GEZONDHEID TE KOOP Assistentendag Bi I Bio‐Ingenieurswetenschappen i t h KU Leuven, 8 juni 2012 Dr MARLEEN FINOULST Dr. MARLEEN FINOULST Medische communicatie
GEZONDHEID TE KOOP GEZONDHEID TE KOOP • • • • • • • •
1.Gezondheid: een concept in beweging dh id i b i 2.Gezondheidscommunicatie 3.Rol van de industrie 4 Gezondheidsclaims in de reclame 4.Gezondheidsclaims in de reclame 5.Wetgeving 6.De consument beslist 7 Nieuw maatschappelijk debat 7.Nieuw maatschappelijk debat 7.Conclusie
Gezondheid: concept in beweging Gezondheid: concept in beweging • tot einde 19de eeuw Gezondheid = afwezigheid van ziekte g ‐ Infectieziekten: tuberculose, difterie, cholera, ‐ Epidemieën: pest, influenza Epidemieën: pest influenza ‐ Voedselvergiftigingen ‐ Hoge kraambedsterfte g Gezondheid wordt vooral bedreigd door externe factoren. Wie ziek wordt, heeft pech gehad.
Gezondheid: concept in beweging Gezondheid: concept in beweging • B Begin 20 i 20ste eeuw Eerste antibiotica: minder infecties Uitvinding koelkast: minder bederf Aanleg rioleringen: zuiver drinkwater Eerste vaccins Gezondheid krijgt een andere betekenis: ziekmakende externe factoren raken meer en meer onder controle.
De levensverwachting neemt toe De levensverwachting neemt toe
2011: vrouwen leven gemiddeld 83,1 jaar en mannen 78,1 jaar.
Gezondheid: concept in beweging Gezondheid: concept in beweging Vanaf het midden van de 20ste eeuw • Opkomst van chronische ziekten en kanker Opkomst van chronische ziekten en kanker • Aandacht voor de hoge longkankersterfte • Onderzoek naar verklaringen voor kanker en chronische ziekten • Veel aandacht voor roken
Roken is gezond Roken is gezond • Tot in de jaren 50
Roken is ongezond Roken is ongezond • 1950: 5 studies tonen het verband aan tussen g roken en longkanker – Sterke tegenstand van wetenschap, industrie, politici – De tabaksindustrie verandert van strategie: • Gezond maakt plaats voor stoer Ge ond maakt plaats oor stoer
Roken is stoer Roken is stoer
Of toch niet helemaal Of toch niet helemaal… Wayne McLaren de ‘Marlboro man’ bezwijkt aan longkanker Wayne McLaren, de ‘Marlboro man’ bezwijkt aan longkanker.
De overheid voert op diverse plaatsen een p p rookverbod in. Tabaksreclame wordt aan banden gelegd. Roken in het bijzijn van kinderen is Een vorm van kindermishandeling
Levensstijl bepaalt gezondheid Levensstijl bepaalt gezondheid
Gezondheid: concept in beweging Gezondheid: concept in beweging • Gezondheid wordt bepaald door je levensstijl • Je bent zelf verantwoordelijk voor je gezondheid j j g • Gezondheid wordt een persoonlijke keuze Gezondheid = levenskwaliteit hebben *Slank en stralend *Energiek *Gelukkig zijn
Gezondheid: concept in beweging Gezondheid: concept in beweging • De Wereldgezondheidsorganisatie breidt haar g definitie van gezondheid uit. “Health is a state of complete physical, mental “H l hi f l h i l l and social well‐being”
2 Gezondheidscommunicatie 2.Gezondheidscommunicatie Via de media Radio, televisie, magazines, dagbladen , , g , g
Via de overheid Gezondheidscampagnes G dh id
Via de reclame Advertenties, spots op tv en radio, product placement in televisieseries placement in televisieseries
3 Rol van de industrie 3. Rol van de industrie • Gezondheidspromotie in de commerciële sector – Vanaf de jaren 80: The Kellogg Company (All‐Bran) A. De voedingsindustrie B. De cosmetische industrie C. De Textielindustrie
A De voedingsindustrie A. De voedingsindustrie • Gezonde voeding – Wijzen op gezondheidsbevorderende eigenschappen Calcium, omega‐3, onverzadigde vetzuren, vitamines, vezels,…
• Functionele voedingg – Toevoegen van gezondheidsbevorderende ingrediënten Probiotica, anti‐oxidanten, vitamines, calcium, stanolen… , , , ,
B De cosmetische industrie B. De cosmetische industrie • Lancering ‘nutricosmetica’ of ‘cosmic food’ – Europa: Essensis® van Danone (dia), Oenobiol zon, oenobiol oogwallen,…, Pillfood oogwallen,…, Pillfood tegen haaruitval… tegen haaruitval… – Azië: ijs met collageen, beautydrankjes met A ië ijs met collageen bea t drankjes met antioxidanten, LoveBody® van Coca‐Cola (dia)
Essensis Beautyyoghurt
Beautyyogurt wordt grote flop in Europa; Danone haalt het product van de markt.
Love Body van Coca Cola Love Body van Coca‐Cola
Rage in Azië, verboden in Europa dankzij een EU‐verordening
C De textielindustrie C. De textielindustrie • Centexbel: “De sfeer van persoonlijk welbehagen, comfort, veiligheid en gezondheid is een zeer duidelijke groeimarkt met heel wat mogelijkheden voor innovatieve, multifunctionele en dus h hoogwaardige textielproducten. De zorg die de consument di t ti l d t D di d t vandaag aan zijn lichaam besteedt, wordt op dit ogenblik bespeeld en gestuurd door cosmeticaproducenten fitness‐ en bespeeld en gestuurd door cosmeticaproducenten, fitness en wellnesscentra en de voedselindustrie. Maar ook voor de textielindustrie liggen hier de kansen voor het grijpen… Bewuste consumenten staan open voor gezondheidsbevorderende producten uit de textielindustrie.”
C De textielindustrie C. De textielindustrie • De eerste gezondheidsbevorderende producten zijn al op de markt. Fitflops: teenslippers voor stevige billen – Microwobbleboard‐technologie
Herkent u deze ‘anti‐schoen’? Herkent u deze anti schoen ?
MBT schoenen MBT schoenen Verstevigen de spieren, maken slank, verminderen stress en voorkomen artrose… Waarheid: enkel nuttig bij een stijve dikke teen Rest is niet aangetoond Waarheid: enkel nuttig bij een stijve dikke teen. Rest is niet aangetoond.
Kent u dit wonderding? Kent u dit wonderding?
Verbetert de sportprestaties En het evenwicht En het evenwicht Dankzij een hologram dat resonanties uitzendt synchroon aan de resonanties uitzendt synchroon aan de resonanties van uw lichaam….què?
Powerbalance Wanneer u voor 100 procent wil bedrogen worden
3 De rol van de industrie 3.De rol van de industrie E Enorme concurrentie ti ‐ Voordelen Sterk verbeterde kwaliteit Verlengde houdbaarheid Zeer degelijke controlesystemen ‐ Nadelen Gezondheid is een verkoopsargument p g
4 Gezondheidsclaims 4. Gezondheidsclaims • Definitie: boodschap of aanduiding die de indruk wekt dat er een verband bestaat tussen enerzijds het product en anderzijds gezondheid. gezondheid
Gezondheidsclaims • Hoe werkt reclame? – Denken – voelen – doen patroon p • De consument moet weten dat het product bestaat (denken) • Het product wekt een bepaald gevoel op (voelen) g p ( ) • Dat gevoel zet aan tot kopen (doen) Voorbeelden
Gezondheidsclaims Voorbeeld van een misleidende reclamecampagne
www.myspecialK.be ‐bevat meer calorieën dan gewone cornflakes
Gezondheidsclaims De meeste mensen lezen het etiket niet (onderzoek Oivo). Waarom? ‐ te klein en onduidelijk lettertype moeilijke terminologie ‐ moeilijke terminologie ‐ onvoldoende kennis om het etiket te interpreteren De consument baseert zich vooral op gezondheidsclaims om een product te kopen.
Gezondheidsclaims • Soorten claims – Rationele claims: informatieve elementen – Emotionele claims: beelden die emoties opwekken – Combinatie van informatie en emotie – Met versterkende elementen: een dokter, een k d l d k tandarts, een bekende Vlaming (vb. Sabine A Appelmans voor Becel)… l B l)
Gezondheidsclaims • Voorbeeld
Gezondheidsclaims Ch l Cholesterolverlagende margarine l l d i 1. Wie gebruik ze? 2. Wie gebruikt ze omwille van te hoge cholesterol? 3. Hoeveel moet u dagelijks smeren voor een cholesterolverlagend effect? 4. Gebruiken alle gezinsleden het product? 5. Mogen zwangere vrouwen dit gebruiken? g g 6. Mogen kinderen het gebruiken? 7. Meerprijs in vergelijking met gewone margarine?
Gezondheidsclaims • Besluit B l it De industrie investeert miljoenen euro’s in het uitdenken van verpakkingen, reclameslogans en spots om producten gezonder voor te stellen dan ze spots om producten gezonder voor te stellen dan ze zijn. Ze gaat niet in op de vraag van de consument om de Ze gaat niet in op de vraag van de consument om de etikettering duidelijk en verstaanbaar te maken. Het voornaamste doel van claims = winst maken
5 Wetgeving 5. Wetgeving • De wildgroei aan gezondheidsclaims heeft gevolgen – Positief • Bewust worden van de eigen gezondheid • Verantwoordelijkheid nemen voor gezond eetgedrag
– Negatief • Misleidende reclame leidt soms tot overconsumptie • Verrijkte voedingsproducten nemen plaats in van gewone gezonde kost (vb smoothies ipv fruit) kost (vb. smoothies
Wetgeving • Realiteit versus reclame De enorme markt aan gezondheidsbevorderende g producten heeft niet geleid tot een gezondere bevolking. g Nooit eerder waren er zoveel mensen met overgewicht, depressie diabetes hoge bloeddruk depressie, diabetes, hoge bloeddruk… W i h Wat is het aandeel van de industrie daarin? d l d i d i d i ?
Supplementen en producten met misleidende slogans ‐ Enkele voorbeelden ‐
Wetgeving De industrie speelt in op de welvaartsziekten • lightproducten maken slank lightproducten maken slank • Vitaminen geven energie • Antioxidanten beloven eeuwige jeugd • Energydrinks geven vleugels Energydrinks geven vleugels
Wetgeving Eind jaren 70: Europese richtlijnen en Belgische wet Etikettering Reclame: verbod om te verwijzen naar ziekten
Sinds 2007: Europese verordening Gezondheidsclaims mogen enkel nog gebruikt worden als er een degelijke wetenschappelijke onderbouw bestaat er een degelijke wetenschappelijke onderbouw bestaat voor de bewering, goedgekeurd door EFSA.
Wetgeving Waar staan we vandaag? Op dit moment zijn ongeveer 4700 voedings‐ en gezondheidsclaims die in de EU gebruikt worden door EFSA onderzocht. 80% is afgekeurd wegens bedrieglijk en misleidend. Eind 2011 werd een lijst vrijgegeven met nog toegelaten en verboden Ei d 2011 d lij ij l b d claims. De industrie krijgt vervolgens 6 maanden om haar advertenties en spots aan te passen. p p Vanaf half 2012 zullen heel wat gezondheidsclaims verdwenen zijn.
Wetgeving • Voorbeelden van goedgekeurde claims: – Cafeïne verbetert de alertheid – Olijfolie is goed voor hart‐ en bloedvaten – Xylitol en sorbitol zijn goed voor de tanden en sorbitol zijn goed voor de tanden – Walnoten zijn goed voor de bloedvaten
6 De consument beslist 6. De consument beslist Gezondheid = individuele verantwoordelijkheid? Gedrag is het resultaat van: ‐ rationele beslissingen ‐ emoties i ‐ omgeving (reclame)
De consument beslist De consument beslist M kt d h Maakt de hooggeschoolde mens rationelere keuzes? h ld ti l k ? Vaststellingen: ‐Hooggeschoolden leven langer ‐Laaggeschoolden Laaggeschoolden roken meer, drinken meer alcohol, zijn roken meer drinken meer alcohol zijn vaker zwaarlijvig, eten ongezonder Oorzaak: armoede ‐Ongelijkheid in gezondheid Is gezondheid een individuele verantwoordelijkheid?
7 Maatschappelijk debat 7. Maatschappelijk debat Weet u nog wat gezond is?
Krantenkoppen & gezondheid Krantenkoppen & gezondheid • FFruit en groenten beschermen nauwelijks tegen kanker. it t b h lijk t k k (HLN07/04/10) • Sporten doe je best binnen (DS 14/11/11) p j ( / / ) • Vijf jaar langer leven door dagelijks slokje wijn (DM 30/04/09) • Vitaminesupplementen verkorten leven (DS 21/10/11) Vi i l k l (DS 21/10/11) • Foxtrot houdt dementie tegen (Nieuwsblad 19/11/10) • Alcohol veroorzaakt kanker: 1 pint volstaat (DM 08/04/11) Alcohol veroorzaakt kanker: 1 pint volstaat (DM 08/04/11) • Fastfood maakt depressief (HLN 02/04/12) • Een pil om dementie te genezen? Die komt er nooit! (DS Een pil om dementie te genezen? Die komt er nooit! (DS 12/05/12)
Krantenkoppen alcohol en gezondheid Krantenkoppen, alcohol en gezondheid • Al Alcohol veroorzaakt kanker: 1 pint volstaat h l k k k 1 i l (DM (DM 08/04/12) • Dagelijks glas wijn doet risico op dementie dalen (DS D lijk l ij d t i i d ti d l (DS 24/10/11) • Alcohol is grootste obstakel bij dieet Alcohol is grootste obstakel bij dieet (DS 23/05/11) (DS 23/05/11) • Alcohol vermindert kans op hartziekten (Nieuwsblad 27/05/06) • Alcohol verkleint risico op suikerziekte (Plusmagazine 25/05/10) • Glaasje per dag doet langer leven (DS 30/04/09)
Obesitasepidemie België 2008: 44% met overgewicht België 2011: 52% met overgewicht België 2011: 52% met overgewicht VS: 65% met overgewicht… Mexico: 70% : dikste volk ter wereld Manuel Uribe: 570 kg
EATWELL Project EUROPE EATWELL Project EUROPE 2009 – 2012: Europees onderzoeksprogramma p g in 5 Europese landen, waaronder België. Doel: zoeken naar interventies die de D l k i i di d obesitasepidemie omkeren en mensen aanzetten tot gezond eetgedrag. www.eathwellproject.org
EATWELL conclusies EATWELL conclusies Wie heeft schuld aan de obesitasepidemie g p volgens de Europese consument? 70%: de dikke mensen zelf 70% d dikk lf 60%: de omgeving g g 40%: geldgebrek en armoede
EATWELL conclusies EATWELL conclusies • 55% van de Europese consumenten is f g voorstander van fiscale maatregelen om de obsitasepidemie terug te dringen.
Fiscale maatregelen Fiscale maatregelen • Vettaks in Denemarken • Suikertaks in Frankrijk, Hongarije en Suikertaks in Frankrijk, Hongarije en Denemarken • Beperkte terugbetaling diabetesmedicatie in B k b li di b di i i Hongarije • Voorstel tot verbod op toegang bepaalde therapieën voor mensen met ongezond therapieën voor mensen met ongezond gedrag.
Nieuw concept gezondheid Nieuw concept gezondheid
Persoonlijke keuze MET Maatschappelijke dimensie
Ik dank u voor uw aandacht Ik dank u voor uw aandacht
7 Conclusie 7. Conclusie • Gezonde leef‐ en eetgewoonten volstaan ‐ voldoende fruit en groenten g ‐ beperken van verzadigde vetten ‐ niet roken niet roken ‐ geen of lichte alcoholconsumptie ‐ voldoende lichaamsbeweging g j ‐ overmatig zonlicht vermijden ‐ voldoende slapen
De voedingsdriehoek De voedingsdriehoek
