Assessment, Onderzoek en Ontwikkeling

Assessment, Onderzoek en Ontwikkeling Deze afdeling omvat twee deelafdelingen: • Assessment • Onderzoek en Ontwikkeling

Assessment “Een gewaarschuwd man telt voor twee” “Opleiding: een wapen tegen ongevallen” “Investeren in opleidingen is voor mensen en voor resultaten zorgen, niet alleen vandaag maar ook morgen” De afdeling Assessment, onderzoek en ontwikkeling heeft van deze uitspraken haar devies gemaakt, in de overtuiging dat enkel kennis de nodige instrumenten kan bieden voor welzijn op het werk. Maar deze instrumenten kunnen slechts werkelijkheid worden wanneer werkgevers en werknemers zich verenigen. Luidt de Belgische wapenspreuk niet “Eendracht maakt Macht”? En als we daarvan nu eens ons devies maakten tegen ongevallen? Steunend op zijn ervaring biedt het NAVB, alleen of in samenwerking met partners, een uitgebreid gamma van opleidingen aan. Het NAVB organiseert de volgende opleidingen: In het kader van het VCA/BeSaCC-systeem1 • Sinds september 1996: een opleiding van drie dagen voor operationeel leidinggevenden. • Sinds september 1997: een tweedaagse opleiding “Basisveiligheid”. Deze opleiding wordt gefinancierd door de sector via het opleidingskrediet, op voorwaarde dat de deelnemende bouwvakkers over een geldig opleidingsvisum beschikken. • De opleiding “Basisveiligheid” wordt ook aangeboden aan bouwvakkers buiten het kader van het VCA/BeSaCC-systeem. Ook deze opleiding wordt gefinancierd door de sector via het opleidingskrediet. • De opleiding “Basisveiligheid” wordt nu eveneens aangeboden aan uitzendkrachten. Ze wordt vooral verstrekt door FOREM (Formation et Emploi) en VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding). Op het gebied van veiligheidscoördinatie • Sinds september 2001: een opleiding van tien dagen voor veiligheidscoördinatoren van niveau B. Daarnaast zijn nog een aantal andere opleidings- en informatiedomeinen, waarin het NAVB in de loop der jaren een ruime ervaring heeft opgebouwd, het vermelden waard. 1

© NAVB-CNAC 06/2010

VCA = Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers - BeSaCC = Belgian Safety Criteria for Contractors

57

Opleidingen in het kader van VCA-VCU/BeSaCC Hoewel de petrochemie de aanzet gaf voor de VCA-BeSaCC-certificatie, geven steeds meer ondernemingen, uit allerlei sectoren, een opleiding aan hun personeel binnen het VCA-BeSaCC-kader, al dan niet met een certificatie in het vooruitzicht.

Opleidingssessies en examens Basisveiligheid VCA/ BeSaCC Sinds eind 1997 is het NAVB officieel erkend om deze opleiding te geven en examens af te nemen. De erkenning van het NAVB loopt nog tot 31 maart 2012. Dankzij de CAO’s in de bouw kunnen de ondernemingen gebruik maken van het opleidingskredietstelsel of van het stelsel van het globaal opleidingsplan om de kosten die aan deze opleidingen verbonden zijn, grotendeels te dekken. Als het ingediende dossier aanvaard wordt, betaalt het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) de opleiding en draagt het ook bij aan de loonkost. De examenkosten worden niet terugbetaald via het opleidingskrediet of het globaal opleidingsplan en vallen volledig ten laste van de onderneming. Overeenkomstig de CAO (collectieve arbeidsovereenkomst) is het NAVB belast met de organisatie van de veiligheidsopleidingen. Er zijn verschillende opleidingsformules mogelijk: • Een opleiding in de onderneming die verzorgd wordt door het NAVB • Een opleiding in een lokaal opleidingscentrum van VDAB of FOREM waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB • Een opleiding door een uitzendbureau waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB • Een opleiding door de onderneming waarbij het examen wordt georganiseerd door het NAVB Dit jaar totaliseerde het NAVB 983 sessies, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D1: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar Aantal sessies 140 120 113

100

118 109

98

98

80 83

77 69

60

72 66

40

48 32

20 0

58

Jan

Feb

Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec


Assessment, onderzoek en ontwikkeling

Daarvan werden er 128 volledig georganiseerd door het NAVB (opleiding en examen). 236 sessies voor werknemers werden op touw gezet door een externe organisatie erkend door het NAVB (VDAB, FOREM…). VDAB organiseerde ook 113 sessies voor werkzoekenden. Verder waren er 131 sessies door derden (zelfstudie, bedrijfsintern, privé-opleidingsinstellingen…), 193 via uitzendbureaus en werden er 182 voorleesexamens georganiseerd door de instellingen. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D2: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen Aantal sessies 1200 983 1000

800 633 600 341

400

200 5 0

Duits

Frans

Nederlands

3

1

Pools

Turks

Totaal

In deze sessies werden 7.794 deelnemers opgeleid. Daarvan kregen er 6.250 een erkend certificaat van het NAVB, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D3: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: aantal geslaagden per maand Aantal personen 1200

Deelnemers

1000

Geslaagden

800

600

400

200

0

Jan

Feb

Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec

Jan

Feb

Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec

Deelnemers

923

1117

1125

541

556

570

189

302

532

751

477

711

Geslaagden

725

885

902

432

472

461

152

225

421

591

401

583


59

Dat brengt het globaal slaagpercentage op 80%. Fig. D4: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: percentage geslaagden

Geslaagden Niet-geslaagden

20 %

80 %

Het slaagpercentage is als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D5: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: slaagpercentage per maand 86 85

84

84 82 82

80%

81

80 78

80 79

80

80

79

79

79

Sept

Okt

Globaal slaagpercentage

76 75

74 72 70 68

Jan

Feb

Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Nov

Dec

Sinds het NAVB deelnemers aan de opleiding “Basisveiligheid VCA” opleidt en examineert, kregen zo al 102.997 van de 130.949 deelnemers een certificaat, wat neerkomt op een slaagpercentage van bijna 79%. Als hulpmiddel bij deze opleiding heeft de vzw BeSaCC een nieuw handboek “Basisveiligheid” opgesteld. Het is een algemene, erg praktische brochure over veiligheid in de bouw.

60



Fig. D6: Basisveiligheid VCA/BeSaCC: marktaandeel van het NAVB 100 %

80 %

27120 19824

22387

19061

Anderen

60 %

12837

9235 40 %

8071

5715 20 %

0%

NAVB

14841

10723

9163

9416

7936

2001

2002

2003

2004

10944

9995

7925

7466

2005

2006

2007

2008

6250 2009

Opleidingssessies en examens veiligheid voor operationeel leidinggevenden VCA-BeSaCC Een van de voorwaarden om een VCA-BeSaCC-certificaat te bekomen, is dat alle operationeel leidinggevenden, zoals de bouwdirectie, de projectleiders en de werfleiders, dus iedereen die een leidinggevende functie heeft op de bouwplaats, slaagt voor het verplichte VCA-BeSaCC-examen. Sinds november 1996 is het NAVB erkend om deze specifieke opleiding van drie dagen te geven en examens af te nemen. Ook hier gelden de verschillende opleidingsformules die werden vermeld voor de opleiding “Basisveiligheid”. Dit jaar kwam het NAVB aan een totaal van 124 sessies, als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D7: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over het jaar Aantal sessies 20 18 18 16

16

14 12

14 13 11

11

10

10 9

8

8

8

6 4

4

2 0

2 Jan

Feb


Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec

61

Daarvan werden er 48 volledig georganiseerd door het NAVB (opleiding en examen) en 70 door derden (zelfstudie, bedrijfsintern, privé-opleidingsinstellingen…). Er werden 4 sessies georganiseerd voor uitzendkrachten en 2 sessies vonden plaats in Frankrijk, waarbij het NAVB enkel de examens organiseerde. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D8: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: verdeling van de sessies over de taalgroepen

Frans Nederlands

41 %

59 %

In deze sessies legden 683 deelnemers het examen af. Daarvan kregen er 589 een erkend certificaat van het NAVB, als volgt verdeeld over het jaar:

Fig. D9: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: aantal geslaagden per maand 200 Deelnemers Geslaagden 150

100

50

0

62

Jan

Feb

Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec



Het globaal slaagpercentage bedraagt 86%. Fig. D10: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: percentage geslaagden

Geslaagden Niet-geslaagden

14 %

86 %

Het is als volgt verdeeld over het jaar: Fig. D11: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: slaagpercentage per maand 100 100

Globaal slaagpercentage

90 80

86%

88 80

83

87

87

91

88

86

90 83

70

71

60 50 40 30 20 10 0

Jan

Feb


Maa

April

Mei

Juni

Juli

Aug

Sept

Okt

Nov

Dec

63

Sinds het NAVB operationeel leidinggevenden VCA opleidt en examineert, kregen al 13.993 van de 16.064 opgeleide deelnemers een certificaat. Het aantal deelnemers is gedaald in vergelijking met vorig jaar. Dat is te wijten aan het feit dat er meer centra erkend zijn. Fig. D12: Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden VCA-BeSaCC: marktaandeel van het NAVB Anderen NAVB

100%

80%

5766

6827

7002

5897

60%

3525 40%

1414

1714

4428

1969

20%

1615

1633

1620

1193

0%

2001

2002

2003

2004

581

600

756

771

683

2005

2006

2007

2008

2009

Opleidingssessies en examens veiligheid voor intercedenten en leidinggevenden van een uitzendbureau VIL-VCU2 Een belangrijke voorwaarde voor uitzendbureaus om een VIL (VCU)-certificaat te bekomen, is dat de consultants en de leidinggevenden van het uitzendbureau slagen voor het VIL-examen. Dit jaar organiseerde het NAVB 16 sessies. De sessies waren als volgt verdeeld over de taalgroepen: Fig. D13: Veiligheid voor Intercedenten en Leidinggevenden van een Uitzendbureau VIL-VCU: verdeling van de sessies over de taalgroepen

Frans Nederlands

2

VIL-VCU = Veiligheid voor Intercedenten en Leidinggevenden – Veiligheidschecklist Uitzend- en detacheringbureaus

64

62 %

38 %

77 deelnemers aan deze sessies legden het examen af. Daarvan kregen er 75 een erkend certificaat van het NAVB.



Tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Het geconsolideerde KB van 25 januari 2001 betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen regelt de toepassing van nieuwe concepten en verplichtingen inzake veiligheid en gezondheid op de bouwplaats. Met dit KB werd de Europese richtlijn 92/57 van 24 juni 1992 betreffende de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid voor tijdelijke of mobiele bouwplaatsen omgezet naar Belgisch recht, op basis van hoofdstuk V van de Welzijnswet van 4 augustus 1996. Het NAVB heeft – net als vorig jaar – meegewerkt aan opleidingen voor coördinatoren van niveau B, zowel in het Nederlands als in het Frans.

Opleiding veiligheidscoördinator van niveau B In 2009 liepen voor het NAVB de volgende sessies af: • 1 cursus van niveau B in het Frans • 1 cursus van niveau B in het Nederlands Fig. D14: Veiligheidscoördinator van niveau B: verdeling van het aantal geslaagden over de taalgroepen 20

Aantal geslaagden

18 18

16 14 12

13

10 8 6 4 2 0 Nederlands

Frans

In 2009 heeft het NAVB een certificaat uitgereikt aan 31 coördinatoren van niveau B.


65

Onderzoek en Ontwikkeling Activiteiten De afdeling Onderzoek en Ontwikkeling heeft een tweeledig doel: ze staat in voor het beheer van alle ‘kennis’ inzake arbeidsomstandigheden in de bouw enerzijds en verwerkt deze kennis in producten en diensten anderzijds. De bundeling van alle kennis die aanwezig is binnen de organisatie en de permanente actualisering ervan zijn essentieel om een efficiënte dienstverlening mogelijk te maken. Vanuit deze ‘kennisbank’ wordt informatie aangeleverd aan zowel interne als externe gebruikers, via het intranet, de website of de bibliotheek/het documentatiecentrum. Een volgende schakel in het proces is de omzetting van deze kennis in producten en diensten.

Raymond Brems Afdelingshoofd Onderzoek en Ontwikkeling

• Producten zijn onder meer publicaties, opleidingspakketten, cd-roms… Een ander belangrijk product dat hieruit voortvloeit, is de zeer gedetailleerde checklist inzake arbeidsomstandigheden in de bouw en de bijbehorende preventietips die de basis vormen voor de adviesverlening door de adviseurs van de afdeling Ondernemingen. Op zijn beurt vormt dit het monitoringsysteem voor arbeidsomstandigheden in de bouw of kortweg de Preventieatlas, waaruit acties voor de organisatie kunnen worden afgeleid. • Onder diensten valt hoofdzakelijk consulting van zowel interne medewerkers als derden (bouwbedrijven, syndicaal afgevaardigden bouw, preventieadviseurs bouw…). Producten en diensten komen tot stand op een planmatige manier, zoals vastgelegd in het jaarlijks actieplan.

Producten en diensten ten behoeve van interne gebruikers Preventieatlas bouw De afdeling is verantwoordelijk voor het verder uitwerken en beheren van de MUOP3vragenlijst en de systematiek van de adviezen, de reglementaire referenties, het opvolgen, uitwerken en verfijnen van het computerprogramma en dit ten behoeve van de afdeling Ondernemingen. De MUOP kreeg een update in het kader van de campagne Wegenwerken. De afdeling Onderzoek en Ontwikkeling verzorgt ook infosessies voor de adviseurs om hen vertrouwd te maken met de nieuwe werkwijze. 3

MUOP = Mens, Uitrusting, Omgeving, Product

66



Tijdens deze verslagperiode werd met de werkgroep die in 2007 werd samengesteld, bestaande uit adviseurs en een vertegenwoordiger van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling, verder gewerkt aan de updating van de Preventieatlas. Tijdens de verslagperiode werden de rubrieken die betrekking hebben op de signalisatie van wegenwerken, de rubrieken elektrische installaties en arbeidsmiddelen voor werken in de hoogte en diverse rubrieken die betrekking hebben op beroepen in de afwerkingsfase, grondig aangepast.

Voorbeeld van een scherm uit de Preventieatlas

Samenstelling van nieuwe opleidingen Tijdens de verslagperiode heeft de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling de indeling van de opleidingen en het bijhorende cursusmateriaal betreffende de montage en het gebruik van steigers aangepast. De praktische organisatie van de opleidingen wordt behandeld door het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid.

Informatieve nota’s Ter ondersteuning van de medewerkers van de afdeling Ondernemingen werden verschillende informatieve nota’s opgesteld in verband met actuele thema’s.

Interne opleiding voor de adviseurs van de afdeling Ondernemingen De adviseurs van de afdeling Ondernemingen werden op regelmatige tijdstippen geïnformeerd over de nieuwe wettelijke en normatieve bepalingen die van toepassing zijn in de bouwsector, evenals over de meest recente technische ontwikkelingen inzake preventie in de bouw. Dit gebeurde meestal tijdens de vergaderingen op het einde van de maand met de adviseurs van de dienst Ondernemingen. Tijdens de verslagperiode werden infosessies georganiseerd over:


67

• de nieuwe machinerichtlijn • hangsteigers van het lichte type

Producten en diensten ten behoeve van externe gebruikers Adviesverlening De afdeling werkte actief mee aan het beantwoorden van schriftelijke en telefonische vragen van opdrachtgevers, architecten, veiligheidscoördinatoren, aannemers en andere belanghebbenden over diverse onderwerpen, zoals de algemene of specifieke punten uit het KB van 31.08.05 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte, het KB van 16.03.06 betreffende de bescherming van arbeiders tegen de risico’s van asbest, werfsignalisatie, preventiemaatregelen tegen kwartsstof… Sinds de tweede helft van 2007 maakt de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling een analyse van de vragen die haar worden gesteld per telefoon en mail. Een eerste grove indeling wordt gemaakt aan de hand van de doelgroep. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen vragen uit de primaire doelgroep en uit de secundaire doelgroep. De primaire doelgroep betreft iedereen (werkgevers en werknemers) uit bedrijven die onder het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf vallen (P.C. 124). De secundaire doelgroep betreft iedereen die betrokken is bij de uitvoering van bouwwerkzaamheden (bv. architecten, bouwheren, veiligheidscoördinatoren, studiebureaus…) en die kan bijdragen aan het welzijn van de werknemers van P.C. 124. Vervolgens worden de vragen geanalyseerd volgens de thema’s Mens, Uitrusting, Omgeving, Product, Organisatie (MUOPO). Binnen deze thema’s worden de vragen ingedeeld volgens meer specifieke subthema’s. We sommen hierbij per thema een aantal subthema’s op. • Mens: arbeidsongevallen, gezondheidstoezicht en -toestand, bevoegde persoon… • Uitrusting: individuele uitrusting, arbeidsmiddelen, huisvestingsmaterieel, bouwtoebehoren. Deze subthema’s worden nog verder onderverdeeld voor de analyse. • Omgeving: werken in specifieke omstandigheden (bijzondere werken op hoogte, werken in besloten ruimtes, in de nabijheid van verkeer, ondergrondse leidingen…), klimatologische omstandigheden, elektriciteit, verlichting… • Product: gevaarlijke producten, bouwproducten en prefab. • Organisatie: de coördinatie op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, welzijnsbeleid, opleidingen, alcohol- en drugsbeleid… Voor de thema’s en hun respectievelijke subthema’s wordt ook een onderverdeling gemaakt volgens het percentage vragen per doelgroep.

68



Een gedetailleerde analyse van de tijdsbesteding werd niet opgenomen in het jaarverslag. Deze analyse wordt intern gebruikt om de werkingsprocessen te verbeteren in het kader van het kwaliteitsmanagementsysteem. Het is de bedoeling om via deze analyse de thema’s te detecteren waarover veel vragen gesteld worden en deze op te nemen in de rubriek ‘frequently asked questions’ op de website of er nieuwe publicaties aan te wijden.

Verhouding primaire – secundaire doelgroep Fig. D15: Percentage vragen en percentage tijdsbesteding per doelgroep 80 70

74%

% vragen

74%

60 % tijdsbesting 50 40 30 26%

20

26%

10 0

primair

secundair

Een eerste grove analyse toont dat circa 75% van de vragen van de primaire doelgroep komen en ongeveer 25% van de secundaire doelgroep (dit is hetzelfde percentage als in 2008). Deze verhouding is dezelfde voor de verschillende thema’s, behalve voor het thema organisatie, waar het percentage vragen van de secundaire doelgroep hoger ligt (zie figuur D15). Ook bij de tijdbesteding voor het beantwoorden van vragen zien we eenzelfde verdeling als vorig jaar: ongeveer 75% van de tijd wordt besteed aan de primaire en ongeveer 25% aan de secundaire doelgroep.


69

Verdeling van de vragen volgens de hoofdthema’s Fig. D16: Verdeling van de vragen over de 5 hoofdthema’s 8%

7%

49%

Organisatie Product Omgeving Mens Uitrusting

7%

29%

78% van de vragen heeft betrekking op de hoofdthema’s organisatie en uitrusting. Dit is dezelfde situatie als in 2008.

Analyse per thema Mens Fig. D17: Verdeling over de verschillende subthema’s van de vragen betreffende het thema mens

10%

24%

Arbeidsongevallen Specifieke arbeidersgroepen Gezondheidstoestand Statistieken Varia

22%

20%

24%

Een kwart van de vragen heeft betrekking op specifieke arbeidersgroepen, namelijk oudere werknemers, jongeren, uitzendkrachten, buitenlandse arbeidskrachten. Bijna 50 % van de vragen heeft te maken met arbeidsongevallen en statistieken (arbeidsongevallen, dodelijke ongevallen, beroepsziekten…). Verder heeft 20% van de vragen betrekking op de gezondheidtoestand van personen bij het uitvoeren van bepaalde taken.

70



Uitrusting De vragen betreffende uitrusting kunnen onderverdeeld worden in 4 subthema’s: • arbeidsmiddelen • bouwtoebehoren • individuele uitrusting • huisvestingsmaterieel Grafieken D19 en D20 geven een gedetailleerde van verdeling de 2 belangrijkste subthema’s. Fig. D18: Verdeling over de 4 subthema’s van de vragen betreffende uitrusting 17%

20% Arbeidsmiddelen Bouwtoebehoren Huisvestingsmaterieel Individuele uitrusting

9%

54%

De vragen inzake arbeidsmiddelen en bouwtoebehoren betreffen circa 75% van de vragen. Daarom werden ze nog eens verder geanalyseerd. De vragen inzake individuele uitrusting betreffen vragen inzake PBM's. Sinds 2009 werden ook meer vragen vastgesteld inzake werkkledij. De vragen inzake huisvestingsmaterieel gaan hoofdzakelijk over sociale voorzieningen en EHBO-uitrusting. Arbeidsmiddelen 50% van de vragen die betrekking hebben op arbeidsmiddelen, gaan over hef- en hijstoestelllen, keuring van arbeidsmiddelen en transportmiddelen. De overige vragen zijn allerlei vragen inzake arbeidsmiddelen. Fig. D19: Catalogering van de vragen betreffende arbeidsmiddelen

10%

28% Hef- en hijstoestellen Arbeidsmiddelen - algemeen Keuring van arbeidsmiddelen Transportmiddelen

15%


46%

71

Bouwtoebehoren Fig. D20: Catalogering van de vragen betreffende bouwtoebehoren 8%

9%

51%

Allerlei bouwtoebehoren Bouwtoebehoren voor werken op hoogte Collectieve beveiliging/ valbeveiling Werfsignalisatie & werfinrichting

32%

Meer dan de helft van de vragen heeft betrekking op arbeidsmiddelen voor werken op hoogte (hoofdzakelijk stellingen). Verder zijn er ook veel vragen over valbeveiliging. De overige vragen gaan over werfsignalisatie en –inrichting en allerlei uiteenlopende bouwtoebehoren, zoals elektratoebehoren, bekistingen… Omgeving Fig. D21: Verdeling over de verschillende subthema’s van de vragen betreffende omgeving 20%

12%

Bijzondere werken op hoogte Klimatologische omstandigheden Omgeving - allerlei Werken in specifieke omgeving

57%

72

12%



Werken in een specifieke werkomgeving omvat o.a. • • • •

werken op hoogte werken in sleuven werken in een lawaaierige omgeving werken in de nabijheid van • verkeer • allerlei ondergrondse leidingen • elektrische luchtleidingen • spoorwegen •… Product De vragen inzake product hebben bijna allemaal betrekking op gevaarlijke producten. Het grootste aantal vragen gaat over asbest en kwartsstof. Fig. D22: Verdeling over de verschillende subthema’s van de vragen betreffende product

20%

61% Asbest Fijn stof (kwarts) Allerlei

18%

Organisatie Fig. D23: Verdeling over de verschillende subthema’s van de vragen betreffende organisatie 6%

9% Allerlei vragen welzijnsbeleid Coordinatie op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen Welzijnsopleidingen/Assessment Opstellen risicoanalyses & specifiek VGP's Regelgeving

12%


16%

57%

73

Nog steeds heeft 75% van de vragen over het thema organisatie rechtstreeks betrekking op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. Zoals reeds vermeld nemen de vragen inzake coördinatie af ten voordele van de vragen over de verplichtingen van de aannemer betreffende het opsporen van risico’s op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (opstellen van risicoanalyses en specifieke veiligheidsen gezondheidsplannen). In 2008 had nog 2 op 3 vragen inzake organisatie betrekking op coördinatie, nu is dit nog geen 60%. Er waren in 2009 ook meer vragen inzake opleidingen. Het betreft vooral opleidingen werken op steigers. Verder neemt het percentage vragen in verband met coördinatie af bij de secundaire doelgroep. Het maakt nog maar iets meer dan de helft van alle vragen uit bij deze doelgroep. Dit betekent dat er minder vragen gesteld worden zoals “is er een veiligheidscoördinator nodig bij het uitvoeren van mijn project?” en dat er meer specifieke vragen gesteld worden over de coördinatie, meer bepaald door de primaire doelgroep, de aannemers zelf.

Kwaliteit In 2008 heeft het NAVB het kwaliteitscertificaat ISO-9001-2000 behaald. De externe audit vond plaats in het voorjaar van 2008. De audit werd gehouden door het BCCA. Zij stelden een rapport op op basis van hun bevindingen gedurende de audit. De beoordelingscommissie van het BCCA heeft het kwaliteitsmanagementssysteem positief beoordeeld en dus werd het ISO certificaat verleend aan het NAVB. In 2009 zijn er twee halftijdse repititie audits geweest waarop de externe auditor kon constateren dat er al gewerkt was aan de non-conformiteiten die gedurende de audits vastgesteld werden.

Opstellen van risicoanalyses Op vraag van verschillende federaties van aannemers werden voorbeelden opgesteld van risicoanalyses die toegepast kunnen worden bij het opstellen en het uitwerken van een specifiek veiligheidsen gezondheidsplan.

Samenwerking met andere organisaties Prevent Vanaf 2009 zal het NAVB zelf geen opleidingen preventieadviseur meer organiseren. Het NAVB zal er wel voor ijveren om in de bestaande opleidingen de aspecten die verband houden met de risico’s in de bouwsector aan bod te laten komen. In dit kader werd een overeenkomst afgesloten met Prevent Academy om in de opleiding voor preventieadviseurs van niveau I en niveau II een module ‘risico’s eigen aan de bouwsector’ in te lassen. Tijdens het voorjaar van 2010 zal deze module voor de eerste maal georganiseerd worden. De volgende aspecten zullen aan bod komen: • • • •

74

collectieve arbeidsovereenkomsten binnen de bouwsector werfinrichting specifieke werkzaamheden op hoogte signalisatie bij wegenwerken



FOD WASO - Ervaringsfonds In 2008 werden de onderhandelingen inzake het opzetten van een project tussen de drie Fondsen voor Bestaanszekerheid van de Bouw (P.C. 124) en de Federale Overheid/het Ervaringsfonds afgerond. Er werd een samenwerkingsprotocol met het Ervaringsfonds opgesteld door het NAVB in samenwerking met het FVB en het FBZ. Het NAVB heeft hierin de voortrekkersrol vervuld. Eind 2008 werd dit protocol al ondertekend door de verschillende sociale partners van het Paritair Comité 124 van de bouwsector. In het voorjaar van 2009 werd het protocol ondertekend door Minister van Werk mevr. J. Milquet. Zo startte in maart 2009 voor een periode van 2 jaar een project waarbij de Fondsen van de Bouwsector een wezenlijke bijdrage willen leveren om de deelname aan het arbeidsproces van de oudere werknemers van P.C. 124 te verhogen. Er is een engagement aangegaan om een leeftijdsbewust personeelsbeleid in ondernemingen van de bouwsector te stimuleren. Daartoe wordt een permanent geïntegreerde sensibilisatiecampagne opgezet die zo veel mogelijk oudere werknemers uit de bouwbedrijven van de bouwsector wil bereiken. De doelstelling is de bevordering en verbetering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van de 45-plussers onder de bouwvakkers. Daarenboven zullen de drie fondsen voor bestaanszekerheid van de bouw en de Federale Overheid samenwerken om het behoud van de tewerkstelling van 45-plussers in het werkdomein structureel te bevorderen. Er werd vastgesteld dat er in de loop van 2009 slechts een tiental verbeterprojecten ingediend werden. Dit betekent dat het aantal ingediende projecten uit de bouwsector stagneert op het aantal van de voorbije jaren. Daarenboven zijn er maar weinig aanvragen van bouwbedrijven met minder dan 50 werknemers. Daarom werd er in het kader van het samenwerkingsprotocol tussen het Ervaringsfonds (de overheid) en de bouwsector beslist om een verkort aanvraagdocument op te maken voor bouwbedrijven met minder dan 50 werknemers. Dit document werd in het laatste trimester van 2009 voorgesteld aan de adviseurs van het NAVB. Deze adviseurs hebben het document meegenomen naar bedrijven om zo meer aanvragen te kunnen genereren.

Deelname aan commissies Vaste Commissie Bouw Verscheidene medewerkers van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling nemen actief deel aan de werkzaamheden van de Vaste Commissie Bouw van de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het Werk. In dit verband heeft de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling ook in 2009 verder meegewerkt aan de samenstelling van een brochure met codes van goede praktijk met betrekking tot het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte, onder andere voor bijdragen over het gebruik van ladders en steigers enerzijds en over goede praktijk voor asbestverwijdering anderzijds.


75

Technische Commissie Kwalificaties VCA De Technische Commissie Kwalificaties adviseert het uitvoerend college van experts over de verplichte opleidingen in het kader van het VCA-certificatiesysteem. Deze commissie beslist ook over de erkenning van examencentra.

Commissie Examenvragen VCA Deze commissie heeft als opdracht om de examenvragen van de basiscursus VCA en van de cursus veiligheid voor leidinggevenden te herwerken. Tijdens de verslagperiode werden alle examenvragen voor de opleiding VCA-basisveiligheid herzien.

Paritaire Werkgroep Welzijn Om uitvoering te geven aan enkele specifieke opdrachten die vermeld staan in het sectoraal akkoord 2009-2010 werd in de schoot van het NAVB de paritaire werkgroep welzijn opgericht. Deze werkgroep vergadert maandelijks. Tijdens de verslagperiode werden onder andere de volgende onderwerpen behandeld: • uitwerking van een systeem voor benchmarking. Dit houdt in dat ondernemingen hun prestaties op het vlak van welzijn op het werk kunnen vergelijken met bedrijven uit dezelfde subsector; • uitwerking van een systeem voor posttraumatische begeleiding voor slachtoffers en getuigen van ernstige arbeidsongevallen; • vereenvoudiging van het systeem voor ‘werfmeldingen’; • uitwerking van de acties in verband met CAO 100 ‘alcohol en drugs’; • uitwerking van acties voor het verbeteren van de veiligheidscoördinatie tijdens de ontwerpfase; • opvolging van de campagne Afwerking;

Werkgroep ‘Club des conseillers en prévention’ Begin 2009 werd de ‘Club des conseillers en prévention’ opgericht. Deze werkgroep telt een dertigtal leden en is de Waalse tegenhanger van de werkgroep WODCA. Tijdens de verslagperiode heeft deze werkgroep zes maal vergaderd. Tijdens elke vergadering wordt één aspect uitgebreid besproken. In 2009 heeft het NAVB de volgende onderwerpen toegelicht in deze werkgroep: • de problematiek van kwartsstof in de bouw; • de bepalingen van CAO 100 in verband met alcohol en drugs op het werk; • de opleiding van de bevoegde personen gebruik en montage van steigers; • de werking van externe preventiediensten; • de reglementering met betrekking tot ondernemingen met een verzwaard risico.

76



Werkgroep WODCA WODCA staat voor Werkgroep Overleg Diensthoofden PB&M Coöpererende Aannemers (het gaat hoofdzakelijk om Antwerpse aannemers). De werkgroep telt momenteel 25 leden. Het NAVB is vertegenwoordigd als adviseur-specialist. Om de twee maanden komt de werkgroep samen om informatie uit te wisselen. Regelmatig worden externen uitgenodigd om over een bepaald onderwerp bijkomende informatie te verschaffen. Zo kwamen in 2009 de volgende onderwerpen aan bod: • • • • • • •

de reglementering met betrekking tot ondernemingen met een verzwaard risico; arbeidsongevallenstatistieken in de bouwsector 2009; bijkomende beveiliging bij het hijsen van lasten boven werkzones; het gebruik van een leuningssyteem met kabels; werken met buitenlandse werknemers; bespreking van een aantal ernstige arbeidsongevallen; bespreking van de meetresultaten voor blootstelling aan kwartsstof bij het boren van ankergaten; • algemene evoluties binnen VCA.

Medewerking aan opleidingen Verscheidene medewerkers van de afdeling traden op als deskundige lesgever bij opleidingen inzake welzijn, georganiseerd door het NAVB of door andere organisaties. In het kader van hun bijscholing hebben verschillende medewerkers zelf enkele opleidingen gevolgd.

Overzicht Organisatie

Plaats

Datum Opleiding

Item als lesgever Gevolgd

NAVB

Brussel

12/02

Train-the-trainer-sessie

NAVB

Leuven

03/03

PVI

Malle

19/03

NAVB

Brussel

30/03

Confederatie Bouw

Brussel

20/05

NAVB

Leuven

29/05

NAVB

Brussel

19/06

FVB

Kortrijk

05/09

Opleiding bevoegde persoon gebruik en montage van steigers (Nederlandstalig) Veiligheidscoördinator niv.B (Nederlandstalig) Navorming preventieadviseur Preventieadviseur Niv.2 (Franstalig) Risicoanalysetechnieken voor kleine ondernemingen Veiligheidscoördinator niv.B (Nederlandstalig) Preventieadviseur Niv.2 (Nederlandstalig + Franstalig) Symposium opleidingen

Prebes

Genk

24/09

PRENNE

Machinerichtlijn, elektrische werfinstallaties


Risicoanalysetechnieken Kwartsstof; machinerichtlijn Mondeling examen

X

Voorbereiding Mondeling examen Mondeling examen

X

77

Organisatie

Plaats

OVO

Antwerpen 25/09

OVO

Antwerpen 29/09

OVO

Antwerpen 09/10

ILO

Turijn

1214/10

Syntra (Vlaams agentschap voor ondernemingsvorming) EHSAL

SintNiklaas

22/10

Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek Geluidsmetingen in het kader van het KB elektronisch versterkte muziek Veiligheidsaspecten op bouwplaatsen (Engelstalige opleiding) Preventieadviseur Niv.2

Brussel

28/10

Preventieadviseur Niv.1

NAVB

Brussel

29/10

Productpresentatie Arcelor

Syntra

SintNiklaas SintNiklaas

13/11


10/12


FVB

Brussel

20/02

Intranet Constructiv

X

FOD WASO

Brussel

15/06

X

FOD WASO

Brussel

10/03

Praktische gids voor het gebruik van de Déparismethode Ervaringsfonds

GIM

Gent

17/04

MAPinfo

X

Ervaringsfonds NAVB

Brussel

24/04

Vormingsdag Ervaringsfonds voor adviseurs

X

Syntra

Datum Opleiding

Item als lesgever Gevolgd Technische begrippen

Praktijkmetingen

Mondeling examen

Omgevingsfactoren (trillingen, geluid) Omgevingsfactoren (trillingen, geluid, klimaat) Verplaatsbare afscheidingen bij wegenwerken Omgevingsfactoren (trillingen, geluid) Omgevingsfactoren (trillingen, geluid,verlichting, klimaat)

X

X

Medewerking aan studiedagen Verscheidene medewerkers van de afdeling hebben hun medewerking verleend aan verschillende studiedagen georganiseerd door het NAVB, door andere organisaties of in samenwerking tussen beide. In het kader van hun bijscholing hebben ze ook zelf verschillende studie- en infodagen gevolgd.

Overzicht

78

Organisatie

Plaats

Datum Thema

Item als spreker

VBA

Brussel

17/03

NAVB

Brussel

27/03

Confederatie Bouw

Kortrijk

17/11

Reglementering ondernemingen met verzwaard risico Voorstelling acties NAVB in het kader van het Ervaringsfonds Risicoanalysetechnieken voor kleine ondernemingen

Reglementering ondernemingen met verzwaard risico Infosessies & beurs Secura “oudere werknemers in de bouw” Risicoanalyses

Gevolgd



VCCS (contactvereniging Kortrijk voor veiligheidscoördinatoren in de bouwsector) VCCS (contactvereniging Brussel voor veiligheidscoördinatoren in de bouwsector) NAVB Brussel

25/11

Tijdelijke of mobiele bouw- Arbeidsongevallen op plaatsen de bouwplaats

09/12

Algemene vergadering

Veiligheidscoördinatie in de ontwerpfase

2425/11

Internationaal symposium

Buitenlandse werknemers - oudere werknemers

Easy Fairs

Antwerpen 12/03

NVVK Nederland

Arnhem

Demo kwaliteitsmanagementsystemen 3-jaarlijks congres veiligheidskundigen

18/03

X

X E-learning en veiligheidsopleidingen Oudere werknemers in de bouwsector

PREBES PREBES PVL W-Vlaanderen

Oostende Gent Brugge

16/06 01/12 02/12

PRENNE PRENNE Asbest

X X X

Medewerking aan opleidingshandboeken Handboek dakdekkers Tijdens de verslagperiode heeft het NAVB verder meegewerkt aan de module veiligheid voor het handboek voor dakdekkers. Meer bepaald werden de aspecten asbestverwijdering en werken op hoogte (steigers, leuningsystemen, ladders) behandeld. In de loop van de verslagperiode heeft de werkgroep vier maal vergaderd.

Cursus brandveiligheid voor dakafdichters Tijdens de verslagperiode heeft het NAVB verder meegewerkt aan de syllabus voor de opleiding brandveiligheid voor dakafdichters. Het NAVB heeft hiervoor de hoofdstukken i.v.m. EHBO, elektriciteit en het gebruik van de vuurvergunning ontwikkeld. In de loop van de verslagperiode heeft de werkgroep zes maal vergaderd.

Dvd-films De dvd in verband met signalisatie bij wegenwerken werd tijdens de verslagperiode verder afgewerkt. De dvd richt zich in de eerste plaats tot de bedrijven uit de wegenbouw en de wegenbouwers zelf en kan gemakkelijk geïntegreerd worden in een toolboxmeeting of een opleiding: • de risico’s voor de wegenwerkers en de weggebruikers tijdens het uitvoeren van wegenwerken • het opstellen van een signalisatieplan • de opdrachten van de signalisatieverantwoordelijke op een bouwplaats • het plaatsen van de signalisatie met inbegrip van bijzondere signalisatietechnieken zoals elektronische borden of een mechanische pop • aandachtspunten voor de signalisatie op een klassieke bouwplaats • de verschillende categorieën van wegenwerken • het gebruik van signalisatiekledij


79

Projecten Met het oog op het ISSA-congres in 2009 heeft het NAVB in samenwerking met BESIX en Vinçotte een studieproject opgezet i.v.m. de veiligheid op bouwplaatsen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika waar Belgische bouwfirma’s actief zijn. Dit studieproject zal worden uitgewerkt door twee studenten van de K.U. Leuven in het kader van een eindwerk voor de opleiding industrieel beleid. Deze studie wordt in de loop van 2009 verder afgewerkt.

Website In 2009 werd het stramien voor een gemeenschappelijke website van alle fondsen binnen de bouwsector verder uitgewerkt. Het Content Management System (CMS) laat toe om de homepage van de website snel en op een gestructureerde wijze aan te passen. Naast deze website werd ook de NAVB-website verder geactualiseerd met de gegevens van de adviseurs voor de verschillende regio’s en de recente wijzigingen in de wetgeving. Bovendien wordt de praktische toepassing van enkele wettelijke bepalingen gedetailleerd besproken. Tevens bevat de website een lijst met antwoorden op veel gestelde vragen in verband met welzijn op het werk. Diverse links naar andere interessante websites (o.a. naar de campagnewebsite) vervolledigen het geheel. Terecht kan dus gesteld worden dat deze website een onmisbaar werkinstrument is, zowel voor werknemers als werkgevers en iedereen die betrokken is bij het aspect veiligheid en gezondheid in de bouwsector. Deze website is consulteerbaar op www.navb.be.

De homepage van de website

80



De website www.cnacnavb.be, die bij de start van de campagne “De bouw, ons werk, ons leven” in september 2004 ontwikkeld werd, werd in het kader van de lopende campagnes Dakwerken en Wegenwerken regelmatig bijgewerkt (zie hoofdstuk “Campagne”) en werd geïntegreerd in de website www.navb.be.

Publicaties Verdeling Eén gratis exemplaar van NAVB info werd opgestuurd naar alle bouwbedrijven ter attentie van de preventieadviseur, naar de vakbondsafgevaardigden en naar de bouwvakkers die erom hebben gevraagd bij hun vakbond. Bijkomende exemplaren konden worden bekomen op aanvraag en tegen betaling, zolang de voorraad strekte. Geïnteresseerden konden ook een abonnement nemen op deze publicatie. NAVB info en de NAVB dossiers kunnen gratis worden gedownload op onze website www.navb.be, in de rubriek “Publicaties”.

Uitgaven Hieronder vindt u de uitgaven van 2009.

A. Periodieke publicaties NAVB dossiers De NAVB dossiers gaan gedetailleerd in op een technisch of een reglementair onderwerp. • • • •

Het welzijn van oudere werknemers in de bouw - Checklisten (nr. 121) Het motiveren van werknemers inzake welzijn op het werk (nr. 122) Toepassing van de welzijnsreglementering op buitenlandse werkkrachten (nr. 123) Alcohol en drugspreventie in de bouw (nr. 124)

NAVB info NAVB info is een driemaandelijks infoblad voor welzijn en milieu in de bouw. De 4 nummers van NAVB info werden voor de helft ingenomen door de campagnekrant “De bouw, ons werk, ons leven”. In 2009 werden de volgende thema’s behandeld in NAVB info en de Campagnekrant: • Nr. 50 • Nieuwe applicatie Unieke werfmelding • Arbeidsongevallenverzekering – Beter voorkomen dan genezen • Bouwsector gaat samenwerken met Ervaringsfonds • Secura 2009 – Safety & Security at Work • Voorbeeld van goede praktijk: beschrijving van een Ervaringsfondsproject • Checklist Afwerking voor bouwvakkers • Valgevaar bij het leveren van vloer- en wandtegels • De risico’s bij het verlijmen en plaatsen van isolatiematerialen


81

• Nr. 51 • Sectoraal akkoord 2009 - 2010 • De sociale voorzieningen in specifieke bouwplaatssituaties • REACH en de gebruikers van chemische stoffen • Buitenlandse werkgevers en de Belgische welzijnsreglementering • Wereldcongres over veiligheid en gezondheid in de bouw in Brussel • Veiligheidscampagne ‘Afwerking’: een stand van zaken • Aantasting van de hersenfuncties bij blootstelling aan oplosmiddelen • Pleister- en schilderwerken in traphallen • Overbelastingsletsels bij stukadoors • Nr. 52 • Vergrijzing en globalisering uit de doeken – Ambitieus programma van het XXIXe ISSA-C-symposium • Reiniging en onderhoud van werkkledij – Gratis checklisten in NAVB dossier 117 • Welzijn en opleidingen • Posttraumatische begeleiding bij een dodelijk arbeidsongeval • De eisen voor houten leuningplanken • Voorkom graafschade met KLIP! • De handhavingsgolf van de campagne Afwerking • Pleisterwerken uitvoeren op stelten • Kwarts: stof tot nadenken • Risicoanalyses eenvoudig uitvoeren • Verwijderen van asbesthoudende materialen • Nr. 53 • Alcohol- en drugspreventie in de bouw • Is de risico-index van uw onderneming te hoog? • Nieuwe applicatie Unieke werfmelding • De controle van kraanhaken • Nieuwe regioverantwoordelijke Noord • Themacampagnes als opvolger voor de doelgroepgerichte campagnes • Succesvol symposium ISSA-C over vergrijzing en globalisering in Square! • Bijkomende preventiemaatregelen bij wegenwerken meer dan nodig • Minder hinder op de weg? Niet ten koste van onze wegenwerkers!

B. Niet-periodieke publicaties NAVB experts (voorheen Beroepsmonografieën) In deze studies worden de producten, de bouwmaterialen, het materieel, het gebruikte gereedschap en de verschillende werksituaties toegelicht per bouwberoep, rekening houdend met de mogelijke veiligheidsen gezondheidsrisico’s voor de uitvoerders. Deze publicaties kunnen zowel worden gebruikt als preventiemiddel in de onderneming als in het technisch en beroepsonderwijs of bij de opleiding van toekomstige bedrijfsleiders.

82



Op 31 december 2009 waren de volgende NAVB experts beschikbaar: • • • • • • • • • • • • • • •

De schilder (enkel nog beschikbaar in het Frans) De metselaar De dakafdichter De bekister De installateur centrale verwarming De torenkraanbestuurder (enkel nog beschikbaar in het Frans) De betonstaalvlechter De loodgieter-zinkbewerker De stukadoor De schrijnwerker (enkel nog beschikbaar in het Frans) De glaszetter De natuursteenbewerker (2 delen) De polyvalente bouwvakker De dakdekker De betonmixerchauffeur (enkel in het Nederlands en digitaal op onze website)

P-bladen Bouw In het kader van de samenwerking inzake preventie tussen het NAVB en de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid worden er verklarende of technische informatieve nota’s gepubliceerd die toelichting verschaffen bij reglementaire voorschriften of codes van goede praktijk voorstellen. De verdere planning wordt opgemaakt samen met de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid. Beschikbaar op 31 december 2009: • Afbraakwerken met behulp van containers (enkel digitaal op onze website) • Verplaatsbare wisselstroomaggregaten • Werkplatformen met tandheugelaandrijving

Preventie- en beschermingsfiches Deze fiches kunnen gebruikt worden in het kader van een risicoanalyse of bij de opstelling van een veiligheidsplan.

De signalisatie van de bouwplaatsen Dit document werd gepubliceerd n.a.v. de verschijning van het MB van 7 mei 1999 over de signalisatie van de bouwplaatsen.

NAVB vademecum • Gids voor de preventieadviseur van een KMO4 in de bouwsector De bedoeling van dit document is om de KMO's te helpen bij hun dagelijks welzijnsbeleid. In een eerste deel wordt een overzicht gegeven van de regelgeving, waarna de preventieorganen aan bod komen (Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het


4

KMO: Kleine of middelgrote onderneming

83

Werk, Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats). In deze gids is er ook aandacht voor risicobeheer, meer bepaald voor het dynamisch risicobeheersingssysteem, de verplichtingen van de werkgever, van de hiërarchische lijn en van de werknemers. Daarna volgt een brede waaier van inlichtingen, onder meer i.v.m. de gezondheid van de werknemers, de veiligheidscoördinatie, sociale voorzieningen, EHBO, arbeidsmiddelen, persoonlijke beschermingsmiddelen, de bestelprocedure, de CE-markering, jonge werknemers en afgezonderd tewerkgestelde werknemers. • De veiligheidsen gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten – Toelichting bij de regelgeving De bouw is één van de sectoren met veel en met zware arbeidsongevallen. De bouwplaatsen zijn tijdelijk en evolutief van aard. Ze veranderen voortdurend en brengen steeds nieuwe risico's met zich mee. Een koninklijk besluit van 25.01.2001 (gepubliceerd op 07.02.2001) organiseert de tenuitvoerlegging van begrippen en verplichtingen in verband met veiligheid en gezondheid op de bouwplaatsen. Dit KB roept heel wat vragen op, vooral omdat de gereglementeerde materie bijzonder complex is. Daarom vond het NAVB het nuttig een vademecum te publiceren in verband met de veiligheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten.

Onthaalbrochures

Geïllustreerde brochures met veelvuldig voorkomende gevaarlijke situaties op de bouwplaats, voor verschillende activiteiten. Er bestaan drie brochures: afbouw, wegenbouw en waterwerken.

NAVB-CNAC global In 2009 werd een nieuwe publicatiereeks boven de doopvont gehouden: onder de titel “NAVB-CNAC global” verschijnen publicaties in andere talen dan het Nederlands of het Frans. De eerste realisatie was de brochure “Welzijnsadviezen voor de bouw” in het Pools.

84



Cd-roms en dvd’s Sinds 2003 ontwikkelt het NAVB cd-roms en dvd’s per beroep met gedetailleerde risicoanalyses, coördinatie-instrumenten en ook typeformulieren voor het veiligheidsbeleid binnen een onderneming. Op 31 december 2009 waren de volgende cd-roms beschikbaar: • De tegelzetter • De dakafdichter • De dak- en gevelbekleder • De schrijnwerker Op 31 december 2009 waren de volgende dvd’s beschikbaar: • • • •

De betonmixerchauffeur De dakafdichter Werken in een houtatelier Signalisatie bij wegwerkzaamheden

Bibliotheek De bibliotheek is toegankelijk voor alle afdelingen van het NAVB en voor iedereen die betrokken is bij welzijn in de bouw: bouwbedrijven, preventieadviseurs, kandidaatpreventieadviseurs die de aanvullende vorming van niveau II volgen, preventieadviseurs-arbeidsgeneesheren, coördinatoren, studenten… De collectie van de bibliotheek telt ongeveer 11.062 documenten: verhandelingen, artikels uit tijdschriften, publicaties uit verschillende landen, verslagen van colloquia, seminaries of studiedagen, eindwerken, brochures, normen, Europese richtlijnen… Het NAVB heeft een abonnement op 52 tijdschriften en 8 werken die periodiek geupdatet worden. Sinds maart 2009 maakt de bibliotheek opnieuw deel uit van de afdeling ‘Assessment, onderzoek en ontwikkeling’.


85

Communicatie en Marketing De taken van de afdeling Communicatie en Marketing (C&M) situeren zich enerzijds op het niveau van het NAVB en anderzijds op het niveau van de koepel van bouwfondsen, die behalve het NAVB ook het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het bouwbedrijf (FBZ), het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), het FBZ Aanvullende pensioenen (FBZ p) en Pensio B omvat. Het doel van deze afdeling is tweeledig: enerzijds de aandacht van aannemers, bouwvakkers en andere bouwbetrokkenen voor welzijn in de bouw vergroten, anderzijds de communicatieaspecten binnen de koepel van bouwfondsen efficiënt op elkaar afstemmen. De taken strekken zich onder meer uit over de volgende domeinen: publicaties, websites, tolken, e-mailbeleid, evenementen, intern communicatieadvies, marketing en publiciteit. In het laatste trimester van 2009 werden de vertaal- en naleestaken, die vroeger ook door C&M gebeurden, ondergebracht in de dienst “Translation”, een onderdeel van het samenwerkingsverband tussen de verschillende fondsen. Voor de koepel van bouwfondsen moet C&M op de eerste plaats enkele gezamenlijke communicatiedossiers coördineren: onder meer de websites, de officiële lancering van de koepelorganisatie van de bouwfondsen, de bewaking en implementatie van de nieuwe huisstijl en de ontwikkeling van gezamenlijke uitgaven. Het aantal personeelsleden van de afdeling evolueerde sterk in de loop van 2009 en was op een bepaald moment teruggevallen tot één persoon. In december werd de afdeling versterkt met een fulltime assistent Communicatie en Marketing. In 2009 gaf de afdeling C&M en de dienst Vertaling en Prepress, die er tot september deel van uitmaakte, ondersteuning aan andere afdelingen (nalezen, vertalen, tolken) en werkte ze ook onder meer de volgende projecten uit: • Verschillende publicaties: uitgaven van NAVB info en NAVB dossiers. Meer details over de inhoud van deze publicaties vindt u in het hoofdstuk Onderzoek en Ontwikkeling. • Externe communicatie: persberichten, NAVB-website • Coördinatie van het Internationaal Symposium over Veiligheid en Gezondheid van de Sectie Bouw van ISSA en van de bijbehorende symposiumwebsite www.safety2009brussels.be • Medewerking aan en coördinatie van evenementen, o.m. via stands op diverse beurzen • Realisatie van de lay-out van diverse producten (bezoekerspasjes, varia) • Deelname aan en coördinatie van werkgroepen op het niveau van de koepel van bouwfondsen, in samenwerking met de andere sectorale fondsen voor bestaanszekerheid. Begin 2009 werd het intranet gelanceerd en werd een nieuwe, gezamenlijke website ontwikkeld. In de loop van het jaar werd afgezien van het project om een gemeenschappelijk informatie- en documentatiecentrum te ontwikkelen. De ontwikkeling van huisstijlconforme elektronische en fysieke realisaties nam verder vorm aan.


87

Campagne “De bouw, ons werk, ons leven” Sinds 2002 organiseert het NAVB welzijnscampagnes voor de bouwsector. Na enkele algemene campagnes startte het NAVB in 2006 met doelgroepgerichte campagnes voor welbepaalde beroepen. Na Dakwerken en Wegenwerken startte in september 2008 de campagne Afwerking, die eind 2009 afliep. Het hoofddoel bij de doelgroepgerichte campagnes is een verbeterd preventiebeleid in de ondernemingen van de doelgroep en een verminderd aantal arbeidsongevallen en beroepsziekten. De doelgroepen worden gekozen op basis van het aantal arbeidsongevallen en van de ernst van die ongevallen.

Verloop De doelgroepgerichte campagne Afwerking verliep in twee fases: een preventieve golf en een handhavingsgolf. Van september 2008 tot aan het bouwverlof van 2009 heeft het NAVB preventieve acties gevoerd in samenwerking met heel wat partners, die samen het overlegplatform vormden. Gedurende de tweede helft van 2009 heeft de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) een handhavingsgolf gevoerd. De campagne Afwerking werd gefinancierd door de sector en door de privésponsor Federale Verzekering. Ze richtte zich tot de werkgevers en werknemers van alle afwerkingsberoepen in de bouw.

De doelgroep De afwerkingsberoepen die tijdens de campagne aan bod komen, omvatten de dekvloerlegger voor het uitvoeren van chapewerken, de tegelzetter voor het plaatsen van vloer- en wandtegels, de stukadoor, de buiten- en binnenschrijnwerker, de glaszetter, de schilder-decorateur en de interieurbouwer. Het gaat om een omvangrijke sector, met zo’n 10.000 ondernemingen en maar liefst 45.000 werknemers. Uit de cijfers van het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) blijkt dat de ernst- en de frequentiegraad bij de afwerkingsberoepen (NACE-code 43) tamelijk hoog liggen. Een tweede belangrijke reden om deze doelgroep te kiezen, was de hoge graad van coactiviteit: het gebeurt vaak dat verschillende ondernemingen tegelijkertijd of opeenvolgend werken uitvoeren, dikwijls in gesloten en/of besloten ruimtes met, in het laatste geval, een verhoogd risico tot gevolg.


89

De doelstellingen Om het welzijn in deze sector te bevorderen, had het NAVB een aantal doelstellingen geformuleerd:

Primaire doelstellingen • Daling met 15% van het aantal arbeidsongevallen • Daling met 15% van de ernst van de arbeidsongevallen

Secundaire doelstellingen • Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsorganisatie. Onder de noemer ‘arbeidsorganisatie’ valt een brede waaier aan aandachtspunten, zoals afspraken over samenwerking en coördinatie (coactiviteit), werfinrichting, instructies, EHBO, brandpreventie, signalisatie en ergonomie. • Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen • Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsmiddelen bij werken op hoogte • Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. producten • Daling met 15% van het aantal vaststellingen m.b.t. elektriciteit • Stijging met 15% van het aantal ondernemingen dat een beroep doet op een EDPB voor risicobeheer • Stijging met 15% van het aantal opleidingsuren welzijn

Preventie: de eerste campagnegolf De campagne Afwerking verliep in twee golven: een preventieve golf en een handhavingsgolf. Het NAVB coördineerde de preventieve golf, die gevolgd werd door een handhavingsgolf, onder de exclusieve bevoegdheid van de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO). De preventieve golf liep in samenwerking met de sociale partners en tal van andere organisaties die het welzijn in de afwerkingssector kunnen bevorderen, zoals externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, arbeidsongevallenverzekeraars, veiligheidsen gezondheidscoördinatoren, de AD TWW, preventieadviseurs, verschillende beroepsfederaties… Samen vormden deze organisaties het overlegplatform van de campagne. Ter ondersteuning van de campagne verschenen er gerichte advertenties in de geschreven pers, die focusten op het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, een belangrijk hulpmiddel om ongevallen en beroepsziekten te voorkomen. De evolutie van de campagne werd bijgehouden in de Campagnekrant, een bijlage bij NAVB info.

90


Campagne “De bouw: ons werk, ons leven”

De campagne op het terrein De adviseurs van het NAVB besteedden tijdens hun bezoeken aan bouwplaatsen en ondernemingen speciale aandacht aan afwerkingsactiviteiten. Waar mogelijk reikten ze ter plaatse oplossingen aan voor de tekortkomingen die ze vaststelden op de werven. Van ieder werfbezoek werd een bezoekverslag opgemaakt met adviezen en eventueel foto’s en bijkomende commentaren, om zo een duidelijke momentopname te verkrijgen. De betrokken onderneming kreeg telkens een schriftelijk verslag. Naast de klassieke veiligheidsaspecten werd ook aandacht besteed aan de specifieke gezondheidsrisico’s waaraan de werknemers in deze sector blootgesteld kunnen worden. Het NAVB verbond zich ertoe de werknemers en de ondernemingen met alle beschikbare middelen te helpen het welzijnsbeleid op de werven en in de ondernemingen te verbeteren. Als de adviseurs tijdens hun contacten met een onderneming hiaten ontdekten die te wijten waren aan een gebrek aan opleiding, verwezen ze de ondernemingen door naar de diensten van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB). Onder het motto “Wie zijn stiel kent, gebruikt goed gerief” verdeelden de adviseurs ook oordopjes en folders met preventietips op de werven, om zo een gesprek te beginnen over veiligheid en gezondheid tijdens de afwerkingsfase.

Handhaving: de tweede campagnegolf De AD TWW nam de handhavingsgolf, die liep van begin augustus tot eind december 2009, voor haar rekening. Daarbij heeft ze vooral gelet op de volgende tekortkomingen: • Geen of onvoldoende maatregelen tegen vallen van hoogte - Het gebruik van steigers waarvan geen montage-, demontage- en ombouwschema, geen berekeningsnota en geen instructies voor de gebruikers bestaan - Het foute gebruik van ladders, het gebruik van slechte ladders, geen nazicht van de ladders, afwezigheid op de bouwplaats van documenten betreffende het nazicht • Hijstoestellen en arbeidsmiddelen - Geen keuring van de hijstoestellen - Het gebruik van hijstoestellen met ernstige gebreken - Het gebruik van houtbewerkingsmachines zonder afscherming van de bewegende delen • Het niet ter beschikking stellen (door de werkgever) van persoonlijke beschermingsmiddelen • Het ontbreken van essentiële sociale voorzieningen zoals toiletten, een refter en een wastafel met stromend water • Het niet naleven door de aannemer van de preventiemaatregelen uit het veiligheidsen gezondheidsplan die op hem van toepassing zijn • Het gebruik van elektratoebehoren dat niet voldoet aan de geldende wetgeving


91

Resultaten Om het effect van de campagne te evalueren, dienen we ons te baseren op de evolutie van de secundaire doelstellingen. Dit geeft de volgende resultaten: • Daling met 17% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsorganisatie. Onder de noemer ‘arbeidsorganisatie’ valt een brede waaier aan aandachtspunten, zoals afspraken over samenwerking en coördinatie (coactiviteit), werfinrichting, instructies, EHBO, brandpreventie, signalisatie en ergonomie. • Stijging met 1,7% van het aantal vaststellingen m.b.t. het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen • Daling met 17,4% van het aantal vaststellingen m.b.t. arbeidsmiddelen bij werken op hoogte • Daling met 5% van het aantal vaststellingen m.b.t. producten • Stijging met 5,2% van het aantal vaststellingen m.b.t. elektriciteit • Evolutie van het aantal ondernemingen dat een beroep doet op een EDPB voor risicobeheer* • Het aantal opleidingsuren WELZIJN (veiligheid, EHBO, ergonomie…) voor de afwerkingssector is het afgelopen jaar met 16% (= gewogen gemiddelde) gestegen. Als we louter het aspect opleidingsuren VEILIGHEID (VCA, veilig werken op hoogte…) bekijken dan is het aantal opleidinguren met 10% (= gewogen gemiddelde) gestegen. Opvallend is dat vooral de subsector schrijnwerk betreffende opleidingsuren de grootste stijging kent.

De toekomst In 2009 werd gekozen voor thematische campagnes voor de hele bouwsector als strategie vanaf 2010, in plaats van doelgroepgerichte campagnes.

* Deze cijfers zijn nog niet beschikbaar op het ogenblik van de publicatie van het jaarverslag.

92


Campagne “De bouw: ons werk, ons leven”


93

Symposium ISSA-C Van 23 tot 25 november 2009 vond in het nieuwe Brusselse congrescentrum Square het Internationaal Symposium van ISSA-C over Veiligheid en Gezondheid in de Bouw plaats. Dit succesvolle XXIXe symposium van de sectie Bouw van de International Social Security Association (Internationale Vereniging voor Sociale Zekerheid - ISSA) over vergrijzing en globalisering werd georganiseerd door het NAVB en mee mogelijk gemaakt dankzij de steun van Federale Verzekering en de FOD WASO. In de dagelijkse bouwpraktijk zijn de gevolgen van de vergrijzing en globalisering al sterk merkbaar: minder sociale bescherming door verschillende internationale standaarden, communicatieproblemen en gezondheidsklachten zoals spier-skeletaandoeningen en stress, zijn dagelijkse kost. De arbeidsmigratie en het afnemende werkvermogen door veroudering leiden wereldwijd ook tot een verhoogd aantal arbeidsongevallen en een hoger verzuim. Om de nieuwste inzichten en goedepraktijkvoorbeelden over deze twee hoofdthema’s uit te wisselen, kwamen specialisten en werkgevers- en werknemersorganisaties uit de hele wereld drie dagen lang samen in hartje Brussel. Ze hadden allen eenzelfde doel voor ogen, nl. de veiligheid en gezondheid van de werknemers verbeteren door in te zetten op preventie. Academici, architecten, preventieadviseurs, veiligheidscoordinatoren, arbeidsgeneesheren, vakbondsmilitanten, werkgevers, ... legden tijdens het symposium de laatste inzichten bloot en reikten goedepraktijkvoorbeelden aan om het veiligheidsen gezondheidspeil op de bouwplaatsen verder naar omhoog te halen en dit in een sterk evoluerende en veranderende wereld. Ze konden ideeën, ervaringen en innovatieve acties uitwisselen en benutten.

Verloop De eerste dag van het symposium was gewijd aan de problematiek van vergrijzing. De Finse professor Ilmarinen legde uit hoe de productiviteit van oudere werknemers verhoogd kan worden door welzijnsmaatregelen, waarna de overheden en de sociale partners hun visie op globalisering gaven. ’s Namiddags traden Cees van Vliet en Jutta Vestring van ISSA-C op als moderator tijdens de presentaties van de verschillende sprekers. De recepties tussendoor waren een ideaal networkingmoment. Verschillende standhouders boden gratis preventiemateriaal aan. Zo gaf het NAVB gratis posters, stickers, oordopjes… weg. Van ISSA-C kregen de bezoekers aan het symposium de brochure “Pictures for prevention”, een heel nuttige publicatie met algemene preventietips die voor alle bouwvakkers in de wereld begrijpbaar zijn. De brochure bevat namelijk enkel illustraties die bouwvakkers afbeelden in goede en slechte bouwplaatssituaties. Een dag later stond globalisering centraal, een thema dat werd ingeleid door Ahmadou Yeri Diop van het Senegalese Fonds voor Sociale Zekerheid. In de daaropvolgende presentaties door vertegenwoordigers van de overheid en de werknemers- en werkgeversorganisaties, legden de internationale sprekers andere accenten, wat tot een interessante wisselwerking leidde. Carl Heyrman en Knut Ringen lieten ’s namiddags enkele sprekers aan het woord die de situatie van de buitenlandse arbeidskrachten toelichtten en een aantal beleidsvoorstellen daaromtrent formuleerden. Het galadiner ’s avonds, met onder meer geslaagde speeches van Justin Daerden,


95

voorzitter van het NAVB, en Gérard Ropert, voorzitter van ISSA-C, vormde een feestelijk intermezzo. De wervelende show van The Strings, een elektronisch strijkensemble, werd door de zaal heel enthousiast onthaald. Op woensdag werden de lijnen voor de toekomst uitgestippeld tijdens een rondetafelgesprek. Als afsluiting van het symposium werd ten slotte een gezamenlijk, concreet engagement genomen door de ondertekening van de ‘Verklaring van Brussel’, de officiële synthese van het symposium.

De Verklaring van Brussel De internationale sociale partners traden in debat met vertegenwoordigers van overheden en van internationale welzijnsorganisaties, waaronder ISSA-C. Ze raakten het eens over een reeks maatregelen die nodig zijn om de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid verder te verbeteren. Deze maatregelen werden opgenomen in de “Verklaring van Brussel”, die op haar beurt een basisdocument vormt bij de uitwerking van nationale programma’s. De sociale partners, de overheden en de welzijnsorganisaties namen onder meer de volgende besluiten: • Alle bouwbetrokkenen in alle landen zouden massaal actie moeten ondernemen om veilige en gezonde werkomstandigheden te garanderen voor de bouwvakkers. • Alle landen zouden de nodige maatregelen moeten nemen om de werkomstandigheden van bouwvakkers te verbeteren, zodat ze in goede gezondheid tot hun normale pensioenleeftijd kunnen blijven werken. • Alle landen zouden hun engagementen inzake socialezekerheidsregelingen en inzake de preventie van ongevallen en ziekten in de bouw moeten herbevestigen door ervoor te zorgen dat er gebouwd wordt in overeenstemming met de hoogste arbeidsstandaarden. De ondertekenaars van de Verklaring besloten ook om alle betrokkenen ertoe aan te zetten de implementatie te bevorderen van een aantal acties waarmee de veiligheid en gezondheid op het werk in de bouw blijvend verbeterd kunnen worden. De volledige Verklaring vindt u achteraan dit hoofdstuk in het Engels en staat ook te lezen op de website van ISSA-C (http://www.cramif.fr/aiss/colloque_bruxelles/the-declaration-of-brussels.asp). De verklaring van Brussel is ondertussen al een inspiratiebron gebleken bij de uitwerking van een nieuwe arbeidsreglementering in India. Maar ook in België zal ze, onder meer via het NAVB, in praktijk worden gebracht. Tijdens het volgende internationaal symposium zal een stand van zaken worden opgemaakt van de implementering van de Verklaring van Brussel. We zullen alles in het werk stellen om een mooie balans te kunnen voorstellen. Daarbij rekenen we op de steun van alle betrokkenen bij het bouwproces.

Evaluatie De deelnemers aan het symposium konden hun mening geven over de inhoud, de communicatie en de organisatie van het symposium. De totale respons op de verschillende vragen was gemiddeld genomen zeer positief.

96


Symposium

• Bijna 90% van de deelnemers vond dat de thema’s vergrijzing en globalisering relevant tot zeer belangrijk waren. • Meer dan 80% vond de verschillende sessies inhoudelijk goed tot excellent. • Meer dan 90% vond de communicatie over het symposium goed tot excellent. • Bijna 90% vond de organisatie van het symposium inhoudelijk goed tot excellent.

Het XXXe symposium Het volgende symposium van ISSA-C vindt plaats in 2012, in de stad Boston. Deze dertigste internationale meeting over welzijn op het werk in de bouwsector wordt een gedenkwaardige jubileumeditie.

Bedanking Het NAVB dankt uitdrukkelijk alle sprekers, alle deelnemers, alle organisaties, alle medewerkers en zeker ook de sponsors Federale Verzekering en FOD WASO, die dit fantastische evenement mee mogelijk gemaakt hebben.


97

Internationale samenwerking Arbeidsongevallen en beroepsziekten in de bouwnijverheid doen zich niet enkel voor in België. Ook andere landen in en buiten Europa worden geteisterd door vaak dezelfde problemen als deze op de Belgische bouwplaatsen. Of België goed of minder goed scoort op het vlak van preventie, is een vraag die moeilijk te beantwoorden is. Cijfers van arbeidsongevallen en beroepsziekten vergelijken over de grenzen heen, is vaak zoals appelen met peren vergelijken. Wat wel met zekerheid gezegd kan worden, is dat het aantal arbeidsongevallen in de bouw in ons land stagneert, weliswaar op het laagste peil ooit. Om tot verdere dalingen te komen zullen bijkomende acties opgezet moeten worden, want een sector zonder arbeidsongevallen en beroepsziekten moet voor ons allen de ultieme doelstelling blijven. Meer en meer bedrijven van buiten België worden actief op ons grondgebied. Van een mondialisering van de Belgische bouwsector is voorlopig nog geen sprake, maar een Europeanisering is dichterbij dan op het eerste gezicht lijkt en de maatschappij evolueert ontzettend snel: ook meer en meer Braziliaanse werkkrachten zijn actief op onze bouwplaatsen. Onder meer daarom is het van het grootste belang dat een organisatie als het NAVB ook over de grenzen heen kijkt en kennis vergaart over de manier waarop andere landen de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten aanpakken. Wereldwijd zijn immers ook succesvolle strategieën, acties en producten ontwikkeld die geleid hebben tot significante resultaten. Deze kunnen als inspiratiebron dienen voor de Belgische bouwsector bij het uitwerken en voeren van eigen acties. Maar andersom wordt ook de expertise van het NAVB meer en meer gesmaakt in het buitenland. Om deze informatie-uitwisseling te bewerkstelligen is het van belang om ook deel uit te maken van internationale netwerken.


103

Daartoe maakt het NAVB actief deel uit van: • De sectie Bouw van ISSA (International Social Security Association) • De International Roundtable • Het Belgische Focalpoint van het Europees Agentschap te Bilbao • Samenwerkingen met de ILO (International Labour Organization) • Het internationaal VCA-platform • De international task force for Safety and Health in Construction Gezien de faam van het NAVB werd de organisatie van het XXIXe Symposium over arbeidsveiligheid en -gezondheid in de bouw in 2009 toevertrouwd aan het NAVB. De organisatie van dit symposium is niet alleen een uithangbord voor de Belgische bouw- en preventiewereld, maar is tevens een mijlpaal geworden via de “Verklaring van Brussel”. Meer informatie over dit Internationaal symposium vindt u in het desbetreffende hoofdstuk van dit jaarverslag. Daarnaast onderhoudt het NAVB ook verscheidene bilaterale contacten met diverse organisaties binnen en buiten Europa. Het ultieme doel van deze contacten is om op termijn te komen tot de gemeenschappelijke uitwerking van strategieën, actieplannen en producten. Ten slotte werd de expertise van het NAVB ook aangewend in een aantal internationale Europese dossiers.

104


Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf Sint-Jansstraat 4 • 1000 Brussel Vanaf 30 juni 2010: Koningsstraat 132 bus 4 • 1000 Brussel Tel.: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05

E-mail: [email protected] Website: www.navb.be

Assessment, Onderzoek en Ontwikkeling

Recommend Documents