Jaarverslag 2013
Het onderzoek naar groei, ontwikkeling en gezondheid
Voorwoord Het gaat erg goed met Generation R. Het afgelopen jaar was weer een mooi en succesvol jaar waarin de duizenden deelnemende kinderen en hun ouders ons in staat hebben gesteld antwoord te geven op maatschappelijk relevante en belangrijke vraagstellingen. Zo helpt iedere deelnemer een beetje mee om toekomstige generaties kinderen gezond te laten opgroeien. De onderzoeken op het Focus op 9 onderzoekscentrum zijn in volle gang en verlopen fantastisch! In 2013 hebben we al 2500 Generation R deelnemers voor deze fase mogen ontvangen, een mooie mijlpaal. Daarnaast is in 2013 een MRI centrum aan het Focus op 9 onderzoek toegevoegd. MRI biedt ons de mogelijkheid om van alle deelnemende kinderen nog gedetailleerder gegevens te verzamelen. Zo wordt onder andere gekeken naar de hersenen, het hart, de longen en buikorganen zoals de lever. De scans zijn van groot belang voor onderzoek naar de oorzaken van onder andere hartaandoeningen en gedragsproblemen. Uiteraard willen we alle deelnemers, medewerkers, samenwerkende organisaties en financiers hartelijk danken voor hun onmisbare inzet, steun en toewijding in 2013. U maakt het mogelijk dat dit prachtige en belangrijke onderzoek kan worden uitgevoerd.
Prof.dr. Vincent W.V. Jaddoe
Prof.dr. Albert Hofman
Directeur Generation R
Afdelingshoofd Generation R
Generation R Generation R houdt zich bezig met de vraag waarom het ene kind zich optimaal ontwikkelt en het andere kind niet. Bijna 10.000 in Rotterdam geboren kinderen en hun ouders helpen ons deze vraag te beantwoorden. Inmiddels is Generation R een wereldberoemd onderzoek naar gezondheids- en gedragsproblemen. Niet eerder werd zo’n grote groep kinderen vanaf de vroege zwangerschap tot de jonge volwassenheid gevolgd. Hierdoor levert Generation R een belangrijke bijdrage aan de gezondheid en zorg voor alle kinderen en ouders in Nederland en daarbuiten. Deelnemers
Generation R zou niet kunnen bestaan zonder de trouwe deelname van alle duizenden deelnemende kinderen en hun ouders. Om hen hiervoor te bedanken, zijn er in 2013 twee evenementen georganiseerd voor de deelnemende kinderen.
van Generation R zijn vaak onderwerp van discussie geweest in de Tweede Kamer. Veel van deze bevindingen hebben invloed op de huidige werkwijze in de gezondheidszorg. In het afgelopen jaar is er in zowel nationale als internationale media aandacht geweest voor Generation R. In maart 2013 was in de weekendbijlage van het AD uitgebreid aandacht voor Generation R. Voor het 10 jarig bestaan zijn twee deelnemers gevolgd tijdens hun bezoek aan Focus op 9. In het artikel was aandacht voor de werkwijze van Generation R, resultaten en de toekomst.
In januari 2013 waren er twee redenen voor een feestje: het Erasmus MC Sophia Kinder ziekenhuis bestond 150 jaar en de oudste Generation R kinderen waren alweer 10 jaar geworden. In dat kader hebben 200 Generation R deelnemers geprobeerd het record ‘de langste taart’ te verbreken. In de Cruise Terminal in Rotterdam is die recordpoging geslaagd en werd een 500 meter lange appeltaart gemaakt.
In oktober 2013 maakte Euronews het item ‘Food for thought’ waarvoor ze onder andere in het Generation R onderzoekscentrum beeldopnames hebben gemaakt. Dit nieuwsitem ging over hoe specifieke voedingsstoffen de geestelijke ontwikkeling en prestaties van baby’s, kinderen en tieners kan beïnvloeden. Binnen Generation R worden hiervoor de voedingsgewoonten van alle deelnemers in kaart gebracht.
In juli 2013 werden Generation R deelnemers uitgenodigd om deel te namen een een circusdag van Circus Rotjeknor. De deelnemers konden verspreid over de dag deelnemen aan een circus-workshop waarin ze onder andere leerden koord dansen, jongleren, bal lopen en op één wiel fietsen.
In de media
Generation R heeft al tot veel mooie en belangrijke onderzoeksresultaten geleid. Dit blijkt wel uit het grote aantal wetenschappelijke publicaties en de aandacht van landelijke en internationale media. De bevindingen
Layla de Jonge Radioloog in opleiding
“Bij Generation R heb ik onder andere geleerd om wetenschappelijke literatuur kritisch te beoordelen. Deze kritische beoorling komt goed van pas in de praktijk bij Radiologie, waar de onderbouwing van het behandeltraject steeds meer gebasseerd is op adequaat uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek.”
Focus op 9 In 2013 is binnen Focus op 9 de mijlpaal van 2500 deelnemers bereikt en we hopen nog veel deelnemers te mogen ontvangen. Het is belangrijk om metingen bij 9-jarige kinderen te verrichten. De deelnemers bevinden zich in een belangrijke fase in hun leven: ze zijn halverwege de lagere school en naderen de puberteit. Het koppelen van de gegevens van negenjarigen aan de al verzamelde gegevens tijdens de zwangerschap, de eerste jaren na de geboorte en Focus op 5, geeft een uniek beeld van de groei, ontwikkeling en gezondheid tot de leeftijd van 9 jaar. Metingen
Tijdens twee bezoeken aan ons onderzoekscentrum worden uitgebreide metingen gedaan met de nieuwste methoden en technieken, zoals: • • • • • • • • •
2D en 3D foto’s van het gebit en de kaken DEXA lichaamsscan van de botten Audiometingen Allergietest Gedrags- en motoriekonderzoek Oogonderzoek Lengte, gewicht, hoofdgroei en bloeddruk Groei en functie van hart- en bloedvaten Verzamelen van speeksel, neusslijm, urine en bloed
MRI centrum
Sinds juni 2013 maakt Generation R, als onderdeel van Focus op 9, dagelijks gebruik van een eigen MRI Centrum. Dit is uniek, nergens ter wereld wordt in een bevolkingsonderzoek op zo’n grote schaal MRI toepast bij gezonde kinderen van deze leeftijd. De MRI maakt het mogelijk nauwkeurige foto’s van de binnenkant van het lichaam te maken, zonder dat hier röntgenstraling of radioactiviteit aan te pas komt. De uitbreiding met een MRI scan is bijzonder waardevol voor onderzoek naar de vroegste ontwikkeling van onder andere astma, hart- en vaatziekten, neurologische aandoeningen en gedragsproblemen.
Met licht, muziek en videobeelden kan de sfeer in de MRI-ruimte aangepast worden, waardoor de kinderen zich meer op hun gemak voelen. Per dag gaan er 10 Generation R kinderen in de MRI scanner. Omdat het voor de kinderen zo leuk mogelijk moet zijn, kunnen ze tijdens het onderzoek een DVD kijken die ze zelf mee mogen nemen. Om ervoor te zorgen dat tijdens het maken van de MRI scan alle kinderen zo stil mogelijk liggen, wordt dit van te voren geoefend in de oefenscanner. Verschillende afdelingen en onderzoeksgroepen binnen het Erasmus MC, de Erasmus Universiteit Rotterdam en andere universiteiten maken gebruik van de dataverzameling en resultaten van het Generation R MRI onderzoek. De toevoeging van MRI aan Generation R zorgt ervoor dat dit onderzoek op internationaal niveau vooruit blijft lopen. Voorbeelden van enkele onderzoeksprojecten in het Generation R MRI Centrum: • • • • • •
Risicofactoren voor vervetting van de lever Buikvet en suikerziekte bij kinderen Hersenafwijkingen en gedrag en leerproblemen Ontwikkeling van het hart en de grote bloedvaten Structuur van de longen en het risico op astma Middelen gebruik tijdens de zwangerschap en hersenafwijkingen
“Dankzij mijn tijd bij Generation R heb ik Global Research ervaring op kunnen doen door samen te werken met cohorten van over de hele wereld op het gebied van astma.” Ralf van der Valk Co-assistent
Eszter Szekely Postdoc onderzoeker
“De onderzoekservaring en kinderpsychiatrische kennis die ik bij Generation R heb opgedaan, heb ik nog dagelijks nodig in mijn huidige functie als postdoc onderzoeker aan het Amerikaanse National Insitute of Health.”
Organisatie Generation R levert een belangrijke bijdrage aan verschillende gezondheidsvraagstukken gericht op kinderen en jonge gezinnen. De resultaten dragen bij aan een betere gezondheid van toekomstige generaties kinderen in Nederland. Om dit doel te bereiken wordt er niet alleen samen gewerkt met het Erasmus MC, de Erasmus Universiteit en het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis, maar is er ook een nauwe samenwerking met zorgverleners voor moeder en kind, scholen en de GGD Rotterdam Rijnmond. Kenniscentrum voor gezond opgroeien
Generation R is over de jaren uitgegroeid tot een kenniscentrum voor de groei, ontwikkeling en gezondheid van alle kinderen in Nederland. Dagelijks beantwoorden ruim 40 jonge onderzoekers verschillende onderzoeksvragen gericht op de gezondheid van (zwangere) vrouwen, vaders en jonge kinderen. Zo leidt Generation R een nieuwe generatie onderzoekers op voor toekomstig jeugdgezondheidsonderzoek. Generation R onderzoekers zijn onder andere: basisartsen, kinderartsen, epidemiologen, psychologen, pedagogen, kinder- en jeugdpsychiaters, neurologen, gynaecologen en bewegingswetenschappers.
Management team
Generation R wordt geleid door een Management Team. Hier worden alle inhoudelijke beslissingen genomen over onderzoeksprojecten en metingen. In het Management Team zitten de directieleden, de onderzoeksleiders en de manager bedrijfsvoering. De dagelijkse verantwoordelijkheid voor de planning en uitvoering ligt bij de directie. Daarnaast is een vast team van ongeveer dertig medewerkers belast met de metingen op het onderzoekscentrum. In 2013 bestond het Management Team uit de volgende leden:
“Naast onderzoek doen geef ik nu ook onderwijs. De Generation R resultaten zijn altijd een grote inspiratiebron om zowel de methodologie als het belang van pedagogisch onderzoek aan studenten uit te leggen.”
Nicole Lucassen Universitair docent Pedagogische Wetenschappen
Directie: • Prof.dr. Albert Hofman, afdelingshoofd • Prof.dr. Vincent W.V. Jaddoe, directeur • Drs. Jacobus T.N. Lubbe, manager gezondheidswetenschappen Onderzoeksleiders: • Prof.dr. Cornelia M. van Duijn, genetische epidemiologie • Prof.dr. Oscar H. Franco, epidemiologie • Prof.dr. Johan C. de Jongste, kinderlongziekten • Prof.dr. Caroline C.W. Klaver, oogheelkunde • Prof.dr. Aad van der Lugt, neuroradiologie • Prof.dr. Johan P. Mackenbach, maatschappelijke gezondheidszorg • Prof.dr. Henriette A. Moll, kindergeneeskunde • Prof.dr. Hein Raat, maatschappelijke gezondheidszorg • Prof.dr. Edmond H.H.M. Rings, kindergeneeskunde • Dr. Fernando Rivadeneira Ramirez, endocrinologie • Prof.dr. Eric A.P. Steegers, verloskunde en vrouwenziekten • Prof.dr. Henning W. Tiemeier, kinder- en jeugdpsychiatrie • Prof.dr. André G. Uitterlinden, complexe genetica • Prof.dr. Frank C. Verhulst, kinder- en jeugdpsychiatrie • Prof.dr. Eppo B. Wolvius, mond,- kaak,- en aangezichtschirurgie • Prof.dr. Marinus H. van IJzendoorn, gezinspedagogiek
“Met onderzoek doen binnen Generation R, leer je je eigen onderzoeksproject te coördineren en uit te voeren. Binnen het onderzoekproject dat ik nu uitvoer voor de GGD Rotterdam kan ik deze kennis goed toepassen.” Ilse Flink Onderzoeker Maatschappelijke Gezondheidszorg
Onderzoekers Dagelijks zijn meer dan veertig jonge onderzoekers bezig om in het kader van hun promotieonderzoek allerlei onderzoeksvragen te beantwoorden. Tussen 2006 en 2012 zijn er al 31 onderzoekers binnen Generation R gepromoveerd. Daar zijn er het afgelopen jaar nog eens 6 bijgekomen. Na hun tijd bij Generation R komen deze onderzoekers op uiteenlopende werkplekken terecht. Rob Taal - Kinderarts in opleiding “Ik heb geleerd dat je goed onderzoek niet in een dag kan voltooien, het tijd nodig heeft om te rijpen en dat voldoende tijd de kwaliteit van het werk verhoogd. In mijn huidige functie adviseer en draag ik bij aan het opzetten van onderzoeksprojecten.”
Rianne Kok - Orthopedagoog, docent “Ik kan mijn ervaring en kennis goed gebruiken bij het opzetten van nieuwe onderzoeksprojecten. Daarnaast gebruik ik mijn inhoudelijke Generation R kennis bij het schrijven van artikelen en in het vormgeven van onderwijs.”
Rob heeft bij Generation R gekeken naar de groei van kinderen, de ontwikkeling van het hart, de bloedvaten en de nieren. Hij is op zoek gegaan naar genetische- en omgevingsfactoren tijdens de zwangerschap die van invloed zijn op de ontwikkeling van de nieren van het kind. Een bepaald voedingspatroon kan bijvoorbeeld een positieve uitwerking hebben, terwijl roken en/of alcoholgebruik tijdens de zwangerschap juist kan leiden tot een hogere bloeddruk op latere leeftijd.
Rianne heeft bij Generation R onderzoek gedaan naar de rol van de opvoeding bij het leren beheersen van emoties en gedrag. Het blijkt dat een warme en veilige gehechtheidsrelatie van belang is voor jonge kinderen om met hun emoties en gedrag om te kunnen gaan. Kinderen met een veilige gehechtheidsrelatie verzetten zich minder als hen wordt gevraagd opdrachten uit te voeren die ze niet graag doen. Als moeders een negatieve aanpak hebben, met commanderen en fysiek ingrijpen, gehoorzamen kinderen minder vaak.
Uit het onderzoek blijkt dat kinderen met een te hoog geboortegewicht, een groter risico hebben op het ontwikkelen van overgewicht op latere leeftijd. Ook bleek dat roken van de moeder tijdens de zwangerschap kan leiden tot kleinere nieren van het kind. Met dit onderzoek heeft Rob bijgedragen aan de ontwikkeling van preventieve maatregelen tegen overgewicht en nierziekten.
Op lange termijn kunnen kinderen met een positieve opvoeding zichzelf beter in de hand houden. Ze leren goed omgaan met hun emoties, wat als ze ouder zijn handig is op bijvoorbeeld school of bij een sportvereniging. Rianne heeft met haar onderzoek bijgedragen aan de kennis over het complexe samenspel tussen opvoeding en biologische factoren in de ontwikkeling van zelfregulatie.
“Ik werk nu bij het National Institute of Child Health and Human Development in Amerika, waar ik gelijke epidemiologische en statistische analyses toepas bij het beantwoorden van onderzoeksvragen.” Akhgar Ghassabian Postdoc onderzoeker
“De kritische en analytische houding die ik tijdens mijn onderzoeksjaren heb uitgekristalliseerd, helpen mij ook bij een functie binnen de neurologie.” Busra Durmus Arts in opleiding tot neuroloog
Publicatielijst 2013 De resultaten van Generation R worden gepubliceerd in toonaangevende internationale vakbladen. Het aantal publicaties loopt sinds het begin van het onderzoek jaarlijks flink op. Maar liefs 67 artikelen met belangrijke onderzoeksresultaten werden afgelopen jaar door de Generation R onderzoekers gepubliceerd. Hieronder vindt u het overzicht. 1. Basten MM, Althoff RR, Tiemeier H, Jaddoe VW,
S, Lagou V, Power C, Prokopenko I, Evans DM, Kemp JP,
12;128(20):2202-10. Epub 2013 Oct 17.
Hofman A, Hudziak JJ, Verhulst FC, van der Ende J. The
St Pourcain B, Ring S, Palotie A, Kajantie E, Osmond C,
15. Gaillard R, Arends LR, Steegers EA, Hofman A, Jaddoe
dysregulation profile in young children: empirically defined
Lehtimaki T, Viikari JS, Kahonen M, Warrington NM,
VW. Second- and third-trimester placental hemodynamics
classes in the Generation R study. J Am Acad Child Adolesc
Lye SJ, Palmer LJ, Tiesler CMT, Flexeder C, Montgomery
and the risks of pregnancy complications: the Generation
Psychiatry. 2013 Aug;52(8):841-850.e2. Epub 2013 Jun 22.
GW, Medland SE, Hofman A, Hakonarson H, Guxens M,
R Study. Am J Epidemiol. 2013 Apr 15;177(8):743-54.
Bartels M, Salomaa V, Murabito JM, Kaprio J, Sorensen
Epub 2013 Mar 10.
2. van Batenburg-Eddes T, Henrichs J, Schenk JJ, Sincer I,
TIA, Ballester F, Bisgaard H, Boomsma DI, Koppelman
de Groot L, Hofman A, Jaddoe VW, Verhulst FC, Tiemeier
GH, Grant SFA, Jaddoe VWV, Martin NG, Heinrich
16. Gaillard R, Durmuş B, Hofman A, Mackenbach JP,
H. Early infant neuromotor assessment is associated with
J, Pennell CE, Raitakari OT, Eriksson JG, Smith GD,
Steegers EA, Jaddoe VW. Risk factors and outcomes
language and nonverbal cognitive function in toddlers:
Hypponen E, Jarvelin MR, McCarthy MI, Ripatti S,
of maternal obesity and excessive weight gain during
the Generation R Study. J Dev Behav Pediatr. 2013
Widen E, Consortium R and EGG EGG. Genome-wide
pregnancy. Obesity (Silver Spring). 2013 May;21(5):1046-
Jun;34(5):326-34. Epub 2013 May 28.
association and longitudinal analyses reveal genetic loci
55.
linking pubertal height growth, pubertal timing and 3. van Batenburg-Eddes T, Brion MJ, Henrichs J, Jaddoe
childhood adiposity. Human Molecular Genetics 2013 Jul
17. Ghassabian A, Herba CM, Roza SJ, Govaert P,
VW, Hofman A, Verhulst FC, Lawlor DA, Davey Smith
1;22(13):2735-2747.
Schenk JJ, Jaddoe VW, Hofman A, White T, Verhulst FC, Tiemeier H. Infant brain structures, executive function,
G, Tiemeier H. Parental depressive and anxiety symptoms during pregnancy and attention problems in children: a
9. Driessen LM, Jong Kiefte-de JC, Wijtzes A, de Vries SI,
and attention deficit/hyperactivity problems at preschool
cross-cohort consistency study. J Child Psychol Psychiatry.
Jaddoe VW, Hofman A, Raat H, Moll HA. Physical activity
age. A prospective study. J Child Psychol Psychiatry. 2013
2013 May;54(5):591-600. Epub 2012 Dec 7.
and functional constipation during the preschool period:
Jan;54(1):96-104. Epub 2012 Aug 28.
the Generation R study. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2013 4. Bouwland-Both MI, van Mil NH, Stolk L, Eilers PH,
Dec;57(6):768-74. Epub 2013 Jul 11.
18. Guxens M, Tiemeier H, Jansen PW, Raat H, Hofman A, Sunyer J, Jaddoe VW. Parental psychological distress
Verbiest MM, Heijmans BT, Tiemeier H, Hofman A, Steegers EA, Jaddoe VW, Steegers-Theunissen RP. DNA
10. Durmuş B, Arends LR, Ay L, Hokken-Koelega AC,
during pregnancy and early growth in preschool children:
methylation of IGF2DMR and H19 is associated with fetal
Raat H, Hofman A, Steegers EA, Jaddoe VW. Parental
the generation R study. Am J Epidemiol. 2013 Mar
and infant growth: the generation R study. PLoS One. 2013
anthropometrics, early growth and the risk of overweight
15;177(6):538-47. Epub 2013 Feb 22.
Dec 12;8(12):e81731. eCollection 2013.
in pre-school children: the Generation R Study. Pediatr Obes. 2013 Oct;8(5):339-50. Epub 2012 Dec 12.
19. Hafkamp-de Groen E, Lingsma HF, Caudri D, Levie D, Wijga A, Koppelman GH, Duijts L, Jaddoe VW, Smit
5. Bouwland-Both MI, Steegers EA, Lindemans J, Russcher H, Hofman A, Geurts-Moespot AJ, Sweep FC, Jaddoe VW,
11. Elfrink ME, Moll HA, Kiefte-de Jong JC, El
HA, Kerkhof M, Moll HA, Hofman A, Steyerberg EW,
Steegers-Theunissen RP. Maternal soluble fms-like tyrosine
Marroun H, Jaddoe VW, Hofman A, Stricker BH, ten
de Jongste JC, Raat H. Predicting asthma in preschool
kinase-1, placental growth factor, plasminogen activator
Cate JM, Veerkamp JS. Is maternal use of medicines
children with asthma-like symptoms: validating and
inhibitor-2, and folate concentrations and early fetal
during pregnancy associated with deciduous molar
updating the PIAMA risk score. J Allergy Clin Immunol.
size: the Generation R study. Am J Obstet Gynecol. 2013
hypomineralisation in the offspring? A prospective,
2013 Dec;132(6):1303-10. Epub 2013 Aug 26.
Aug;209(2):121.e1-11. Epub 2013 Apr 10.
population-based study. Drug Saf. 2013 Aug;36(8):627-33. Epub 2013 June 8.
20. Hafkamp-de Groen E, Sonnenschein-van der Voort AM, Mackenbach JP, Duijts L, Jaddoe VW, Moll HA,
6. Bouwland-Both MI, Steegers-Theunissen RP, Vujkovic M, Lesaffre EM, Mook-Kanamori DO, Hofman A,
12. Flink IJ, Prins RG, Mackenbach JJ, Jaddoe VW, Hofman
Hofman A, de Jongste JC, Raat H. Socioeconomic and
Lindemans J, Russcher H, Jaddoe VW, Steegers EA. A
A, Verhulst FC, Tiemeier H, Raat H. Neighborhood ethnic
sociodemographic factors associated with asthma related
periconceptional energy-rich dietary pattern is associated
diversity and behavioral and emotional problems in 3 year
outcomes in early childhood: the Generation R Study.
with early fetal growth: the Generation R study. BJOG. 2013
olds: results from the Generation R Study. PLoS One. 2013
PLoS One. 2013 Nov 11;8(11). eCollection 2013.
Mar;120(4):435-45. Epub 2012 Nov 30.
Aug 14;8(8):e70070. Epub 2013 August 24. eCollection 2013.
21. Hafkamp-de Groen E, Mohangoo AD, Landgraf JM, de Jongste JC, Duijts L, Moll HA, Jaddoe VW, Hofman
7. Cents RA, Diamantopoulou S, Hudziak JJ, Jaddoe VW, Hofman A, Verhulst FC, Lambregtse-van den Berg MP,
13. Flink IJ, Beirens TM, Looman C, Landgraf JM,
A, Raat H. The impact of preschool wheezing patterns on
Tiemeier H. Trajectories of maternal depressive symptoms
Tiemeier H, Mol HA, Jaddoe VW, Hofman A, Mackenbach
health-related quality of life at age 4 years. Eur Respir J.
predict child problem behaviour: the Generation R study.
JP, Raat H. Health-related quality of life of infants from
2013 Apr;41(4):952-9. Epub 2012 Jul 12.
Psychol Med. 2013 Jan;43(1):13-25. Epub 2012 Apr 11.
ethnic minority groups: the Generation R Study. Qual Life Res. 2013 Apr;22(3):653-64. Epub 2012 May 10.
22. Henrichs J, Rescorla L, Donkersloot C, Schenk JJ, Raat H, Jaddoe VW, Hofman A, Verhulst FC, Tiemeier H. Early
8. Cousminer DL, Berry DJ, Timpson NJ, Ang W, Thiering E, Byrne EM, Taal HR, Huikari V, Bradfield JP, Kerkhof
14. Gaillard R, Steegers EA, Tiemeier H, Hofman A,
vocabulary delay and behavioral/emotional problems in
M, Groen-Blokhuis MM, Kreiner-Moller E, Marinelli M,
Jaddoe VW. Placental vascular dysfunction, fetal and
early childhood: the generation R study. J Speech Lang
Holst C, Leinonen JT, Perry JRB, Surakka I, Pietilainen O,
childhood growth, and cardiovascular development:
Hear Res. 2013 Apr;56(2):553-66. Epub 2012 Aug 15.
Kettunen J, Anttila V, Kaakinen M, Sovio U, Pouta A, Das
The generation R study. Circulation. 2013 Nov
Publicatielijst 2013 23. Heppe DH, Medina-Gomez C, Hofman A, Franco OH,
SM, Lakka TA, Körner A, Loos RJ, Ong KK, Vollenweider
patterns in toddlers. Br J Nutr. 2013 Jan 14;109(1):137-47.
Rivadeneira F, Jaddoe VW. Maternal first-trimester diet and
P, van Duijn CM, Koppelman GH, Hattersley AT, Holloway
Epub 2012 Apr 5.
childhood bone mass: the Generation R Study. Am J Clin Nutr.
JW, Hocher B, Heinrich J, Power C, Melbye M, Guxens M,
2013 Jul;98(1):224-32. Epub 2013 May 29.
Pennell CE, Bønnelykke K, Bisgaard H, Eriksson JG, Widén
36. Kok R, Linting M, Bakermans-Kranenburg MJ, van
E, Hakonarson H, Uitterlinden AG, Pouta A, Lawlor DA,
Ijzendoorn MH, Jaddoe VW, Hofman A, Verhulst FC,
24. Heppe DH, Kiefte-de Jong JC, Durmuş B, Moll HA, Raat H,
Smith GD, Frayling TM, McCarthy MI, Grant SF, Jaddoe VW,
Tiemeier H. Maternal sensitivity and internalizing problems:
Hofman A, Jaddoe VW Parental, fetal, and infant risk factors
Jarvelin MR, Timpson NJ, Prokopenko I, Freathy RM; Early
Evidence from two longitudinal studies in early childhood.
for preschool overweight: the Generation R Study. Pediatr Res.
Growth Genetics (EGG) Consortium. New loci associated
Child Psychiatry Hum Dev. 2013 Dec;44(6):751-65. Epub 2013
2013 Jan;73(1):120-7. Epub 2012 Nov 8.
with birth weight identify genetic links between intrauterine
Feb 14.
growth and adult height and metabolism Nat Genet. 2013 25. Herba CM, Roza S, Govaert P, Hofman A, Jaddoe V,
Jan;45(1):76-82. Epub 2012 Dec 2.
Verhulst FC, Tiemeier H. Breastfeeding and early brain
37. Kok R, Bakermans-Kranenburg MJ, van Ijzendoorn MH, Velders FP, Linting M, Jaddoe VW, Hofman A, Verhulst FC,
development: the Generation R study. Matern Child Nutr. 2013
30. Ikram MA, Fornage M, Smith AV, Seshadri S, Schmidt
Tiemeier H. The role of maternal stress during pregnancy,
Jul;9(3):332-49. Epub 2012 Nov 20.
R, Debette S, Vrooman HA, Sigurdsson S, Ropele S, Taal
maternal discipline, and child COMT Val158Met genotype
HR, Mook-Kanamori DO, Coker LH, Longstreth WT Jr,
in the development of compliance. Dev Psychobiol 2013
26. van den Hil LC, Rob Taal H, de Jonge LL, Heppe DH,
Niessen WJ, DeStefano AL, Beiser A, Zijdenbos AP, Struchalin
Jul;55(5):451-64. Epub 2012 May 21.
Steegers EA, Hofman A, van der Heijden AJ, Jaddoe VW.
M, Jack CR Jr, Rivadeneira F, Uitterlinden AG, Knopman
Maternal first-trimester dietary intake and childhood
DS, Hartikainen AL, Pennell CE, Thiering E, Steegers EA,
38. Kok R, van Ijzendoorn MH, Linting M, Bakermans-
blood pressure: the Generation R Study. Br J Nutr. 2013
Hakonarson H, Heinrich J, Palmer LJ, Jarvelin MR, McCarthy
Kranenburg MJ, Tharner A, Luijk MP, Székely E, Jaddoe VW,
Oct;110(8):1454-64. Epub 2013 Mar 27.
MI, Grant SF, St Pourcain B, Timpson NJ, Smith GD, Sovio
Hofman A, Verhulst FC, Tiemeier H. Attachment insecurity
U; Early Growth Genetics Consortium, Nalls MA, Au R,
predicts child active resistance to parental requests in a
27. den Hollander WJ, Holster IL, den Hoed CM, van Deurzen
Hofman A, Gudnason H, van der Lugt A, Harris TB, Meeks
compliance task. Child Care Health and Development 2013
F, van Vuuren AJ, Jaddoe VW, Hofman A, Perez Perez GI,
WM, Vernooij MW, van Buchem MA, Catellier D, Jaddoe VW,
Mar;39(2):277-287. Epub 2012 Mar 7.
Blaser MJ, Moll HA, Kuipers EJ Ethnicity is a strong predictor
Gudnason V, Windham BG, Wolf PA, van Duijn CM, Mosley
for Helicobacter pylori infection in young women in a
TH Jr, Schmidt H, Launer LJ, Breteler MM, DeCarli C; Cohorts
39. Korevaar TI, Schalekamp-Timmermans S, de Rijke YB,
multi-ethnic European city. J Gastroenterol Hepatol. 2013
for Heart and Aging Research in Genomic Epidemiology
Visser WE, Visser W, de Muinck Keizer-Schrama SM, Hofman
Nov;28(11):1705-11.
Consortium. Common variants at 6q22 and 17q21 are
A, Ross HA, Hooijkaas H, Tiemeier H, Bongers-Schokking
associated with intracranial volume. Nat Genet. 2012 Apr
JJ, Jaddoe VW, Visser TJ, Steegers EA, Medici M, Peeters RP.
28. van den Hooven EH, de Jonge LL, Kiefte-de Jong JC, Raat
15;44(5):539-44. Erratum in: Nat Genet. 2012 Jun;44(6):732.
Hypothyroxinemia and TPO-antibody positivity are risk
H, Villamor E, Hofman A, Felix JF, Jaddoe VW, Moll HA and
Nat Genet. 2013 Jun;45(6):713. Sørensen, Thorkild I A
factors for premature delivery: the generation R study. J Clin
Franco OH. Infant macronutrient composition is associated
[removed].
Endocrinol Metab. 2013 Nov;98(11):4382-90. Epub 2013 Sep
with differences in cardiovascular structures and function in
13.
childhood. J Nutr 2013 Dec;143(12):1989-98. Epub 2013 Sept
31. de Jonge LL, Langhout MA, Taal HR, Franco OH, Raat H,
27.
Hofman A, van Osch-Gevers L, Jaddoe VW. Infant feeding
40. Korevaar TI, Medici M, de Rijke YB, Visser W, de
patterns are associated with cardiovascular structures and
Muinck Keizer-Schrama SM, Jaddoe VW, Hofman A,
29. Horikoshi M, Yaghootkar H, Mook-Kanamori DO, Sovio
function in childhood. J Nutr. 2013 Dec;143(12):1959-65. Epub
Ross HA, Visser WE, Hooijkaas H, Steegers EA, Tiemeier
U, Taal HR, Hennig BJ, Bradfield JP, St Pourcain B, Evans DM,
2013 Oct 2.
H, Bongers-Schokking JJ, Visser TJ, Peeters RP. Ethnic
Charoen P, Kaakinen M, Cousminer DL, Lehtimäki T, Kreiner-
differences in maternal thyroid parameters during pregnancy:
Møller E, Warrington NM, Bustamante M, Feenstra B, Berry
32. de Jonge LL, Harris HR, Rich-Edwards JW, Willett WC,
the Generation R study. J Clin Endocrinol Metab. 2013
DJ, Thiering E, Pfab T, Barton SJ, Shields BM, Kerkhof M, van
Forman MR, Jaddoe VWV and Michels KB. Parental Smoking
Sep;98(9):3678-86. Epub 2013 Jul 8.
Leeuwen EM, Fulford AJ, Kutalik Z, Zhao JH, den Hoed M,
in Pregnancy and the Risks of Adult-Onset Hypertension.
Mahajan A, Lindi V, Goh LK, Hottenga JJ, Wu Y, Raitakari
Hypertension 2013 Feb;61(2):494-+.
OT, Harder MN, Meirhaeghe A, Ntalla I, Salem RM, Jameson
41. Lambregtse-van den Berg MP, Lucassen N, Kuipers-Nap MF, Dingemans PM, Jaddoe VW, Hofman A, Verhulst FC and
KA, Zhou K, Monies DM, Lagou V, Kirin M, Heikkinen J,
33. Kiefte-de Jong JC, de Vries JH, Escher JC, Jaddoe VW,
Tiemeier H. Assessing expressed emotion during pregnancy.
Adair LS, Alkuraya FS, Al-Odaib A, Amouyel P, Andersson
Hofman A, Raat H, Moll HA. Role of dietary patterns,
Psychiatry Res 2013 Feb 28;205(3):285-8. Epub 2012 Oct 2.
EA, Bennett AJ, Blakemore AI, Buxton JL, Dallongeville J,
sedentary behaviour and overweight on the longitudinal
Das S, de Geus EJ, Estivill X, Flexeder C, Froguel P, Geller F,
development of childhood constipation: the Generation R
42. Langeslag SJ, Schmidt M, Ghassabian A, Jaddoe VW,
Godfrey KM, Gottrand F, Groves CJ, Hansen T, Hirschhorn
study. Matern Child Nutr. 2013 Oct;9(4):511-23. Epub 2012
Hofman A, van der Lugt A, Verhulst FC, Tiemeier H, White
JN, Hofman A, Hollegaard MV, Hougaard DM, Hyppönen
Jan 30.
TJ. Functional connectivity between parietal and frontal brain
E, Inskip HM, Isaacs A, Jørgensen T, Kanaka-Gantenbein
regions and intelligence in young children: the Generation
C, Kemp JP, Kiess W, Kilpeläinen TO, Klopp N, Knight BA,
34. Kiefte-de Jong JC, Jaddoe VW, Uitterlinden AG, Steegers
R study. Hum Brain Mapp. 2013 Dec;34(12):3299-307. Epub
Kuzawa CW, McMahon G, Newnham JP, Niinikoski H,
EA, Willemsen SP, Hofman A, Hooijkaas H, Moll HA. Levels
2012 Sep 24.
Oostra BA, Pedersen L, Postma DS, Ring SM, Rivadeneira F,
of antibodies against tissue transglutaminase during pregnancy
Robertson NR, Sebert S, Simell O, Slowinski T, Tiesler CM,
are associated with reduced fetal weight and birth weight.
43. Larsen PS, Kamper-Jorgensen M, Adamson A, Barros
Tönjes A, Vaag A, Viikari JS, Vink JM, Vissing NH, Wareham
Gastroenterology. 2013 Apr;144(4):726-735.e2. Epub 2013 Jan
H, Bonde JP, Brescianini S, Brophy S, Casas M, Charles MA,
NJ, Willemsen G, Witte DR, Zhang H, Zhao J; Meta-Analyses
9.
Devereux G, Eggesbo M, Fantini MP, Frey U, Gehring U,
of Glucose- and Insulin-related traits Consortium (MAGIC),
Grazuleviciene R, Henriksen TB, Hertz-Picciotto I, Heude
Wilson JF, Stumvoll M, Prentice AM, Meyer BF, Pearson ER,
35. Kiefte-de Jong JC, de Vries JH, Bleeker SE, Jaddoe VW,
B, Hryhorczuk DO, Inskip H, Jaddoe VW, Lawlor DA,
Boreham CA, Cooper C, Gillman MW, Dedoussis GV, Moreno
Hofman A, Raat H, Moll HA. Socio-demographic and lifestyle
Ludvigsson J, Kelleher C, Kiess W, Koletzko B, Kuehni CE,
LA, Pedersen O, Saarinen M, Mohlke KL, Boomsma DI, Saw
determinants of ‘Western-like’ and ‘Health conscious’ dietary
Kull I, Kyhl HB, Magnus P, Momas I, Murray D, Pekkanen
Publicatielijst 2013 J, Polanska K, Porta D, Poulsen G, Richiardi L, Roeleveld N,
of infants: relations with child development through age
Skovgaard AM, Sram RJ, Strandberg-Larsen K, Thijs C, Van
3. J Epidemiol Community Health. 2013 Jan;67(1):14-20.
Eijsden M, Wright J, Vrijheid M and Andersen AM. Pregnancy
Epub 2012 Jul 5.
and birth cohort resources in europe: a large opportunity for
(Silver Spring). 2013 Jun;21(6):1261-8. Epub 2013 May 10. 60. Tharner A, Dierckx B, Luijk MP, van Ijzendoorn MH, Bakermans-Kranenburg MJ, van Ginkel JR, Moll HA,
aetiological child health research. Paediatr Perinat Epidemiol
51. Rijlaarsdam J, Stevens GW, van der Ende J, Hofman
Jaddoe VW, Hofman A, Hudziak JJ, Verhulst FC, Tiemeier
2013 Jul;27(4):393-414. Epub 2013 June 19.
A, Jaddoe VW, Mackenbach JP, Verhulst FC, Tiemeier H.
H. Attachment disorganization moderates the effect of
Economic disadvantage and young children’s emotional
maternal postnatal depressive symptoms on infant autonomic
44. Leermakers ET, Sonnenschein-van der Voort AM, Gaillard
and behavioral problems: mechanisms of risk. J Abnorm
functioning. Psychophysiology. 2013 Feb;50(2):195-203. Epub
R, Hofman A, de Jongste JC, Jaddoe VW, Duijts L. Maternal
Child Psychol. 2013 Jan;41(1):125-37. Epub 2012 Jun 27.
2012 Dec 18.
Generation R Study. Eur Respir J. 2013 Nov;42(5):1234-43.
52. Ringoot AP, Jansen PW, Steenweg-de Graaff J, Measelle
61. Tromp II, Briedé S, Kiefte-de Jong JC, Renders CM,
Epub 2013 Mar 7.
JR, van der Ende J, Raat H, Jaddoe VW, Hofman A,
Jaddoe VW, Franco OH, Hofman A, Raat H, Moll HA. Factors
Verhulst FC, Tiemeier H. Young children’s self-reported
associated with the timing of introduction of complementary
45. Leermakers ET, Sonnenschein-van der Voort AM,
emotional, behavioral, and peer problems: the Berkeley
feeding: the Generation R Study. Eur J Clin Nutr. 2013
Heppe DH, de Jongste JC, Moll HA, Franco OH, Hofman
Puppet Interview. Psychol Assess. 2013 Dec;25(4):1273-85.
Jun;67(6):625-30. Epub 2013 Mar 6.
A, Jaddoe VW, Duijts L. Maternal fish consumption during
Epub 2013 Aug 12.
weight, gestational weight gain and preschool wheezing: the
pregnancy and risks of wheezing and eczema in childhood: the
62. van der Valk RJ, Kiefte-de Jong JC, Sonnenschein-van
Generation R Study. Eur J Clin Nutr. 2013 Apr;67(4):353-9.
53. Román GC, Ghassabian A, Bongers-Schokking
der Voort AM, Duijts L, Hafkamp-de Groen E, Moll HA,
Epub 2013 Feb27.
JJ, Jaddoe VW, Hofman A, de Rijke YB, Verhulst
Tiemeier H, Steegers EA, Hofman A, Jaddoe VW, de Jongste
46. Luijk MP, Mileva-Seitz VR, Jansen PW, van IJzendoorn
FC, Tiemeier H. Association of gestational maternal
JC. Neonatal folate, homocysteine, vitamin B12 levels and
MH, Jaddoe VW, Raat H, Hofman A, Verhulst FC, Tiemeier H.
hypothyroxinemia and increased autism risk. Ann Neurol.
methylenetetrahydrofolate reductase variants in childhood
Ethnic differences in prevalence and determinants of mother-
2013 Nov;74(5):733-42. Epub 2013 Aug 13.
asthma and eczema. Allergy. 2013 Jun;68(6):788-95.
childhood. Sleep Med. 2013 Nov;14(11):1092-9. Epub 2013
54. van Rossem L, Kiefte-de Jong JC, Looman CW, Jaddoe
63. Visser AM, Jaddoe VW, Hofman A, Moll HA, Arts WF.
Aug 30.
VW, Hofman A, Hokken-Koelega AC, Mackenbach JP,
Validity of parentally reported febrile seizures: the generation
Moll HA, Raat H. Weight change before and after the
R study. Neuropediatrics. 2013 Aug;44(4):183-6. Epub 2013
47. Medici M, Ghassabian A, Visser W, de Muinck Keizer-
introduction of solids: results from a longitudinal birth
Mar 12.
Schrama SM, Jaddoe VW, Visser WE, Hooijkaas H, Hofman
cohort. Br J Nutr. 2013 Jan 28;109(2):370-5. Epub 2012
A, Steegers EA, Bongers-Schokking JJ, Ross HA, Tiemeier H,
Apr 5.
child bed-sharing in early
Visser TJ, de Rijke YB, Peeters RP. Women with high early
64. White T, El Marroun H, Nijs I, Schmidt M, van der Lugt A, Wielopolki PA, Jaddoe VW, Hofman A, Krestin GP, Tiemeier
pregnancy urinary iodine levels have an increased risk of
55. Snijder CA, Heederik D, Pierik FH, Hofman A, Jaddoe
H, Verhulst FC Pediatric population-based neuroimaging and
hyperthyroid newborns: the population-based Generation R
VW, Koch HM, Longnecker MP, Burdorf A. Fetal growth
the Generation R Study: the intersection of developmental
Study. J Clin Endocrinol Metab 2013 Jan;98(1):59-66. Epub
and prenatal exposure to bisphenol A: the generation R
neuroscience and epidemiology. Eur J Epidemiol. 2013
2013 Aug 31.
study. Environ Health Perspect. 2013 Mar;121(3):393-8.
Jan;28(1):99-111. Epub 2013 Jan 26.
Epub 2012 Dec 21. 48. Medici M, Timmermans S, Visser W, de Muinck Keizer-
65. Wijtzes AI, Jansen W, Jaddoe VW, Moll HA, Tiemeier H,
Schrama SM, Jaddoe VW, Hofman A, Hooijkaas H, de Rijke
56. Sonnenschein-van der Voort AM, Jaddoe VW, Moll
Verhulst FC, Hofman A, Mackenbach JP, Raat H. Ethnic
YB, Tiemeier H, Bongers-Schokking JJ, Visser TJ, Peeters RP,
HA, Hofman A, van der Valk RJ, de Jongste JC, Duijts L.
background and television viewing time among 4-year-old
Steegers EA. Maternal thyroid hormone parameters during
Influence of maternal and cord blood C-reactive protein
preschool children: the generation R study. J Dev Behav
early pregnancy and birth weight: the Generation R Study. J
on childhood respiratory symptoms and eczema. Pediatr
Pediatr. 2013 Feb;34(2):63-71. Epub 2013 Feb
Clin Endocrinol Metab. 2013 Jan;98(1):59-66. Epub 2012 Nov
Allergy Immunol. 2013 Aug;24(5):469-75. Epub 2013 Jun
12.
16.
49. Pedersen M, Giorgis-Allemand L, Bernard C, Aguilera
57. Taal HR, de Jonge LL, van Osch-Gevers L, Steegers EA,
consumption of high-calorie snacks and sugar-containing
I, Andersen AM, Ballester F, Beelen RM, Chatzi L, Cirach
Hofman A, Helbing WA, van der Heijden AJ, Jaddoe VW.
beverages: mediation by the family food environment. Prev
M, Danileviciute A, Dedele A, Eijsden Mv, Estarlich M,
Parental smoking during pregnancy and cardiovascular
Med. 2013 Nov;57(5):607-12. Epub 2013 Aug 27.
Fernández-Somoano A, Fernández MF, Forastiere F, Gehring
structures and function in childhood: the Generation R
U, Grazuleviciene R, Gruzieva O, Heude B, Hoek G, de Hoogh
Study. Int J Epidemiol. 2013 Oct;42(5):1371-80. Epub Oct
67. Wijtzes AI, Kooijman MN, Kiefte-de Jong JC, de Vries SI,
K, van den Hooven EH, Håberg SE, Jaddoe VW, Klümper
10 26.
Henrichs J, Jansen W, Jaddoe VW, Hofman A, Moll HA, Raat
66. Wijtzes AI, Jansen W, Jansen PW, Jaddoe VW, Hofman A, Raat H. Maternal educational level and preschool children’s
C, Korek M, Krämer U, Lerchundi A, Lepeule J, Nafstad P,
H. Correlates of physical activity in 2-year-old toddlers: the
Nystad W, Patelarou E, Porta D, Postma D, Raaschou-Nielsen
58. Taal HR, de Jonge LL, Tiemeier H, van Osch-Gevers
generation R study. J Pediatr. 2013 Sep;163(3):791-9.e1-2. Epub
O, Rudnai P, Sunyer J, Stephanou E, Sørensen M, Thiering
L, Hofman A, Verhulst FC, Helbing WA, van der Heijden
2013 Mar 21.
E, Tuffnell D, Varró MJ, Vrijkotte TG, Wijga A, Wilhelm
AJ, Jaddoe VW. Parental psychological distress during
M, Wright J, Nieuwenhuijsen MJ, Pershagen G, Brunekreef
pregnancy and childhood cardiovascular development.
B, Kogevinas M, Slama R. Ambient air pollution and low
The Generation R Study. Early Hum Dev. 2013
birthweight: a European cohort study (ESCAPE). Lancet
Aug;89(8):547-53. Epub 2013 Feb 5.
Respir Med. 2013 Nov;1(9):695-704. Epub 2013 Oct 15. 59. Taal HR, Vd Heijden AJ, Steegers EA, Hofman A, 50. Rijlaarsdam J, Tiemeier H, Hofman A, Jaddoe VW,
Jaddoe VW. Small and large size for gestational age at
Mackenbach JP, Verhulst FC, Stevens GW. Home environments
birth, infant growth, and childhood overweight. Obesity
Redactie: Karien Toebes, Generation R Bezoekadres: Wytemaweg 80, 3015 CN Rotterdam Postadres: Postbus 2040, 3000 CA Rotterdam Telefoon: 010 704 34 05, Fax: 010 704 46 45 Email:
[email protected] www.generationr.nl
