Banketbakkerij Merba, van inpakster naar machinebediener 1. Karakteristieken Circa 14 laaggeletterde Turkse vrouwen werken als inpakster bij Banketbakkerij Merba. De werkzaamheden van de inpaksters worden overgenomen door robots. Er worden daardoor andere eisen gesteld aan deze medewerksters: Als zij in dit bedrijf willen blijven werken, dan moeten ze leren om een machine te bedienen, kwaliteitsformulieren in te vullen, klok te kijken, een etiket te lezen en de weegschaal af te lezen. Dat betekent dat zij moeten worden omgeschoold van inpakster tot machinebediener. Om deze omslag te kunnen maken en de cursus machinebediener te kunnen volgen is het noodzakelijk dat men voldoende kennis van de Nederlandse taal heeft en over voldoende lees- en schrijfvaardigheid beschikt. Een op maat ontwikkelde taal- en lees/schrijftraining op de werkvloer en een nauwe samenwerking met de vakdocent die de cursus machinebediener verzorgde, maakten het mogelijk dat de vrouwen nu als machinebediener werken. 2. Wie geven het onderwijs? Een docente van Taalvakwerk geeft de cursus taalvaardigheid waardoor de deelneemsters het niveau bereiken om de cursus machinebediener te kunnen volgen. Aansluitend geeft zij taalondersteuning aan zowel de docent / opleider als aan de deelneemsters. De cursus machinebediener wordt gegeven door een ontwikkelaar / docent van AOC Helicon Opleidingen. 3. Wie volgen het onderwijs? 14 laaggeletterde Turkse vrouwen die als inpakster werken bij Banketbakkerij Merba. Zij werken fulltime in drieploegendienst en zijn daarnaast belast met het huishouden. Een aantal zorgt bovendien voor de opvoeding van de kinderen en heeft de zorg voor de grootouders. 4. Wie zijn er nog meer bij betrokken? Bedrijfsleider Banketbakkerij Merba (initiatiefnemer). Productieleider, inpakchefs en ploegchefs Banketbakkerij Merba: Zij eisen van de werknemers dat zij Nederlands spreken op de werkvloer en mixen daarom de mensen aan de lijn. Hun open en duidelijke communicatie voorkomt strubbelingen. De echtgenoten van de vrouwen: Sommigen wilden aanvankelijk niet dat hun vrouw deelnam aan de cursus, maar zij staan er – nu zij de resultaten zien - wél achter. 5. Wat zijn de leerdoelen? - verbeteren algemene taalvaardigheid; - de interne communicatie binnen het bedrijf verbeteren; - verbeteren beroepsgerichte taalvaardigheid; - verbetering van de kennis van de productie in het bedrijf;
- verbetering van de houding van de werknemers: stimuleren van samenwerking, autonomie en het nemen van eigen verantwoordelijkheid en initiatief; - verbeteren taalvaardigheid ten behoeve van de opleiding machinebediende; - de opleiding machinebediende met succes afronden. 6. Methodiekbeschrijving De methodiek omvat vier componenten: 1. Aan de hand van authentiek materiaal van de werkvloer, zoals onderdelen, bediening en onderhoud van de machine, aanpak van storingen, ontwikkelt en verzorgt Taalvakwerk een voorbereidende cursus verhoging van de algemene taalvaardigheid. Voorafgaand aan de voorbereidende cursus vindt een intake plaats: Aan de hand van ICE-toetsen wordt het beginniveau van de deelnemers bepaald. Daarna brengen de werknemers in kaart welke strategieën zij toepassen in de communicatie op de werkvloer. Hierdoor worden zij zich ervan bewust wat hun leerproces bevordert. Op basis van de doelen en een aantal gegevens, zoals mondelinge aanspreekbaarheid, aanwezigheid van een praktijkcomponent, en ‘tijd is geld’, is een lesopzet gemaakt bestaande uit: - een mondeling gedeelte (inslijpen van standaardzinnen, bespreken waarom schoonmaken belangrijk is); - een schriftelijk gedeelte (herkennen en naschrijven van letters in bedrijfsteksten); - het invullen van formulieren en andere bedrijfsteksten; - praktische vaardigheden (bijvoorbeeld het noteren van de tijd, de datum, de plaats van dingen in de ruimte). Het lesmateriaal bestaat vrijwel geheel uit materiaal van de werkvloer, zoals checklists, formulieren, opschriften en nieuwsbrieven. Met het oog op de cursus is dit materiaal bewerkt en gerelateerd aan de doelen van het CEF (Gemeenschappelijk Europees Referentiekader Moderne Vreemde Talen). Aan het eind van de cursus meet men het lees- en schrijfniveau met de ICE-vorderingentoets. Behalve aan taalvaardigheid werkt men ook aan houding, rekenvaardigheden en interculturele communicatie. De verworven kennis en vaardigheden oefent men in de praktijk met situaties die men direct in het werk nodig heeft. 2. Taalvakwerk ondersteunt de ontwikkelaar / docent van de cursus machinebediener van Helicon opleidingen. In een aantal sessies is het oorspronkelijke cursusmateriaal aangepast, zodat de vrouwen die nog niet vlot konden lezen en schrijven, de cursus gemakkelijker kunnen volgen. 3. Vooraf gaf Taalvakwerk de ontwikkelaar / docent van de cursus machinebediener van Helicon opleidingen een aantal tips met betrekking tot diens taalgebruik, didactiek rond het aanleren van nieuwe woorden en contextrijk leren. Aan de hand van deze tips is de werkwijze aangepast. Zo neemt men nu het examen niet schriftelijk af, maar mondeling aan de machine.
4. Aan deelneemsters van de cursus machinebediener geeft Taalvakwerk een uur per week extra ondersteuning op het gebied van taal-, schrijf- en leesvaardigheid, zodat zij hetgeen zij moeten leren, begrijpen. De Helicon-docent is bij dit extra uur aanwezig, zodat hij precies weet waar taalkundige knelpunten liggen. Zo kan hij in zijn cursus effectiever aan de slag gaan met het technische deel van de cursus machinebediener. Toetsing en evaluatie: Elke 10 weken sluit men af met een zelf ontwikkelde stoftoets, elke drie maanden met een ICE niveauvorderingentoets voor lezen en schrijven. Regelmatig evalueert men met de leidinggevende en met de cursisten. Hiervoor zijn aparte evaluatieformulieren ontwikkeld. 7. Dwarsverbanden met andere problematieken of doelstellingen - verhoging van het bedrijfsrendement, veiligheid en kwaliteit; - personeelsbeleid (vergroting van de binding van het personeel met het bedrijf, doorstroming); - vergroting van arbeidsmarktkansen en behoud van werkgelegenheid; - deelname van allochtonen aan de Nederlandse samenleving; - vrouwenemancipatie. 8. Frequentie van de lessen en duur van het traject De voorbereidende cursus algemene verhoging van de taalvaardigheid duurt tien weken, twee uur per week. De extra taal-, lees- en schrijfondersteuning die tegelijk met de cursus machinebediener plaatsvindt, bedraagt een uur per week. In totaal hebben de deelneemsters bijna 40 weken les. De lessen vinden plaats in eigen tijd. De deelneemsters vinden zelf oplossingen voor vervoersproblemen en andere problemen van praktische aard. 9. Leeromgeving De lessen zijn deels in een apart leslokaal en deels in de personeelskantine gegeven. Nederlandse collega’s volgden vanuit hun ooghoek de lessen en kregen daardoor bewondering voor hun allochtone collega’s. 10. Financieringsbronnen Europees Sociaal Fonds (50%) en Banketbakkerij Merba BV (50%). 11. Resultaten Zeventig procent van de deelneemsters kan lezen en schrijven in het Nederlands. Negen deelneemsters verhoogden hun lees- en schrijfvaardigheid met één tot anderhalf CEF-niveau. Twintig procent volgt de vervolgcursus taal-, lees- en schrijfvaardigheid. De helft van de deelneemsters volgt de cursus machinebediener. De deelneemsters zijn autonomer en initiatiefrijker geworden en sturen elkaar bij.
Een aantal deelneemsters is van een tijdelijk uitzendcontract doorgestroomd naar een Merbacontract. Hun ambitieniveau is gestegen: Eén streeft ernaar om bandleidster te worden. De deelneemsters spreken meer Nederlands op het werk. Hun Nederlandstalige leidinggevenden en collega’s hebben nu meer begrip voor hen. De deelneemsters hebben ook in hun privéleven profijt van de cursus: Ze lezen hun kind voor, kijken naar de Nederlandse televisie, zijn rijles gaan nemen, zijn in staat zich telefonisch ziek te melden, zelf hun persoonlijke gegevens op te geven en zelf formulieren in te vullen bij de dokter, het ziekenhuis, enzovoorts. Bij de deelneemsters thuis helpen de echtgenoot en de kinderen voortaan mee om bepaalde taken, die traditioneel aan de moeder toevallen, te verlichten. Het project maakt onderdeel uit van een breder en meerjarig proces: Merba wil naast de verbetering van de taalvaardigheid op de werkvloer dat elke anderstalige werknemer (ovenist, deegzetter, bandleider, machinebediener) minimaal niveau A2 bezit. Uiteindelijk hebben 35 werknemers, op verschillende niveaus, lessen gevolgd. Vijf werknemers zijn afgevallen. Soms kwam dit niet door een gebrek aan leervaardigheid, maar doordat het thuisfront het initiatief niet steunde of door een gebrek aan inzet en motivatie. De afvallers zijn doorverwezen naar de reguliere lees- en schrijfcursus van het ROC. Daar hebben zij echter niet aan kunnen deelnemen, aangezien zij in ploegendienst werken en de lestijden van het ROC hier niet op zijn afgestemd. Aangezien thans alle deelneemsters kunnen lezen en schrijven, zal de taalvaardigheidscursus in 2007 niet op deze manier worden verlengd. Maar als het aan de deelneemsters zelf ligt, begint het nu pas: Ze hebben zin om dóór te leren en vragen spontaan om extra (vak)scholing. Er is dan ook een vervolg bedacht waarin deelnemers en werkvloer samen aan de slag gaan met het verder ontwikkelen van de taalvaardigheid. Taalvakwerk en Helicon opleidingen ontwikkelen daartoe praktijkopdrachten. Een collega op de werkvloer zal als een soort taalmaatje de allochtone werkneemsters begeleiden bij het uitvoeren van de opdrachten. Een nieuwe aanpak en een nieuwe uitdaging! 12. Contactpersonen Marja Fick Directeur Taalvakwerk Titulaerlaan 41 4841 GS Prinsenbeek 06-18221363
[email protected] J.P. Visser Banketbakkerij Merba BV Postbus 119
4900 AC Oosterhout 0162-481000
[email protected] Bronnen: ‘Arbeidsgerichte taaltraining bij Banketbakkerij Merba’, in: Databank Taal en Arbeid (www.taalenarbeid.nl). Fick, Marja, ‘Koekjes bakken en Nederlands leren. Alfabetiseren op de werkvloer bij Banketbakkerij Merba BV’, in: ALFA-nieuws, nr. 2, mei 2004. Formulier voor nominatie ‘Nationale alfabetiseringsprijzen 2006’. ‘Merba wint alfabetiseringsprijs’, op website www.zipp.nl Mulkens, Mariëtte, en Tanja van der Made, ‘Succes voor werkneemsters Merba’, in: BN / De Stem, 28 september 2006. Taalvakwerk, Praktijktest cursus machinebediener inpak. ‘Taalvakwerk boort nieuwe doelgroepen aan. Van alfabetisering productiemedewerksters tot studiegerichte taalondersteuning’, in: ITTA-nieuwsbrief nr. 38.
