Bio-ingenieurswetenschappen. bacheloropleiding

Bio-ingenieurswetenschappen  bacheloropleiding 

2011

Voorwoord 3 Waarom aan de Universiteit Antwerpen studeren? 4 Studentgerichtheid 4 Innoverende academische opleidingen 4 Infrastructuur 4 Vorming 5 Antwerpen 5 De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen Wie voor Bio-ingenieur kiest, gaat voor een ruime, en vooral, een zekere toekomst! Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen Master in de Bio-ingenieurswetenschappen Verder studeren na je universitair diploma Onderzoek en onderwijs in samenwerking met de bedrijfswereld

6 6 6 9 9 9

Onderwijs en examens 12 Onderwijs 12 Studiepunten 12 Semestersysteem - examens 13 Leerkrediet 15 Ombudspersoon 15 Internationaal 15 Waar kan je met je diploma aan de slag? Onderzoek aan de Universiteit Antwerpen

17 17

Toelatingsvoorwaarden en voorkennis 19 Toelatingsvoorwaarden 19 Voorkennis 19 Gaten in je voorkennis? 19 Heb je keuzemoeilijkheden 20 Studiebegeleiding 21 Overgang van het secundair onderwijs naar de universiteit 21 Overbruggingsonderwijs in de maand september 21 Studieadvies en studentenbegeleiding 21 Studietrajectbegeleider 23 Vakspecifieke begeleiding 23 Taalbegeleiding: monitoraat op maat 23

2 | Inhoud Bachelor Bio-ingenieurswetenschappen: studieprogramma Bachelor eerste jaar Bachelor tweede jaar Bachelor derde jaar

24 24 25 26

Opleidingsonderdelen 28 Bachelor eerste jaar 28 Bachelor tweede jaar 34 Bachelor derde jaar 41 Studie- en studentenvoorzieningen 64 Cursusdienst 64 Sport 64 Computerfaciliteiten 64 Studentenrestaurants 65 Studentenverenigingen 66 Hoe bereik je makkelijk de campussen?

67

Plattegrond van campus Groenenborger

68

Plattegrond van campus Drie Eiken

69

Bijkomende informatie 70 Provinciale informatiedagen 70 Infomomenten voor toekomstige studenten 70 Brochures over andere opleidingen 71 Internet 71 Studenten Informatie Punt (STIP) 71 Faculteit Wetenschappen Decanaat 71 Departement Bio-ingenieurswetenschappen 72 Onderzoeksgroep Duurzame energie en luchtzuivering (DuEL) 72 Onderzoeksgroep Plantenproductie en stresstolerantie (PeSTO) 72 Addendum: Bio-wetenschappen: door het bos de bomen zien 73 Biologie 74 Biochemie en Biotechnologie 74 Bio-ingenieurswetenschappen 75 Biomedische wetenschappen 75 Programma en voorkennis 76

Voorwoord||33

Welkom bij de Universiteit Antwerpen. Je hebt de weg naar onze universiteit gevonden en je wilt meer informatie over onze instelling en onze studierichtingen. Dit boekje helpt je al een hele stap vooruit in je keuzeproces. De Universiteit Antwerpen is een middelgrote universiteit met meer dan 14 000 studenten. Binnen de Associatie Hogescholen & Universiteit Antwerpen werken we nauw samen met de Plantijnhogeschool, de Karel de Grote-Hogeschool, de Artesis Hogeschool Antwerpen en de Hogere Zeevaartschool. Studeren aan de universiteit is het begin van een nieuwe periode in je leven. Belangrijk is dat je je goed voelt op de universiteit van je keuze en dat je je binnen enkele jaren goed voelt met je behaalde diploma. Daarom stelt de Universiteit Antwerpen alles in het werk om je studietijd aangenaam te maken en de kwaliteit van de opleiding op topniveau te houden. Onze opleidingen worden geregeld bijgestuurd en aangepast aan de maatschappelijke evolutie. ‘Leren is leven’ is de slogan van de Universiteit Antwerpen. Niet zomaar een leuze, want wij maken werk van een goed evenwicht tussen leren en leven. Met ‘kennen’ ben je niets zonder het ‘kunnen’. De link tussen leren en leven is hier voelbaar aanwezig. Als je naar een van onze informatiedagen komt, zal je merken dat het prettig studeren is aan de Universiteit Antwerpen. Zowel onze medewerkers als onze studenten zullen je er graag over vertellen en kijken alvast uit naar de kennismaking! Universiteit Antwerpen Prof. dr. Alain Verschoren Rector

4 | Waarom aan de Universiteit Antwerpen studeren? Studentgerichtheid De Universiteit Antwerpen staat voor studentgerichtheid. Dit betekent onder andere dat je zoveel mogelijk college volgt in kleine groepen, wat een vlotte interactie mogelijk maakt. Dankzij de kleine afstand tussen studenten en docenten kun je bij je profs terecht met allerlei vragen en problemen. De vlotte communicatie tussen docenten, assistenten en studenten wordt mee ondersteund door de digitale leeromgeving Blackboard. Dat biedt ook nieuwe kansen voor een interactief onderwijssysteem. Studenten worden ook uitgenodigd om actief deel te nemen aan het beleid: in verschillende adviesorganen en raden zijn zij vertegenwoordigd. Tenslotte is de Universiteit Antwerpen bekend voor haar goede studentenbegeleiding en -ondersteuning, waarbij wordt ingespeeld op de individuele noden van alle studenten. Innoverende academische opleidingen De Universiteit Antwerpen biedt innoverende academische opleidingen, waarbij de opleidingen zowel oog hebben voor theorie als voor praktijk. De opleidingen zijn stevig verankerd in sterk wetenschappelijk onderzoek, dat ook internationale faam geniet. De ‘ivoren’ academische toren werd reeds lang geleden gesloopt: academici hechten veel belang aan een voortdurende uitwisseling met de steeds evoluerende samenleving. Bij je studie aan de Universiteit Antwerpen staat niet zozeer het memoriseren van feitenkennis centraal: je verwerft relevante kennis en vaardigheden die je nodig hebt om beroepsrelevante opdrachten en problemen op te lossen. De BaMa-structuur schept ruimte voor vernieuwing en verbetering. Nieuwe opleidingen werden ingevoerd, keuzemogelijkheden binnen bestaande opleidingen verruimd. Infrastructuur Voor haar onderwijs beschikt de Universiteit Antwerpen over de meest moderne infrastructuur: goed uitgeruste les- en computerlokalen, laboratoria, bibliotheken en studielandschappen. In alle publieke ruimten zijn er hotspots waar je draadloos kan surfen. De laatste jaren werd ook op grote schaal geïnvesteerd in nieuwe gebouwen om het toenemend aantal studenten op te vangen en hen een aangename leeromgeving te bieden.

Waarom aan de Universiteit Antwerpen studeren? | 5 De Universiteit Antwerpen is een middelgrote universiteit met meer dan 14 000 studenten, verspreid over vier campussen en zeven faculteiten. De campussen Middelheim, Groenenborger en Drie Eiken liggen aan de stadsrand, in een groene omgeving. De campussen Middelheim en Groenenborger grenzen aan het openluchtmuseum Middelheim en aan het Nachtegalenpark. Studeer je op campus Drie Eiken dan kun je volop genieten van de groene oase van Fort VI en de mooie vijvers rondom de campus. De Stadscampus, met zijn kern van prachtig gerenoveerde 16de-eeuwse gebouwen, ligt in hartje Antwerpen. De opleiding Bio-ingenieur is gesitueerd op de campus Groenenborger. Vorming De Universiteit Antwerpen wil niet alleen opleidingen aanbieden, maar ook een brede vorming. Jonge mensen laten opgroeien tot professionelen met een kritische ingesteldheid, een tolerante en constructieve houding. De Universiteit Antwerpen kiest resoluut voor pluralisme en verwelkomt diversiteit in haar curricula, personeel en studenten. Antwerpen Je kiest natuurlijk ook voor de stad Antwerpen. Studeren is meer dan met je neus in de boeken zitten. Wie in Antwerpen komt studeren, kiest voor een studentenstad. Antwerpen is niet alleen een universiteitsstad: het is een bruisende metropool met een uniek cultuurhistorisch aanbod, een wereldhaven, een overvloed aan cafés en restaurants, clubs, gezellige pleintjes, cultuur, architectuur, mode, sportinfrastructuur... Kort samengevat: een stad waarin Antwerpenaars, bezoekers en studenten graag wegzinken.

Speciaal voor de lancering van de nieuwe huisstijl van de Universiteit Antwerpen schreef oud-student Pieter Embrechts het lied “U Aan het woord”. In deze brochure vertellen wij graag over onze universiteit, daarna is het woord aan “A”!

6 | De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen

Wil je je interesse in de wetenschappen graag combineren met een stevige dosis techniek? Dan past een opleiding tot Bio-ingenieur zeker bij jou! Wie voor Bio-ingenieur kiest, gaat voor een ruime, en vooral, een zekere toekomst! Als bio-ingenieur gebruik je een brede wetenschappelijke kennis om wetenschappelijk technologische uitdagingen en managementproblemen op te lossen. Bio-ingenieurswetenschappen zijn in de eerste plaats ingenieursstudies. Je steunt op een grondige kennis biologie, wiskunde, natuurkunde en scheikunde en leert wetenschappelijke technologie op ingenieursniveau te integreren en toe te passen, rekening houdend met de sociaaleconomische context. Je leert ook biologische en chemische systemen kennen, van het cellulaire niveau tot het aardse milieu, met het doel deze systemen optimaal aan te wenden. Dit kan variëren van cel- & gentechnologie, chemie, milieutechnologie tot land- en bosbeheer. Vandaag de dag spelen bio-ingenieurs een cruciale rol in elke tak van het bedrijfsleven, bij de overheid en in het wetenschappelijk onderzoek. Wie voor bio-ingenieur kiest, gaat voor een ruime, en vooral, een zekere toekomst! Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen Aan de Universiteit Antwerpen kun je de volledige bachelorcyclus Bio-ingenieurswetenschappen volgen. Je behaalt dan je bachelordiploma in de Bio-ingenieurswetenschappen. Dankzij de nauwe samenwerking met de andere Vlaamse universiteiten sluit onze bacheloropleiding (3 jaren) naadloos aan op hun masteropleiding (2 jaren). Tijdens de twee eerste bachelorjaren verdiep je je in de algemene basiswetenschappen, zoals lineaire algebra, differentiaalvergelijkingen, anorganische en organische scheikunde, statistiek, natuurkunde, biochemie, economie en ecologie. Zo verwerf je als student een stevig wetenschappelijk onderbouwde kennis, die aansluit op de verschillende afstudeerrichtingen in het derde jaar. Vanaf je derde bachelor krijg je de keuze tussen vier afstudeerrichtingen waarin je de kennis verwerft die nodig is om je verder te specialiseren. In elk van deze richtingen zijn de typische ingenieursaspecten uitgewerkt.

De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen | 7 1. Cel & Genbiotechnologie: manipuleren van cellen, weefsels en moleculen 2. Chemie & voedingstechnologie: fotokatalyse, voeding, reactoren, duurzame energie en vele andere chemische ingenieursaspecten 3. Land & bosbeheer: duurzaam gebruik van land, ruimte en onze bossen 4. Milieutechnologie: hoe bijdragen tot een schonere en duurzamere wereld? Cel- en genbiotechnologie Cel- en Genbiotechnologie reikt je een eigen manier aan om te kijken naar de wereld rondom jou. Je leert denken volgens de regels en de wetten van de cel en zijn organisatie. Je leert technieken aan die kunnen ingrijpen op het meest fundamentele niveau van het leven, namelijk de flow van informatie van de genen naar de eiwitten en verder naar het functioneren van de cel. Je staat hiermee op een sleutelpositie tussen de wetenschappelijke basiskennis over biochemie & fysiologie van cellen enerzijds, en de nood aan technische bagage voor verder onderzoek anderzijds. Chemie en voedingstechnologie Chemie zit overal! Chemie vind je terug in onze voeding, in de lucht die we inademen, het water dat we gebruiken, kleding die we dragen en noem maar op. Zoals de naam van de richting het laat vermoeden komen hier

8 | De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen voedingsvakken en ingenieurstechnische aspecten aan bod die je overal kunt gebruiken. Als je echt wil weten hoe je de problemen vanuit de kern, meer bepaald vanuit de materiaal- en oppervlaktechemie wil aanpakken, dan kies je voor chemie. Met Chemie kun je alle kanten uit. Uiteraard naar de voedingssector en de chemische industrie, maar ook bij de overheid en in academische wereld. Chemici zijn gegeerde consultants en managers omdat ze in sterke mate meedenken over de chemische aard, en dus de essentie van een realistisch probleem. Via oppervlaktechemie en katalyse is de insteek naar nanotechnologie ideaal. In deze afstudeerrichting is je toekomst verzekerd! Land- & bosbeheer In de richting Land- en bosbeheer verdiept de toekomstige master in de Bio-ingenieurswetenschappen zich in de grondige kennis van de verschillende componenten van onze planeet, de aarde, namelijk: bodem, water, vegetatie (voornamelijk bossen) en lucht. Een grondige en geïntegreerde kennis van deze componenten, samen met enkele technieken om deze componenten te kunnen beschrijven, maken van de Bio-ingenieur Land- en Bosbeheer een specialist in het duurzaam beheer van onze natuurlijke rijkdommen en kostbare ruimte. Bovendien heeft de Bio-ingenieur Land- en Bosbeheer een grondige kennis van de biotische en abiotische interacties tussen alle verschillende componenten van onze aarde, waardoor hij een belangrijke rol zal spelen in het bewaken, inventariseren en remediëren van allerhande milieuproblemen zoals klimaatswijzigingen, water-, lucht- en bodemverontreiniging, en hun invloed op plant, mens en dier. Milieutechnologie Ozon, smog, zware metalen, slechte kwaliteit van water, lucht en bodem. Dagdagelijks worden we geconfronteerd met deze effecten die zijn terug te brengen tot de drie ‘sferen’ van ons milieu: atmosfeer (lucht), lithosfeer (bodem) en hydrosfeer (water). Milieutechnologie is een multidisciplinaire richting waarin aandacht wordt besteed aan hoe preventie, remediëring en sanering een rol kunnen spelen in de kwaliteitsverbetering van de verschillende milieucompartimenten: lucht, bodem en water. Een goede wetenschappelijke basis waarin een fundamenteel belangrijke technologische aanpak verwerkt zit, is hierbij van cruciaal belang.

De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen | 9 Alle milieucompartimenten worden uitgebreid bestudeerd met aandacht voor de (micro)biologische, fysische en chemische technieken die bijdragen tot de verbetering van de kwaliteit van onze planeet. Het programma van de bacheloropleiding, inclusief dat van deze afstudeerrichtingen is zodanig opgesteld, dat je zonder problemen je opleiding kan afwerken in een andere Vlaamse universiteit. Tot slot willen we dat onze studenten zich thuis voelen aan onze universiteit. Oefeningen en toepassingen nemen we dan ook liever in kleine groepjes door om het inzicht in de stof te verhogen en het contact tussen lesgevers en studenten te bevorderen. Bovendien krijg je als student verschillende kansen voor een eerste kennismaking met de industrie via stages en bedrijfsbezoeken. Dit alles onder begeleiding van lesgevers die met beide voeten in het bedrijfsleven staan. Master in de Bio-ingenieurswetenschappen De master in de Bio-ingenieurswetenschappen wordt voorlopig niet aangeboden aan de Universiteit Antwerpen. De Bacheloropleiding garandeert een maximale aansluiting op de masteropleidingen in de Bio-ingenieurswetenschappen aan de andere universiteiten. Verder studeren na je universitair diploma De verdere studie- en specialisatiemogelijkheden zijn: - Specifieke lerarenopleiding - Een andere masteropleiding - Master-na-masteropleidingen - Doctoraatsopleiding - Postacademische vorming (postgraduaten en permanente vorming) Brochures i.v.m. de verdere studie- en specialisatiemogelijkheden en de doctoraatsopleiding zijn verkrijgbaar bij de achteraan vermelde diensten. Onderzoek en onderwijs in samenwerking met de bedrijfswereld Onderzoekstopics en input vanuit het bedrijfsleven zijn zeer waardevol voor projectwerk, thesissen of doctoraten. Op dit moment lopen er al verscheidene projecten waar onze onderzoekers en studenten naar een duurzame oplossing zoeken voor concrete probleemstellingen vanuit grote bedrijven en

10 | De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen ook vanuit KMO’s. Voorbeelden hiervan situeren zich in de luchtzuivering en de zuivering van specifieke procesgassen. Ook in het domein van duurzaam transport gebeurt er onderzoek naar minder milieubelastend vervoer over land en over zee. Voor het onderzoek naar binnenhuisluchtzuivering heeft een team van Bio-ingenieurs van de onderzoeksgroep DuEL een volledig uitgerust gaslabo voor metingen van de luchtkwaliteit gebouwd. Bedrijven kunnen contact opnemen met het departement Bio-ingenieurs­ wetenschappen. Uw vraag zal met de nodige aandacht en discretie behandeld worden. Universiteit Antwerpen en de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) In 2005 sloot het Dept. Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen een samenwerkingsovereenkomst met VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek. Als grootste, multidisciplinair, energie-, materialen- en milieuonderzoekscentrum in Vlaanderen, met actueel meer dan 600 personeelsleden (waaronder honderden ingenieurs en bio-ingenieurs), beschikt VITO niet enkel over een schat aan ervaring, maar ook over een zeer uitgebreide, en continu vernieuwende onderzoeksinfrastructuur op het gebied van het milieuonderzoek. Onderzoek dat VITO niet enkel voor overheden, maar ook in steeds toenemende mate voor bedrijven en KMO’s in binnen- en buitenland uitvoert en valoriseert. Dit biedt een brede waaier aan mogelijkheden tot samenwerking, zowel op het onderwijsvlak als qua toegepast onderzoek en technologische ontwikkelingen. VITO stelt elk jaar 5 doctoraatsbeurzen ter beschikking aan de Vlaamse universiteiten, waaronder ook de Universiteit Antwerpen. Op dit ogenblik zijn een viertal doctorandi van het departement Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen actief met een dergelijke beurs. VITO biedt ook de mogelijkheid om internationale onderzoekers voor 1 à 2 jaar met een postdoctorale beurs aan te trekken. In dit kader doet de Univer-

De opleiding Bio-ingenieurswetenschappen | 11 siteit Antwerpen veldonderzoek m.b.t. de luchtverontreiniging in Vlaanderen door ultrafijn omgevingsstof (deeltjes kleiner dan 1 micrometer). Heel wat VITO-onderzoekers zijn betrokken bij leeropdrachten maar ook bij projectwerk en seminaries, ..... VITO is zeer actief op Europees niveau maar ook daarbuiten, zoals in China en India. VITO werkte mee aan tientallen Europese O&O-projecten, hetzij als partner, hetzij als projectcoördinator. Dit creëert tal van mogelijkheden bij het indienen van, en het samenwerken met VITO in, Europese onderzoeks­ projecten. De studenten 3de bachelor krijgen de mogelijkheid een stage te doen in één van VITO’s vele onderzoeksgroepen m.b.t. milieuonderzoek. Niet enkel de ontwikkeling en de toepassing van milieutechnologieën komen daarbij aan bod, maar ook: remote sensing, modellering, monitoring en analysetechnieken, labo- en veldonderzoek, milieu en gezondheid, beleidsondersteunend onderzoek en advies, duurzame ontwikkeling, en de vele milieuaspecten en -impacten die inherent zijn aan energie en materialenontwikkeling, productie en gebruik. Universiteit Antwerpen en Aquafin NV Het onderdeel waterzuivering in het vak milieutechnologie wordt gedoceerd door een specialist ter zake van Aquafin NV. Dit onderdeel van de cursus is sterk op de praktijk van industriële waterzuivering afgestemd en zowel de basisprincipes als de technologische uitvoeringen komen aan bod. Jaarlijks bezoeken onze studenten een waterzuiveringstation van Aquafin en enkele practica vinden plaats in het bedrijfslaboratorium van Aquafin te Aalst met de nieuwste technieken van microscopische determinatie. Aquafin begeleidt projectwerken van studenten m.b.t. praktische industriële waterzuiveringtoepassingen, financiert doctoraatsonderzoek over plantenzuivering i.s.m. de faculteit wetenschappen en begeleidt masterproeven voor alumni die de link met de Universiteit Antwerpen wensen te behouden.

12 | Onderwijs en examens Onderwijs Voor de meeste vakken worden hoorcolleges georganiseerd. Je volgt in groep een uiteenzetting van de docent, al dan niet ondersteund door audiovisueel materiaal. Voor bepaalde vakken zijn er ook werkcolleges, waar de leerstof uit de hoorcolleges in kleinere groepen wordt uitgediept en ingeoefend. Als universiteitsstudent leer je zelfstandig, kritisch en probleemoplossend denken. Je bepaalt zelf je studietempo en bereidt tussentijdse evaluatie­ momenten voor. Zo krijg je de nodige bagage en ontwikkel je de nodige creativiteit om een grote diversiteit aan problemen te behandelen. Dit heeft tot gevolg dat het bedrijfsleven voor de invulling van hogere functies de voorkeur geeft aan universitairen. De digitale leeromgeving Blackboard speelt in deze context een grote rol. Opdrachten worden via dit medium doorgegeven en interactief verwerkt en je kan docenten te allen tijde om feedback vragen. Het contact met professoren en assistenten is niet altijd even intens als met je leerkrachten in het secundair onderwijs, maar je wordt allerminst aan je lot overgelaten. Wanneer je zelf het initiatief neemt om hulp te zoeken, zijn deze mensen zeker bereid een antwoord of oplossing te formuleren voor je vragen of problemen. Het uitgebreide gamma aan begeleidingsmogelijkheden wordt verderop in deze brochure besproken. Studiepunten De studieomvang van elke opleiding wordt uitgedrukt in studiepunten. Een voltijds academiejaar telt voor 60 studiepunten. Deze norm werd overgenomen van het Europees ECTS-project (European Community Course Credit Transfer System). Deze studiepunten zijn een relatieve maatstaf voor de studieomvang van de opleidingsonderdelen in het jaarprogramma. De volledige bacheloropleiding Bio-ingenieurswetenschappen omvat 180 studiepunten. Elk studiepunt komt overeen met een studietijd van 25 tot 30 uren. Hierin zijn zowel het bijwonen van de colleges of practica, de voorbereidingstijd en het studeren voor de examens vervat. De studietijd van een voltijds academiejaar varieert van 1500 tot 1800 uren studie. Het aantal studiepunten van een opleidingsonderdeel zegt dus veel meer over hoeveel tijd je er uiteindelijk aan zal besteden, dan enkel het aantal uren dat je les hebt. De normen zijn overal in Vlaanderen en in Europa gelijkaardig, dus gemakkelijk vergelijkbaar.

Onderwijs en examens | 13 Semestersysteem - Examens Het academiejaar is opgedeeld in zes opeenvolgende periodes: het eerste semester, de semestervakantie, het tweede semester, de zomervakantie, de tweede examenzittijd en een les- en examenvrije periode. Wat het eerste semester betreft, leg je in januari examens af voor ongeveer de helft van het jaarprogramma, in juni voor de overige vakken van de eerste examenzittijd. Voor wie niet al zijn credits heeft verworven na de eerste examenzittijd, wordt in september de tweede examenzittijd ingericht. Door de flexibilisering in het hoger onderwijs bestaan er geen “studiejaren” meer. Wel worden nog modeltrajecten vastgesteld. Als je voor een voltijds modeltraject kiest, rond je een bacheloropleiding (180 sp.) af in drie jaar tijd: 60 studiepunten per jaar. Wanneer je geslaagd bent voor een opleidingsonderdeel en dus minstens 10 op 20 behaalt, verwerf je een creditbewijs dat overeenkomt met het aantal studiepunten van dit opleidingsonderdeel. Indien je niet alle creditbewijzen voor je studieprogramma behaalt, kan je (soms) toch verder met je studie. De faculteit moet dan je programma - een geïndividualiseerd traject of GT - goedkeuren. Omdat de studieprogramma’s volgens een logische volgorde werden ingebouwd, zijn er voorwaarden vastgelegd om welbepaalde vakken al te mogen volgen. Dit noemt men volgtijdelijkheid. Je slaagt voor een opleiding als je creditbewijzen haalt voor alle opleidingsonderdelen van de opleiding. Dankzij de nieuwe bachelor- en masterstructuur en het flexibiliserings­ systeem heb je als student meer keuzemogelijkheden gekregen om je studieprogramma in te vullen. In elke faculteit adviseren studietrajectbegeleiders over de samenstelling van je programma en over de aangeboden keuzemogelijkheden. Het is echter belangrijk voldoende vooruitgang te boeken in je studietraject en in een redelijke tijd je diploma te behalen. Daarom heeft de Universiteit Antwerpen een systeem van studievoortgangbewaking en -begeleiding opgezet; de faculteit zal je studieprestaties volgen en kan je bindende voorwaarden opleggen wanneer je niet de helft van de studiepunten van het goedgekeurde studieprogramma van het academiejaar hebt behaald! Het volledige onderwijs- en examenreglement vind je terug op www.ua.ac.be/OER.

14 | Onderwijs en examens Leerkrediet Sinds het academiejaar 2008-2009 is het “leerkrediet” in voege getreden. De overheid wil je zo stimuleren in het maken van een doordachte studiekeuze. Hoe werkt het leerkrediet? Het leerkrediet werkt eveneens met studiepunten. Elke student krijgt 140 studiepunten bij zijn eerste inschrijving in het Vlaams hoger onderwijs. Voor elk opleidingsonderdeel waarvoor je inschrijft wordt het leerkrediet verminderd met de overeenkomstige studiepunten. Enkel wanneer je slaagt voor dat opleidingsonderdeel, komen die studiepunten er terug bij. Voor wie? Het leerkrediet is van toepassing op alle studenten die zich inschrijvingen met een diplomacontract voor een initiële opleiding (de bachelors en de masters) en voor alle inschrijvingen met een creditcontract. Verkeerde keuze gemaakt? Indien je voor de eerste keer in het hoger onderwijs in Vlaanderen voor een bacheloropleiding bent ingeschreven en je van opleiding wenst te veranderen, voorzien de overheid en de instelling maatregelen om het verlies van leerkrediet te beperken. Deze zijn afhankelijk van de data van uit- en inschrijving. Informeer je tijdig bij je instelling. Bonus van 60 studiepunten De overgang van secundair naar hoger onderwijs loopt niet altijd even vlot. De overheid wil hieraan tegemoet komen door de eerste 60 studiepunten die je verwerft dubbel terug te geven. Opleiding afgewerkt? Na het behalen van je bachelordiploma, behoud je je leerkrediet. Als je een masterdiploma behaalt, wordt het startkapitaal van 140 studiepunten van je saldo afgetrokken. Als je studietraject perfect is verlopen, heb je dan nog 60 studiepunten over. Onvoldoende leerkrediet Als je geen of een negatief leerkrediet hebt, mag de instelling voor hoger onderwijs je inschrijving weigeren.

Onderwijs en examens | 15 Als je onvoldoende studiepunten hebt voor de opleiding of het programma waarvoor je wilt inschrijven, kan de instelling extra studiegeld vragen voor de studiepunten die je tekort komt of je inschrijving beperken tot het aantal studiepunten waarover je nog beschikt. Aan de Universiteit Antwerpen wordt géén verhoogd inschrijvingsgeld gevraagd. Je hebt wel van de betrokken faculteit de toelating tot inschrijven nodig en deze zal in de meeste gevallen je studieprogramma beperken. Het aantal studiepunten dat je opneemt door je inschrijving in opleidingsonderdelen en het aantal studiepunten waarvoor je credits behaalt via de examens is dus belangrijk! Het is een maatstaf voor studiesucces en studievoortgang en kan gevolgen hebben voor jouw recht op verder studeren en jouw sociaal statuut als student! Daarom is het belangrijk om doordacht te kiezen, je in te zetten voor je studie en ook administratief tijdig met alles in orde te zijn! Meer info: www.ua.ac.be/studiepunten. Ombudspersoon Wanneer je bv. een conflict hebt met je docent kan je een beroep doen op een ombudspersoon die bemiddelt inzake onderwijs- en examenproblemen. Zo kan je tijdens de examens met problemen (examenregeling, uitstel van examen, onderbreking of definitief stopzetten van examens, …) terecht bij de ombudspersoon van je opleiding. De ombudspersoon zorgt ervoor dat het examenreglement correct wordt opgevolgd. De ombudspersoon is ook aanwezig bij de deliberatie en kan, op basis van verzachtende omstandigheden zoals ziekte of ongeval, je “zaak” bepleiten. Je kan steeds de gegevens van jouw ombudspersoon terugvinden op Blackboard van de Universiteit Antwerpen. De volledige takenlijst van de ombudspersoon kan je nakijken in het onderwijs- en examenreglement van de Universiteit Antwerpen. Internationaal De Universiteit Antwerpen neemt actief deel aan de Europese uitwisselingsprogramma’s zoals ERASMUS. Elk jaar studeert een aanzienlijk grote groep studenten één semester aan een buitenlandse universiteit. In het kader van het ERASMUS-programma heeft de Universiteit Antwerpen samenwerkingsakkoorden gesloten met heel wat universiteiten in West- en Centraal Europa. Maar de Universiteit Antwerpen kijkt verder dan Europa.

16 | Onderwijs en examens Op bilaterale basis (buiten het kader van ERASMUS) werden wereldwijd uitwisselingsprogramma’s uitgewerkt. In het kader van Internationale Ontwikkelingssamenwerking kan je met een beurs een aantal maanden in een ontwikkelingsland studeren. Je studieperiode aan één van de buitenlandse partneruniversiteiten wordt erkend als onderdeel van je studie aan de Universiteit Antwerpen. Meer info: www.ua.ac.be/dis (Dienst Internationale Samenwerking)

Waar kan je met je diploma aan de slag? | 17 De studierichting Bio-ingenieurswetenschappen biedt uitstekende toekomstperspectieven omwille van het flexibele karakter van de opleiding. Naargelang je gekozen specialisme kun je terecht in de diverse industriële sectoren zoals de chemische en farmaceutische industrie, controlelaboratoria, productie, procesontwikkeling, kwaliteitscontrole, waterzuivering, afvalverwerking maar ook onderzoeks- en ontwikkelingswerk . Bovendien laat de methode en werkwijze, verworven door de studie van de exacte wetenschappen, toe zich waar te maken in de domeinen buiten het vakgebied, zoals bv. commerciële managements- en informaticagerichte functies, adviseur, beleidsmedewerker, projectmanager. Dit zowel in de industrie, de overheid, het onderwijs, de dienstensector of de milieusector. In de gezondheidssector, medische laboratoria en overheidsinstellingen, zoals het Ministerie van Landbouw, het Ministerie van Volksgezondheid, het Ministerie van Openbare werken of de stedelijke slachthuizen zijn evengoed bio-ingenieurs werkzaam. Hun taak bestaat vaak uit inspectie van eetwaren, milieubeheer, het uitvoeren van analyses, veiligheid, enzovoort. De opleiding tot bio-ingenieur is - mede door de brede aanpak - geen gemakkelijke opleiding. De opleiding biedt een brede waaier van beroepsmogelijkheden. Uit onderzoek is gebleken dat een gediplomeerd bio-ingenieur niet langer dan drie maanden zoekt naar een eerste baan in de sector van de afstudeerrichting. Meer hierover op www.ua.ac.be/bir -> toekomstperspectieven Onderzoek aan de Universiteit Antwerpen Het vormen van ingenieurs in de huidige technologische context vereist een stevige ondersteuning door fundamenteel, basis- en toegepast onderzoek, alsook een sterke interactie met industriële en academische partners. Bij het departement Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen gebeurt de uitbouw van het wetenschappelijk onderzoek en het onderwijs in nauwe samenwerking met: -

de Vlaamse Instelling voor Technologisch onderzoek (VITO), een onafhankelijke onderzoeksinstelling die zich vnl. richt op technologisch onderzoek en ontwikkeling in de domeinen energie, leefmilieu en materialen

18 | Waar kan je met de diploma aan de slag? - -

- - - - - - - -

Aquafin NV, gespecialiseerd in praktische industriële waterzuivering­ toepassingen de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM), vervult een cruciale rol in het integraal waterbeleid, bewaakt de luchtkwaliteit en neemt deel aan het internationaal milieubeleid de Katholieke Universiteit Leuven Universiteit Gent Universiteit Hasselt Vrije Universiteit Brussel Karel de Grote Hogeschool Antwerpen Hogere Zeevaartschool (HZS) Artesis Hogeschool Antwerpen De Nayer Instituut Sint-Katelijne-Waver

Het onderzoek groepeert zich voornamelijk binnen twee grote onderzoekslijnen: 1. Chemie en voedingstechnologie en Milieutechnologie zijn onderzoeksmatig gegroepeerd in “Duurzame energie en luchtzuivering” (DuEL) 2. Cel- en genbiotechnologie en Land- en bosbeheer verdiepen zich in “Plantenproductie en stresstolerantie” (PeSTO) Meer informatie hierover op www.ua.ac.be/bir -> onderzoek

Toelatingsvoorwaarden en voorkennis | 19 Toelatingsvoorwaarden Om toegelaten te worden tot een universitaire studierichting, moet je beschikken over een diploma van het hoger secundair onderwijs. Een diploma van het hoger onderwijs van één cyclus geeft eveneens toegang tot het universitair onderwijs. Buitenlandse studenten en studenten met een buitenlands diploma raadplegen best eerst de website van de centrale Studentenadministratie: www.ua.ac.be/inschrijven > inschrijven > toelatingsvoorwaarden. Voorkennis Je genoot een vooropleiding in het secundair onderwijs waarbij wetenschappen en wiskunde centraal staan. Je hebt bovendien een grote interesse voor wetenschappen en aanleg voor techniek. Je werkt doelmatig, nauwkeurig en je beschikt over doorzettingsvermogen, wilskracht, regelmatige werklust en een goed geheugen. Dan heb je alles in huis om de opleiding Bio-ingenieurswetenschappen aan te vatten. - - - -

De nadruk ligt op de basiswetenschappen: wiskunde, natuurkunde, scheikunde en biologie. Besef dat je heel wat tijd in een laboratorium zult doorbrengen. De leerstof biologie, scheikunde en natuurkunde uit het secundair onderwijs wordt grotendeels herhaald, weliswaar vanuit een ander oogpunt. Het begrijpen, opbouwen en toepassen van de stof is belangrijker dan het “kennen”. Een goed geheugen blijft noodzakelijk voor de parate kennis van formules en omwille van de encyclopedische inslag van de biologieleerstof.

Gaten in je voorkennis? Je kan er iets aan doen! Vrees je een tekort in je voorkennis voor wiskunde, dan kan je in de maand september speciale overbruggingslessen volgen. Hierover lees je verder meer. Algemeen mag je stellen dat studenten die in hun vooropleiding in de laatste twee jaren van het secundair onderwijs ten minste zes uren wiskunde per week kregen, geen grote problemen ondervinden met deze studierichting.

20 | Toelatingsvoorwaarden en voorkennis Heb je keuzemoeilijkheden? Misschien heb je nog geen antwoord op al je vragen of twijfel je nog tussen bepaalde richtingen. Wordt het bio-ingenieur, chemie, biologie of biomedische wetenschappen? Welke studierichting is theoretischer en welke biedt meer toepassingen en is praktischer gericht? Op de infodagen in de maanden maart en april kom je er meer over te weten. Je kan ook steeds een afspraak maken via het Studenten Informatie Punt (STIP) met een studieadviseur. Wil je je keuze eens bespreken met een professor uit de Bio-ingenieurs‑ wetenschappen, neem dan contact op per email met Dr. Geert Potters ([email protected]) of Ir. Katrien Michiels ([email protected]).

Studiebegeleiding | 21 Overgang van het secundair onderwijs naar de universiteit Aan de universiteit ben je meer dan ooit verantwoordelijk voor jezelf. De manier waarop je studeert en het academiejaar indeelt moet je aanpassen aan je persoonlijk studeervermogen. Deze vaardigheid onder de knie krijgen is voor een “eerstejaarsstudent” niet altijd eenvoudig. Je wordt immers tegelijkertijd geconfronteerd met een aanzienlijke hoeveelheid leerstof en met een examensysteem waar je geen ervaring mee hebt. De medewerkers van de dienst Studieloopbaanbegeleiding kunnen je helpen. Hier kan je het hele academiejaar terecht voor algemene studiebegeleiding. Overbruggingsonderwijs in de maand september Gedurende twee weken voorafgaand aan het academiejaar (september) worden overbruggingslessen wiskunde en studiemethodiek ingericht. Het overbruggingsonderwijs steunt op drie pijlers: herhaling, remediëren en kennismaking. In grote lijnen wordt de voorkennis herhaald die nodig is om de gekozen studierichting goed voorbereid aan te vatten. Voor hen die vaststellen dat de voorkennis niet op peil is, worden remediëringslessen voorzien. Tenslotte biedt het overbruggingsonderwijs de gelegenheid om in een ontspannen sfeer kennis te maken met de nieuwe studieomgeving, lesgevers en medestudenten. De overbruggingslessen zijn gratis en niet verplicht. Het rooster is zo opgesteld dat iedere student een eigen lessenpakket kan samenstellen. Studieadvies en studentenbegeleiding De Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding helpt je vanaf het moment dat je voor het eerst inschrijft tot aan het moment waarop je je diploma ontvangt. Voor volgende zaken kan je bij ons terecht: Informatie en advies over studeren in het hoger onderwijs Dit kan handelen over studierichtingen binnen en buiten de Universiteit Antwerpen, maar ook over het leerkrediet, het onderwijs- en examen­ reglement, enz.

22 | Studiebegeleiding Begeleiding bij het maken van je studiekeuze, twijfels over je studierichting Weten wat je wilt, is soms makkelijker gezegd dan gedaan. Samen met een studentenbegeleider kan je aan de hand van gesprekken en oefeningen meer zicht krijgen op je persoonlijkheid, capaciteiten, interesses en de studierichtingen die daarbij passen, al dan niet in het kader van heroriëntering. Begeleiding omtrent studievaardigheden, studieplanning en uitstelgedrag Een studentenbegeleider kan je studievaardigheden helpen aanscherpen (hoe verwerk je grote hoeveelheden leerstof, hoe maak je een schema, hoe maak je goede nota’s) en je helpen bij het maken van realistische planningen en oefeningen om je uitstelgedrag tegen te gaan. Psychologische begeleiding en psychotherapie Wanneer je geconfronteerd wordt met persoonlijke problemen die je studies belemmeren (faalangst, rouwverwerking, relatieproblemen, …), kan je terecht bij een studentenbegeleider die samen met jou nagaat welke hulp je het best kan gebruiken. Dit kan gaan over een kortere begeleiding, het volgen van een training, het volgen van een langdurige psychotherapie of een gepaste doorverwijzing. Alles gebeurt steeds op vrijwillige basis. Begeleiding van studenten met een functiebeperking, topsport of kunstbeoefening Als student met een functiebeperking (fysische handicap of chronische ziekte, leerprobleem, concentratieprobleem, stoornis binnen het autismespectrum of psychisch probleem ...), sport- of kunstbeoefening kan je bijzondere faciliteiten aanvragen voor onderwijs en/of examens. Hiervoor is een attest vereist. Meer info op: www.ua.ac.be/bijzonderefaciliteiten of in de folder ‘Studeren met een functiebeperking, topsport- of kunstbeoefening’. Afstudeerbegeleiding en beroepskeuze Tot slot kan je bij ons terecht voor hulp bij je zoektocht naar jobs passend bij je persoonlijkheid, capaciteiten en interesses, voor informatie over verdere studies na het behalen van een diploma, sollicitatietips, enz. Het aanbod aan individuele, groepsgerichte en digitale begeleiding wordt aan het begin van elk semester bekend gemaakt in alle publicaties voor studenten. Kijk ook zeker op ww.ua.ac.be/studentenbegeleiding.

Studiebegeleiding | 23 Studietrajectbegeleider Voor specifieke vragen over je individuele programma, vrijstellingen e.d. kan je terecht bij de studietrajectbegeleider van je faculteit: www.ua.ac.be/contactpersonen_slb of bij de facultaire website. Vakspecifieke begeleiding Met vragen of problemen over één van je cursussen kan je terecht bij de prof die deze cursus doceert of bij zijn/haar assistent(e). Gewoon langslopen of een e-mail sturen: je wordt zeker snel geholpen. Voor bepaalde vakken worden extra groepssessies georganiseerd om de theorie uit de hoorcolleges cerder toe te lichten en in oefeningen toe te passen. Je kan hulp vragen waar je vastloopt, knelpunten van de cursus bespreken en nuttige tips over het verwerken van de leerstof vragen. De masteropleiding biedt de mogelijkheid je voor te bereiden op een werksector naar keuze. Taalbegeleiding: monitoraat op maat - Academisch Nederlands Op het ‘Monitoraat op maat’ kan je terecht voor gratis taalondersteuning Academisch Nederlands. Tijdens individuele sessies helpen taaldocenten je met je taalvragen. Voor specifieke taalbehoeften worden er contactmomenten in kleine groep georganiseerd. Eigen werkstukken en studiemateriaal kunnen dan besproken worden. Meer info: www.ua.ac.be/monitoraatopmaat

24 | Studieprogramma

Bachelor eerste jaar Zoek je een voorbeeld van een collegerooster? Surf dan naar www.ua.ac.be/collegeroosters. Daar vind je een overzicht van de huidige collegeroosters. Th = aantal uren theorie Pr = aantal uren practicum Sp = studiepunten De indeling in uren theorie (Th.) en praktijk (Pr.) is in werkelijkheid niet altijd even scherp als hier weergegeven. Sommige vakken bieden een mengvorm van klassieke lessen, zelfstudie en praktisch werk. De studiepunten geven een goed beeld van de relatieve tijdsbesteding die verwacht wordt voor elk opleidingsonderdeel. Opleidingsonderdeel

Th.

Pr.

Sp.

Wiskunde - Informatica Toegepaste wiskunde I Toegepaste wiskunde II Computervaardigheden

30 30 15

45 30 15

6 6 3

Wetenschappen Fysica I Chemie I: chemische binding en thermodynamica Chemie II Organische chemie I

50 30 30 15

48 30 30 15

9 6 6 3

Wetenschappen van de levende materie Plantkunde Dierkunde Celbiologie

40 30 45

20 45 15

6 6 6

Beheerswetenschappen Economie

30

totaal

345

3

293

60

Studieprogramma | 25

Bachelor tweede jaar Opleidingsonderdeel

Th.

Pr.

Sp.

Wiskunde - Informatica Kansrekening en statistiek

25

25

5

Toegepaste wiskunde III: differentiaalvergelijkingen

30

30

5

Programmeervaardigheden

15

15

3

52 45 40

46 15 20

9 6 6

Wetenschappen Fysica II Organische chemie: structuur en reactiviteit Aardwetenschappen en bodemkunde Wetenschappen van de levende materie Fysiologie Biochemie Geïntegreerd practicum Fysiologie - Biochemie Ecologie

40 45 60 30

4 5 4 3

Ingenieurswetenschappen Toegepaste thermodynamica

30

10

4

Beheerswetenschappen Bedrijfseconomie en ondernemerschap

15

15

3

Algemene ontwikkeling Bio-ethiek

30

totaal

397

3

236

60

26 | Studieprogramma

Bachelor derde jaar Gemeenschappelijke stam

Th.

Pr.

Sp.

Microbiologie Fysische en thermische transportverschijnselen Toegepaste statistiek en data-verwerking Modelleren en simuleren van bio-systemen Chemische analysetechnieken Moleculaire biologie Levensbeschouwing

20 30 15 15 20 30 30

20 20 15 15 50

4 5 3 3 6 3 3

Afstudeerrichting chemie en voedingstechnologie

Th.

Pr.

Sp.

Voedingsleer Biochemische ingenieurstechnieken Katalyse Levensmiddelenchemie Fysische elektrochemie en colloïdchemie Biokatalyse en enzymtechnologie Project Chemie en voedingstechnologie

30 30 30 30 30 20 20

20 20 20 20 20 20 100

5 5 5 5 4 4 9

Afstudeerrichting milieutechnologie

Th.

Pr.

Sp.

Milieutechnologie Ecological toxicology Milieuchemie Biochemische ingenieurstechnieken Bodemprocessen Geïntegreerd practicum milieutechnologie Project Milieutechnologie

40 15 40 30 30 20

15 20 20 30 100

4 3 4 5 5 3 9

Studieprogramma | 27

Afstudeerrichting cel- en genbiotechnologie

Th.

Pr.

Sp.

Biochemische ingenieurstechnieken Cel- en genbiotechnologie Genetica m.i.v. populatiegenetica Moleculaire celbiologie Geïntegreerd practicum Project Cel- en gentechnologie

30 40 40 30

20

20

100 100

5 4 5 3 7 9

Afstudeerrichting land- en bosbeheer

Th.

Pr.

Sp.

Bodemprocessen Landinformatiesystemen Hydrologie + klimatologie Landschapsanalyse + landschapsecologie Bosbouw Project land- en bosbeheer

30 30 30 15 30 20

20 20 20 15 30 100

5 5 5 3 6 9

28 | Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar

In deze brochure vind je de inhoud van de opleidingsonderdelen van het eerste, tweede en derde jaar bachelor Bio-ingenieurswetenschappen. Op de website www.ua.ac.be/wetenschappen staat meer uitgebreide informatie over de begin- en eindtermen, inhoud, werk- en evaluatievormen en het noodzakelijk en aanbevolen studiemateriaal.

Celbiologie De cursus celbiologie concentreert zich op de basisprincipes van de celstructuur en celfunctie. Na een kort historisch overzicht van de celbiologie wordt drie grote onderdelen behandeld: (1) biomoleculen, (2) cellen en (3) bijzondere celbiologische processen. Tijdens de colleges ‘Biomoleculen’ worden de volgende moleculen behandeld: - suikers, met als type moleculen structurele en energierijke koolhydraten - vetten, met nadruk op membraanlipiden,- eiwitten, met als typemoleculen de globulines en de bloedgroepsubstanties - nucleïnezuren, met als typemoleculen viraal, bacterieel en eukaryoot RNA en DNA Bij de bespreking van de ‘cellen’ ligt de nadruk vooral op: - de structuur en functie van de celorganellen: membranen; cytosol en cytoskelet; kern, endoplasmatisch reticulum, Golgi-apparaat, lysosomen, peroxisomen, mitochondria en chloroplasten - dynamische processen in de cel : endocytose en fagocytose, membraamrecycling, celcommunicatie, celcyclus, celdeling en apoptose; energiehuishouding in de cel- de vorming van gameten en het proces van meiose. Bij de bespreking van de volgende celbiologische processen worden ook een aantal biotechnologische technieken geintroduceerd: - begrippen van immunologie en immuuntechnologie - de spiercellen en cytotechieken

Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar | 29 Chemie I: Chemische binding en thermodynamica De vakken Chemie I en Chemie II vormen samen een grondige inleiding tot de Algemene scheikunde. In het gedeelte I komen twee topics aan bod, nl. de Atoom- en Molecuulstructuur, en een eerste gedeelte van de Fysische scheikunde. Na een historisch overzicht van de ontwikkeling van de atoomtheorie, worden in de topic Atoom- en Molecuulstructuur, de structuur van het waterstofatoom en de opbouw, en de relatie hiervan met de fysische eigenschappen, van meerelektronatomen besproken. Deze begrippen worden aangewend om de verschillende soorten chemische bindingen te bespreken. Tevens worden enkele gevorderde begrippen, zoals hybridisatie en molecuulorbitaaltheorie, beschreven. Deze topic wordt afgerond met de bespreking van de relatie tussen molecuulstructuur en de intermoleculaire interacties. In de topic Fysische scheikunde worden vooreerst de toestandsvergelijkingen van gassen besproken. In het volgende hoofdstuk worden deze gebruikt om de hoofdwetten van de Thermodynamica te behandelen. De toepassingen van de thermodynamica in de scheikunde, speciaal met betrekking tot het chemisch evenwicht, komen aan bod in de Thermochemie. Chemie II Het vak Chemie II is het vervolg op het vak Chemie I. Dit tweede deel behandelt een aantal hoofdstukken uit de Fysische scheikunde, en behandelt eveneens de Beschrijvende scheikunde. In het gedeelte Fysische scheikunde worden vooreerst de evenwichtsgedragingen van oplossingen, met o.m. ionisatie-evenwichten, zuur-basegedrag, complexvorming en oplosbaarheid van zouten bestudeerd. In een volgend hoofdstuk komen een aantal aspecten van de kinetiek van chemische reacties aan bod, en uiteindelijk worden in het hoofdstuk Elektrochemie, na een studie van elektroden en elektrodepotentialen, toepassingen zoals batterijen en brandstofcellen besproken, terwijl eveneens een aantal elektrochemische kenmerken van corrosie beschreven worden. In de topic Beschrijvende scheikunde worden op systematische wijze de bereiding, de eigenschappen en het gebruik van een aantal belangrijke anorganische chemicaliën beschreven. Computervaardigheden Aan de hand van de programmeertaal Python wordt de studenten aangeleerd wat de basisstructuren van een hedendaagse hoog-niveau programmeertaal zijn, en hoe deze kunnen gecombineerd worden om algoritmes te implementeren.

30 | Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar Bovendien wordt aangeleerd hoe softwarebibliotheken kunnen aangesproken worden om bepaalde standaardfunctionaliteit, zoals het plotten van functies, in een eigen programma te integreren. Tenslotte wordt aangetoond hoe, met de verworven kennis in Python, de overstap kan gemaakt worden naar een product met een meer specifieke focus, in casu Matlab. Dierkunde Vooreerst doe je in de cursus Dierkunde basiskennis op van de basisprincipes van evolutie en ecologie en het functioneren van een levensvorm als individu. Daarop volgend wordt een overzicht van de diversiteit aan algemene bouwplannen in het dierenrijk gegeven waarbij fylogenetische context als een rode draad doorheen de cursus loopt. Bij de bespreking van de verschillende diergroepen wordt speciaal aandacht besteed aan deze die een belangrijke rol spelen voor de mens. Aspecten rond dierenwelzijn worden kort besproken. Daarenboven wordt parallel aan de theoretische cursus, een aantal basis vaardigheden bijgebracht tijdens de practica. De student zal leren op zelfstandige basis te werken met een microscoop en op die manier kennis aangaande de morfologie van dieren vergaren en leren rapporteren. Tevens wordt het gebruik van determinatietabellen aangeleerd. Economie Dit opleidingsonderdeel is bedoeld als inleiding tot de Algemene economie en valt uiteen in 2 delen: de micro- en de macro-economie. In het eerste deel zal nader worden ingegaan op de algemene beginselen van de micro-economie, m.n. de prijsvorming via vraag en aanbod, de analyse van het gedrag van de beslissingseenheden zelf (bedrijven en gezinnen) a.h.v. de produktietheorie en het consumentengedrag. In een tweede deel wordt de macro-economische samenhang tussen de nationale aggregaten bestudeerd. Na een overzicht van de macro-economische grootheden zal het macro-economisch evenwicht zowel op de goederen- als op de geldmarkt besproken worden, alsook de internationale economische betrekkingen. Er wordt daarbij aandacht besteed aan de verschillende instrumenten en effecten van een economisch overheidsbeleid. Fysica I In deze cursus wordt de klassieke mechanica van Newton behandeld en de toepassing hiervan op de beweging van starre lichamen, vloeistoffen en gassen.

Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar | 31 Daar waar mogelijk wordt het verband met de kwantummechanica gelegd. De theorie wordt geïllustreerd aan de hand van voorbeelden en eenvoudige experimenten. De nodige wiskundige technieken worden geintroduceerd tijdens de hoorcolleges. Tijdens de oefeningensessies kunnen de studenten de leerstof toepassen bij het oplossen van eenvoudige problemen. Tijdens de practica voeren de studenten op zelfstandige wijze eenvoudige proeven uit en leren ze een correcte nauwkeurigheidsanalyse uit te voeren op de gemeten grootheden. Volgende onderwerpen komen aan bod : - kinematica, dynamica en statica in 1, 2 en 3 dimensies. Wetten van Newton. - arbeid, energie, wet van behoud van energie - behoud van impuls, botsingen van deeltjes - rotatiebeweging van starre lichamen, traagheidsmoment, behoud van impulsmoment, rollen zonder glijden - gravitatiewet van Newton - hydrostatica en hydrodynamica: Wet van Pascal, Principe van Archimedes, vergelijking van Bernoulli, oppervlaktespanning - trillingen: harmonische trilling, gedempte trilling, gedwongen trilling, resonantiefenomeen - golven: golfvergelijking, harmonische golven, lopende en staande golven, geluidsgolven, Dopplereffect - warmteleer: definitie begrip temperatuur, ideale gaswet, kinetische gastheorie, Maxwell verdeling Organische chemie I Het grootste deel van de cursus handelt over de diverse structurele aspecten van organische moleculen. Na een korte herhaling van de begrippen over che¬mische binding die van toepassing zijn in de organische chemie (Chemie I, 1ste semester), wordt een overzicht gegeven van alle functionele groepen. Deze groepen zijn kenmerkend voor elke klasse van producten en bepalend voor de reactiviteit en het fysicochemisch gedrag in vaste, vloeibare en gasvormige toestand. Een volledig hoofdstuk handelt over stereochemie, d.i. de kennis van de ruimtelijke karakteristieken van een organische molecule. Deze zijn bijzonder belangrijk voor de zogenaamde chirale moleculen, want zij liggen aan de basis van het gedrag in biochemische processen. Ook zuur - base eigenschappen van moleculen worden besproken wegens hun belang bij intermoleculaire interacties. Vervolgens wordt een inleiding gegeven tot de naamgeving van organische moleculen. In de oefeningen kunnen de studenten zich verder familiariseren met

32 | Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar de nieuwe begrippen zodat die meteen kunnen worden aangewend in het vak Organische chemie in het tweede bachelorjaar. Plantkunde De nadruk wordt gelegd op de anatomische bouwplannen door de natuur gehanteerd voor de constructie van de plant. Voornamelijk de structuren bij de planten met geleidingsweefsel worden in detail toegelicht, mede omwille van het groot nut van deze organismen voor de mens o.m. in de voedselvoorziening. Ook de grote diversiteit in vorm in het plantenrijk wordt beschreven in een gedeelte morfologie. De systematische indeling van het plantenrijk vormt een tweede belangrijk onderdeel. Met de evolutiegedachte als basis worden de diverse lijnen van ontwikkeling belicht. Hierbij worden ook wieren, schimmels, bacteriën en virussen besproken. Specifiek worden accenten gelegd op die aspecten waarbij een interactie met de mens optreedt. Het practicum omvat: - het zelf maken van een aantal eenvoudige preparaten van plantenweefsels; - microscopie van de verschillende weefsels en de studie van de anatomische opbouw van de organen; - microscopie van vertegenwoordigers van de voornaamste groepen van schimmels en wieren. Toegepaste wiskunde I 1. Complexe getallen: basisbewerkingen, machtsverheffen en worteltrekken, poolvormen, complexe veeltermvergelijkingen 2. Matrixrekening: vectorruimten, ringbewerkingen van de matrix, determinanten, matrixinversie, oplossen van stelsels met de methodes van Gauss-Jordan en Cramer 3. Ruimtemeetkunde: punten en vectoren in R2 en R3, onderlinge ligging van rechten en vlakken, lineaire transformaties, eigenvectoren eigenwaarden en eigenruimten, diagonalisatie van een matrix, orthogonaliteit, afstand, scalair en vectorieel product 4. Limieten en continuïteit: functies, continuïteit, cyclometrische functies, verschillende soorten limieten in R en rekenregels, exponentiële en logaritmische functies, hyperbolisch-goniometrische functies, het O-symbool van Landau 5. Afgeleiden: rekenregels, hogere afgeleiden, extremaonderzoek, middelwaardestellingen, convexiteit, asymptoten, functieonderzoek, methode van Newton-Raphson

Opleidingsonderdelen bachelor eerste jaar | 33 6. Primitieven: rekenregels, partiële integratie, substitutie, splitsen in partieelbreuken, regel van Fuss, onbepaalde integralen van de tweede en derde klasse, recursie Toegepaste wiskunde II 7. Bepaalde integralen: boven- onder- en Riemann-sommen, oneigenlijke integratie, numerieke integratiemethoden, berekenen van oppervlakken volumes booglengtes en complanaties 8. Differentiaalvergelijkingen: algemeenheden, singuliere oplossingen, parameterfamilies oplossingen, scheiding van veranderlijken, homogene differentiaalvergelijkingen, DV met lineaire coëfficiënten, exacte differentiaalvergelijkingen, integrerende factoren, lineaire differentiaalvergelijkingen van de eerste orde, vergelijkingen van Bernouilli en Ricatti, homogene lineaire differentiaalvergelijkingen van hogere orde, Eulervergelijingen, methode van de onbepaalde coëfficienten en variatie van de parameters, ordereductie 9. Rijen en reeksen: rekenkundige en meetkundige rijen en hun sommatie, convergentie, limsup en liminf, reeksen in R, convergentiecriteria, Taylor- en Maclaurinreeksen, puntsgewijze en uniforme convergentie, fourierreeksen 10. Differentieerbaarheid in meer veranderlijken: continuïteit, limieten, partiële afleidbaarheid, differentieerbaarheid, kettingregel, hogere afgeleiden, Taylor en Newton-Raphson, krommen en oppervlakken, impliciete functiestelling, extrema van functies van meerdere veranderlijken, multiplicatoren van Lagrange

34 | Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar Aardwetenschappen en bodemkunde Deel 1 Geologie (door prof. S. Temmerman) wordt begonnen met een korte inleiding en overzicht van het ontstaan en de inwendige structuur van de aarde. Vervolgens wordt uitvoerig ingegaan op de theorie van de platentektoniek, als algemeen verklaringsmodel voor de geologische processen die tijdens deze cursus aanbod zullen komen. Vervolgens wordt ingegaan op de verschillende types mineralen en gesteenten die op aarde voorkomen. Hierbij aansluitend worden praktische oefeningen gemaakt op het herkennen van een aantal belangrijke mineralen en gesteenten. Dan worden een aantal geologische processen besproken, die geraleteerd zijn aan de vorming van gesteenten, zoals vulkanisme en plutonisme, breuk- en plooitektoniek. Eenmaal we deze basisprocessen kennen, wordt de evolutie van de aarde doorheen de geologische tijd bekeken: we geven een overzicht van de grondslagen van de stratigrafie en geochronologie. Als casus, bestuderen we de geologische opbouw van België. In deel 2 (door prof. I. Janssens) worden de basisprincipes van de Bodemkunde behandeld. De vorming van bodems speelt zich af aan het oppervlak van de aardkorst door de verwering van gesteenten. We bekijken eerst welke fysische, chemische en biologische processen komen kijken bij deze verwering van gesteenten en de vorming van bodems. Er wordt aandacht besteed aan de factoren die bepalend zijn voor de water- en nutriëntenhuishouding van bodems, en dus de bodemgeschiktheid voor organismen zoals planten. We bespreken processen die leiden tot de ontwikkeling van bodemhorizonten. Tenslotte wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste bodemtypes die op aarde voorkomen en zoeken we een verklaring voor hun globale verspreiding. In deel 3 (door prof. S. Temmerman) worden kort de klimaatzones op aarde besproken en wordt meer uitvoerig ingegaan op klimaatverandering. Oorzaken en gevolgen worden besproken van zowel klimaatverandering in de loop van de aardgeschiedenis, als de huidige klimaatverandering. In deel 4 (door prof. S. Temmerman) worden geomorfologische en hydrologische processen besproken die zich aan het aardoppervlak afspelen en die leiden tot de vorming van landschappen, nl. (1) verwering, (2) massabewegingen, (3) erosie en sedimentatie door water, wind, en ijs. Doorheen de cursus wordt bijzondere aandacht besteed aan de interactie tussen landschappen en organismen en ecosystemen. De theorie wordt tenslotte toegepast onder vorm van een excursie.

Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar | 35 Bedrijfseconomie en ondernemerschap Eerst worden de principes van de algemene en industriële boekhouding behandeld, gevolgd door de analyse de financiële structuur en financiering van een onderneming. Vervolgens wordt ingegaan op studie van de kostprijssystemen, de budgettering en kasplanning. De cursus geeft verder inzicht in de financiële en economische technieken van de investeringen. Daarbij aansluitend worden de basistechnieken besproken die aangewend worden bij de opvolging en planning van activiteiten in de uitvoering van een project. Bio-ethiek Deze cursus bestaat uit een reeks voordrachten. Elke voordracht belicht een thema waarin wetenschappelijke inzichten een impact hebben op de maatschappij: evolutieleer, alternatieve geneeskunde, kernenergie, Kyoto-akkoorden, de groei van de wereldbevolking, antibioticaresistentie, transgene organismen en patentrecht, … het zijn slechts een handvol van de mogelijke thema’s. Zo wordt je geconfronteerd met de grijswaarden van de samenleving: geen slogantaal, maar complexe vraagstukken die ook met wetenschappelijke helderheid kunnen worden benaderd. Je dient een drietal van de aangeboden voordrachten samen te vatten en je eigen visie op het onderwerp omstandig en, vooral, beargumenteerd, neer te zetten. Voorafgaand houden we enkele algemene oefeningen in discussiëren, kritisch denken, en het opbouwen van een argumentatie. We bespreken ook het begrip ‘wetenschap’, ‘experiment’, en de ethiek van de onderzoeker. Biochemie In deze cursus worden eerst kort de macromoleculaire structuren van de cel toegelicht, en wordt daarna uitvoerig ingegaan op de biochemische pathways in de cel, waaronder de pathways van het energiemetabolisme, de afbraak van suikers, vetzuren en eiwitten, en de fotosynthese en respiratorisch elektronentransport. Er wordt nadruk gelegd op de regulatie van deze processen, op cellulair niveau en op het niveau van de betrokken enzymen. Bovendien worden een aantal enzymatische werkingsmechanismen in detail uitgelegd. Een degelijke kennis van de organische scheikunde is onontbeerlijk.

36 | Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar Ecologie De wederzijdse relaties tussen organismen en hun fysico-chemisch en biotisch milieu worden benaderd vanuit een natuurfilosofische invalshoek door het aantonen van algemeen geldende wetmatigheden en verbanden, veeleer dan de klassieke natuurhistorische werkwijze gesteund op beschrijving en classificatie van feiten. Na een algemene inleiding, komen het bereik en de indeling van de ecologie kort aan bod. Vervolgens worden het fysische en het abiotisch milieu (energie en klimaat) behandeld. Kenmerken van populaties (groei, dynamiek, regulatie) en gemeenschappen (competitie, predatie, structuur en processen) worden uitvoerig behandeld. De nodige aandacht wordt besteed aan energiedoorstroming in en productiviteit van ecosystemen, nutrientencycli en biogeochemische cycli. Tot slot wordt biodiversiteit behandeld. De cursus is dus gestructureerd in lijn met de hiërarchische organisatieniveaus in de ecologie. Ecologie is de studie van al de interacties van organismen met hun milieu en bevat meer verscheidenheid dan elke andere wetenschap. Fysica II Deze cursus geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van het elektromagnetisme. De behandeling is klassiek i.e. niet kwantummechanisch. Daar waar mogelijk wordt wel de link met de kwantummechanica gemaakt. Een belangrijk deel van de cursus wordt besteed aan de eigenschappen van licht. Daarnaast komen ook enkele onderwerpen uit de “moderne fysica” aan bod zoals de speciale relativiteitstheorie, de kernfysica en de kwantummechanica. De theorie wordt steeds geïllustreerd aan de hand van voorbeelden en eenvoudige experimenten. Tijdens de oefeningensessies kun je de leerstof toepassen bij het oplossen van eenvoudige problemen. Tijdens de practica voer je op zelfstandige wijze eenvoudige proeven uit voorzien van een nauwkeurigheidsanalyse op de gemeten grootheden. De volgende onderwerpen komen aan bod: • Speciale relativiteitstheorie: Lorentztransformatie, tijdsdilatatie, Lorentzcontractie, gelijktijdigheid, relativistische impuls, equivalentie van massa en energie. • Elektrisch veld, elektrische potentiaal, capaciteit van condensatoren, Wet van Coulomb, Wet van Gauss. • Gelijkstroom: wet van Ohm, analyse van eenvoudige weerstandsnetwerken. • Magnetisme: bronnen van magnetisme, Lorentzkracht, Wet van Ampere, Wet van Biot-Savart, para-, dia- en ferromagnetisme. • Inductiewet van Faraday

Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar | 37 • • • • • •

Maxwellvergelijkingen, Elektromagnetische golven Wisselstromen: impedanties, versterkers, filters Geometrische optica: lenzen, spiegels Golfoptica: diffractie en interferentie, polarisatie Radioactiviteit: radioactief verval, alfa-, beta- en gammastraling, kernfissie en kernfusie Begrippen uit de kwantummechanica: straling zwart lichaam, foto-elektrisch effect, Schrödingervergelijking, tunneleffect, elektronenmicroscoop, LASER

Fysiologie Het opleidingsonderdeel fysiologie bestaat uit twee delen, met name dieren¬fysiologie (gedoceerd door Prof. R. Blust), en plantenfysiologie (gedoceerd door Prof. H. Asard). In elk onderdeel worden de belangrijkste fysiologische processen uitgelegd, en het belang ervan voor de ontwikkeling en het functioneren van het organisme. In de plantenfysiologie betreft dit bv. de waterhuishouding, opname van mineralen, de werking van plantenhormonen, en een inleiding tot de stressfysiologie bij planten. De praktische oefeningen die de theorie van dit opleidingsonderdeel begeleiden worden apart gegeven (zie Geïntegreerd Practicum). Geïntegreerd practicum Fysiologie – Biochemie Tijdens dit opleidingsonderdeel voer je verschillende experimenten uit, per twee of per drie, rond aspecten van plantenfysiologie, dierenfysiologie en biochemie. Je leert een aantal aspecten van biochemische analyse en enzymologie, je leert laboproeven te doen met biologisch materiaal, en je leert hierover rapporteren. Al doende leer je ook wat een goed experiment is en hoe je dit moet opzetten. Voorbeelden van proeven zijn: - plasmolyse bij cellen van de rode ui; - vet- en koolhydraatbepaling in lever en spierweefsel; - osmotische regulatie bij de mens; - isolatie van plantenpigmenten; - effect van mineralen op de plantenontwikkeling; - enzymactiviteit bij zaadkieming; - gelelektroforese van planteneiwitten.

38 | Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar Kansrekening en statistiek De algemene doelstelling is je vertrouwd te maken met de basisbeginselen van de kanstheorie en met de statistische methoden die gebruikt worden om wetenschappelijke onderzoeksvragen op te lossen. De cursus ‘Kansrekening en statistiek’ draagt bij tot volgende competenties: basisinzichten verwerven in relevante wetenschappelijke methoden en technieken, ontwikkelen van probleemoplossend vermogen, kunnen analyseren, synthetiseren en integreren van verschillende inzichten, methoden kritisch leren toepassen en beoordelen. Meer specifiek kan je statistische methoden en kansregels verantwoorden, verklaren, en toepassen op concrete onderzoeksvragen, inzicht verwerven in statistische methoden en kansregels, in concrete situaties kiezen tussen de verschillende beschikbare methoden, en een correcte redenering opbouwen (van analyse van het probleem tot oplossing en conclusie). De cursus maakt intensief gebruik van het statistisch pakket R. Volgende onderwerpen komen aan bod in de cursus: • Algemene inleiding: doel van de statistiek • Beschrijvende statistiek: grafische en numerische voorstellingen om gegevens samen te vatten • Kanstheorie • Univariate kansvariabelen: discrete en continue kansvariabelen, kansverdelingen en kansdichtheden, kengetallen • Multivariate kansvariabelen: gezamenlijke kansverdeling, marginale en voorwaardelijke kansverdeling, covariantie, correlatie en variantie • Het schatten van populatieparameters: steekproefgemiddelde, steekproefproportie, steekproefvariantie • Intervalschatters: opstellen van betrouwbaarheidsintervallen • Het toetsen van hypothesen: na een algemene inleiding over toetsen worden de belangrijkste toetsen voor ligging, spreiding en verdeling behandeld, voor verschillende meetschalen en voor één, twee en meer dan twee populaties • Lineaire regressie De opbouw van de cursus gebeurt aan de hand van wetenschappelijke en technologische toepassingen.

Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar | 39 Organische chemie II: structuur en reactiviteit In het begin van de cursus wordt bekeken hoe enkele in het eerste jaar bachelor verworven algemene begrippen (Organische chemie I) zoals covalente binding, chemische reactiviteit en reactiekinetiek, stereochemie, zuur-base eigenschappen enz. verder kunnen toegepast worden op de verschillende productenklassen uit de organische chemie. Van elke klasse worden vervolgens zowel fysische als chemische eigenschappen, voorkomen, bereidingen en toepassingen behandeld. Ook de verschillende klassen van natuurproducten worden kort besproken. De verschillende scheidings- en zuiveringstechnieken worden summier besproken in de theorielessen en vervolgens toegepast tijdens de laboratoriumsessies. Dit is ook het geval voor de moderne spectroscopische methoden voor structuuridentificatie zoals Infra Rood- en Massaspectroscopie en Nucleaire Magnetische Resonantie. Tijdens de theoretische oefeningen worden de verschillende reacties en reactietypes verder toegelicht aan de hand van oefeningen. Programmeervaardigheden - Praktijkervaring met programmeren (programmeertaal Java) door middel van uitbreidingen aan bestaande software. - Toepassen van enkele veelgebruikte software engineering technieken (use-cases, tijdsbladen, versie-controle). Toegepaste thermodynamica Thermodynamica gaat over energie, energie die essentieel is voor elke vorm van leven en overal in het dagelijkse leven opduikt. Thermodynamica vormt een essentieel onderdeel van elke ingenieursstudie. De basisprincipes van de thermodynamica komen aan bod en van daaruit worden een aantal belangrijke thermodynamische cycli bestudeerd. Steeds worden er voorbeelden uit de dagelijkse praktijk aangehaald om het intuïtief begrijpen van de thermodynamische principes te onderbouwen. Toepassingen uit het huishouden, uit de industrie, energiecentrales, auto- en vliegtuigmotoren... zijn maar enkele van de voorbeelden die een andere betekenis krijgen na het volgen van deze cursus.

40 | Opleidingsonderdelen bachelor tweede jaar Toegepaste wiskunde III: differentiaalvergelijkingen 11. Integraalrekening in meerdere veranderlijken: dubbel- en driedubbelintegralen, de stellingen van Fubini, coördinaattransformaties 12. Integraalstellingen: lijnintegralen en potentialen, stelling van Green, Jordanoppervlakken en oriëntatie van een oppervlak, flux, rotor, divergentie, stellingen van Stokes en Gauss-Orstrogradski 13. Machtreeksen: reële machtreeksen, differentiaalvergelijkingen oplossen met de methode van Frobenius-Fuchs, vergelijkingen van Bessel en Legendre 14. Vectoriële differentiaalvergelijkingen: lineaire stelsels differentiaal­ vergelijkingen, veralgemeende eigenwaardeproblemen, stabiliteit 15. Partiële differentiaalvergelijkingen: differentiaaloperatoren, scheiding van veranderlijken, randvoorwaardeproblemen, testfuncties en distributies, fouriertransformaties, Laplace-transformaties, bewegingsvergelijkingen van Lagrange 16. Differentievergelijkingen: lineaire en homogene vergelijkingen, vergelijkingen van eerste orde, differentiecalculus, niet-homogene vergelijkingen, transformeerbare vergelijkingen, de Z-transformatie, inleiding op complexe analyse

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 41

Gemeenschappelijke opleidingsonderdelen voor alle afstudeerrichtingen Chemische analysetechnieken Eerst komen de analytische kernvaardigheden aan bod. Deze omvatten zowel de experimentele basis, als de analytische ‘unit operations’ (instrumentele calibratie, foutenanalyse,..). Vervolgens wordt ingegaan op de basis van het chemisch evenwicht en het analytisch gebruik ervan voor o.a. pH-berekeningen, neerslagreacties, scheidingsmethoden en complexvorming. De fundamenten van de spectrofotometrie en in het bijzonder ingegaan de moleculaire UV-VIS absorptiespectrofotometrie en fluorimetrie worden behandeld. Dan wordt inge¬gaan op de basis van de chromatografische technieken en de twee belangrijke methoden voor verdelingschromatografie nl. HPLC en GC. Vervolgens komen er de meer gevorderde analyseprocedures, methoden en vaardigheden. Deze omvatten volumetrie en in het bijzonder de aanpassing van een recept aan een gegeven probleem, scheidingstechnieken zoals AFC, IC, SEC, CE en TLC, spectrometrie voor element-analyse en electrochemische methoden. Fysische en thermische transportverschijnselen In deze cursus worden de grondbeginselen van stromingsmechanica en warmte(massa-) overdracht toegelicht. In het gedeelte over stromingsleer behandelen we volgende onderwerpen: - inleiding met algemene basisbegrippen, gebruikt bij de analyse van de fluïdumstroming - krachten die door fluïda in rust (fluïdumstatica) worden uitgeoefend - fluïdumkinematica of de beweging van vloeistoffen - de Bernoulli- en de energievergelijking - controlevolume-impulsanalyse voor fluïdumstromingsproblemen - interne stroming, ingeval van een volledig gevulde buis met een fluïdum en fluïdumstroming, voornamelijk gedreven door een drukverschil - externe stroming: stroming over lichamen die worden ondergedompeld in een fluïdum, met de nadruk op de daaruit voortvloeiende lift- en weerstandskrachten. In het gedeelte over warmteoverdracht wordt aandacht besteed aan: - de fundamentele mechanismen (geleiding, convectie en straling), thermische geleidbaarheid, simultane warmteoverdracht worden ingeleid

42 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar - -

- - -

een grondige bespreking van stationaire warmtegeleiding, met inbegrip van de warmteoverdracht met behulp van vinnen transiënte warmtegeleiding voor systemen die via de “lumping”-methode kunnen berekend worden, 1-dimensionale warmtegeleidingsproblemen, en de productmethode voor multidimensionale systemen gedwongen en natuurlijke convectie waar fluïdumstroming en warmteoverdracht gecombineerd voorkomen analysemethoden om warmtewisselaars te berekenen verband tussen warmte- en massaoverdracht.

Levensbeschouwing Levensbeschouwelijke diversiteit is in de hedendaagse samenleving een feit en dit weerspiegelt zich ook aan de universiteit. Om met deze diversiteit om te gaan kiest de Universiteit Antwerpen voor actief pluralisme. Actief pluralisme wil recht doen aan het belang van levensbeschouwelijke ideeën en aan de plaats die ze in de openbare ruimte kunnen innemen. Levensbeschouwelijke ideeën blijven immers een belangrijke rol spelen in het morele bewustzijn en in het dagelijks oordelen en handelen van mensen, organisaties en samenlevingen. Actief pluralisme is zelf geen levensbeschouwing, maar een houding ten aanzien van (de eigen en andere) levensbeschouwingen. Het insisteert op een inhoude¬lijke dialoog binnen en tussen levensbeschouwingen en op een concreet enga¬gement dat levensbeschouwingen als fenomeen, als overtuiging én als praktijk, ernstig wil nemen. In dat verband richt het Centrum Pieter Gillis een levensbeschouwelijke cursus (30 uur - 3 studiepunten) in voor alle studenten van het 3e bachelorjaar. Doelstelling is levensbeschouwelijke zaken bespreekbaar te maken en erover na te denken. Omgaan met levensbeschouwelijke verschillen en conflicten is echter vaak niet vanzelfsprekend. Veelal ontbreekt het aan een elementaire levensbe¬schouwelijke geletterdheid. Het vak heeft dan ook niet de bedoeling mensen tot een of andere levensbeschouwing te bekeren, maar is vormend van opzet. Om de cursus zo boeiend mogelijk te maken voor een zeer breed spectrum, qua opleiding en belangstelling van alle studenten werd geopteerd voor een breed aanbod met keuzemogelijkheden. De cursus bestaat uit drie onderdelen: een inleidende A module, een verdiepende B module waarin men kan kiezen tussen lessenreeksen over verschillende levensbeschouwingen, en een verbredende C

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 43 module waarin de relatie wetenschap-levensbeschouwing, recht/ maatschappij-levensbeschouwing aan bod komen. Meer info: www.ua.ac.be/pietergillis Microbiologie Dit opleidingsonderdeel voorziet een grondige basis in de algemene microbio­ logie door: - inzicht te verschaffen in de diversiteit van bacteriën, op het vlak van cellulaire opbouw, morfologie, groeivereisten, metabolisme en taxonomie; - inzicht te verschaffen in de plaats van micro-organismen in ecosystemen en in de rol die ze in de biosfeer kunnen spelen in diverse natuurlijke processen (biogeochemische cycli, aquatische systemen en plant-bacterie-interacties) en bij menselijke activiteiten; metabolisme en metabolische diversiteit (o.a. fototrofie, fermentatie, stikstoffixatie, ontbinding, mineralisatie) te behandelen; - inzicht te verschaffen in de diversiteit van virussen, op het vlak van morfologie, replicatie, genetica en taxonomie; technieken te bespreken in verband met het kweken en verdelgen van micro-organismen; ·- kennis te verschaffen van het proces van afvalwaterzuivering (Prof. Dr. ir. Van de Steene). - inzicht te verschaffen in de kinetiek van microbiologische reacties (Prof. Dr. ir. Van de Steene) Het practicum behandelt: - standaardtechnieken uit de bacteriologie (aseptisch werken, kleuringen, celkweek); - manieren om bacteriën te tellen en te identificeren; - experimenten om bacteriële activiteit in bodem- en waterstalen te bestuderen; - microscopische analyse van slib en waterkwaliteitsbepalingen (Prof. Dr. ir. Van de Steene). Tevens wordt een bezoek gebracht aan een waterzuiveringstation (Prof. Dr. ir. Van de Steene).

44 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar Modelleren en simuleren van biosystemen De cursus bestaat uit drie grote delen. Deel 1: Lineaire systemen in het Laplacedomein - Laplacetransformatie - Transferfunctie, polen en nulpunten - Input-output stabiliteit - Multivariabele systemen - Procesdynamica: 0e, 1ste en 2de orde systemen; hogere orde systemen - Toepassingen Deel 2: Lineaire systemen in het tijdsdomein - Begrip toestand - Toestandsruimtemodel - Inwendige stabiliteit - Waarneembaarheid en stuurbaarheid - Realisatie van systemen - Toepassingen Deel 3: Niet-lineaire systemen - Niet-lineaire systemen in het fasevlak - Bijna-lineaire systemen - Evenwichtspunten - Lokale stabiliteit - Toepassingen Moleculaire biologie Een Nederlandstalige syllabus staat ter beschikking: de inhoud ervan is gebaseerd op diverse boeken en publicaties. Hoewel er diverse zeer goede (weliswaar Engelstalige) handboeken in de handel beschikbaar zijn, wordt er voorkeur gegeven aan een eigen samengestelde cursus die beter aangepast is aan de noden en interesses van de studenten Toegepaste Biologische Wetenschappen. In de meeste gevallen biedt een leerboek ‘teveel’ en tevens ‘teweinig’ aan en zijn de voorbeelden soms te eenzijdig (bv. te medisch, te weinig aanschouwelijk,..). De cursus poogt aan dit euvel te verhelpen, al is er een uitgebreide bronvermelding. Gezien het snel evoluerend karakter van deze discipline moet de cursus jaarlijks herzien worden.

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 45 Voorziene onderdelen en hoofdstukken - Inleiding tot de Moleculaire Biologie - Nucleïnezuren (bouwstenen, nucleosiden, nucleotiden, polynucleotiden) - Structuur van DNA - Denaturatie en renaturatie van DNA - DNA replicatie - Mutaties in DNA, recombinatie en herstel - RNA: samenstelling, structuur en voorkomen - Synthese van RNA: transcriptie - tRNA - rRNA en ribosomen - mRNA - Eiwitsynthese - De genetische code - Regulatie van genexpressie - Recombinant-DNA-technologie - Polymerase chain reaction - DNA-sequentieanalyse - Moderne studie van de genexpressie Toegepaste statistiek en dataverwerking Deze cursus behandelt de basisprincipes van data analyse. Er wordt een overzicht gegeven van grafische technieken van boxplots tot scatter plot matrices. Lineaire (meervoudige regressie, multiway ANOVA inclusief random effects, ANCOVA) en veralgemeende lineaire modellen (logit en log-lineair) worden behandeld vertrekkend van voorbeelden. Basisprincipes van experimenteel design worden in het kader van de ANOVA modellen aangebracht. Aan het einde van deze cursus kunnen studenten de keuze van een model in relatie tot de verzameling gegevens motiveren en een adequate beschrijving geven van de a priori hypothesen. Zij kunnen zelfstandig een volledige analyse maken met omschrijving van de onderzoeksvraag, de onderzoeksmethode en de gevolgtrekkingen uitgaan van een grote gegevensverzameling.

46 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar

Afstudeerrichting: Chemie en Voedingstechnologie Biochemische ingenieurstechnieken De cursus is opgedeeld in vier hoofdstukken. In het inleidende hoofdstuk wordt het vakgebied “biochemische ingenieurstechnieken” toegelicht. Stoichiometrie en kinetiek van bioprocessen wordt in het tweede hoofdstuk behandeld. De nadruk ligt op het opstellen van stoichiometrische vergelijkingen voor microbiële reacties, en homogene en heterogene reactiekinetiek voor zowel enzymen als cellen. In hoofdstuk drie komt “bioreactor engineering” aan bod. De verschillende bioreactorconfiguraties en hun design worden besproken. Vervolgens wordt de werking van de ideale bioreactor (i.h.b. de batch- en fedbatch-roerketel, de continue roerketel en de propstromingsreactor) behandeld. In het laatste hoofdstuk wordt aandacht besteed aan fysische en thermische transportvergelijkingen in bioreactoren. Het opstellen van energiebalansen voor cellulaire bioprocessen in bioreactoren wordt besproken. Vervolgens wordt de massaoverdracht in bioreactoren behandeld en tenslotte het opschalen van reactoren. De specifieke topics die aan bod komen zijn: 1 Inleiding: biotechnologie en biochemische ingenieurstechnieken 1.1 Biotechnologie 1.2 Biochemische ingenieurstechnieken 1.3 Bioprocessen versus chemische processen 1.4 Boeken en tijdschriften 2 Stoichiometrie en kinetiek van bioprocessen 2.1 Stoichiometrie van microbiële reacties 2.2 Homogene reactiekinetiek voor enzymen en cellen 2.3 Heterogene reactiekinetiek voor enzymen en cellen 3 Bioreactor engineering 3.1 Bioreactorconfiguraties en -design 3.2 De werking van de ideale bioreactor 4 Fysische en thermische transportverschijnselen in bioreactoren 4.1 Energiebalansen voor cellulaire bioprocessen in bioreactoren 4.2 Massaoverdracht in bioreactoren 4.3 Het opschalen van bioprocessen

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 47 Biokatalyse en enzymtechnologie In deze cursus worden de toepassingen van enzymen in verschillende industriële sectoren (chemie, voeding, farma, textiel...) uiteengezet. De explosieve groei van dit onderzoeksdomein is te danken aan de uitzonderlijke selectiviteit van biokatalytische processen en aan hun milieuvriendelijk karakter (“groene chemie”). De optimalisatie van enzymen door middel van protein engineering wordt behandeld, en de ontwikkeling van biokatalytische processen wordt geïllustreerd aan de hand van een aantal industriële case-studies. De cursus bestaat uit volgende hoofdstukken: 1. Inleiding: historisch overzicht, voordelen en vooroordelen, toepassingsdomeinen 2. Karakterisering: classificatie, mechanisme, kinetiek 3. Ontwikkeling: enzyme engineering, medium engineering, reactor engineering 4. Productie: fermentatie, down-stream processing, formulatie, immobilisatie 5. Biokatalytische reacties: oxidoreductasen, transferasen, hydrolasen, lyasen, isomerasen 6. Case studies: high-fructose corn syrup, tweede generatie bio-ethanol, semi-synthetische antibiotica, acrylamide en nicotinamide, aspartaam en aspartaat, isomaltulose en andere suikersubstituten, cacaoboter en gemodificeerde vetten, optisch zuivere alcoholen en aminozuren, chloropropaanzuur en epoxiden. Fysische elektrochemie en colloïdchemie In deze cursus trachten we kwantitatieve verbanden te leggen tussen macroscopische eigenschappen van de materie enerzijds, en microscopische eigenschappen van de moleculen/atomen anderzijds. Dit doen we aan de hand van een aantal modellen die verschillend zijn naargelang het systeem. In het deel “fysische elektrochemie” starten we met de belangrijkste macroscopische aspecten van elektrochemie en lichten we enkele toepassingen toe (batterijen, corrosie, elektrolyse). Vervolgens kijken we naar de microscopische aspecten van elektrochemie, meerbepaald van ionaire oplossingen. We bekijken o.a. ion-solvent en ion-ion interactie, en we leggen het verband tussen het gedrag van opgeloste ionen en de activiteitscoëfficiënt van een oplossing, via het Debije-Hückel model. We bespreken ook het transport van ionen in oplossing (diffusie en migratie). Tenslotte bekijken we het gedrag van elektroden (metallische oppervlakken) in een oplossing, met name de vorming van een elektrische dubbellaag, die de kern is van elektrochemie.

48 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar Aansluitend hierbij beschrijven we in het tweede deel (“colloïdchemie”) het gedrag van colloïdale systemen: nl. (analoge) opbouw van een elektrische dubbellaag, die de stabiliteit van colloïdale systemen bepaalt, aantrekking en afstoting, coagulatie, zeta-potentiaal, elektrokinetische verschijnselen,... Tenslotte gaan we dieper in op de vele toepassingen van colloïdale systemen, o.a. in de voeding, geneesmiddelen, detergenten en cosmetica, papier, verf en inkt, fotografie,... Naast de theoretische basis wordt ook de nodige aandacht besteed aan het kunnen toepassen van de theorie, via numerieke voorbeelden. Je bereidt ook een schriftelijk werkstuk en een mondelinge presentatie voor, over een toepassing van colloïdchemie of elektrochemie in één van de vele toepassingsgebieden. Katalyse Oppervlakte chemie en katalyse zijn een sterk opkomend onderzoeksdomein in de fysico-chemie omwille van hun cruciale rol in nanotechnologie. In deze cursus komen de basisprincipes van oppervlaktechemie aan bod, maar niet enkel de chemie, ook hoe je een oppervlak kan onderzoeken en de dynamica van oppervlaktereacties kan begrijpen. Eerst wordt het belang van heterogene reacties in de verf gezet door een aantal grote voorbeelden uit de industrie en de dagelijkse praktijk. Dan worden de grondslagen voor het begrijpen van chemische reacties

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 49 belicht door een gedetailleerde behandeling van oppervlakte elektronische en geometrische structuren. Reactiviteit aan en met oppervlakken wordt toegelicht. Fundamentele principes zoals adsorptie, desorptie en reacties tussen adsorbaten worden bestudeerd. Een aantal reacties uit het onofficiële “Industrial Chemistry Hall of Fame” komen aan bod: Fischer-Tropsch, Haber-Bosch, driewegkatalysator. Deze reacties zijn ideaal om een variëteit aan belangrijke chemische concepten te demonstreren en spelen zowel historisch, economisch als politiek een grote rol. Nieuwe ontwikkelingen zoals het groeien van epitaxiale lagen, Langmuir-Blodgett filmen, self-assembled monolagen en etsen van oppervlakken worden behandeld. Levensmiddelenchemie De levensmiddelenchemie is de wetenschap waarin de samenstelling van levensmiddelen en hun grondstoffen en scheikundige veranderingen die tijdens de bereiding en de stockage ervan optreden, bestudeerd worden. Naast de hoofdconstituenten (daaronder worden klassiek water, lipiden, koolhydraten en proteïnen gerekend) komen een aantal minorconstituenten voor zoals mineralen, vitaminen, fenolische verbindingen en pigmenten. Tijdens de omzettingen van grondstof tot levensmiddel en tijdens de bewaring van zowel grondstoffen, intermediaire produkten als wel levensmiddelen zelf kunnen een aantal scheikundige en fysische veranderingen optreden. In verband met de majorconstituenten en een aantal minorconstituenten worden in dit college de structuren en een aantal analytische concepten aangereikt en worden aspecten van transformaties (bijvoorbeeld lipidenoxidatie), koolhydraten- en proteinenfunctionaliteit behandeld. Minorconstituenten worden als capita selecta behandeld. Typisch behandelde minorconstituenten zijn mineralen, vitaminen, fenolische verbindingen, aromas, en pigmenten. Je kent de identiteit, het belang, de eigenschappen en de reacties van major- en minorconstituenten van levensmiddelen. Je kent bijgevolg de eigenschappen van water, en hebt inzicht in de structurele en functionele diversiteit van koolhydraten, proteïnen en lipiden in levensmiddelensystemen. Je hebt inzicht in scheikundige veranderingen tijdens de omzettingen van grondstoffen tot levensmiddel en tijdens de bewaring. Je kent bijgevolg belangrijke reacties zoals de Maillard-reactie en de autoxidatiereacties van lipiden en

50 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar

beheerst de wijzen waarop de fysische eigenschappen van lipidenpopulaties kunnen gemanipuleerd worden. Project Chemie- en voedingstechnologie In een eerste fase krijg je achtergrondkennis rond het opzetten en organiseren van een project, evenals het uitwerken van de budgettering en de financiering. Tevens krijg je inzicht in de mogelijkheden om academische literatuur en patenten op te zoeken. Concreet worden er lessen voorzien rond: 1. Projectidentificatie 2. Project design 3. Presentatietechnieken 4. Gebruik van databanken van wetenschappelijke literatuur 5. Octrooien: principes, gebruik, databanken Tegelijk loopt er, gedurende het hele jaar, een praktische opdracht, uit te werken in een groepje van 2-3 studenten waarbij je zelf een project op poten zet, de vraagstelling uitwerkt via literatuuronderzoek, en dit mogelijk via een praktische benadering (contacten met bedrijven, eigen experimenten, …) verder uitwerkt. Hierbij dien je het gekozen thema in de diepte uit te werken, en wel op vier vlakken: (i) wetenschappelijk, (ii) ingenieurtechnisch, (iii) economisch en (iv) ethisch vlak. Je bakent hierbij zelf je onderzoeksvragen af en bepaalt zelf de te onderzoeken hypothesen en deelvragen. De resultaten van dit onderzoek stel je finaal voor in een tekstbundel (richtgetal 30 pagina’s exclusief literatuurreferenties), en in een presentatie (20 minuten), en dit in de twaalfde of dertiende week van het tweede semester. Voedingsleer 1. Situering en definities 2. Voedsel, voeding en gezondheid 3. Spijsvertering 4. Stofwisseling 5. Voedingsbalansen 6. Anorganische nutriënten 7. Vitamines

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 51

Afstudeerrichting: Cel- en Genbiotechnologie Cel- en genbiotechnologie Partim Gentechnologie - De fundamentele DNA manipulatie technieken met aandacht voor kloneringsvectoren en kloneringsstrategiën in verschillende modelorganismen; gen kloneringsmethoden; aanmaken en gebruiken van genomische en cDNA banken; mutagenese en proteïne engineering; recente technologische ontwikkelingen op gebied van sequentie analyse en bioinformatica - Genetische manipulatie technieken in bacteriën, gisten, planten en dieren met inbegrip van gen transfer technieken - Genomische analyse technieken met aandacht voor genoomsequencing technieken, vergelijkende genomica; transcriptoom en proteoom analyse. - Biotechnologische toepassingen met voorbeelden uit de geneeskunde en landbouw. Partim Celtechnologie - In vitro kweek van cellen en weefsels van planten en dieren - Experimentele strategieën in de cel- en gentechnologie - Methoden om de celontwikkeling op te volgen. Genetica m.i.v. populatiegenetica De cursus wordt in het Nederlands gegeven en biedt een breed, inleidend overzicht van de basisprincipes van Mendeliaanse overerving in het licht van de evolutietheorie. Daarbij staat een interdisciplinaire benadering centraal, i.e. de student wordt aangespoord om verbanden te leggen met andere cursussen. Kortom, de cursus wil genetica aanbrengen vanuit een holistische visie en dus niet vanuit een visie van ‘genetica om de genetica’. Daarom wordt er ook regelmatig (kort) ingegaan op maatschappelijke en filosofische implicaties en problemen die verband houden met genetica (bv. eugenetica, rassenproblematiek, GMOs, resistentieproblematiek, ‘intelligent design’, enz.). Inhoudelijk behandelt de cursus o.a. de wetten van Mendel en de (schijnbare) afwijkingen daarvan zoals interacties tussen allelen op een locus, pleiotropie, epistasie, extranucleaire erfelijkheid, maternale effecten, ‘genomic imprinting’, epigenetische fenomenen en kwantitatief genetische kenmerken. Binnen deze topics worden telkens biologisch relevante onderwerpen behandeld, zoals ontwikkelingsgenen, cytoplasmatische prokaryoten (Wolbachia), mitochondriaal en chloroplast DNA, en concepten zoals heritabiliteit, fenotypische plasticiteit, reactienormen en fluctuerende asymmetrie. Vervolgens wordt aandacht geschonken aan chromo-

52 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar somen, geslachtsgebonden erfelijkheid en koppeling. Op populatieniveau worden thema’s zoals Hardy-Weinberg evenwicht, koppelingsevenwicht, voortplanting, drift, migratie, mutatie, selectie en kwantitatieve genetica behandeld. De cursus wordt ondersteund met een syllabus, powerpoint presentaties, videos en tal van referentiewerken of achtergrondartikels die via het Blackboard worden aangeboden. Moleculaire celbiologie Taal waarin de cursus gedoceerd wordt: Nederlands (met Engelstalige nota’s en figuren) De cursus omvat 6 hoofdstukken gevolgd door voorbeelden uit recent onderzoek: Celcyclus en celcycluscontrole in de eukaryote cel: biochemische en genetische technieken, zoals recombinant DNA technologie, heeft toegelaten om de celcyclus te bestuderen in verschillende modelorganismen. Een vrij universeel mechanisme wordt gebruikt: cel replicatie wordt gereguleerd door de juiste timing van nucleaire DNA replicatie en celdeling. Proteïne kinasen reguleren eiwitten betrokken in DNA replicatie en celdeling door fosforylatie op verschillende regulatorische plaatsen (activatie of inhibitie). We bespreken de algemene regulatie en controle (checkpoints) van de eukaryotische celcyclus aan de hand van concrete voorbeelden bij gist, plant en dier. Moleculaire mechanismen voor vesiculair transport, secretie en endocytose: Kleine membraangebonden vesicles transporteren pyroteïnes van het ene organel naar het andere en zijn belangrijk voor secretoire en endocytotische “pathways”. We bespreken de moleculaire mechanismen voor vesiculaire “budding”, “docking” en “fusion”. Genetische en biochemische technieken worden gebruikt om deze vesiculaire transportsystemen te bestuderen, zoals receptor-gemedieerde endocytose en synaptische vesicles. Signaaltransductie: de communicatie in een cel en tussen cellen verloopt via signaalmoleculen en receptoren. Deze communicatie wordt toegelicht aan de hand van de volgende stappen: synthese en vrijzetting van signaalmoleculen door de cel; transport van signalen naar de doelwitcel; binding van signalen aan een specifieke receptorproteïne en zijn activatie als gevolg; initiatie van één of meerdere intracellulaire signaaltransductie “pathways” door de geactiveerde receptor; specifieke veranderingen in cellulaire functie, metabolisme of ontwikkeling; en ten slotte verwijdering van het signaal resulterend in het beëindigen van de cellulaire respons. Een aantal voorbeelden worden besproken zoals: controle van genactivatie, invloed van secondaire boodschappers, GTPase switch proteï-

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 53 nes, proteïnekinasen en -fosfatasen, G-proteïne gekoppelde receptoren, en receptor-ligand complexen. Celdifferentiatie en -ontwikkeling: verschillen tussen cellen ontstaan wanneer twee identieke dochtercellen divergeren door het ontvangen van ontwikkelings- of omgevingssignalen. Twee dochtercellen kunnen ook verschillen vanaf hun oorsprong indien ze verschillende genetische kenmerken ontvangen van de parentale cel. We bespreken hoe verschillende celtypes worden gevormd, met de vorming van complexe cellijnen. We bespreken hoe stamcellen kunnen leiden tot gediffentieerde cellen en celtypes. Hierbij worden concrete voorbeelden gebruikt vanuit de kennis in Saccaromyces, C. elegans, Drosophila, Arabidopsis en zoogdieren (neurogenese en myogenese). Celdood en regulatie van celdood: Cellulaire interacties reguleren celdood volgens twee principes: 1) in multicellulaire organismen zijn signalen tussen cellen noodzakelijk om in leven te blijven. Bij afwezigheid van deze overlevingssignalen (trofische factoren) activeren cellen een “zelfdoding” programma, en 2) het immuun systeem zorgt voor het induceren van een “moord” progamma dat cellen doodt.Onderzoek heeft aangetoond dat celdood wordt gemedieerd door een gemeenschappelijk moleculair mechanisme. Volgende aspecten komen aan bod: geprogrammeerde celdood door apoptose; overleving van neuronen door neurotropines; intracellulaire mechanismen resulterend in apoptose of trofische factoren die belangrijk zijn voor celoverleving; en hypersensitieve respons van plantencellen. Moleculaire biologie van tumoren: Kanker ontstaat door het falen van het normale cellulair gedrag en beïnvloedt verschillende aspecten van de moleculaire biologie van de cel. Meestal ontstaan kankercellen uit stamcellen en andere prolifererende cellen. We bespreken een aantal mechanismen betrokken in het ontstaan van tumoren, zoals: invloed van genetische mutaties; oncogene receptoren en activatie van signaaltransductie proteïnes; invloed van transcriptiefactoren op het induceren van transformatie; verlies aan groei-inhibitie en celcyclus controle; de rol van carcinogenen en DNA herstel.

54 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar Biochemische ingenieurstechnieken Zie ook p. 46 , afstudeerrichting Chemie en Voedingstechnologie Geïntegreerd practicum cel- en genbiotechnologie Het is de bedoeling dat een aantal grotere experimenten worden uitgevoerd, die verschillende aspecten van de cursussen Moleculaire Genetica, Moleculaire Celbiologie en Cel- en Genbiotechnologie illustreren. Hiertoe dienen volgende experimenten: - Handvaardigheidstraining (dissectie van plantenweefsels en -cellen) - Plantenweefselkweek: steriele planten kweken, callusculturen initiëren, meristeemkweek, organogenese - Kweek van dierlijke cellen - Expressieklonering van een gegeven gen - RFLP-PCR - Segregatie-analyse - Actine : detectie via SDS-PAGE en Western blot - Natieve gelelektroforese op serum Het practicum omvat verder het inoefenen van standaardtechnieken uit de bio-informatica (van de kant van de gebruiker): databases, Blast, multiple alignments, fylogenetische stambomen opstellen. Dit deel sluit af met een inleiding tot experimental design en analyse van microarray-experimenten. Project Cel- en genbiotechnologie In een eerste fase krijgt de student achtergrondkennis rond het opzetten en organiseren van een project, evenals het uitwerken van de budgettering en de financiering. Tevens krijgt de student inzicht in de mogelijkheden om academische literatuur en patenten op te zoeken. Concreet worden er lessen voorzien rond: 1. Projectidentificatie 2. Project design 3. Presentatietechnieken 4. Gebruik van databanken van wetenschappelijke literatuur 5. Octrooien: principes, gebruik, databanken Tegelijk loopt er, gedurende het hele jaar, een praktische opdracht, uit te werken in een groepje van 2-3 studenten waarbij de studenten zelf een project op poten zetten, de vraagstelling uitwerken via literatuuronderzoek, en dit mogelijk via een

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 55 praktische benadering (contacten met bedrijven, eigen experimenten, …) verder uitwerken. Hierbij moeten ze het gekozen thema in de diepte uitwerken, en wel op vier vlakken: (i) wetenschappelijk, (ii) ingenieur-technisch, (iii) economisch en (iv) ethisch vlak. Ze bakenen hierbij zelf hun onderzoeksvragen af en bepalen zelf de te onderzoeken hypothesen en deelvragen. De resultaten van dit onderzoek stellen ze finaal voor in een tekstbundel (richtgetal 30 pagina’s exclusief literatuurreferenties), en in een presentatie (20 minuten), en dit in de twaalfde of dertiende week van het tweede semester.

56 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar

Afstudeerrichting: Land- en Bosbeheer Bodemprocessen Sleutelwoorden: bodem, bodemverontreiniging, bodemsanering, bodembeleid, chemische reacties, waterstroming, stoftransport Bodems, de bovenste meters van de aardkorst, vormen het raakvlak tussen de verschillende onderdelen van het ecosysteem aarde: geosfeer, biosfeer, hydrosfeer en atmosfeer. Een goed begrip van het bodemsysteem is noodzakelijk om enerzijds effecten van milieuverontreiniging (risico’s) en anderzijds de mogelijkheden van bodemherstel (bodemsanering) te kunnen inschatten. In deze cursus wordt ingegaan op de technologische aspecten van de bodemkunde. Daarbij wordt aandacht besteed aan de interactie tussen biologische, fysische en chemische bodemprocessen die het gedrag van (verontreinigende) stoffen in de bodem bepalen. In Deel 1 van de cursus wordt bij wijze van inleiding kort aandacht besteed aan bodemvorming en bodemclassificatie omwille van hun belang bij cartografische toepassingen, en hun toepassing in regionaal en Europees bodembeleid. De meeste aandacht in Deel 1 gaat uit naar het beschrijven en begrijpen van chemische reacties die stoffen met de bodem ondergaan: sorptie/ desorptie, neerslag/oplossingsreacties, complexvorming, speciatie in bodemoplossing. De inhoud wordt bijgebracht aan de hand van praktische oefeningen ondersteund door een computercode voor geochemische speciatieberekeningen. Deel 2 gaat dieper in op de fysische aspecten van de bodemkunde: waterstroming en transport van opgeloste stoffen. De uiteindelijk vergaarde kennis wordt samengebracht in een praktische computeroefening waarbij de verspreiding van een verontreiniging in de bodem wordt gesimuleerd. Landinformatiesystemen In dit opleidingsonderdeel worden de basisprincipes behandeld waarop de geogecodeerde en computergestuurde informatiesystemen zijn gebaseerd. Verder wordt een overzicht gebracht van de belangrijkste systeemfuncties die ten behoeve van het landbeheer kunnen aangewend worden. Tijdens de oefeningen worden de studenten vertrouwd gemaakt met de diverse mogelijkheden van ruimtelijke analyse van LIS binnen een PC-omgeving. Vooreerst wordt een overzicht gegeven van de gegevensbronnen binnen de LIS-Ecosysteem context. Het STDS principe wordt getoetst aan de praktijk. In het theoretisch gedeelte worden gevalstudies besproken, waarbij LIS een sleutelfunctie kan hebben bij het beslissingsproces in o.m. landschapsbeheer, strategisch natuurbeheer en preventie van bosbranden. De oefeningen hebben

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 57 betrekking op toepassingen in vegetatiebeheer. Er wordt een initiatie in het digitaliseren van vectordata voorzien. Tevens wordt kennis gemaakt met aspecten van landscape metrics. Zo mogelijk wordt een gastspreker uit de beroepspraktijk uitgenodigd voor een voordracht. Hydrologie + klimatologie Het vak verschaft een eerste kennismaking met de meteorologische en de hydrologische processen die aan de basis liggen van de weers- en klimaatsvorming en van de hydrologische cyclus. In het eerste deel wordt de nadruk gelegd op de fysische opbouw van de atmosfeer en wolkenvorming, alsook op de windsystemen en zeestromingen en hun invloed op het klimaat op aarde. In het deel “Hydrologie” wordt het concept van energiebalans op micro- en macroschaal uitgelegd samen met zijn invloed op de verdamping. De verschillende definities en berekenigsmethodes voor het bepalen van de verdamping worden aangeleerd. Vervolgens wordt de neerslagvorming besproken. De meting van grondwater en de bepaling van grondwaterstroming en -kwaliteit komen in een volgend deel aan bod, gevolgd door een analyse van de afvoerterm. Voor al deze onderwerpen zullen de nodige oefeningen de theorie ondersteunen. Partim Klimatologie 1. Atmosferische verschijnselen - Langgolvige en kortgolvige stralingsbalans - Luchtdruk, luchtvochtigheid, luchtstabiliteit - Thermische stratificatie van de atmosfeer 2. - - - -

Wolkenvorming en neerslag Principes van psychrometrie Condensatiekernen en wolkenvorming Kenmerken van wolkenfamilies en wolkentypen Mist-, regen- en sneeuwvorming

3. Weersvorming - Luchtmassa’s en brongebieden - Gekoppelde convectiesystemen - Fronten en geassocieerde wolkentypen - Dynamiek van frontale depressie’s - Zeestromingen

58 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar Partim Hydrologie 1. De energie- en waterbalans - Termen van de energiebalans - Termen van de waterbalans 2. Neerslag - Neerslagvorming - Meting van de neerslag - Analyse van neerslaggegevens - Intensiteit-duur-frequentie (IDF) relaties 3. Evapotranspiratie - Potentiële, actuele en referentie-evapotranspiratie - Penman-Monteith concept - Meting van evapo-transpiratie 4. Grondwater - Inleiding tot grondwaterstroming - Inleiding tot grondwaterkwaliteit - Meting van grondwater - Maatschappelijke en ecologische functies van grondwater 5. Afvoer - Vormen van afvoer - Meting van afvoer, inclusief hydrogram-analyse - Effectieve neerslag en run-off - Reistijden in een stroomgebied - Hoogwaterafvoer in België Landschapsanalyse + landschapsecologie De cursus bestaat uit 2 delen. Het eerste deel heeft als doel een algemeen inzicht in de opbouw van het landschap en de voornaamste landschapsvormende factoren bij te brengen alsook de basisprincipes van de landschapsecologie. In het tweede deel voeren de studenten in groep een landschapsstudie uit in een streek in de omgeving van het Antwerpse. Aan de hand van verschillende thematische kaarten en geografische literatuur wordt een landschapssynthese gemaakt.

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 59 Tijdens daaropvolgende veldbezoeken wordt het resultaat aan het reële landschap getoetst en verder verfijnd. In een eindrapport wordt de relatie van de grote landschapseenheden (natuurlijk en antropogeen) met elkaar en met het abiotische milieu besproken. Bosbouw Het vak ‘Bosbouw’ is een basisvak ter kennismaking met de bos-houtkolom. De nadruk ligt hierbij op eigenschappen, processen en begrippen in relatie tot twee hoofdobjectieven. De eerste doelstelling is om de algemene boom- en houtkenmerken van de belangrijkste boomsoorten van de gematigde streken, in het bijzonder van de inheemse boomsoorten, te leren kennen. De tweede doelstelling is inzicht te verwerven in het bos als ecosysteem, in de bosdynamiek en in de basisbeginselen van de bosbouw. De oefeningen bestaan uit bosopnamen en uit thematische excursies naar de voornaamste bosgebieden in Vlaanderen. Verder wordt aandacht besteed aan de herkenning van de verschillende boom- en houtsoorten in relatie tot de functionaliteit in het bos. Project: Land- en bosbeheer In een eerste fase krijgt de student achtergrondkennis rond het opzetten en organiseren van een project, evenals het utwerken van de budgettering en de financiering. Tevens krijgt de student inzicht in de mogelijkheden om academische literatuur en patenten op te zoeken. Concreet worden er lessen voorzien rond: 1. Projectidentificatie 2. Project design 3. Presentatietechnieken 4. Gebruik van databanken van wetenschappelijke literatuur 5. Octrooien: principes, gebruik, databanken Tegelijk loopt er, gedurende het hele jaar, een praktische opdracht, uit te werken in een groepje van 2-3 studenten waarbij de studenten zelf een project op poten zetten, de vraagstelling uitwerken via literatuuronderzoek, en dit mogelijk via een praktische benadering (contacten met bedrijven, eigen experimenten, …) verder uitwerken. Hierbij moeten ze het gekozen thema in de diepte uitwerken, en wel op vier vlakken: (i) wetenschappelijk, (ii) ingenieur-technisch, (iii) economisch en (iv) ethisch vlak. Ze bakenen hierbij zelf hun onderzoeksvragen af en bepalen zelf

60 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar de te onderzoeken hypothesen en deelvragen. De resultaten van dit onderzoek stellen ze finaal voor in een tekstbundel (richtgetal 30 pagina’s exclusief literatuurreferenties), en in een presentatie (20 minuten), en dit in de twaalfde of dertiende week van het tweede semester.

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 61

Afstudeerrichting Milieutechnologie Milieutechnologie - de kinetiek van afvalwaterzuivering - de slibproblematiek: behandelingstechnologie en afzetroutes - het meten en sturen van de afvalwaterzuivering - membraantechnologie in waterbehandeling De cursus geeft een overzicht van en toelichting bij installaties en technieken voor preventie, recyclage en verwerking van afvalstoffen van huishoudelijke oorsprong. In het onderdeel “Luchtverontreiniging” van de cursus “Milieutechnologie” wordt eerst en vooral het globale systeem luchtverontreiniging –met zijn diverse subsystemen, componenten en onderlinge verbanden- op basis van praktische voorbeelden afgeleid, nauwkeurig omschreven en geanalyseerd. De daarop volgende hoofdstukken behandelen de volgende subsystemen: emissies in Vlaanderen, transport-transformatie-dispersie van de polluenten in de troposfeer, hoe de graad van luchtverontreiniging (immissies/deposities) meten?, immissies in Vlaanderen, modelleren van luchtverontreiniging, luchtkwaliteitrichtlijnen en –normen, emissiereductietechnieken, en de Vlaamse wetgeving in haar Europese context. Ecological Toxicologie Het theoretisch deel van de cursus geeft een overzicht van de belangrijkste onderdelen van de ecotoxicologie waaronder een bespreking van de verschillende vormen van milieuverontreiniging, de verspreiding van de contaminanten, biobeschikbaarheid en accumulatie, acute en chronische effecten, risicoevaluatie en normstelling. Na het theoretisch deel volgt een practicum waarbij de studenten zelf een acute toxiciteitstest uitvoeren met enerzijds een goed gedocumenteerde stof en anderzijds een onbekend effluent en hun bevindingen rapporteren zoals internationaal voorgeschreven. Daarnaast wordt ook een risicoevaluatie gemaakt van een probleem waarbij gebruik wordt gemaakt van enkele veel gebruikte modellen om tot een analyse van de situatie en een voorstel tot oplossing te komen.

62 | Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar Milieuchemie De milieuchemie bestudeert de chemische aspecten van wat er door menselijk toedoen ontstaat in de atmosfeer, het water en de bodem. Hier leer je eindelijk de ware aard van de ozonlaag, smogvorming, zure regen, fijn stof, binnenhuis luchtverontreiniging en het broeikaseffect in een ruime context kennen. Daarbovenop komen hernieuwbare energie, alternatieve brandstoffen, waterstof als brandstof van de toekomst en nog vele andere interessante topics aan bod. Door de basischemie te bestuderen die aan de grond ligt van de menselijke impact op het milieu kan de bio-ingenieur op een gefundeerde wijze milieuproblemen aanpakken. De situatie in Vlaanderen wordt telkens als concrete case bestudeerd. Naast het begrijpen van de milieuproblemen wordt er ook aandacht besteedt aan oplossingen en aan nieuwe technologieën. Het onderzoek rond fotokatalyse en luchtzuivering zoals ze aan bod komen in het departement worden toegelicht. Het concept van groene chemie wordt gedurende de hele cursus meegenomen en geïllustreerd aan de hand van sprekende voorbeelden. Biochemische ingenieurstechnieken Zie ook p. 46, afstudeerrichting Chemie en Voedingstechnologie Bodemprocessen Zie ook p. 56, afstudeerrichting Land- en Bosbeheer Project Milieutechnologie In een eerste fase krijgt de student achtergrondkennis rond het opzetten en organiseren van een project, evenals het utwerken van de budgettering en de financiering. Tevens krijgt de student inzicht in de mogelijkheden om academische literatuur en patenten op te zoeken. Concreet worden er lessen voorzien rond: 1. Projectidentificatie 2. Project design 3. Presentatietechnieken 4. Gebruik van databanken van wetenschappelijke literatuur 5. Octrooien: principes, gebruik, databanken

Opleidingsonderdelen bachelor derde jaar | 63 Tegelijk loopt er, gedurende het ganse jaar, een praktische opdracht, uit te werken in een groepje van 2-3 studenten waarbij de studenten zelf een project op poten zetten, de vraagstelling uitwerken via literatuuronderzoek, en dit mogelijk via een praktische benadering (contacten met bedrijven, eigen experimenten, …) verder uitwerken. Hierbij moeten ze het gekozen thema in de diepte uitwerken, en wel op vier vlakken: (i) wetenschappelijk, (ii) ingenieurtechnisch, (iii) economisch en (iv) ethisch vlak. Ze bakenen hierbij zelf hun onderzoeksvragen af en bepalen zelf de te onderzoeken hypothesen en deelvragen. De resultaten van dit onderzoek stellen ze finaal voor in een tekstbundel (richtgetal 30 pagina’s exclusief literatuurreferenties), en in een presentatie (20 minuten), en dit in de twaalfde of dertiende week van het tweede semester. Geïntegreerd practicum Milieutechnologie Tijdens het geïntegreerd practicum milieutechnologie geraak je vertrouwd met de fysische, chemische en biologische processen, betrokken bij het meten, modelleren en remediëren van verontreinigingen. Tijdens diverse experimenten en oefeningen komen verontreiniging in lucht, water en bodem afzonderlijk aan bod. Enkele voorbeelden van deze experimenten zijn: - waterverontreiniging: BOD, COD, meting van stikstofconcentraties, bouwen van een kleine waterzuiveringsinstallatie - luchtverontreiniging: modelleren van verspreiding van polluenten, metingen in de gasfase met behulp van FTIR-spectroscopie - bodemverontreiniging: biodegradatie van plastics met behulp van microorganismen, fytoremediering (metingen op ‘n lopend experiment – site Merksplas/Rijkevorsel), compost en bodemvruchtbaarheid, eventueel bedrijfsbezoek - afvalverwerking en recyclage: case-studies rond o.a. recyclage van autowrakken, cradle to cradle projecten, …

64 | Studie- en studentenvoorzieningen Cursusdienst Eerstejaars kunnen voor de aankoop van cursussen terecht bij de Cursusdienst (Campus Groenenborger, naast de cafetaria, tegenover lokaal U024 en U025). De officiële cursussen, uitgegeven door de professoren en assistenten onder de vorm van losse kopies en eventueel CD’s met illustratiemateriaal, worden er tegen minimale prijzen verkocht. Veel van dit materiaal is ook beschikbaar via het electronische leerplatform Blackboard. Aan de balie van de cursusdienst vind je een lijst van de cursussen met betrekking tot jouw studierichting. De cursusdienst verkoopt ook labora­ toriummateriaal zoals labojassen, veiligheidsbrillen, dissectiesets, enz. Sport Je kan zowel individueel als in groep een grote verscheidenheid aan sporttakken beoefenen (+/- 30 sporten). Daarnaast besteden we aandacht aan representatiesport en interfacultaire competities en worden er allerhande tornooien georganiseerd evenals sportinitiaties, skistages, de 24-urenloop, Hossa-sportorganisaties... Campus Middelheim beschikt over een mooie sporthal (Sportopolis). Je kan er naar hartelust fitnessen, dansen, vechtsporten beoefenen, squashen, badminton spelen, tafeltennissen enz. Daarnaast beschikt het sportcomplex over een polyvalente zaal die ruimte biedt voor sporten zoals volleybal, handbal, basket- en korfbal, zaalvoetbal...,. Er is ook een denksportruimte (schaken, bridge,...), een ontspanningsruimte met biljart en een cafetaria voorzien. Meer info: www.sportua.be Computerfaciliteiten Op alle campussen van de Universiteit Antwerpen kan je gebruik maken van volwaardige computerfaciliteiten en van het elektronisch leerplatform “Blackboard”. Je vindt zowel computers in de bibliotheekruimten als in speciaal daartoe voorziene lokalen. Bovendien kan je in de bibliotheken en cafetaria’s ook draadloos surfen met je eigen laptop.

Studie- en studentenvoorzieningen | 65

Studentenrestaurants De Universiteit Antwerpen beschikt over goede studentenrestaurants waar je terecht kan voor warme en vegetarische maaltijden aan een zeer democratische prijs. De studenten kunnen terecht in het studentenrestaurant “Het Atrium” (Campus Middelheim). Een andere mogelijkheid biedt “De Passage” (Campus Groenenborger) met weliswaar een beperkter aanbod aan warme maaltijden maar met een ruime keuze aan broodjes, gebak, salades, versnaperingen en soep. De laatste jaren werd het aanbod aanzienlijk uitgebreid. Campus Drie Eiken beschikt naast een restaurant met een uitgebreide keuze aan gerechten over een uitstekende en drukbezochte cafetaria met een prachtig zonneterras.

66 | Studentenverenigingen Het studentenleven aan de Universiteit Antwerpen De boog kan niet altijd gespannen staan. Zoek je wat verstrooiing en wil je het studentenleven wat aangenamer maken dan kan je je aansluiten of kennismaken met enkele studentenverenigingen van de Universiteit Antwerpen. DEMETRIS Als student in de Bio-ingenieurswetenschappen kom je in de eerste plaats in contact met DEMETRIS, de studentenvereniging voor studenten bioingenieur. Het is een erg actieve vereniging met een clubblad en diverse activiteiten zoals TD’s en traditionele cantussen, maar ook regelmatig uitstappen en weekends. De sfeer tussen de bio-ingenieursstudenten is erg goed in Antwerpen en ook afgestudeerden (zelfs assistenten en professoren) nemen soms nog deel aan de activiteiten. VUAS Naast de eigen studentenvereniging is er ook VUAS (Verenigde Universiteit Antwerpen Studenten). Deze organisatie is een overkoepeling van ASKStuwer en UNIFAC (resp. de studentenverenigingen van de buitencampussen en van de Stadscampus).

-

- -

De praeses (voorzitter) en het praesidium engageren zich voor de studenten op vlak van ontspanning, begeleiding en bescherming. Zij stellen drie doelen voorop: de opmaak van de wekelijkse Snelkrant die gratis wordt verspreid en infor­ matie biedt over de activiteiten van studentenverenigingen, beschikbare jobs bij de jobdienst, e.a.; studentenvertegenwoordiging en behartiging van studentenbelangen; instaan voor ontspanning en culturele activiteiten (bv. wekelijkse film­ vertoning, jaarlijkse filmweek, go-cartrace, cocktailparty, galabal,...). VUAS vormt tevens de tussenschakel tussen andere studentenkringen, de studenten en de academische overheid van de Universiteit Antwerpen. Voor meer informatie kan je ook terecht op: www.vuas.be Er zijn ook nog studentenclubs die niet aan opleidingen gebonden zijn maar die studenten bijeenbrengen met bijvoorbeeld gelijkaardige politieke interesses. Ook CAMPINARIA, de vereniging van kot- en homestudenten, is een naam die je ongetwijfeld zal horen vallen.

Hoe bereik je makkelijk de campussen? | 67 Wegbeschrijving naar de vier campussen Op www.ua.ac.be/route kan je de wegbeschrijving naar de verschillende campussen terugvinden. De vier campussen zijn campus Drie Eiken, Stadscampus, campus Groenenborger en campus Middelheim. Met de fiets De campussen zijn gemakkelijk te bereiken met de fiets! Meer en meer studenten kiezen voor dit transportmiddel. Je kan je op deze manier immers snel verplaatsen. Op elke campus staan verschillende fietsparkings ter beschikking van de studenten. Met de bus of de tram De Lijn info: 070 220 200 Voor alle informatie over reiswegen, dienstregelingen, verloren voorwerpen en algemene inlichtingen: op weekdagen van 7 tot 19 uur, za-, zo- en feest­dagen van 10 tot 18uur. Je kan ook terecht in één van de Lijnwinkels om dienstregelingsboekjes te kopen. Die bieden een overzicht van alle bus- en/of tramlijnen in een streek. Op veel bussen en trams vind je een folder met de dienstregeling van de lijn waarop je rijdt. Natuurlijk kan je ook steeds één van de chauffeurs aan­ spreken of surfen naar de website: www.delijn.be. De website van De Lijn beschikt ook over een routeplanner die voor jou de reis van deur tot deur met bus, tram en/of trein uitstippelt. Dienst Abonnementen van De Lijn Antwerpen Grotehondstraat 58, 2018 Antwerpen, T +32 3 218 14 11 op weekdagen van 8.30 tot 16uur, [email protected] Met de trein Voor alle informatie over reiswegen, dienstregelingen, vertrek- en aankomsttijden kan je terecht op de website van de NMBS: www.b-rail.be. Met de auto Alle campussen beschikken over ruime parkings, behalve de Stadscampus. Wens je toch in de buurt van de Stadscampus te parkeren, volg dan best de blauwe parkeerroute “Meir Universiteit”. Parkeren in Antwerpen is echter niet gratis! Meer info kan je terugvinden op www.parkereninantwerpen.be

68 | Plattegrond van campus Groenenborger Hoofdadres campus Groenenborger Groenenborgerlaan 171, 2020 Wilrijk (Antwerpen)

Plattegrond van campus Drie Eiken | 69 Hoofdadres campus Drie Eiken Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk (Antwerpen)

70 | Bijkomende informatie Provinciale informatiedagen De studentenbegeleiders en medewerkers van de Universiteit Antwerpen nemen jaarlijks deel aan de netoverschrijdende studie-infobeurzen (Sidin’s). Deze worden per provincie georganiseerd op initiatief van het Ministerie van Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap en de Centra voor Leerlingen­begeleiding. Infomomenten voor toekomstige studenten Open lesdagen Tijdens de Krokusvakantie van het secundair onderwijs organiseert de Universiteit Antwerpen open lesdagen. Bij de open lesdagen kan je twee soorten van lessen volgen, namelijk de meelooplessen en de proeflessen. Bij de meelooplessen kan je samen met de studenten van de bachelor eerste jaar één of meerdere colleges volgen. Sommige faculteiten organiseren ook proeflessen. De proefles is een ‘voorproefje’ van hoe een les kan zijn. Meer info en inschrijven via www.ua.ac.be/openlesdagen. Infodagen Elk jaar organiseert de Universiteit Antwerpen informatiedagen voor leerlingen van het secundair onderwijs. Deze hebben plaats in maart en april. Naast een algemene en een specifiek studiegerichte infosessie kan je aan de infostanden cursussen inkijken en een aantal brochures verkrijgen. Je krijgt de gelegenheid tot vragen stellen en desgewenst tot een persoonlijk gesprek. Vooraf inschrijven is niet nodig. De data en meer info vind je op www.ua.ac.be/infodagen. Infomarkt Twijfel je nog over je studiekeuze? Wil je nog graag een bevestiging van je keuze? Dan kan je terecht op de infomarkt in september. Bachelor-, schakel, master- en master na masterprogramma’s komen aan bod, alsook “flexibel studeren en avondonderwijs”. Aan de infostanden kan je cursussen inkijken, brochures verkrijgen en bijkomende vragen stellen aan de medewerkers van de opleidingen en studentenbegeleiders . Vooraf inschrijven is niet nodig. Meer info vind je op www.ua.ac.be/infodagen.

Bijkomende informatie | 71 Bochures over andere opleidingen Andere publicaties in deze reeks (alfabetisch gerangschikt): Biochemie en Biotechnologie, Biologie, Biomedische Wetenschappen, Chemie, Communicatiewetenschappen, Diergeneeskunde, Farmaceutische Wetenschappen, Fysica, Geneeskunde, Geschiedenis, Handelsingenieur, Handelsingenieur in de Beleidsinformatica, Informatica, Politieke Wetenschappen, Rechten, Sociologie, Sociaaleconomische Wetenschappen, Taal- en Letterkunde, TEW: Bedrijfskunde, TEW: Economisch Beleid, Wijsbegeerte, Wiskunde. Wil je meer informatie dan kan je een brochure van één van deze opleidingen aanvragen via www.ua.ac.be/brochures of bij het Studenten Informatie Punt (STIP). Internet Surf gerust eens naar de website voor toekomstige studenten: www.ua.ac.be/studiekiezer. Je vindt er uitgebreide informatie over alles wat je als student moet weten: studieaanbod, internationale programma’s, studie­begeleiding, voorbereidende cursussen, sociale voorzieningen, studenten­leven, bibliotheken, examenreglement, enz.

Studenten Informatie Punt (STIP) Stadscampus Grote Kauwenberg 2, Gebouw E (Agora) 2000 Antwerpen T +32 3 265 48 72, [email protected] Faculteit Wetenschappen - Decanaat Campus Groenenborger Groenenborgerlaan 171, Gebouw T 2020 Antwerpen T +32 3 265 33 07, [email protected]

72 | Bijkomende informatie Departement Bio-ingenieurswetenschappen Campus Groenenborger Groenenborgerlaan 171, Gebouw V 2020 Wilrijk (Antwerpen) T +32 3 265 32 35 F +32 3 265 32 25 [email protected] www.ua.ac.be/bir Onderzoekgroep Duurzame energie en luchtzuivering (DuEL) Prof. dr. Silvia Lenaerts, T +32 3 265 36 84 Onderzoeksgroep Plantenproductie en stresstolerantie (PeSTO) Prof. dr. ir. Roeland Samson, T +32 3 265 34 37 Dr. Geert Potters, T +32 3 265 36 75

Addendum | 73

BIO-WETENSCHAPPEN: door het bos de bomen zien? Biowetenschappen blijven groeien in de 21ste eeuw… Het is dan ook niet verwonderlijk dat de laatste jaren, naast biologie, nieuwe specialisaties en zelfs nieuwe opleidingen in de bio-wetenschappen zijn ontstaan. Dat maakt het er niet makkelijker op voor jou om die universitaire opleiding te kiezen die het best bij jouw belangstelling en vooropleiding past, als je interesse hebt voor de biologische wetenschappen. In dit addendum vergelijken we de vier bio-wetenschappelijke opleidingen aan de Universiteit Antwerpen. Uiteraard zijn er heel wat raakvlakken en grensgebieden tussen de opleidingen, maar toch hebben ze elk hun eigen karakter. Biologie Als bioloog bestudeer je het leven in al zijn facetten, gaande van het moleculaire niveau binnenin de cel tot het niveau van het hele ecosysteem en de aarde als levende planeet. Op welk niveau je ook werkt, je houdt steeds het levende organisme in het oog. Hoe zit het in elkaar? Hoe functioneert het zowel van binnen als naar buiten toe in contacten met de omgeving? Hoe is de enorme biologische diversiteit ontstaan in vorm, gedrag, levensprocessen, ecologie van planten, dieren en andere levende wezens? De biologische evolutie is het denkkader dat je kritisch gebruikt om op zoek te gaan naar verklaringen. Maar ook: wat zijn de bedreigingen voor natuur en milieu en hoe kan je een ecosysteem het best beheren? Als je gedreven bent door fundamentele nieuwsgierigheid naar de levende natuur, van cel tot ecosysteem, dan is biologie de richting voor jou. Biologie heeft heel wat raakvlakken met de samenleving, en de tewerkstelling van biologen is dan ook erg divers. Een belangrijk segment is het fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek in universiteiten of onderzoeksinstellingen, via het maken van een doctoraat. In de privésector zijn er heel wat mogelijkheden in navorsings- en ontwikkelingswerk en in marketing, o.a. in de medische en farmaceutische sector en in indu­ striële laboratoria. Er is ook veel vraag naar biologen bij de overheid, in studiecentra en adviesbureaus, in het bijzonder in de milieusector. Ongeveer één vierde van de biologen vindt werk in het secundair en hoger onderwijs.

74 | Addendum Biochemie en Biotechnologie De basis van het leven ligt in de chemische processen die zich afspelen in een cel. De omzetting van genetische informatie naar de waargenomen eigenschappen van een organisme, de communicatie tussen cellen en de energiehuishouding die nodig is voor deze processen zijn fundamentele systemen waarover nog veel nieuws te ontdekken valt. Als er iets niet naar behoren functioneert op dit niveau, veroorzaakt dat meestal ernstige problemen voor het individu, zoals aangeboren afwijkingen. Anderzijds kan je misschien ingrijpen in deze celprocessen en zo die problemen vermijden, of de moleculaire processen op een geschikte manier exploiteren. Ben je gefascineerd door wat zich afspeelt binnen een cel, en hoe je die processen kan beïnvloeden, dan zit je goed bij Biochemie en Biotechnologie. Afgestudeerden kunnen aan de slag in het fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek, in de biotechnologische- en farmaceutische industrie en in diagnostische laboratoria (klinische, milieu, agrarische, enz.). Andere mogelijkheden zijn tewerkstelling in de commerciële, technische en informaticasector, in management of leidinggevende functies en in het onderwijs. Bio-ingenieurswetenschappen Als bio-ingenieur gebruik je een brede natuurwetenschappelijke kennis om technologische en management-problemen op te lossen die zich stellen in verband met het gebruik en beheer van levend materiaal. Je leert biologische systemen kennen, van het cellulaire niveau tot het aardse milieu, vooral met de bedoeling om deze systemen op een optimale manier te kunnen gebruiken. Dat kan dan variëren van gentechnologie, over betere productie­ methodes in landbouw en voedingsnijverheid, tot milieutechnologie en land- en bosbeheer. Je leert ook hoe je de ontwikkelde technologie dan in de praktijk kan toepassen, in de industrie of bij de overheid. Bio-ingenieurswetenschappen zijn in de eerste plaats ingenieurstudies. Je steunt op een grondige kennis van biologie, maar ook van wiskunde, natuurkunde en scheikunde, en je leert om die natuurwetenschappelijke kennis te integreren en toe te passen op ingenieursniveau. Wil je je interesse voor biologie graag combineren met een stevige dosis techniek, dan past een opleiding tot bio-ingenieur zeker bij jou.

Addendum | 75

Omwille van de brede wetenschappelijke en technische vorming hebben bio-ingenieurs een brede afzetmarkt. Naargelang hun specialisatie komen ze terecht in verschillende industriële sectoren (bv. scheikundige en farmaceutische industrie, voedingsnijverheid, waterzuivering, afval­verwerking, kwaliteitscontrole), medische laboratoria, overheids­ instellingen, landbouwkundig onderzoek. Biomedische wetenschappen Als biomedicus bestudeer je het functioneren van de mens, in ziekte en gezondheid, tot op het moleculaire niveau. Je verwerft fundamenteel wetenschappelijke kennis en raakt vertrouwd met allerlei laboratoriumvaardigheden. De opleiding bereidt je voor op wetenschappelijk of technologisch onderzoek in een klinische context. Je werkt dan ook nauw samen met andere wetenschappers, artsen en apothekers. Tijdens je studies krijg je inzicht in het onderzoek naar microbiële infecties, neurologische aandoeningen, genetische afwijkingen, de invloed van milieufactoren op de mens, … Ook het belang van proefdiermodellen en hiermee gepast omgaan is essentieel in de opleiding. De moleculaire, genetische en proteoom wetenschappen komen uitgebreid aan bod, met het functioneren van de orgaansystemen bij de mens als uitgangspunt. Als je biowetenschappelijk onderzoek wilt doen waarbij de gezonde en zieke mens centraal staat en dat dicht aanleunt bij de geneeskunde, dan is Biomedische Wetenschappen de richting die je moet kiezen. Afgestudeerden gaan aan de slag als onderzoeker aan de universiteit, in de biomedisch georiënteerde industrie of het klinisch onderzoek naargelang de gekozen specialisatie. Vaak werken biomedici verder aan een doctoraal proefschrift, wat van belang kan zijn voor een verdere academische carrière of een carrière als senior onderzoeker of onderzoeksmanager in biotechnologische of farmaceutische bedrijven. Een belangrijke groep biomedici vindt ook een baan als “clinical research professional” in klinisch- of geneesmiddelenonderzoek. Verschillende biomedici vinden hun weg naar het middelbaar onderwijs waar zij als leerkracht wetenschappen aan de slag kunnen.

76 | Addendum Programma en voorkennis De vier bio-wetenschappelijke opleidingen nemen elk 5 jaar in beslag (telkens 3 jaar Bachelor + 2 jaar Master). Na je bachelorjaren kan je voor de masteropleiding verder studeren aan de Universiteit Antwerpen of overstappen naar een andere universiteit, naargelang de specialisaties die je het best liggen. Alle programma’s zijn zo samengesteld dat een eventuele overstap naar een andere Vlaamse universiteit vlot mogelijk is. Er zijn ook beperkte overstapmogelijkheden tussen bepaalde bio-richtingen na de bachelor. Het zijn alle vier natuurwetenschappelijke opleidingen en een vooropleiding met voldoende wiskunde en een basis in wetenschappelijke vakken is dan ook een goede startpositie, al is het geen absolute voorwaarde. De Universiteit Antwerpen biedt overbruggingsonderwijs aan om eventuele tekorten in de voorkennis bij te schaven. Zoals bij alle academische op­ leidingen zijn een sterke motivatie en doorzettingsvermogen noodzakelijk om te kunnen slagen. In de programma’s van het eerste jaar vind je voor een deel gelijkaardige vakken terug, maar toch zitten er al belangrijke verschillen in de omvang (en de inhoud) van de vakken. In het tweede jaar komt de eigen discipline uitdrukkelijker op de voorgrond en vanaf het derde jaar liggen zowat alle vakken in de eigen discipline. De onderstaande tabel geeft een overzicht hoe de verschillende vakgebieden aan bod komen in de eerste drie jaren van elke opleiding (weergegeven in studiepunten, een maat voor de hoeveelheid les die je krijgt en de hoeveelheid tijd die je zal besteden aan het studeren). Hieruit kan je ook al afleiden welk programma het best aansluit bij je vooropleiding en interesse.

Addendum | 77 Voor gedetailleerde informatie over studie-opbouw en vakinhouden, kijk je best in de specifieke brochures van elke opleiding. Vakgebied

Biologie

Biochemie

Bioingenieur

Biomedische

Wiskunde, Informatica, Statistiek

15

16

34

5

Fysica

12

14

18

15

Chemie

15

31

21

14

Celbiologie, Biochemie, Genetica

28

88

13

46

Plant- en Dierkunde

51

10

18

5

Microbiologie

3

4

4

4

Ecologie, Aardwetenschappen

27

-

9

-

Structuur en functie van de mens

-

-

-

40

Ziekte en gezondheid

-

-

-

25

Economie

-

-

9

-

Specialisatie en ingenieursvakken

-

-

42¹

-

Keuzevakken

17

-

-

-

Stage, project etc.

6

12

6

9

Andere

6

5

6

17

180

180

180

180

Totaal

¹ waarvan 30 per afstudeerrichting (chemie en voedingstechnologie, cel- en genbiotechnologie, milieutechnologie, land- en bosbeheer)

78 | Notities

Notities | 79

80 | Notities