Bayu Aryono Putro PROGRAM STUDI ILMU KOMUNIKASI FAKULTAS ILMU SOSIAL DAN ILMU POLITIK UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

POTRET MEDIA DALAM KARIKATUR MICE CARTOON (Studi Analisis semiotika tentang potret media dalam karikatur Mice Cartoon pada harian Kompas periode tahun 2012)

Skripsi Disusun Oleh:

Bayu Aryono Putro

(D0209015)

PROGRAM STUDI ILMU KOMUNIKASI FAKULTAS ILMU SOSIAL DAN ILMU POLITIK UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2014 commit to user

i


digilib.uns.ac.id

PERSETUJUAN Skripsi dengan judul : POTRET MEDIA DALAM KARIKATUR MICE CARTOON (Studi Analisis semiotika tentang potret media dalam karikatur Mice Cartoon pada harian Kompas periode tahun 2012)

Karya : Nama NIM Konsentrasi

: Bayu Aryono Putro : D0209015 : Ilmu Komunikasi

Telah disetujui untuk dipertahankan di hadapan panitia penguji skripsi pada Program Studi Ilmu Komunikasi Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret Surakarta. Mengetahui, Pembimbing

Drs. Adolfo Eko Setyanto, M.Si NIP. 19580617 198702 1 001

commit to user

ii


digilib.uns.ac.id

PENGESAHAN Telah disetujui dan disahkan oleh Panitia Ujian Skripsi, Program Studi Ilmu Komunikasi Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret Surakarta Pada Hari Tanggal Panitia Penguji Ketua

: Rabu : 5 Februari 2014 : : Sri Hastarjo S.Sos, Ph.D.

Sekretaris

NIP. 19710217 199802 1 001 : Chatarina Heny S.,S.Sos,M.Si NIP. 19761222 200212 2 002

Penguji

: Drs. Adolfo Eko Setyanto, M.Si NIP. 19580617 198702 1 001

(................................) (................................)

(................................)

Mengetahui, Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret Surakarta Dekan

Prof. Drs. H. Pawito, Ph. D NIP. 19540805 198503 1 002

commit to user

iii


digilib.uns.ac.id

MOTTO 

"Sesungguhnya sesudah kesulitan itu ada kemudahan, Maka apabila kamu telah selesai dari sesuatu urusan, kerjakanlah dengan sungguh-sungguh urusan yang lain, Dan Hanya kepada Tuhanmulah hendaknya kamu berharap."(QS. Al-Insyirah: 6-8)



“Hai orang-orang yang beriman, Jadikanlah sabar dan shalatmu Sebagai penolongmu, sesungguhnya Allah beserta orang-orang yang sabar” (QS. Al-Baqarah: 153)



Biarkan kehidupan menemukan jalannya....



Genius by birth, lazzy by choice (Nara Shikamaru)



Kamu boleh gagal, kamu boleh salah, kamu boleh lelah, tapi kamu tidak boleh menyerah!

commit to user

iv


digilib.uns.ac.id

PERSEMBAHAN 1. Kepada Tuhanku, Allah SWT dengan semua rahmat dan hidayahnya padaku. 2. Kedua orang tuaku, dengan dukungan dan cinta abadi mereka kepadaku. 3. Dosen pembimbingku, yang dengan sabar dan tulus mengarahkan semua tulisan saya.:P 4. Kakak dan adikku, dengan semangat dan dukungan tiada henti padaku. 5. Cintaku Vela Alfiana atas dukungan dan doanya yang selalu menyertaiku. 6. Teman-teman Fisip, Jurusan Ilmu Komunikasi angkatan 2009 kelas A dan B, atas semua kesenangan dan kesedihan yang kita lalui bersama. Seperti baru kemarin kita Osmaru tak terasa hari ini kita akan lulus. 7. Teman rumah Jetak Rt 03, RW 4 Wonorejo, Gondangrejo, Karanganyar serta teman-teman Shinji, kalian luar biasa 8. AD2126 MZ – ku yang setia mengantar ku kemanapun

commit to user

v


digilib.uns.ac.id

KATA PENGANTAR Segala puji dan syukur terpanjat hanya bagi Allah SWT. Aku bersaksi bahwa tidak ada Tuhan Selain Allah. Salam dan shalawat kepada junjungan kita, Nabi Muhammad SAW. Rasanya lisan ini tak cukup untuk memanjatkan rasa syukur ke hadirat ilahi robbi, yang atas karunia serta nikmat-Nya penulis dapat menyelesaikan penyusunan skripsi ini. Penulis sangat berharap semoga karya ini dapat bermanfaat bagi perkembangan ilmu. Dalam proses penyusunan skripsi ini, penulis tak lepas dari bantuan dan dukungan oleh beberapa orang dan lembaga. Untuk itu saya ucapkan terima kasih kepada pihak-pihak yang telah berjasa membantu peneliti dalam menyusun skripsi ini. Pihak-pihak tersebut antara lain: 1. Prof. Drs. H. Pawito, Ph. D, selaku Dekan Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret. 2. Dra. Prahastiwi Utari, M. Si, Ph. D, selaku Ketua Jurusan Ilmu Komunikasi Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret. 3. Drs. Adolfo Eko Setyanto, M.Si, selaku dosen pembimbing yang telah membantu mengarahkan peneliti pada kaedah penelitian dan kaedah penulisan ilmiah. 4. Semua dosen Jurusan Ilmu Komunikasi Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret. commit to user

vi


digilib.uns.ac.id

5. Semua teman-teman Jurusan Ilmu Komunikasi Angkatan tahun 2009 yang telah memberi bantuan dan dukungan dalam bentuk apapun. Penulis menyadari masih banyak kekurangan dalam penulisan skripsi ini, untuk itu penulis terbuka akan kritik dan saran yang dapat menjadikan skirpsi ini menjadi lebih baik.

Surakarta,

September 2013 Penulis,

Bayu Aryono Putro

commit to user

vii


digilib.uns.ac.id

DAFTAR ISI

JUDUL ............................................................................................................ i PERSETUJUAN.............................................................................................. ii PENGESAHAN .............................................................................................. iii MOTTO .......................................................................................................... iv PERSEMBAHAN ........................................................................................... v KATA PENGANTAR .................................................................................... vi DAFTAR ISI ................................................................................................... vii DAFTAR GAMBAR....................................................................................... xi ABSTRAK ...................................................................................................... xvi ABSTRACT ..................................................................................................... xvii

BAB I

PENDAHULUAN

A. Latar Belakang ............................................................................................... 1 B.Rumusan Masalah ........................................................................................... 7 C.Tujuan Penelitian............................................................................................. 7 D.Manfaat Penelitian........................................................................................... 8 E.Tinjauan Pustaka ............................................................................................. 9 1.Kartun sebagai media komunikasi .............................................................. 9 2.Semiotika sebagai pembedah makna........................................................... 22 3.Kartun sebagai media kritik sosial ............................................................. 24 F.Metode Penelitian ........................................................................................... 28 commit to user 1.Jenis Penelitian ........................................................................................... 28 viii


digilib.uns.ac.id

2. Objek penelitian ........................................................................................ 29 3. Teknik pengumpulan data ......................................................................... 29 4. Teknik analisis data ................................................................................... 30

BAB II MICE CARTOON A.Sejarah Singkat ............................................................................................... 33 B.Profil Pengarang ............................................................................................. 35 C.Profil Karikatur Mice Cartoon ........................................................................39 D.Isi Cerita Karikatur Mice Cartoon ..................................................................40 1. Tema ...........................................................................................................40 2. Plot ..............................................................................................................40 3. Penokohan ...................................................................................................41 E. Visualisasi........................................................................................................41 1. Gaya Gambar ...............................................................................................41 2. Penggambaran Tokoh dan Adegan ..............................................................42 3. Pemanfaatan Panel .......................................................................................42

BAB III ANALISIS DAN INTERPRETASI DATA 1.

Korpus 1 ...................................................................................................42

2.

Korpus 2 ...................................................................................................60

3.

Korpus 3 ...................................................................................................68

4.

Korpus 4 ...................................................................................................76

5.

Korpus 5 ...................................................................................................82

6.

Korpus 6 ...................................................................................................88 commit to user Korpus 7 ...................................................................................................94

7.

ix


digilib.uns.ac.id

8.

Korpus 8 .................................................................................................100

9.

Korpus 9 .................................................................................................106

10. Korpus 10 ...............................................................................................114 11. Korpus 11 ...............................................................................................122 12. Korpus 12 ...............................................................................................128 13. Korpus 13 ...............................................................................................139 14. Korpus 14 ...............................................................................................144 15. Korpus 15 ...............................................................................................150 BAB IV PENUTUP A. Kesimpulan ................ ................................................................................... 153 B. Saran .............................................................................................................. 154 DAFTAR PUSTAKA ........................................................................................ 156

commit to user

x


digilib.uns.ac.id

DAFTAR GAMBAR Gambar 1.Panel 1 ................................................................................................ 48 Gambar 2.Muhammad Mirsad/Mice................................................................... 49 Gambar 3.Tokoh Mice di karikatur..................................................................... 49 Gambar 4.balon kata 1 ........................................................................................ 51 Gambar 5.balon kata 2 ........................................................................................ 51 Gambar 6.balon kata 3 ........................................................................................ 52 Gambar 7.panel 1 ................................................................................................ 53 Gambar 8.balon kata 1 ........................................................................................ 55 Gambar 9.panel 3 ................................................................................................ 56 Gambar 10.kloset pada karikatur ........................................................................ 62 Gambar 11.kloset asli.......................................................................................... 62 Gambar 12.captions 1.......................................................................................... 64 Gambar 13.caption 2 ........................................................................................... 64 Gambar 14.caption 3 ........................................................................................... 65 Gambar 15.caption 4 ........................................................................................... 65 Gambar 16.caption 5 ........................................................................................... 66 Gambar 17.caption 6 ........................................................................................... 66 Gambar 18.balon kata 1 ...................................................................................... 70 Gambar 19.caption 1 ........................................................................................... 71 Gambar 20.caption 2 ........................................................................................... 71 Gambar 21.casption 3.......................................................................................... 72 Gambar 22.caption 4 ........................................................................................... 72 commit to user

xi


digilib.uns.ac.id

Gambar 23.caption 5 ........................................................................................... 73 Gambar 24.caption 6 ........................................................................................... 73 Gambar 25.caption 7 ........................................................................................... 74 Gambar 26.caption 8 ........................................................................................... 74 Gambar 27.coment box ....................................................................................... 78 Gambar 28.caption 1 ........................................................................................... 78 Gambar 29.caption 2 ........................................................................................... 79 Gambar 30.caption 3 ........................................................................................... 80 Gambar 31.caption 4 ........................................................................................... 80 Gambar 32.buku pada karikatur.......................................................................... 83 Gambar 33.buku asli ........................................................................................... 83 Gambar 34.caption 1 ........................................................................................... 84 Gambar 35.caption 2 ........................................................................................... 85 Gambar 36.caption 3 ........................................................................................... 85 Gambar 37.caption 4 ........................................................................................... 86 Gambar 38.balon kata 1 ...................................................................................... 90 Gambar 39.balon kata 2 ...................................................................................... 90 Gambar 40.balon kata 3 ...................................................................................... 91 Gambar 41.caption 1 ........................................................................................... 91 Gambar 42.caption 2 ........................................................................................... 91 Gambar 43.caption 3 ........................................................................................... 92 Gambar 44.caption 4 ........................................................................................... 92 Gambar 45.caption 1 ........................................................................................... 96 commit to user

xii


digilib.uns.ac.id

Gambar 46.caption 2.............................................................................................. 96 Gambar 47.caption 3.............................................................................................. 97 Gambar 48.caption 4.............................................................................................. 97 Gambar 49.caption 5.............................................................................................. 98 Gambar 50.caption 6.............................................................................................. 98 Gambar 51.caption 1.............................................................................................. 102 Gambar 52.caption 2.............................................................................................. 102 Gambar 53.caption 3.............................................................................................. 103 Gambar 54.caption 4.............................................................................................. 103 Gambar 55.caption 5.............................................................................................. 104 Gambar 56.caption 6.............................................................................................. 104 Gambar 57.notasi not............................................................................................. 107 Gambar 58.anomopetica 1 ..................................................................................... 108 Gambar 59.anomopetica 2 ..................................................................................... 108 Gambar 60.caption 1.............................................................................................. 109 Gambar 61.anomopetica 1 ..................................................................................... 111 Gambar 62.anompoetica 2 ..................................................................................... 111 Gambar 63.caption 1.............................................................................................. 111 Gambar 64.balon kata 1......................................................................................... 112 Gambar 65.papan nama “Saidi celuler”................................................................. 116 Gambar 66.balon kata 1......................................................................................... 117 Gambar 67.balon kata 2......................................................................................... 117 Gambar 68.panel 1................................................................................................. 118 commit to user

xiii


digilib.uns.ac.id

Gambar 69.balon kata 1......................................................................................... 120 Gambar 70.balon kata 2......................................................................................... 120 Gambar 71.caption 1.............................................................................................. 124 Gambar 72.caption 2.............................................................................................. 124 Gambar 73.caption 3.............................................................................................. 125 Gambar 74.caption 4.............................................................................................. 125 Gambar 75.caption 5.............................................................................................. 126 Gambar 76.caption 6.............................................................................................. 128 Gambar 77.Muhammad Mirsad atau Mice............................................................ 130 Gambar 78.Tokoh Mice di karikatur ..................................................................... 130 Gambar 79.balon kata 1......................................................................................... 133 Gambar 80.balon kata 2......................................................................................... 134 Gambar 81.balon kata 3......................................................................................... 134 Gambar 82.balon kata 4......................................................................................... 135 Gambar 83.balon kata 5......................................................................................... 135 Gambar 84.balon kata 6......................................................................................... 136 Gambar 85.caption 1.............................................................................................. 141 Gambar 86.caption 2.............................................................................................. 141 Gambar 87.caption 3.............................................................................................. 141 Gambar 88.caption 4.............................................................................................. 142 Gambar 89.caption 5.............................................................................................. 142 Gambar 90.balon pikiran ....................................................................................... 146 Gambar 91.caption 1.............................................................................................. 146 commit to user

xiv


digilib.uns.ac.id

Gambar 92.caption 1.............................................................................................. 148 Gambar 93.caption 2.............................................................................................. 148 Gambar 94.caption 1.............................................................................................. 151 Gambar 95.caption 1.............................................................................................. 153 Gambar 96.caption 2.............................................................................................. 153

commit to user

xv


digilib.uns.ac.id

ABSTRAK Bayu Aryono Putro, D0209015, POTRET MEDIA DALAM KARIKATUR MICE CARTOON (Studi Analisis semiotika tentang potret media dalam karikatur Mice Cartoon pada harian Kompas periode tahun 2012) Skripsi, Jurusan Ilmu Komunikasi, Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik, Universitas Sebelas Maret Surakarta, Oktober 2013. Karikatur merupakan salah satu media penyampaian makna yang terdapat didalam masyarakat. Didalamnya terdapat makna atau maksud yang ingin disampaikan pembuat karikatur kepada pembacanya. Yang membedakan karikatur dengan media lainnya adalah penggunaan gambar jenaka yang mewakili maksud tertentu. Penulis memilih Mice Cartoon yang terbit di harian Kompas sebagai objek penelitian dengan pertimbangan keunikan tema yang ada pada Mice Cartoon. Dimana Mice Cartoon tidak mengkritik ranah politik melainkan fenomena di kehidupan kita sehari-hari. Dalam penelitian ini, peneliti mengkhususkan tentang media dengan menggunakan analisis semiotika Pierce. Peneliti mengumpulkan 15 buah karikatur bertema media sepanjang tahun 2012, yang diambil pada harian Kompas. Untuk diteliti dan diamati menggunakan analisis semiotika dengan pendekatan Pierce. Penelitian dipusatkan pada gambar dan dengan acuan teks yang terdapat pada karikatur. Hasil dari penelitian ini, Mice Cartoon merupakan karikatur yang mengambil kejadian yang ada di media dalam kehidupan masyarakat Indonesia sehari-hari sebagai objek kritikannya. Dalam karikatur ini, ditemukan bahwa media disekitar kita terjadi banyak penyimpangan dalam hal fungsi media, penggunaan media pada masyarakat, dan konten dalam media tersebut.

commit to user

xvi


digilib.uns.ac.id

ABSTRACT Bayu Aryono Putro, D0209015, PORTRAIT CARICATURE MEDIA IN MICE CARTOON (Study of semiotic analysis of media in portrait caricature Cartoon Mice in the daily newspaper Kompas period in 2012) Thesis, Department of Communication Studies, Faculty of Social and Political Sciences, Universitas Sebelas Maret Surakarta, October 2013 Caricature is one of the media that there is meaning in the service of society. In it there is a meaning or purpose that was intended to convey to the readers caricature maker . That distinguish caricature with other media is the use of joke photos that represent a particular purpose . Writers choose Mice Cartoon arising in Kompas daily as research objects with themes that are unique considerations in Mice Cartoon . Cartoon Mice in which the political domain but do not criticize the phenomenon in our daily life . In this study , researchers specializing on the media using Pierce’s semiotic analysis. Researchers collected 15 media caricature theme throughout the year 2012 , taken at the daily Kompas . To be scrutinized and observed using semiotics analysis with Pierce approach . The study concentrated on the picture and the text of mold found on caricature . The results of this study, Mice Cartoon is a caricature that take existing media events in the life of Indonesian society as everyday objects criticism. In this caricature, it was found that the media around us a lot of irregularities in terms of media functionality, the use of media in society, and the content in the media.

commit to user

xvii

Bayu Aryono Putro PROGRAM STUDI ILMU KOMUNIKASI FAKULTAS ILMU SOSIAL DAN ILMU POLITIK UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

Recommend Documents