rondstappen trappen ze de mest van de helling af. Aan het voerhek ontstaat op die manier de meeste mest. Er is een vlak gedeelte van 2,5 m. Deze strook wordt wekelijks uitgemest met de wiellader. Dit type stal verbruikt beduidend minder stro dan een potstal. De tweede huiskavel heeft een potstal. Net zoals de hellingstal is ze open aan één kant. Zo hebben de dieren voortdurend buitenlucht. Jos beschouwt de stal als een afdak tegen de regen. De dieren hebben het immers alleen koud als

6


ze nat worden. Bij beide stallen is er een zolder boven de dieren voorzien, zodat Jos steeds van bovenuit kan instrooien. In de winter komt Jos wel bij de dieren in de stallen om in te strooien, maar het is niet echt nodig. Aangezien de dieren niet onthoornd worden, heeft Jos Zweedse voederhekken. Bij dit type voederhek moeten de dieren hun kop niet door, maar over het voederhek heffen om te eten. De kalveren beschikken over een apart hok dat alleen zij kunnen bereiken. Op die manier kan Jos ze extra voederen. Liggen doen ze er vrijwel nooit, daarvoor is het groepsgevoel veel te sterk. De stallen zijn net groot genoeg voor het aantal dieren dat Jos momenteel heeft. Wil hij zijn veestapel uitbreiden, dan moet hij ook nieuwe stallen voorzien.

Voederrantsoen Een gevarieerde voeding houdt het vee gezond en zorgt ervoor dat ze voldoende weerstand hebben tegen ziektebelagers. Bij het samenstellen van het rantsoen is zowel de energiebehoefte als de eiwitbehoefte belangrijk. Omdat de dieren in het begin alleen groeien en pas nadien de vleesaanzet begint, is het nodig om als biologisch veehouder het rantsoen diverse malen aan te passen. Jos teelt al het voer op het eigen bedrijf: gras, gras-klaver, hooi, graan en luzerne. De zoogkoeien worden geweid vanaf het moment dat het weer en de weide het toelaten. Meestal gebeurt dit rond half april. In het begin voedert Jos de dieren nog bij met hooi. Vrij snel laten de dieren het hooi links liggen. Naar het einde van het weideseizoen voedert Jos ook weer hooi bij in de weide. Het winterrantsoen bestaat uit natuurhooi. De praktijk leert Jos dat zijn robuuste dieren daar goed weg mee kunnen. Zijn eerste angst dat ze wat mager uit de winter zouden komen, blijkt jaar op jaar ongegrond. Een en ander is ook te verklaren door het aandeel kruiden, kenmerkend voor hooi uit natuurgebied. Bovendien zorgt hooi voor een zeer evenwichtige opname van vitaminen en mineralen. Enkele zoutstenen per jaar zijn de enige mineralen die de dieren extra nodig hebben. De dieren krijgen het hooi in grote balen voorgezet. Ze zijn in één keer voor een week gevoederd. De dieren kunnen de ganse dag eten. Ondanks de rangorde kunnen alle dieren even veel en even goed eten. Ze zijn altijd verzadigd, waardoor ze zeer rustig zijn. In verhouding tot een melkkoe leidt een zoogkoe een luxeleventje. Geef haar dezelfde krachtige voeding als een melkkoe en ze zal vlug vervetten. Een vette Limousin-koe wordt moeilijker drachtig en kalft moeilijker. Bovendien heb je geen enkele mogelijkheid om het vet er weer af te krijgen. Dat betekent trouwens dat maïs vergif is voor Limousins. De kalveren worden eigenlijk niet gespeend. De kalveren van de najaarsgroep worden bij het opstallen gescheiden. Ze zijn dan vrijwel een jaar oud. Op de weide wordt momenteel niet bijgevoederd, ook al zou dat gunstig kunnen zijn. De kalveren van de voorjaarsgroep worden in een apart hok met geplette granen bijgevoederd vanaf het ogenblik dat ze opgestald worden. Enkele weken voor hun moeders opnieuw gaan kalveren worden de kalveren van de koeien gescheiden. Kalveren die lang bij de moeder blijven zijn beter opgevoed beweert Jos. De af te mesten dieren volgen een ander voederregime. Vanaf het ogenblik dat de dieren hun moeder verlaten worden ze intensiever opgevolgd. Aangezien Limousin-koeien oud worden (Jos’ oudste koe is van 1990) is er weinig vervanging nodig. Daarom worden veel vaarzen geslacht. Stieren en vaarzen volgen een ander regime. Vaarzen kunnen perfect op de weide vetgemest worden zonder krachtvoer. Omdat ze minder snel doorgroeien, hebben ze de neiging om te vervetten. Stieren krijgen ook het tweede jaar weidegang. Deze weide moet een goed gras-klaverperceel zijn, zoniet moet je constant gras-klaver bijvoederen. De dieren krijgen dagelijks een portie geplette granen. De hoeveelheid wordt snel opgevoerd van 1 naar 3 kg. In een eerste fase gebruiken ze het voeder vooral om te groeien. In een tweede fase vertraagt de groei, maar zullen de stieren forser worden. Opgestald krijgen de dieren een vrije hoeveelheid gras-klaver, een vijftal kilo voorgedroogde luzerne en 3 kg geplette granen. De eerste snede gras-klaver bevat te veel suikers en is volgens Jos te krachtig om vrij toe te dienen. De tweede snede is rustiger, evenwichtiger en Jos vindt ze daarom veel geschikter om vrij toe te dienen. Volgens Jos zijn niet alleen de kilo’s belangrijk maar zeker ook hoe en wanneer ze die kilo’s verworven hebben. Om goed te slachten moet een dier zeker de laatste maanden vlot doorgroeien. Belangrijk hierbij is dat in het leven van het dier geen te sterke wijzigingen zijn gebeurd. Van weide naar stal of omgekeerd, verandering van voeder, verandering van groep…, het zijn allemaal ernstige wijzigingen in het leven van een dier. Jos kiest om de twee laatste maanden niet te veranderen.

7


Met dit rantsoen kan Jos een gemiddelde groei van meer dan 900g/dag verwachten. De laatste jaren stijgt de groei per dag. Dit heeft volgens Jos vooral met selectie te maken. In 2005 werd regelmatig de 1000g/dag overschreden. De slachtleeftijd ligt tussen de 20 en 22 maanden voor de stieren met een geslacht gewicht van 400 kg.

Gezondheidszorg Ziekten voorkomen is de boodschap voor een biologische veehouder. Dat doet hij door voldoende sterke rassen te kiezen, een evenwichtig rantsoen samen te stellen en een geschikte huisvesting te voorzien. Als er problemen optreden, krijgt een homeopathische behandeling de voorkeur. Allopatische middelen mag je gebruiken als je het gebruik aan de controleorganisatie meldt, door ze te registreren in een veeboek. Algemeen dien je de wachttijd te verdubbelen. Maar als één dier twee antibioticakuren krijgt binnen één jaar, is het volgens de wet niet meer biologisch en moet je het opnieuw omschakelen. Jos heeft weinig gezondheidsproblemen op zijn bedrijf. Geboortes zijn geen probleem bij Limousins en voor de rest heeft Jos een uitval van 1%. Vorig jaar had een dier last van hoefbevangenheid, waarschijnlijk door Sint-Janskruid. Een ander dier kreeg coccidiose. Door zonnebrand werd het immuunsysteem geblokkeerd. Beide dieren zijn zonder veel problemen hersteld. Binnen de vleesveehouderij komen BVD en Paratuberculose regelmatig voor. Bij aankoop kun je deze ziektes mee inkopen. Als koeien in te natte weides staan bestaat er kans op leverbot. Gangbare boeren behandelen daar preventief tegen, maar dat is geen optie voor een bioboer. Een echt probleem is dat niet. Als biologische veehouder is het gewoon belangrijk dat je poelen, oppervlakkige watertjes en grachten afschermt. Andere oplossing is om de nattere weides later te beweiden, in de zomer bijvoorbeeld. Maag-, darm- en longwormen kunnen ook voor problemen zorgen. In principe krijgen alleen jonge dieren last van wormen. Goed om weten is dat een gemaaid perceel wormvrij is. Voor Jos is het afwisselend laten grazen en maaien niet altijd even eenvoudig. In natuurgebied zijn er de afgesproken beheersvormen. In de hoogstamboomgaarden is het enkel theoretisch mogelijk om te maaien. Een mogelijke oplossing is om schapen en runderen afwisselend te laten grazen. Sinds het najaar van 2005 werkt Jos daarom samen met het nabijgelegen biologisch schapenbedrijf Pottekaashoeve.

Afzet Dieren en vleesverkoop beschouwt Jos als twee verschillende sectoren, die elk rendabel moeten zijn. Jos verkoopt zijn vlees vooral via thuisverkoop in samengestelde pakketten (waarin hij ook varkensvlees aanbiedt dat hij koopt van collega’s) en in achtstes van een volledige koe. Afzet is voor een klein bedrijf voortdurend zoeken naar stroomlijning. Je moet soms een beetje reclame maken, maar dat mag nooit te veel zijn, want anders wordt je overstelpt door de vraag en verlies je weer klanten omdat ze te lang moeten wachten. In de zomer van 2005 had Jos bijvoorbeeld plots te weinig vlees. Dat is eigenlijk een luxeprobleem, want Jos ervaart dat de vraag naar biologisch vlees uiteindelijk altijd groter is dan het aanbod. Om ruim voldoende vlees te hebben voor de thuisverkoop wil Jos graag net te veel vlees begroten, dat hij dan kan verkopen via de webwinkel Hartenboer, waaraan hij sinds kort meewerkt. Hartenboer is een webwinkel waar particuliere consumenten op maat vlees (en andere - voornamelijk bio - producten) van producenten uit hun omgeving kunnen bestellen. Heeft Jos voor de webwinkel te weinig vlees, dan kan hij dat opkopen bij andere bedrijven. De thuisverkoop vindt Jos een belangrijk middel om onafhankelijk te kunnen boeren en de prijs te vragen die gebaseerd is op de productie. Voor zijn stieren telt Jos op 2,5 euro per kilo op voet. Voor de koeien en de vaarzen heeft hij geen vaste prijs. Verwerkt tot vacuüm verpakt vlees stijgt de prijs tot 9,37 euro per kilo. Jos heeft twee keer een inkomen maar ook twee keer werk aan zijn dieren. Granen verkoopt Jos rechtstreeks aan collega-bioteler Jan de Jong. Dit jaar bedroeg de verkoopprijs 0,2 euro/kilo. Gras-klaver gaat naar zijn collega van de Pottekaashoeve en hoogstamfruit verkoopt hij aan de Wroeter aan 0,4 euro per verkoopbare kilo. Jos teelde ook een paar jaar veldbonen, maar die teelt stond niet echt op punt. De afrijping duurde nogal lang en tegen de oogstperiode kwam er veel onkruid in. De afzet ervan was anders wel verzekerd: Jos kon de veldbonen verkopen als veevoer voor varkens en kippen.

Kosten-batenanalyse Als je als boer een stuk natuurbeheer opneemt dan is dat een extra arbeidsinspanning. Maar het loont wel, vindt Jos. De grootste kost voor vleesvee is het voeder. Je kunt dan kosten besparen door bijvoorbeeld maïs weg te laten. Natuurbeheer is voor Jos een belangrijk onderdeel van zijn voederwinning. Bovendien geeft de overheid voor bepaalde percelen een financiële tussenkomst die het uiteindelijke plaatje haalbaar maakt. Want uit één snede gras-klaver haal je vier ton hoogwaardig product, legt Jos uit. Uit eenzelfde perceel natuurgebied levert één snede minder hoogwaardig hooi op – al zijn de kwaliteiten van kruiden in natuurhooi onvoldoende onderzocht - maar het kost je wel evenveel werk.

8


Kostenvergelijking maïs en natuurgras: Normaal 14 ton DS uit 1 ha maïs:

200 euro zaaigoed 90 euro mest rijden 140 euro grondbewerking 25 euro zaaien 150 euro onkruidbestrijding 300 euro oogstwerkzaamheden 200 euro pacht 1015 euro

Jos: 14 ton DS uit 4 ha natuurgras:

120 euro maaien 120 euro: 2 x schudden 90 euro harken 300 euro: 60 bussels persen 100 euro transport 730 euro

Voor de maïs gaan we in deze berekening uit van een voorteelt gras-klaver en mest van het eigen bedrijf. Onkruidbestrijding omvat hier enkele schoffelbeurten en wiedegbeurten. Voor natuurgraslanden wordt geen pacht betaald en via een beheersovereenkomst bij de VLM krijg je voor botanisch interessante graslanden in natuurgebied een financiële tussenkomst van 325 euro per ha: in dit geval is dat voor de 4 ha 1300 euro.

Omschakelen Over het algemeen heb je voor een biologisch bedrijf meer grond nodig. Een gangbare vleesveeveehouder met minder grond kiest voor maïs als de teelt met de hoogste opbrengst droge stof, maar heeft daardoor meer kosten voor voeder. Jos’ oplossing om ook een deel natuurbeheer op zich te nemen, is ook mogelijk voor gangbare collega’s, al is hun vee vaak Belgisch Witblauw, een ras met een andere teeltmethode, waar niet zoveel natuurhooi in past. De aankoop van krachtvoer is in de gangbare landbouw al een zwaar kostenplaatje. In de biolandbouw is de kostprijs nog een stuk hoger. Het belangrijkste punt van omschakeling naar biologisch vleesvee in Vlaanderen is het ras. Dat je Witblauwen kunt houden met maximum 30% keizersnedes is nog toekomstmuziek. Het leren omgaan met een nieuw ras was voor Jos niet evident. Zijn intuïtief omgaan met vee, gebaseerd op ervaringen met Roodbont en Witblauw vee, bleek in de beginjaren regelmatig te falen bij de Limousins. Dat het verhaal van gangbare veehouders en bioveehouders met Limousins erg vergelijkbaar is, blijkt in Wallonië. Aangezien bioveehouders een premie en een meerprijs krijgen voor hun vlees, zijn er erg veel Limousin-veehouders omgeschakeld naar bio. Omdat het werk op een vleesveebedrijf – weliswaar met erg zelfredzame koeien – erg gelijkmatig loopt, leent het zich erg goed voor een combinatie met andere takken of met een andere job, zoals het leraar-zijn. Nadeel voor vleesveehouders met Limousins is dat gangbare collega’s met een Witblauw veestapel een veel hogere prijs krijgen voor hun vlees. Voor gangbaar Limousin-vlees op voet krijg je 2 euro. Jos krijgt voor zijn biologisch vlees 2,5 euro. Biologische afzet in de handel levert 3 euro op, maar de vraag is beperkt. Gangbaar Witblauw gaat 3 tot 3,5 euro. De drie eerste prijzen gaan over gelijkwaardige dieren. De prijs voor het Witblauw is gebaseerd op luxedieren van het dikbiltype. Bij thuisverkoop kun je de prijs tot op zekere hoogte nog zelf bepalen en het verschil in opbrengst beperken. Belangrijk is weer dat je de voederkosten beperkt, zoals de vergelijking tussen maïs en natuurhooi bewijst. Bovendien hebben Limousins, in tegenstelling tot hun hoogproductieve familieleden de Witblauwen geen al te goede gronden nodig. Integendeel, op te goede gronden vervetten zij. Ook huisvesting kan goedkoop met een robuust ras als de Limousins. Isolatie is niet nodig. De dieren gedijen zelfs beter als de stal aan één kant volledig open is.

Premies Jos vindt dat de verschillende overheden te gemakkelijk het geweer van schouder veranderen. Het aankopen van premierechten vindt hij een risico. Hij heeft dit risico totnogtoe niet genomen. De premies waarover hij beschikt heeft hij gratis verworven. Premies wijzigen ieder jaar. Een perceel meer of minder, een beheersovereenkomst meer of minder. Als voorbeeld worden de premies van 2004 gegeven:

9


Akkerbouw en dierenpremies Biopremie* Beheersovereenkomst water Beheersovereenkomst natuur en randen Beheersovereenkomst groenbemester

4012,30 euro 12.055,20 euro 323,25 euro 4202,56 euro 100,00 euro

(*) De hoge biopremie houdt verband met de recente bedrijfsuitbreiding. De volgende jaren zal deze premie snel dalen, aangezien de premie van het eerste jaar van de perceelsomschakeling tot het vierde jaar terugvalt van 450 euro naar 55 euro. De biopremie zal terugvallen naar een jaarlijks bedrag van ongeveer 4000 euro Jos heeft zichzelf een code opgelegd voor het gebruik van deze extra gelden. - De herkomst van deze gelden moet zo gespreid mogelijk zijn, zodat de risico’s van het wegvallen van premies ook gespreid worden. Je mag met andere woorden nooit te afhankelijk worden van premies. - Eenmalige inkomsten (vb: de hoge biopremie) worden gebruikt voor eenmalige investeringen.

Enkele kosten Vakorganisatie en royalty’s voor het gebruik van het Biogarantielabel

162,00 euro

Biocontrole

639,54 euro

Veearts en veeadministratie

331,90 euro

Loonwerk

2352,94 euro

Pacht

3186,02 euro

Zaadgoed (een deel van het zaadgoed komt van eigen oogst)

820,00 euro

Toekomstplannen Jos ziet de toekomst als een kruising tussen noodzakelijkheden, kansen en wensen. De noodzakelijkheden zijn de dingen die moeten om een bedrijf te laten draaien. Zo zal in de toekomst de voederwinning, de selectie van het vee, de verdere structurering van de afzet blijvend aandacht vragen. Een andere noodzaak is de verdere uitbouw van de veestapel. Om al de graslandproducten op een fatsoenlijke manier te valideren zal hij meer dieren moeten houden. Kansen dienen zich aan, het zijn voorstellen die anderen doen. De gronden in natuurgebied waren zo een kans. Een stagiair van Landwijzer is in 2005 een nieuwe kans gebleken. Wensen zijn de eigen verlangens, de grote en kleine doelen die je met je bedrijf wenst uit te bouwen. Bij Jos zal dit altijd met landbouw en natuur te maken hebben; maar het uitdragen van zijn boodschap vindt hij ook zeer belangrijk. Misschien zal hij daar in de toekomst meer plaats voor maken. De biologische vleesveehouderij is voor Jos dé manier bij uitstek om te ontkomen aan toeleveranciers voor meststoffen en sproeistoffen. Bovendien is bio een verkoopsargument bij thuisverkoop, naast het verhaal van de natuurgebondenheid van het bedrijf en de keuze voor Limousins. Het feit dat hij prijszetter is en geen prijsnemer is ontzettend belangrijk voor Jos. Zelfstandigheid staat centraal in zijn bedrijf. Ook in de toekomst wil Jos de combinatie van veeteelt en onderwijs zo houden. Hij is van plan om de akkerbouw op zijn bedrijf verder uit te bouwen en de afzet verder te structureren. Een mogelijkheid is om eventueel een stukje handel mee op te nemen en de aangekochte dieren te verkopen via zijn winkel en via de webwinkel van hartenboer. Op die manier heeft hij voldoende vlees om zijn klanten te binden. Er zijn immers maar weinig consumenten die tevreden blijven met een assortiment van rundvlees alleen. Behalve akkerbouw en handel blijft fruitteelt een extra troef die Jos ooit hoopt meer zelf in handen te kunnen nemen.

10


BEDRIJFSPORTRET VLEESVEE

Recommend Documents