BABY’S GEVEN SIGNALEN: HOE COMMUNICEREN MET HEEL JONGE KINDEREN ?
1.
Inleiding
Baby’s kunnen niet praten, maar als je goed kijkt, vertellen ze je wel een heleboel met hun lichaamstaal. Baby’s gebruiken
hun
gezichtje,
armpjes, beentjes,
ademhaling en stem om zich uit te drukken. Ze huilen, maken geluidjes, gapen, glimlachen of trekken een pruillipje. Wat betekent dit gedrag? Wat wil mijn kindje zeggen? Waarom huilt mijn baby? In deze brochure zullen we proberen een antwoord te geven omtrent al uw vragen over het communiceren met een baby. Maar het belangrijkste wat u kunt doen is uw baby leren kennen, rustig tijd met hem doorbrengen en hem proberen te begrijpen. Deze brochure is dus een hulpmiddel van wat u van uw baby kan verwachten en kan u dus helpen op uw ontdekkingsreis.
2
2. Ontwikkeling in het eerste levensjaar Elke baby is uniek en heeft dus ook zijn eigen groeilijn. Baby’s groeien gedurende het eerste levensjaar gemiddeld 25 centimeter en wegen aan het eind van dat jaar ongeveer 10 kilo. Je kind kan op deze leeftijd nog niet spreken, maar hij laat je wel merken hoe hij zich voelt aan de hand van zijn lichaamstaal en zo weet jij of hij iets nodig heeft. Na de geboorte huilt de baby om aan te geven dat zijn longen goed werken, maar niet lang daarna heeft het huilen een heel andere functie gekregen. Namelijk: het aangeven dat hij iets nodig heeft. Je baby kan vanaf de eerste dag al zien op een afstand van 20 centimeter. Deze afstand is juist genoeg om de ouder te kunnen zien en beter te leren kennen tijdens het geven van borstvoeding of flesvoeding en de verzorging. De baby raakt steeds meer gehecht aan diegenen die hem verzorgen. Wanneer hij zich veilig voelt, is de hechting positief en krijgt hij vertrouwen in het omgaan met anderen. Eerst is de baby nog heel hard aan je gehecht en beschouwt hij zichzelf als een deel van jou, maar tegen 3
het einde van het eerste levensjaar maakt de baby zich al wat losser van jou. Ook spelenderwijs raakt je kind meer vertrouwd
met
jezelf
en
de
omgeving.
Intensief
lichaamscontact met de baby, bijvoorbeeld door hem te masseren, te strelen of te knuffelen, is vooral in de eerste levensfase heel belangrijk voor een goede ontwikkeling. Ook motorisch maakt je kind een hele ontwikkeling door tijdens dat eerste jaar. Je baby bekijkt de wereld eerst vanuit liggende toestand, maar kan na verloop van tijd ook zitten, kruipen en misschien zelfs al lopen. Het leert zijn armen te gebruiken en kan dan dingen weg slaan. Vingers worden ook ontdekt. De baby leert dat het dingen kan vastnemen en dit betekent dus ook volop op ontdekking gaan. Het kan stopcontacten vastnemen, kasten openen, naar andere kamers op ontdekking gaan,…
4
3. Lichaamstaal van een baby Voor een pasgeborene is de lichaamstaal de eerste en enige manier van communiceren. Het kindje kan namelijk nog geen gebruik maken van woorden en zinnen om zijn behoeftes te verduidelijken. Daarom drukt het zich uit door middel van huilen, lachen, zuigen, spartelen en bewegen van zijn armpjes en beentjes,... Uw baby zendt deze signalen uit zodat u beter voor hem kan zorgen en zodat u weet wat hij nodig heeft. Hoe u op die signalen reageert is van belang voor de hechte band die tussen u en uw baby groeit.
In korte tijd leren de ouders deze
lichaamstaal van hun baby goed kennen. Voor een buitenstaander
is
er
bijvoorbeeld
geen
verschil
te
bemerken tussen de ene en de andere manier van huilen van de baby, maar een ouder herkent na een tijd feilloos aan de manier van huilen of de baby eten wil of andere aandacht nodig heeft. Pasgeboren baby’s kunnen je dus via lichaamstaal veel vertellen. Ze hebben allerlei gedrag waaraan je merkt 5
welke behoefte ze hebben. Als ze huilen en in hun ogen wrijven is er een goede kans dat ze moe zijn. Als ze glimlachen bij het zien van een bekend gezicht voelen ze zich blij. Een baby probeert je aandacht te trekken door oogcontact, geluidjes en het tonen van zijn gevoelens door de bewegingen die hij maakt, de houding die hij aanneemt,…Hieronder hebben we enkele belangrijke kenmerken van de lichaamstaal geordend die bij veel baby’s hetzelfde zijn bij enkele basisbehoeften.
Wanneer ziet u dat uw kind moe is? -
Het hoofd van uw kind draait heen en weer of uw kind is aan het knikkebollen
-
De ogen zijn rood en u merkt dat uw kind moeite heeft om ze open te houden
-
Uw kind is aan het gapen
-
De benen trappelen zeer ongecoördineerd
Wanneer heeft uw kind honger? -
Zijn mond is wijdopen en hij heeft een gebogen hals
-
De lippen zijn opeen geklemd of de tong krult zijwaarts. 6
-
Hij brengt zijn armen naar de mond en probeert erop te zuigen.
-
Hij buigt achterwaarts en zoekt een borst of fles.
Wanneer heeft uw kind koud? -
De onderlip trilt
-
Blauwe handjes of voetjes en kippenvel.
Wanneer heeft uw kind pijn? -
Het lijkt of hij schreeuwt, maar er komt geen geluid uit.
-
Krult de tong als een hagedis naar boven.
-
Trekt gezichten
-
Benen zijn opgetrokken naar boven.
Aangeboren en aangeleerde lichaamstaal Baby’s hebben aangeboren lichaamstaal. Een baby wil contact maken met de wereld om zich heen. Daar heeft het
een
aantal
‘middelen’
voor.
Bijvoorbeeld
de
aangeboren glimlach. Baby’s gaan rond zes weken glimlachen, ongeacht wat hun omgeving doet. Dit is geen 7
imitatiegedrag, want zelfs blind geboren baby’s gaan glimlachen. Ook gezichtsuitdrukkingen die we gebruiken om onze gevoelens uit te drukken zijn aangeboren en overal in de wereld gelijk. Er bestaat ook lichaamstaal die op heel jonge leeftijd wordt
aangeleerd. Niet alleen de ouder leert de
lichaamstaal van de baby kennen, ook de baby zelf ondergaat al vanaf het begin een leerproces via het gedrag van de ouder. Zo bemerkt hij bijvoorbeeld het effect van huilen en lachen. De baby zal zijn gedrag dan aanpassen en het meer /minder of harder/zachter gaan doen. Een heel jonge baby luistert naar de geluiden die de verzorgers maken. Een baby begrijpt de betekenis van jouw woorden nog niet, maar reageert wel op de manier waarop deze worden uitgesproken. Alhoewel hij deze woorden nog niet verstaat, is het dus wel belangrijk voor het contact met u dat u toch tegen uw baby praat. Iets later zal de baby beginnen met geluiden na te brabbelen en bewegingen na te bootsen. Verzorgers vertonen vaak onbewust gedrag dat de baby na kan doen. Als je een 8
baby
een
fruithapje
geeft,
maak
je
bijvoorbeeld
hapbewegingen op het moment dat je een lepeltje in de baby’s mond stopt.
Baby’s huilen Een specifieke manier van communiceren die een baby hanteert, is het huilen. Daarom wensen we hier specifiek op in te gaan. Door middel van huilen kan de baby namelijk “vertellen” dat hij iets nodig heeft. Een baby kan heel wat verschillende dingen laten merken door te huilen: -
Hij voelt zich niet comfortabel: hij ligt niet lekker, heeft een vuile luier, moet nog een boertje laten, hij heeft het te warm of te koud.
-
Hij heeft honger of dorst.
-
Hij verveelt zich en heeft je nabijheid nodig.
-
Hij voelt zich eenzaam.
-
Hij
heeft
pijn
(opkomende)
door
krampen,
een
ziekte,
tandjes
die
boertje,
een
doorkomen,
luieruitslag,... 9
-
Hij is moe.
-
De omgeving is te druk of te lawaaierig.
-
Hij kan iets niet.
-
Hij is bang.
-
Hij is geschrokken.
-
De baby reageert op spanningen en conflicten in zijn omgeving.
-
Hij huilt wanneer mama of papa van hem weggaat. Ook dit huilen neemt toe vanaf 8 maanden (scheidingsangst).
-
Geen aanwijsbare oorzaak. De reactie van velen als een baby begint te huilen is ingrijpen. Toch heeft je baby er veel belang bij dat je even wacht wanneer hij huilt. Een baby kan al vanaf de geboorte op verschillende manieren huilen. Het huilen als hij moe is, zal dus niet hetzelfde zijn als wanneer hij honger heeft. Luister dus naar wat je baby wil zeggen en ga in op zijn specifieke hulpvraag. Terwijl je wacht kan je eens naar je baby en de omgeving waarin hij huilt kijken, denk na over wat je baby wil
10
zeggen en reageer dan. Terwijl je luistert naar het gehuil van je baby kan je op enkele dingen letten. -
Wanneer begon je baby te huilen?
-
In welke omgeving begon hij te huilen?
-
Hoe voel jij je als ouder? Baby’s weten perfect hoe jij je als ouder voelt en kunnen daar ook op inspelen. Ook speelt jouw gevoel een rol bij het interpreteren van het gehuil van de baby. Als jij je negatief voelt zal je het gehuil van de baby ook eerder negatief interpreteren. Het wachten dient niet alleen om je baby beter te leren kennen en te weten wat hij wil zeggen, maar heeft ook nog andere redenen. Je leert je baby zijn stem te ontwikkelen, maar ook om hulp te vragen. Wanneer jij na het eerste kreetje al meteen ter hulp schiet of een fopspeen in zijn mond plaatst, zal je baby nooit spontaan om hulp leren vragen. We zeggen natuurlijk niet dat je je baby niet mag troosten, maar het is toch belangrijk dat een baby leert dat hij zichzelf ook kan troosten. Zo leert een baby dat
11
sommige dingen eventjes onaangenaam zijn, en dat niet alles meteen voor hem wordt opgelost.
Wanneer is huilen een alarmsignaal? Huilen kan een alarmsignaal zijn wanneer een normaalgesproken tevreden baby meer dan twee uur onafgebroken stuk door weent. overmatig huilen gepaard gaat met koorts, overgeven, diarree, … uw baby nooit weent of enkel het geluid maakt dat lijkt op dat van een jong poesje. In deze bovenstaande gevallen raadpleegt u best uw arts.
12
4. Contact maken met een baby: tips Hier willen we enkele tips meegeven om contact te maken met baby’s.
Praat veel met uw kindje: Baby's tegen wie veel wordt gepraat, doorlopen een snellere taalontwikkeling. Niet alleen omdat ze sneller vertrouwd raken met de klanken en woorden, maar ook omdat de ouder die veel praat vanzelf meer lichaamstaal gebruikt. Terwijl u met uw kindje praat, zult u vanzelf uw gevoelens duidelijker maken door uw stemklank en mimiek. Wanneer je tegen een baby spreekt, doet u dit best in korte zinnen waarbij je doorgaans dezelfde structuur hanteert (beginnen met onderwerp, en dan werkwoord). Een handige tip is hierbij gewoon beschrijven wat je doet.
Gebruik rijmpjes, liedjes,… speciaal voor kinderen: Door liedjes voor het kind te zingen, wordt er een verbinding
gelegd
tussen
taal
en
de verschillende 13
lichaamsdelen. Door de liedjes vaak te herhalen, wordt het geheugen geoefend en de spraak ontwikkeld. Met behulp van kinderversjes leert een kind woorden en begrippen. Het zijn ook plezierige momenten voor zowel ouders als de baby.
Zeg je naam in plaats van 'ik': Als u het over uzelf hebt, praat dan in derde persoon. Zeg je naam in plaats van 'ik'. Het woord 'ik' is te abstract voor een klein kind. Wijs uzelf steeds aan als u over uzelf spreekt. “Marianna (8 maanden) zit in haar kinderstoeltje in de keuken. Mama bereidt terwijl het avondmaal. Marianna probeert moeders aandacht te trekken door te beginnen brabbelen. Mama gaat in op deze uitnodiging tot een gesprek en vertelt haar bezigheden. “Ja, ja Marianna, wij gaan strakjes eten. Mama doet nu boter in de pan om het vlees te bakken. Mama spoelt nu de groenten, en neemt een mesje om ze te snijden. Mama neemt de aardappeltjes. Zie je het? Ja, dat eet jij graag hé! Mama weet dat.” 14
Kom dichtbij met uw gezicht en kijk uw kindje aan: Een jonge baby ziet scherp op een afstand tussen de 20 en 25 centimeter. Als u dicht bij hem komt als u tegen hem praat, kan hij uw ogen zien en uw lippen zien bewegen. Dit bevordert het contact. Als hij wat ouder is, kan hij u ook van verderaf goed waarnemen. Toch blijft het ook dan belangrijk om uw gezicht naar hem toe te keren als u zich tot hem richt. Zorg dat hij uw hele gezicht kan zien als u uw gevoelens uit.
Noem uw kindje bij zijn of haar naam : Als u met uw kindje praat, is het belangrijk dat u hem (of haar) bij naam noemt. Zo raakt uw baby daarmee vertrouwd. Als u uw kind aanwijst wanneer u zijn of haar naam noemt, leert hij (of zij) dat u hem (of haar) daarmee bedoelt.
Het belang van babymassage: Een centraal aspect binnen de babymassage is aanraking. Door op een liefdevolle en tedere manier aangeraakt te worden
wordt
de
groei
naar
een
gelukkig 15
en
vertrouwensvolle
persoon
gestimuleerd.
Massage
bevordert ook de relatie tussen de ouder en het kind. Het is een manier van communiceren. Het gaat om het krijgen en ontvangen van liefde. De huid is één van de gevoeligste plaatsen voor een baby en aanraking is dan ook naast het eten en drinken één van de belangrijkste basisbehoeften van een kind. Uit vele onderzoeken is bewezen dat personen die in hun kinderjaren niet regelmatig zijn aangeraakt later tekortkomingen vertonen op lichamelijk en psychisch vlak. Babymassage is niet enkel goed voor de ontwikkeling van uw kind, maar ook voor u. Al uw onzekerheden in verband met de omgang met uw baby worden weg genomen en u leert ook wat uw baby leuk en aangenaam vindt. Tijdens de massage zal uw baby ook heel wat signalen doorgeven en ook deze ‘uitspraken’ zal u leren verstaan. U zal merken wat uw baby leuk of aangenaam vindt, maar ook wanneer je baby er genoeg van heeft of wanneer het tijd is voor iets anders. U kan gemakkelijk geuren, kleuren en muziek inschakelen tijdens de massage. Op deze manier worden ook deze 16
zintuigen van je baby geprikkeld en vormen ze een stimulatie voor de hersenen.
17
5. Babygebaren In wat volgt bespreken we een specifieke manier van communiceren met jonge kinderen. Babygebaren zijn speciaal ontwikkeld en bestudeerd om met heel jonge kinderen te communiceren nog voor ze kunnen praten. We bespreken hier kort de werkwijze, voor meer uitleg verwijzen we naar de website en het boek dat u in onze referentielijst achteraan in de brochure kan terug vinden.
Wat zijn babygebaren? Babygebaren is een natuurlijke gebarentaal die je aan baby’s kunt leren nog voor ze kunnen spreken. Deze gebarentaal bestaat uit heel eenvoudige gebaren die baby’s kunnen gebruiken om iets duidelijk te maken over zichzelf of hun omgeving. In het boek worden een aantal gebaren beschreven, maar het is toch belangrijk om ook in te gaan op de gebaren die uw kind spontaan gebruikt. Zo kan wapperen met de armen bijvoorbeeld het gebaar zijn om een vogel aan te duiden. Wanneer je kindje een ander gebaar gebruikt, is dit natuurlijk eveneens goed om 18
dit altijd te hanteren. Het belangrijkste blijft natuurlijk dat er gecommuniceerd wordt. Door het gebruik van de babygebaren moeten ouders niet meer raden waarom hun baby weent, maar kan de baby het zelf duidelijk maken aan de hand van de aangeleerde gebaren. Dit voorkomt niet alleen frustraties van de ouders, maar ook de frustraties langs baby’s kant. De band tussen de ouders en het kind wordt hierdoor ook veel hechter, omdat men elkaar goed begrijpt en op elkaars wensen kan ingaan. Aan de hand van die gebarentaal merk je ook hoe snel je baby al over de dingen nadenkt. Nog een voordeel is dat je kind zich ook sneller kan uiten in gesproken taal dan kinderen die niet opgevoed zijn met babytaal. Een oorzaak hiervan is dat men al van vroege leeftijd leert dat bijvoorbeeld het woord ‘kast’ niet alleen de kast thuis in de woonkamer wil zeggen, maar dat elke kast benoemt wordt met hetzelfde naamwoord. De intellectuele groei wordt hierdoor dus al vroeger op gang gezet, maar ook de emotionele groei heeft hier baat bij. Door de babygebaren kan het kind zich beter uiten en krijgt het ook al vanaf het begin meer 19
zelfvertrouwen en het gevoel iets te kunnen. Het kind kan beter communiceren met anderen en leert al heel vroeg gevoelens te benoemen.
Hoe werkt babygebarentaal? Je kan beginnen met babygebarentaal wanneer je kind zijn belangstelling voor communicatie ontwikkelt. Bij de meeste baby’s is dit tussen 9 en 12 maanden, maar dit hangt toch sterk af van kind tot kind. Een eerste teken dat je kind wil communiceren is de verhoogde belangstelling in personen en dingen. En een heel duidelijk teken is wanneer het kind de mensen gebruikt om wat meer te weten te komen over de dingen. Je baby gaat meer naar dingen wijzen dan daarvoor, en dat wijzen kan gepaard gaan met ‘Uh, uh!’, alsof hij wil vragen: ‘Wat is dat?’. Naast wijzen naar dingen zal je baby waarschijnlijk belangstelling voor communicatie tonen door speelgoed
en andere dingen naar je toe te brengen. Hij houdt ze dan voor je omhoog alsof hij om een naam vraagt. 20
Nog een derde signaal die aangeeft dat het tijd is om te beginnen
met
babygebaren
is
wanneer
je
kind
belangstelling toont in prentenboeken. Op dat moment zal hij niet meer de pagina’s verscheuren, maar aandachtig naar de prenten kijken en je vragend aankijken. Op dat moment kan jij antwoorden op zijn vraag met het woord en tegelijkertijd met het gebaar. “Michiel (10 maanden) kijkt samen met mama in een prentenboekje. Plots wordt zijn aandacht getrokken door een prentje met veel kleuren. ‘Wat is dat, Michiel?’ Moeder voelt instinctief aan dat ze zelf het antwoord zal dienen te geven. ‘Dat is een hondje. Hondje doet woef-woef.”
Wanneer gaat mijn kind tegen mij gebaren gebruiken? Na verloop van tijd zal het kind beseffen dat dat gebaar gelijk staat aan het woord. Vooraleer je kind zelf zal beginnen met de gebarentaal moet hij eerst beseffen dat een bepaald woord vast hangt aan dat bepaald gebaar. Hij moet dan ook nog kunnen beseffen als hij bijvoorbeeld
21
een kat ziet welk gebaar er daarbij hoort, en hij moet natuurlijk het gebaar kunnen uitvoeren. Tegen de tijd dat de baby 10 tot 14 maanden is kunnen de meesten dit al wel. Eigenlijk is het heel eenvoudig. Wanneer de baby gedag kan zwaaien is het klaar om gebarentaal te gebruiken. Je kan de baby ook helpen met de gebaren door de handjes wat te sturen. Vergeet ook niet de gebaren de hele dag door te gebruiken wanneer je met de baby praat. Hoe eerder u begint met gebaren, hoe langer het duurt dat uw kind zelf begint met gebaren. Heb daarom geduld en hou rekening met het tempo van uw kind. Vergeet niet, hou het leren leuk! Wees enthousiast en beloon je kind voor elke kleine poging die hij maakt, lach heel duidelijk en toon dat u trots op hem bent. Wees niet teleurgesteld als het niet vanaf de eerste keer lukt. Wanneer uw kind dit ziet, kan het beginnen aarzelen en zal het proces trager gaan. Je kan heel duidelijk vooruitgang merken bij je baby als hij meer aandacht schenkt aan je gebaren. Zoek ook naar het bewijs dat je baby jouw gebaren begrijpt. Dit kan 22
bijvoorbeeld wanneer je het gebaar hond doet, dat je kind naar een hond kijkt. Onthoud dat je baby sneller gebaren begrijpt dan hij zelf gebaren kan maken. Hij zal eerst beginnen met het nadoen van gebaren die jij maakt vooraleer hij zelf gebaren zal maken.
Hoe je moet beginnen: tien stappen naar succes. 1. Begin met een paar gebaren want zowel ouders als kind hebben tijd nodig om aan het idee te wennen.
2. Gebruik het gebaar en het woord altijd samen zo wordt het gebaar optimaal een brug tot de spraakontwikkeling.
3. Herhaal het gebaar en het woord een paar keer want herhaling is de sleutel tot leren.
4. Wijs iets aan, als dat kan. 5. Stuur, indien nodig, de handjes van je kind een beetje. 6. Gebruik babygebaren regelmatig de hele dag door. Bouw ze op in je dagdagelijkse bezigheden.
7. Zoek naar gelegenheden om van de gebaren modellen te maken.
Zo
kan
een
gebaar
verschillende
dingen 23
betekenen. Gebruik het gebaar voor ‘alles weg’ dan ook als hij zijn flesje uit heeft, als vliegtuigen uit het zicht zijn verdwenen, en als het water uit het bad is weggelopen.
8. Wees flexibel en let op of je baby zelf gebaren maakt. 9. Heb geduld. 10. En niet vergeten: zorg dat het leren leuk is door middel van liedjes, boekjes, rijmpjes, spelletjes,…
24
Hulp of informatie nodig? Solidariteit voor het Gezin – Afdeling Hopon A.&M. Hellinckxstraat 45 – 1083 Ganshoren Tel.: 02/421.79.91 - E-mail:
[email protected] www.solidariteit.be
Meer lezen? Voor ouders
Alles over baby’s. Zwangerschap, bevalling en verzorging. Lannoo.
Babygebaren. Praat al met je baby voor hij iets kan zeggen. Linda Acredolo en Susan Goodwyn. Terra.
Babymassage. De perfecte harmonie tussen ouder en kind. Heidi Velten en Bruno Walter. Deltas.
Baby’s. Het vraag en antwoordboek over het gedrag van baby’s. Desmond Morris.
Het complete babyboek. Praktische raadgever voor jonge ouders. Karen Schutt. Deltas.
De ontwikkeling van je kind. En hoe jij als ouder kunt helpen. Marga Schiet. Ouders van nu.
25
Voor hulpverleners (Idem als voor ouders.)
Opvoedingsproblemen 0-4 jarigen. Handleiding voor opvoedingsondersteuners. M.M.W. Oosterhof-Van der Poel.
Websites www.babygebaren.com www.kindengezin.be
Bovenstaande boeken werden gebruikt bij het opmaken van deze brochure. Ze zijn eveneens ontleenbaar in onze bibliotheek.
Deze
brochure is een realisatie van Solidariteit voor het Gezin.
26
