GGzE
Onderzoek en Ontwikkeling
speciale uitgave
www.ggze.nl
Technische en sociale innovatie
Integratie praktijk en onderzoek
Betere zorg en behandeling
Colofon
staan dat ze innovatief wil zijn. “Bij
Technische en sociale innovatie
Bongers, bijzonder hoogleraar Evidence
GGzE heeft de laatste jaren veel geïnves-
breincentrum waarin de verbinding tussen
sprake van grote diversiteit. Er zijn onder-
opleiding. Sinds enkele jaren zijn er meer-
zichtbaar wordt gemaakt.
valpreventie, verlichting en gezondmakende
Dit is een speciale uitgave van
GGzE-magazine, gemaakt in opdracht
GGzE heeft vruchtbare grond voor onderzoek
van afdeling Onderzoek en ontwikkeling. Oplage: 3.000 exemplaren. Vormgeving/dtp
Iedere organisatie heeft in haar missie GGzE is dat geen loze kreet,” zegt Inge
16 - 17
Roland Heeren, huisdrukkerij GGzE Drukwerk
GrafiPrint BV
Based Management in de GGZ.
dere academische werkplaatsen gestart.
Lat omhoog voor opleidingsinstelling
Dender Communicatie
afdeling Communicatie GGzE De Boei
De opleiding tot psychiater gaat veran-
deren. Bij GGzE is in 2010 de eerste stap
al gezet. Lex van Bemmel, hoofdopleider GGzE, zorgt voor een goed georgani-
18 - 19
Tekst
Karin Quint, José van der Waerden, afdeling Communicatie GGzE, De Combinatie
seerd academisch opleidingsklimaat.
tel. (040) 297 05 06
e-mail:
[email protected]
Chijs van Nieuwenhuizen zette in een paar jaar tijd in Eindhoven een van de grootste onderzoeksgroepen rondom
forensische kinder- en jeugdpsychiatrie
20 - 21
in Nederland op.
verbeterd. Het programma Geestdrift
vervult een belangrijke rol voor de behandeling van psychotische stoornissen. Aange-
toond is dat behandeling met ACT superieur
en kosten-effectief is. Geestdrift is overigens een mooie naam, geeft uitdrukking aan de
aantal medewerkers in de zorg neemt af door de vergrijzing en er zal minder geld
beschikbaar zijn. Het inzetten van nieuwe techniek kan oplossingen bieden.
volwassenen en over het verbeteren van managementprocessen. GGzE wil haar
ambitie om een leidende rol te spelen in de
technische innovatie waarmaken. Aan u het oordeel of we op de goede weg zijn.
In dit nummer kunt u interviews lezen met
Mede namens de Raad van Bestuur,
met zorginnovatie. Zoals u zult zien is er
voorzitter geneeskundige directie
onderzoekers en professionals die bezig zijn
Roelof Kleppe,
Brainport biedt Eindhoven in feite geweldige kansen voor innovatie buiten de gebaande paden. Binnen de technische sector is
traditioneel weinig belangstelling voor de
psychiatrie, binnen de psychiatrie is er even-
eens weinig belangstelling voor de techniek. De waterscheiding tussen de bèta’s en de gamma’s van de middelbare school lijkt
blijvend. Juist in het zoeken van het gemeenschappelijke tussen gescheiden werelden Verder in dit nummer
Het eerste bezoek aan Philips Research op
EKP, een onmisbaar leermanagementinstrument .......................................... 4
herinneren. Samen met een kleine groep
Verbeterde deskundigheidsbevordering.............................................................. 4
Emotionele veerkracht bij depressie.......................................................................5
GGzE is een HKZ-gecertificeerde
Sound Spaces onderzoekt licht en gezondheid .................................................5
organisatie.
Smartbed voorkomt valincidenten ........................................................................ 6 Menswaardige technologie dankzij Planetree .................................................. 6
Integratie praktijk en onderzoek ..............................................................................7
Het magazine wordt met zorg samen-
Emotiemonitor voorspelt crisis................................................................................ 8
gesteld. Toch kan het voorkomen dat er
Met piepjes en beelden de hersenen trainen .................................................... 9
onjuistheden in staan. Aan de inhoud
Effectmeting geeft GGzE internationale pioniersrol .................................... 10
van dit magazine kunnen geen rechten
PsyMate laat positief gevoel zien ...........................................................................11
worden ontleend.
Groepssignaleringsplan nieuwe stap naar minder separaties ................. 12
Oogcontact met cliënt op afstand ........................................................................ 13 Overzicht onderzoek....................................................................................................14
Niets uit deze uitgave mag worden
Technologie en geestelijke gezondheidszorg .................................................. 22
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
Andere lopende onderzoeken................................................................................. 24 1110
worden zonder schriftelijke toestemming
zijn veel nieuwe ideeën te vinden.
Technische en sociale innovatie ...............................................................................3 E-health bij GGzE ........................................................................................................... 4
GGzE Magazine
kwantitatief als kwalitatief toenemen, het
is op meerdere gebieden aantoonbaar
omgeving, diagnostiek van autisme bij
worden.
Bijdragen aan betere zorg en behandeling
Postbus 909, 5600 AX Eindhoven
sciencepractitioners gepromoveerd. De zorg
grote uitdagingen. De vraag zal zowel
zoeken op het gebied van neurofeedback,
Met de aanwezigheid van Philips, de TU/e en
GGzE, afdeling Communicatie
van afdeling Communicatie van GGzE.
De zorg staat de komende twintig jaar voor
drive om beter te worden, om de beste te
Redactiesecretariaat
Foto voorpagina: PsyMate
techniek en geestelijke gezondheidszorg
Er zijn twee bijzonder hoogleraren
aangesteld en er zijn inmiddels meerdere
Beeldmateriaal Karin Quint
teerd in onderzoek, ontwikkeling en
GGzE koploper in innovatie en wetenschappelijk onderzoek ...................26
de High Tech Campus kan ik me nog goed managers hadden we een interview met
Ferrie Aalders afgesproken over het organi-
seren van innovatie. De vraag was: “Hoe kun je een ideeënfabriek als Philips Research
met zoveel hooggekwalificeerde onderzoe-
kers zo lang leidend in de wereld laten zijn?
Hoe kun je innovatie organiseren en wat kan een instelling als de GGzE hiervan leren?” Het bleek later het begin van een interes-
sante en ook spannende samenwerking. De
ambitie is inmiddels verder gegroeid. Zoals u in deze special kunt lezen zijn er vele initiatieven gestart, sommige nog puur
experimenteel en andere als voorloper van
een nieuw product. De samenwerking breidt zich verder uit en er zijn plannen voor een
GGzE Magazine
E-health GGzE op innovatie-agenda
EKP, een onmisbaar
Emotionele veerkracht bij depressie
GGzE heeft E-health op de innovatieagenda staan. De afgelopen periode hebben we ons
leermanagement-
Bij het innemen van antidepressiva is de rol van de cliënt
instrument
sie‘ onderzoekt of behandeling met antidepressiva een groter
uitgebreid georiënteerd op dit onderwerp en op drie gebieden starten pilot-projecten.
relatief passief. De studie ‘Emotionele Veerkracht bij Depres-
effect heeft wanneer de eigen vermogens van de cliënt meer worden aangesproken.
Leermanagement is in korte tijd een onmisbaar instrument geworden op het gebied van deskundigheidsbevordering.
Deelnemers van het onderzoek krijgen de PsyMate, een soort
wordt wereldwijd in het bedrijfsleven
hun dagelijks leven in kaart. Vervolgens ontvangen zij wekelijks
Het Enterprise Knowledge Platfom (EKP)
elektronisch dagboek, mee naar huis. Hiermee brengen ze
ingezet en GGzE maakt sinds enkele
een terugkoppeling over de gegevens uit de PsyMate waarbij
maanden als één van de weinige instellin-
de focus ligt op het ervaren van positieve emoties. Positieve
gen binnen de gezondheidszorg ook
emoties kunnen namelijk de weerbaarheid tegen stress en
van deze toepassing gebruik. Op technisch gebied zetten we in op ICT-mogelijkheden en innovatie in de directe
Alle medewerkers hebben direct toegang
recepten aanvragen via internet. Bij een ander project kunnen cliënten beeldbellen met
inschrijfmogelijkheden voor diverse
ondersteuning van de cliënt. We experimenteren met afspraken maken en herhalingshun hulpverlener.
Op het gebied van meer reguliere hulpverlening bieden we begeleidings- en therapieprogramma’s via internet aan.
Ook de informatievoorziening naar de cliënt en naar zijn directe omgeving wordt via
onder meer een internetportaal verbeterd. Op dit portaal staat concrete informatie over ziektebeeld en behandeling. Daarin zijn ook verwijzingen naar cliënten- of familie-
negatieve ervaringen verhogen, depressieve klachten verminderen en een terugval in een depressie voorkomen. Het doel is
om door middel van feedback op het dagelijks leven de eigen emotionele veerkracht te verhogen, ondersteund door de
tot dit systeem waarin naast digitale
medicatie.
bestaande cursussen, ook cursussen
direct via E-learning beschikbaar zijn.
Een voorbeeld van een digitale cursus is de
basiscursus voor het elektronisch patiëntendossier dat bij GGzE in gebruik is. Diverse
andere cursussen zijn bij GGzE in ontwikkeling.
organisaties opgenomen.
Sound Spaces onderzoekt licht en gezondheid Licht beïnvloedt emoties en kan zo ook de psychische gezondheid verbeteren. Om te onderzoeken of anders omgaan met de verlichting in een ruimte psychiatrische cliënten rustiger maakt, werkt GGzE samen met Philips en de TU/e in het project Sound Spaces.
Doel is algemene kennis opbouwen naar de mogelijkheden van feedback door middel van licht. Het project, dat zich op dit moment in de
Verbeterde deskundigheidsbevordering Scholing stopt niet na het behalen van een diploma. Leren in de praktijk, benodigde com-
petenties ontwikkelen en vooral kennis bijhouden begint juist daarna. GGzE heeft daarom
nieuwe kaders voor deskundigheidsbevordering geformuleerd die nu gerichter vorm krijgen.
ontwikkelfase bevindt, gaat zich in de pilot richten op high-care omgevingen en separeerruimtes.
De lichten, die bouwkundig geïntegreerd worden in de ruimte, kunnen door middel van intensiteit en kleur gebruikt worden als instrument in de psychische zorg. Zo kunnen de onderzoekers zien of licht effect heeft op het stressniveau van mensen en of cliënten door ander gebruik van licht beter kunnen slapen.
Naast moderne ICT-toepassingen als E-learning richt GGzE leerlijnen in waarin drie onderdelen centraal staan.
Als eerste zijn er algemene cursussen die voor de meeste medewerkers van belang zijn. Dit
zijn bijvoorbeeld cursussen cliëntparticipatie, gebruik van het elektronisch patiëntendossier User, trainingen om met dreigend gedrag om te gaan en de cursus over het Plantreeconcept dat bij GGzE is ingevoerd.
Het tweede centrale onderdeel vormen cursussen en opleidingen die vooral te maken
hebben met de specifieke doelgroep waar de medewerker voor werkt. Denk hierbij aan deskundigheidsbevordering op het gebied van ouderenzorg, kinder- en jeugdzorg, forensische psychiatrie of psychosezorg.
Het derde onderdeel bestaat uit cursussen die aansluiten bij de individuele opleidingswensen van medewerkers.
GGzE Magazine
GGzE Magazine
Smartbed voorkomt valincidenten
tijd heeft om actie te ondernemen.
Integratie praktijk en onderzoek
Bij succes wil GGzE deze pilot uitbreiden door ook sensoren in bedden te bouwen die andere signalen doorgeven.
Academisering. Ofwel: Hoe integreer je
betrokken worden en dient er op die
vooral, hoe zorg je ervoor dat cliënten daar
ontstaan.” Volgens de onderzoeker moet
Onder meer door ziektebeelden en de bijwerkingen van bepaalde medicatie hebben groepen cliënten in de psychische zorg meer risico op valincidenten in de nacht. Om dit risico te beperken onderzoekt GGzE samen met Philips en de TU/e hoe dit risico verlaagd kan worden.
Zo zijn er plannen om op GGzE centrum ouderenpsychiatrie te experimenteren met het zogenaamde Smartbed dat waarschuwt als degene
die in bed ligt op wil staan. Zo kan voordat de cliënt uit bed is al een waarschuwing naar de verpleegkundige gestuurd worden, die dan meer
wetenschappelijk onderzoek en praktijk en beter van worden? Bij GGzE wordt op dat
gebied samengewerkt binnen Tranzo, een
samenwerkingsverband tussen zorginstellingen en de Universiteit van Tilburg. Doel
van Tranzo is om, met het wetenschappelijk
onderzoek als instrument, kennis te ontwik-
kelen en deze beschikbaar te stellen aan het werkveld van zorg en welzijn. Giel Verhaegh was in 2009 voor GGzE de eerste science practitioner die promoveerde.
Giel Verhaegh, senior wetenschappelijk
onderzoeker en programmamanager herstel geörienteerde zorg en familiebetrokkenheid,
werkte vier jaar lang als ‘science practitioner’ aan zijn promotie-onderzoek. Hij hield zich
bezig met de effecten van ACT bij vroegpsy-
Menswaardige technologie dankzij Planetree GGzE implementeert als eerste GGZ-instel-
Binnen Onderzoek en ontwikkeling wegen
stelt de menselijke kant van de zorg centraal
Het element ‘menswaardige technologie’
ling in Nederland het Planetree-concept. Dit op basis van drie Planetree componenten.
Het concept geeft richting aan alle projecten die afdeling Onderzoek en ontwikkeling ondersteunt.
Planetree ligt als concept ten grondslag aan alle projecten en handelingen van de
organisatie en biedt een structuur die zorgt dat niet de aandoening of behandeling
centraal staat, maar het juist de mens is die op de eerste plaats komt.
Om hier richting aan te geven is Planetree
daarbij twee elementen zeer zwaar mee. stelt dat we gemakkelijke, begrijpelijke,
geruststellende en moderne techniek ge-
bruiken die ten dienste van de cliënt staat. Daarnaast stelt het element ‘uitstekende behandeling en zorg’ dat de (medische)
kwaliteit van zorg en veiligheid belangrijk is voor elke Planetree organisatie. Het up-to-
date houden van wetenschappelijke kennis, technologische vooruitgang en logistieke ontwikkelingen is onmisbaar omdat dit bijdraagt aan herstel, veiligheid en het welbevinden van de cliënt.
elementen.
GGzE Magazine
de praktijk al verbeteringen naar aanleiding
van onderzoeksresultaten doorgevoerd. “Het behandelmodel is al vrij snel op de vragen
van de doelgroep aangescherpt. Er is bijvoor-
bijvoorbeeld nadrukkelijker gekeken worden naar de door de cliënt ervaren effecten van een behandeling. “Dus ook bij de uitkom-
sten niet alleen kijken naar de door professionals gedefinieerde uitkomsten (het
verminderen van symptomen, een minder ernstig ziektebeeld), maar ook: herstelt
iemand ervan en verbetert de kwaliteit van leven. Dat is de volgende stap.”
Volgens Verhaegh is het goed als er door GGzE op onderzoeksgebied duidelijkere
keuzes gemaakt worden. “Er lopen op ver-
schillende plaatsen onderzoeken, maar veel samenhang is er niet. Samen werken aan
psychosezorg bijvoorbeeld of traumagere-
lateerde problematiek zou waardevoller zijn, lijkt mij. In de beginfase is ieder initiatief
gehonoreerd, maar uiteindelijk gaat dat ten koste van de specialisatie, van de herken-
baarheid en ook de profilering van GGzE op onderzoeksgebied.”
beeld meer aandacht en meer capaciteit
After promotiedip
en er kwam praktische hulp bij het aanvra-
het ‘normale’ stramien. Maar dat was wel
gekomen voor arbeids- en trajectbegeleiding gen van een uitkering”, vertelt Giel. Het on-
derzoek bracht de effecten van de behande-
ling in kaart. “Daaruit bleek dat de resultaten beter zijn dan de resultaten van de reguliere
zorg. Bovendien was deze vorm ook nog eens goedkoper.”
Doelen bereikt?
Ondanks dat succes denkt Giel Verhaegh dat de doelstellingen van de academiserings-
Ondertussen is Giel Verhaegh weer terug in even wennen. “Klopt”, lacht hij. “Je hebt je
gedurende een lange periode gefocust op
een heel klein deelgebied. Het is dus weer even zoeken naar je plek en waar je mee verder gaat. Je vraagt je af waar je je
onderzoeksvaardigheid het beste kunt
benutten.” Zijn advies hierbij luidt: “Begin
tijdig met je oriëntatie. Ik heb echt iets van een after-promotiedip ervaren. Zoek snel naar een nieuwe balans.”
“Met name in de toepassing is nog wel een
betere zorg, helende omgeving en gezonde hun beurt weer onderverdeeld in twaalf
ten op langere termijn nog doorloopt, zijn in
gedachte GGzE-breed nog niet bereikt zijn.
onderverdeeld in drie componenten:
organisatie. Deze componenten zijn op
chose. Hoewel het onderzoek naar de effec-
wijze een driehoek in de samenwerking te
Meer informatie over Planetree is te vinden op www.planetree.nl.
slag te maken”, zegt hij. “We hebben ons
in de afgelopen jaren gericht op het beter
integreren van wetenschappelijk onderzoek en de praktijk. Nu moet ook de vraagzijde
GGzE Magazine
Emotiemonitor voorspelt crisis Een hulpverlener kan niet altijd goed
met ons. Het meten maakt ons daar bewust
De hersenen actiever en daarmee gedrag
Promovenda
jaar bezig. Of de training langdurig effect
stress uiteindelijk kan leiden tot een crisis.
weer invloed heeft op de cliënt.”
Dat is, heel beknopt, het doel van neuro-
Universiteit van Tilburg. Ze voert het
bekend.
inschatten hoe gestrest een cliënt is terwijl Om tijdig te signaleren dat het niet goed
van, én van het feit dat onze reactie ook
gaat, is een objectief meetinstrument
De kans is groot dat er in een volgende fase
psychiatrie is onderzoek gedaan naar de
opnieuw onderzoek wordt gedaan bij spoed-
nodig. Bij GGzE centrum spoedeisende
inzet van een door Philips ontwikkelde Emotiemonitor.
“Bij veel cliënten is het helemaal niet nodig
om het stressniveau te meten. Daar is het al overduidelijk als het niet goed met ze
gaat. Maar bij sommigen is het lastiger in te schatten,” zegt John Swaneveld, locatieco-
ordinator van GGzE centrum spoedeisende psychiatrie. “Dan kan het plotseling escale-
ren en is een crisis niet meer te voorkomen.” Vaak betekent dat voor de cliënt een verblijf in een separeercel, en dat wil GGzE juist voorkomen.
De Emotiemonitor die Philips ontwikkelt,
biedt een oplossing. Het apparaat dat als een horloge om de pols wordt gedragen, heeft twee contactpunten en meet de
huidweerstand. Die weerstand verandert als de huid zweet dat het lichaam aanmaakt
bij emotionele activering gaat afscheiden. Op een computer kan de meting uitgele-
zen worden. De meter slaat steeds verder
uit wanneer een cliënt gestrest raakt. Doel
van het onderzoek is om te bekijken of met een stressmeter - zoals de vinding bij GGzE
wordt genoemd - een crisis in opkomst is. En uit de resultaten blijkt dat inderdaad zo te zijn.
Het zijn overigens niet alleen de cliënten die aan het onderzoek naar de meter hebben meegedaan. Ook van medewerkers werd gemeten hoeveel spanning zij opdoen
tijdens hun werk. Swaneveld: “Alle mede-
werkers stonden daarvoor open. De verhoging van stress bij een cliënt doet ook iets
Met piepjes en beelden de hersenen trainen
GGzE Magazine
van de ontwikkeling van de Emotiemonitor eisende psychiatrie. John Swaneveld staat
er voor open, want hij ziet toekomst in het
rustiger maken via een computerspel.
feedbacktraining. Dat deze training goed werkt bij jongeren met alleen ADHD-
klachten is bekend. Onderzoekers bij GGzE willen weten of neurofeedback ook een bredere doelgroep kan helpen.
apparaat. “Het kan ons helpen bij ons doel
“In de praktijk heeft 70 tot 80 procent van
meer controle over hun eigen stressniveau.
bijkomende stoornis. Dat varieert van
om minder te separeren. Het geeft cliënten Sommige cliënten zijn heel erg gestrest
maar denken dat ze zich geweldig voelen.
De metingen geven ons objectieve gegevens om te laten zien hoe het echt met ze gaat.
Door samen naar de meter te kijken, kun je maatregelen nemen. Bijvoorbeeld door te
gaan wandelen of sporten om zo het stressniveau omlaag te brengen.
Ook het meten van stress bij hulpverleners juicht hij toe. “Dit werk is soms topsport. Je kunt je voorstellen dat wanneer een
hulpverlener bij veel incidenten betrokken
alle mensen met ADHD-klachten een
gedrags- en stemmingsproblemen tot
autismestoornissen”, vertelt onderzoeker Marleen Bink. “Bij deze groep, voor het
overgrote deel jongens, zie je dat medicijnen en gedragstherapie vaak niet of
onvoldoende werken. Daar komt bij dat, juist
bij GGzE, samen met promotor Chijs van
Het onderzoek is belangrijk want neuro-
en een team van medewerkers. Tot juli 2011
springen daar op in en vragen al snel 85 tot
Nieuwenhuizen, co-promotor Ilja Bongers
kunnen 150 jongens en mannen tussen 12 en 24 jaar meedoen; ambulante en
klinische cliënten van GGzE, GGz Breburg en Reinier van Arkel Groep. Honderd
deelnemers volgen veertig neurofeedbacksessies, de overige vijftig deelnemers
zitten in de controlegroep zonder training.
Iedereen krijgt op een paar momenten een EEG-meting, interviews en korte opgaven.
feedback is ‘hot’. Commerciële organisaties 100 euro per sessie, weet Bink. “Het gevaar dreigt dat bij jongeren en hun ouders te
hoge verwachtingen worden gewekt. Dat komt doordat eerdere onderzoeken voornamelijk gericht waren op jongeren met
enkelvoudige ADHD-problematiek die geen
medicatie gebruikten. Zo zit de praktijk niet in elkaar.”
In totaal is elke deelnemer zo’n anderhalf
met het innemen van medicijnen. Verder
blijkt dat gedragsbehandeling alleen werkt op gedrag in een bepaalde, aangeleerde
situatie. Als die verandert, weten de jongens al snel niet meer wat ze moeten doen.” Het probleem met ADHD zit ‘m in het
objectief te meten, wordt hij zich daar
Jongens weten vaak wel wat ze moeten
bewust van.”
neurofeedbackonderzoek onder andere uit
heeft op de hersenactiviteit is begin 2013
door de ADHD, vaak slordig wordt omgegaan
is, dat ook te maken kan hebben met zijn eigen spanningsniveau. Door dit
Marleen Bink is promovenda aan de
fysiologische patroon van de hersenen. doen (‘ik moet stilzitten’), maar ze kun-
nen die kennis niet op het juiste moment
toepassen. De hersenen werken als het ware niet mee. “Met neurofeedback probeer je de hersenactiviteit te beïnvloeden. Tijdens elke
training heeft een jongen drie elektrodes op zijn hoofd. Die registreren de hersengolven. Via een computerspel krijgen de jongens feedback over hoe het gaat. Als ze de ge-
wenste hersengolven produceren, wordt dit beloond door piepjes en verandering van
beelden”, legt Marleen Bink uit. De bedoeling is dat de jongens leren hoe het voelt als hun
hersenen beter werken, waardoor ze minder onrust ervaren, en dat vervolgens zelf kun-
nen sturen. Evenwichtigere hersenen zorgen automatisch voor evenwichtiger gedrag.
GGzE Magazine
Effectmeting geeft GGzE internationale pioniersrol
PsyMate laat positief gevoel zien
De behandeling van volwassenen met
gebruikt voor een groep van vierhonderd
somber. Er is nu voor het eerst aangetoond
Een depressie staat voor somber, grauw,
gegevens. Die grafieken focussen op de
Bij GGzE wordt de laatste jaren structureel
kunnen inschatten welke banen en soorten
duidelijk is geworden dat voor elke cliënt
aan vast te klampen. Toch ervaren depres-
pieken en dalen in.” In het gesprek wordt
autisme staat nog in de kinderschoenen. gewerkt aan een verbetering van zowel
behandeling als diagnostiek. Annelies Spek, als klinisch psycholoog en senior weten-
cliënten. “Doel is bijvoorbeeld om beter te opleiding passend zijn bij deze mensen”, zegt Annelies Spek.
schappelijk onderzoeker verbonden aan
Met de uniforme diagnostiek als onder-
medewerker bij de Rijksuniversiteit van
worden naar het meten van de effecten
GGzE en daarnaast werkzaam als gast-
Leiden, promoveerde in september 2010 op een onderzoek naar de sterke en minder
sterke kanten van volwassenen met autisme of met de stoornis van Asperger.
Het diagnostiekprotocol dat de basis vormt onder haar promotieonderzoek is bij GGzE
grond kon ook een belangrijke stap gezet van behandeling van mensen met autisme. Annelies: “De resultaten van het onderzoek
naar het effect van Mindfulness-meditatieoefeningen die een cliënt thuis of op het
dat dit aantoonbaar helpt, waarbij wel
een begeleiding op maat moet worden
gerealiseerd.” Tot nu toe werd een ‘oplossing’ voor volwassenen met autisme alleen maar
gezocht in het aanpassen van de omgeving. Naast de effectmeting van Mindfulness
wordt onder andere ook gekeken naar het
sieve mensen positieve momenten. Ze zijn
zich er alleen niet altijd bewust van. Kan de PsyMate dat veranderen en daarmee
depressiviteit bestrijden? Onderzoek zal het uitwijzen.
positieve gevoelens. Mensen zien daar
over de positieve pieken gesproken: wan-
neer was dat, in welke situaties en met wie was je toen? “Dit maakt mensen bewuster
en geeft ze handvatten om een terugval te voorkomen.”
resultaat van onder meer psycho-educatie
‘Emotionele veerkracht bij depressie’ is de
De functie van de PsyMate en het feedback-
zocht worden.
van GGzE en de Universiteit Maastricht
sie een actievere rol krijgen in het managen
en zal mogelijk ook internettherapie onder-
werk kan doen zijn heel positief. Mensen
Trots
dwangmatige gedachten en zijn minder
en zelfs internationale pioniersrol die in
piekeren minder, hebben minder last van
eentonig en negatief. Er lijkt weinig om je
Annelies Spek is trots op de nationale
Eindhoven vervuld wordt. Overigens staat
GGzE niet alleen. “We werken op onderzoeksgebied nauw samen met de universiteiten
in Groningen en Leiden en ook met de TU/e. Die samenwerking tussen wetenschap en
de praktijk hier bij GGzE is enorm belangrijk. Dit is geen onderzoek om het onderzoek,
maar onderzoek in het directe belang van de cliënt. Zo zijn we op dit moment bezig met het onderzoeken wat er in de preventieve
sfeer bijvoorbeeld op de werkplek gedaan zou kunnen worden.” Voorhoede
Met de effectmeting, waarover inmiddels
ook wetenschappelijk gepubliceerd is, is de
weg ingeslagen naar een betere en gestructureerde behandeling van mensen met
autisme. Tot nu toe werd op vele plaatsen van alles geprobeerd, ook met medicatie,
maar pas nu concrete resultaten bewezen
kunnen worden, is een internationale door-
braak geforceerd. “We staan in de voorhoede,
naam van het onderzoek dat medewerkers gezamenlijk uitvoeren. Het draait allemaal
om de PsyMate, een uniek apparaatje dat op een mobiele telefoon lijkt. Het is ontworpen
door Wingz, een jong bedrijf op de High Tech Campus, in samenwerking met de Maas-
trichtse universiteit. In de pilotfase werd het apparaatje MET-D genoemd. Intussen is die naam aangepast. “PsyMate klinkt vriendelijker en dekt de lading. Het is een soort
maatje dat je overal mee naartoe neemt”, vertelt wetenschappelijk medewerkster
dr. Claudia Simons van GGzE, lid van het
onderzoek is om te kijken of die aanpak
echt werkt. “Wij denken van wel, maar om
dat te bevestigen werken we met controle-
groepen”, legt Simons uit. “Eén groep draagt het apparaatje bij zich, maar krijgt geen
terugkoppeling op basis van de grafieken. Wel zijn er wekelijks gesprekken over hoe
het gaat; ze krijgen dus evenveel ‘aandacht’.
De andere groep krijgt geen PsyMate, alleen een voor- en nameting.”
Het totale onderzoekstraject duurt 33
Alle deelnemers aan het onderzoek hebben
meting, nameting en follow-up gesprekken.
depressieve klachten en slikken antidepres-
siva. Op tien willekeurige momenten per dag krijgen ze via het display van de PsyMate de vraag hoe ze zich voelen. Ze kunnen kiezen uit diverse mogelijkheden, zoals somber,
weken. Dit omvat ook een screening, voorIn totaal zullen 120 mensen tussen 18 en 65 jaar aan het onderzoek meedoen.
De eerste resultaten worden eind 2011 verwacht.
schuldig en opgewekt. Op het touchscreen tikken ze hun antwoord in. Andere vragen gaan over de situatie waarin de persoon
zich bevindt: wat doe je, waar ben je, met wie ben je? Het invullen kost maar een paar minuten. Feedback
aan hulpverleners die willen werken met de
PsyMate. In die periode krijgen ze wekelijks
Mindfulness training.
van hun eigen klachten. Het doel van het
onderzoeksteam.
ja”, concludeert Annelies Spek.
In 2011 zal GGzE een training aanbieden
programma is dat mensen met een depres-
De deelnemers lopen circa zes weken met de een feedbackgesprek. “Tot nu toe bevalt het
de mensen”, vertelt Simons. “Vaak herkennen ze zichzelf in de grafieken van de PsyMate-
GGzE Magazine
GGzE Magazine
Groepssignaleringsplan nieuwe stap naar minder separaties Het terugdringen van het aantal separaties
scoort grofweg gezegd de aard van de
belangrijk thema. Bij GGzE zijn de vele
en daarmee eigenlijk het spanningsniveau
is in de geestelijke gezondheidszorg een
activiteiten op dat gebied samengebracht in het project dat we allemaal kennen als
‘Het roer om’. Ook binnen de forensische
zorg worden belangrijke stappen gezet op
weg naar het voorkomen van crisissituaties
en als gevolg daarvan het aantal separaties. Erik Kuijpers, stafmedewerker kwaliteit van de afdeling Onderzoek en ontwikkeling, is
kartrekker van de invoering van het groepssignaleringsplan. Dit is een instrument
in het ontstaan van crisissituaties.” Eerste
vraag is dan natuurlijk waarom de leiding
niet altijd adequaat inspeelt op die groepsdynamiek. Ze zitten er toch middenin?
Kuijpers: “Klopt, maar dat is ook meteen de
valkuil. Medewerkers op een afdeling raken op een bepaald moment minder gevoelig
voor een oplopend spanningsniveau binnen een groep. Door de ervaring met dat span-
ningsniveau kunnen er blinde vlekken ontstaan. Dat is geen ondeskundigheid, maar
eerder adaptie. Ze zijn zelf onderdeel van die dynamiek; groeien er in mee en missen een objectief oog. Heel begrijpelijk.” Indicatie
Dat objectieve oog is nu, met de ontwikke-
ling van een nieuw softwareprogramma, een stuk dichterbij gekomen. “Het is afgeleid van een Zweeds model”, zegt Kuijpers over het
programma dat elke dag door een medewer-
mantelzorger. Eind dit jaar zijn dit er al 48. GGzE is druk bezig met de uitrol van het project beeldbellen, dat hulpverlening
efficiënter, laagdrempeliger en toegankelijker maakt.
hij – als hij een computer met webcam heeft
groep bekend is, ofwel als de vraag beant-
woord is wat een ‘normaal’ spanningsniveau is, kan direct gevisualiseerd worden hoe het zit met de spanningsopbouw.” En dan?
“Dan ontstaat na verloop van tijd een goede
indicatie van de spanningsopbouw in de groep en daarmee meer zicht op het moment waarop de zaak dreigt te escaleren.”
in nauwe samenwerking met eindejaars
groepsdynamiek een belangrijke rol speelt
kunnen opnemen met hun hulpverlener of
binnen de groep. Als een nul-score van die
waar mogelijk, te voorkomen. “Op het gebied vertelt hij. “Maar de ervaring leert dat ook de
van GGzE via een beeldscherm contact
Bij beeldbellen krijgt de cliënt een beeld-
Breed toegankelijk
van de individuele signalering zijn we al ver”,
Eind 2011 zullen zo’n 150 ambulante cliënten
communicatie, de onderlinge verhoudingen
om mogelijke escalaties binnen een groep
vroegtijdig te signaleren. Met als doel deze,
Oogcontact met cliënt op afstand
Het softwareprogramma, dat is gemaakt studenten van de TU/e, biedt naast de eerste visualisatie ook nog diverse analytische mogelijkheden. “Zodat een beter beeld
ontstaat over de groep, de autoriteit binnen de groep en de thema’s die er spelen.”
Bij ‘De Woenselse Poort’ zijn inmiddels twee teams getraind om met het programma te werken. In het najaar van 2010 is gestart
telefoon in zijn woning geïnstalleerd of kan
en gewend is daarmee om te gaan – via een beveiligde webomgeving beeldbellen.
Cliënt en hulpverlener kunnen elkaar zien,
wat leidt tot een prettiger contact. Cliënten
kunnen het toestel bovendien gebruiken om te beeldbellen met mantelzorgers.
De techniek van beeldbellen bestaat al jaren, maar wordt nog maar mondjesmaat
ingezet in de geestelijke gezondheidszorg. “De techniek is heel erg toepasbaar”,
zegt Marthe Renders, stafmedewerker
kwaliteit en projectleider beeldbellen bij GGzE. “Het vergroot het spectrum aan contactmogelijkheden en biedt meer
mogelijkheden voor zorg op maat.” Het pro-
ject is onderdeel van het project Diensten op Afstand van Brainport Health Innovation en wordt mede gefinancierd door de subsidieregeling Slimme Zorg van de Provincie Noord-Brabant.
met een pilot, waarbij het programma ge-
Verandering
in Heiloo en Halsteren worden medewerkers
te brengen in de wijze van contact tussen
bruikt wordt. Ook op forensische afdelingen geschoold. “Dit programma is ontwikkeld
met behulp van het Ministerie van Justitie”, legt Kuijpers uit. “Het is de bedoeling dat de kennis hieromtrent uiteindelijk breed gebruikt en verspreid wordt.”
Doel van beeldbellen is om een verandering hulpverlener en cliënt. Voor beiden kan
dit bijvoorbeeld besparingen opleveren in
reistijd. Het maakt het ook eenvoudiger om vaker, maar korter met elkaar contact te
hebben. “Stel dat je nu eens in een maand twee keer een uur contact hebt met je
hulpverlener”, geeft Renders als voorbeeld.
“Dat kun je dankzij beeldbellen veranderen
in één keer een uur face-to-face contact, en drie keer een kwartier via beeldbellen.
Daarmee behaal je een kwartier winst, én heb je wel vaker contact.”
Sociaal psychiatrisch verpleegkundig
Ervaring
met beeldbellen en is over het algemeen
eerste ervaring opgedaan met beeldbellen.
specialist Jan Otten werkt nu al enige tijd tevreden. “Het is afhankelijk van de cliënt welke mix van bezoek en beeldbellen je
maakt. Voor cliënten die veel contact willen hebben, kan het een stuk prettiger zijn dan
gewoon bellen, omdat je oogcontact hebt.” Voor de hulpverlener is dat laatste ook van belang om de situatie van de cliënt beter
te kunnen inschatten. Toch zou Otten nog
GGzE centrum ouderenpsychiatrie heeft als Nu wordt er hard gewerkt om dit ook op
andere afdelingen te introduceren. “Cliënten van GGzE centrum psychotische stoornissen kunnen bijna niet wachten om er mee aan de slag te gaan”, zegt Renders.
Ook GGzE centrum autisme volwassenen gaat dit jaar met beeldbellen werken.
meer mogelijkheden willen hebben. “Nu zie je alleen iemands gezicht, het zou prettig
kunnen zijn als je ook meer van de omgeving zou kunnen zien.” Bang dat hij dag en nacht door cliënten wordt gebeld, is hij niet. “We maken duidelijke afspraken wanneer we elkaar bellen.”
ker moet worden ingevuld. “De medewerker
GGzE Magazine
GGzE Magazine
GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie
Effectiviteit van neurofeedback bij jongeren met AD(H)Dklachten en comorbide stoornissen
Onderzoeksgroep forensische kinder- en jeugdpsychiatrie
GGzE centrum autisme volwassenen
Effectmeting
Emotionele veerkracht bij depressie
Bestuursgebouw GGzE
Planetree
De Grijze Generaal
Beeldbellen / Vicasa
Smartbed / Val-incidenten
Preventie van terugval & recidive bij jongeren met ernstige psychische en psychiatrische problematiek
A-opleiding E-health
E-learning
Emotionele Veerkracht bij Depressie
Empirisch onderzoek naar niet-diagnose gebonden proces-
Evidence Based Management
variabelen
Groepssignaleringsplan
Klinische beslismethode voor risicogerelateerde behandelrelatie Sound Spaces
De Woenselse Poort
GGzE Magazine
Preventie treinsuïcide
GGzE centrum psychotische stoornissen
Cannabisgebruik onder psychotische patiënten Dwang en Drang / High Care
GGzE centrum spoedeisende psychiatrie
Onderzoek vraag- en aanbodontwikkeling
Integratie wetenschappelijk onderzoek en praktijk Zorglogistieke bedrijfsvoering
Kenniscentrum GGzE GGzE Magazine
GGzE heeft vruchtbare grond voor onderzoek Iedere organisatie heeft in haar missie
staan dat ze innovatief wil zijn. “Bij GGzE
is dat geen loze kreet,” zegt Inge Bongers,
ook daadwerkelijk in de praktijk werkt.
bijzonder hoogleraar Evidence Based
Als goed voorbeeld noemt Bongers het
vormt een brug tussen wetenschap en
voering waar onderzoeker Tom Joosten zich
Management in de GGZ. Haar leerstoel praktijk. “Zonder terugkoppeling naar de
praktijk, zullen innovaties in de zorg op de tekentafel blijven liggen,” aldus Bongers.
GGzE hecht grote waarde aan wetenschappelijke onderbouwing van zorgaanbod en
managementprocessen. Daarom heeft GGzE samen met onderzoeksbureau IVA deze
leerstoel ingesteld en ondergebracht bij Tranzo, wetenschappelijk centrum voor
onderzoek naar zorglogistieke bedrijfs-
mee bezig houdt. Werden cliënten eerder
geacht om voor verschillende onderzoeken
en gesprekken op verschillende dagen terug
te komen, nu doorlopen zij een ‘klinisch pad’. Dit houdt in dat zorgprocessen beter en slimmer georganiseerd en op elkaar
afgestemd worden, waardoor cliënten
sneller gediagnosticeerd worden en sneller aan een behandeling kunnen beginnen.
transformatie van zorg van de Universiteit
Het project loopt al enige tijd met succes bij
gaat leiden, kan GGzE zijn zorg- en manage-
Naar verwachting wordt eind 2011 het on-
van Tilburg. Met de onderzoeken die Bongers mentprocessen verbeteren, wat leidt tot betere zorg.
“De cliënt van vandaag zal daar waar-
schijnlijk niet direct iets van merken”, zegt
de hoogleraar. “Maar de cliënt die over drie maanden binnenkomt, misschien al wel.”
Bongers is sinds 2006 verbonden aan GGzE als programmamanager Onderzoek en
GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie. derzoek afgerond met een proefschrift. "Tussendoor vindt er al regelmatig een
terugkoppeling plaats," vertelt Bongers. “Dat gebeurt zowel extern als intern.
Met hulpverleners wordt gekeken wat we
kunnen leren van datgene wat er bereikt is. We zoeken nadrukkelijk de samenwerking met de mensen van de werkvloer op. Wat
onderzocht wordt, moet wel aansluiten bij
Praktijk
Dankzij de leerstoel kan GGzE nog beter
meerdere uitgangspunten van Planetree, de
werken aan hun scriptie. Ze kunnen
Ieder onderzoek sluit aan bij één of
zorgvisie die GGzE hanteert bij het bereiken van betere zorg, in een helende omgeving
door een gezonde organisatie. Bij het begrip ‘helende omgeving’ horen bijvoorbeeld de onderzoeken die gedaan worden naar het gebruik van licht of techniek in het zorg-
proces. Samenwerking met ‘buurman’ Philips blijkt hierbij van groot belang. “We zijn
samen met Philips bezig met een groot
project rond de High Care-gedachte”. Hoe kun je techniek in de fysieke omgeving
inpassen om een bijdrage te leveren aan
het voorkomen van separatie? Of hoe kun je
een separeerruimte zodanig met licht, kleur, beeld en geluid inrichten dat het een veel
prettigere omgeving wordt voor een cliënt?”
staan cliënt en hulpverlener voorop”, stelt
Bongers. “Onderzoeksvraagstukken komen niet vanuit een universitaire invalshoek, maar vanuit de praktijk. Dat zorgt voor
synergie tussen onderzoek en ontwikkeling.”
die GGzE heeft om onderzoeken te initiëren.
maakt het een interessante partner voor
is het ontwikkelen van inzicht in vraag en
universiteiten.” GGzE werkt op het gebied van onderzoek en ontwikkeling al samen met een aantal universiteiten, zoals de
Universiteit van Tilburg en de Universiteit
Maastricht. Verschillende projecten binnen
GGzE bieden aan studenten of promovendi de mogelijkheid om te onderzoeken dat
GGzE Magazine
aanbod binnen de zorg. Bijvoorbeeld als het gaat om woonaanbod voor cliënten. Hoe
kan GGzE veranderingen in de vraag naar woningen anticiperen en voorkomen dat het achter de feiten aan holt?
ships voor studenten, waarbij zij de helft van hun tijd kunnen besteden aan hun
scriptie terwijl zij de andere helft getraind worden op de afdeling Onderzoek en
ontwikkeling. “Zij draaien projecten mee
en worden als het ware intern opgeleid”,
legt Bongers uit. “Voor GGzE betekent het dat we regelmatig nieuwe denkbeelden en de nieuwste kennis binnen kunnen
halen. Dat houdt ons dynamisch.” Bongers begeleidt deze trainees vanuit de studie Organisatiewetenschappen van de Universiteit van Tilburg.
hiervoor anderen nodig. Zoals de
Een ander voorbeeld van het naar de praktijk brengen van wetenschappelijk onderzoek
Vanaf februari start GGzE met trainee-
een ondersteuning. “Bij ieder onderzoek
om onderzoek en implementatie van in-
novaties,” zegt zij. “De cultuur binnen GGzE
daarbij letterlijk praktijkervaring opdoen.
Maar een hoogleraar kan niets alleen
duwen. Sterker nog, het is een aanvulling,
Katalysator
“GGzE heeft vruchtbare grond als het gaat
een plek bieden aan studenten om te
Toch zal de techniek nooit de zorg overscha-
hun ideeën en mogelijkheden.”
ontwikkeling. Ze kent de organisatie goed.
wat er aan vernieuwingen bedacht wordt,
De leerstoel versterkt de mogelijkheden
doen, benadrukt Bongers. “Je hebt
medewerkers van afdeling Onderzoek
en ontwikkeling, de afdeling kwaliteit en informatievoorziening. En natuurlijk de
hulpverleners die een belangrijke bijdrage leveren aan de onderzoeken. Zij reiken
zelf zaken aan, en laten zien waar ze in de dagelijkse praktijk tegenaan lopen. Deze mensen hebben we hard nodig.”
“Het hoogleraarschap is een soort katalysator”, zegt Bongers. “Het geeft nog meer
power voor bijvoorbeeld subsidieaanvragen, publiciteit, het opbouwen van een netwerk. Ik word nu bijvoorbeeld veel meer
gevraagd om lezingen te geven. Het is een versterking van de weg die GGzE al lang geleden is ingeslagen.”
GGzE Magazine
Lat omhoog voor opleidingsinstelling De A-opleiding, de opleiding tot psychiater,
Daarbij wordt dus ook een groot beroep
groot belang voor het professionele klimaat
geconstateerd werd dat de onderwijs-
Hoezo? “De kwaliteit van de stageafdelingen
onderzoekscultuur groeit. En natuurlijk zijn
gaat veranderen. Nadat jaren geleden al
kundige inhoud van medisch specialisten-
opleidingen geen gelijke tred meer hielden met de stormachtige ontwikkelingen in de gezondheidszorg, heeft nu ook de daad-
werkelijke omvorming van de opleidingen plaatsgevonden. Bij GGzE is in 2010 de
eerste stap al gezet. Op weg naar nóg meer
aandacht voor de zo belangrijke opleidingscultuur.
Voor Lex van Bemmel, hoofdopleider GGzE, is het helder: Het belang van het hebben
van een goed georganiseerd academisch opleidingsklimaat bij GGzE is van groot
belang in het kader van een professionele
beroepsvorming. Dertig jaar is Van Bemmel ondertussen actief als psychiater. Hij heeft het allemaal meegemaakt; de ontwikke-
en van de stafleden zal bijzonder hoog moeten zijn, omdat het leren in de praktijk nog
meer centraal komt te staan. Dat vereist ook extra scholing of training, een continue professioneel ontwikkelingsproces.”
De hoofdopleider realiseert zich dat met de
vernieuwde eisen de lat voor een opleidingsinstelling als GGzE omhoog gaat. “In het
kader van ons academiseringsbeleid ligt er een mooie uitdaging. De opleiding en de academisering zijn nauw met elkaar verbonden. We zijn op weg naar een
‘Teaching Hospital’; een niet-academisch ziekenhuis dat samenwerkt met een
academisch ziekenhuis, waar toegepast
onderzoek plaatsvindt in combinatie met onderwijs en opleiding.”
lingen op het gebied van het wetenschappe-
Financiering
mogelijkheden, de verbetering in de
eisen heeft ook een nieuwe financierings-
lijk onderzoek, de verbeterde diagnostische leefomstandigheden van psychiatrische
cliënten, maar ook de enorme hoeveelheid
reorganisaties in de sector, de bezuinigingen en de toename van de bureaucratische last.
Competenties
De vernieuwde opleiding wordt, zowel
cursorisch als praktisch ingericht rondom een aantal kerncompetenties. “In de
conventionele opleiding werd het moeilijkste aspect, het integreren van kennis, overgelaten aan de studenten zelf. Dat
gaat in de nieuwe werkwijze veranderen”,
stelt Van Bemmel. “Dat vereist een andere
De invoering van de nieuwe opleidingssystematiek tot gevolg. Het ministerie van VWS bepaalt hierin het aantal
opleidingsplaatsen per regio. GGzE maakt deel uit van de OOR (Onderwijs en
Opleidings Regio), waarin met de Universiteit van Maastricht wordt samengewerkt.
Binnen een OOR wordt inhoudelijk-onderwijskundig en organisatorisch samenge-
werkt. “Hoe één en ander precies gaat lopen, weten we nog niet”, zegt Lex van Bemmel. “Maar dat alle veranderingen een forse
organisatie en het management anderzijds. De manager en de opleider redeneren niet altijd vanuit hetzelfde perspectief, dat is begrijpelijk. Aan de andere kant zien we
allemaal het belang in van een instelling die
tegelijkertijd ook een kennisinstituut is, waar kennis vertaald wordt naar de praktijk, waar education permanente het uitgangspunt is en waar we graag allemaal up-to-date
blijven. De Raad van Bestuur? Die staat hier volledig achter. Gelukkig, want dat is niet overal zo.”
Opleiding
De vernieuwde opleiding, waarvoor de
vooropleiding tot basisarts is vereist, duurt
4,5 jaar en start met een algemeen deel van
2,5 jaar met daarin gedifferentieerde stages. Dit algemene gedeelte is in de nieuwe
opleiding dus met een jaar bekort. Daarna wordt een keuze gemaakt voor kinder- en
jeugdpsychiatrie, volwassenenpsychiatrie of ouderenpsychiatrie. Dit worden de zoge-
noemde ‘verdiepingsjaren’. De AIOS heeft
hiervoor een eigen keuze. “Hoe we daarmee omgaan, moeten we nog goed bekijken”, vindt Van Bemmel. “Zoiets heeft nogal wat logistieke en organisatorische consequenties.”
volgende visitatie plaatsvinden door een
zullen volgens Van Bemmel leiden tot een
GGzE Magazine
kijkt naar de opleiding enerzijds en de
Het is een ingewikkelde operatie geworden.”
opleiding tot gevolg hebben, dat is wel zeker.
staat worden gesteld om zich persoonlijk en tente en stimulerende omgeving.
er soms verschillende uitgangspunten als je
GGzE beschikt over vier erkende opleidings-
Primaat
professioneel te ontwikkelen in een compe-
van GGzE. Ik merk dat die opleidings- en
intensivering van de organisatie rond de
deskundigheid van supervisoren. Een AIOS (Arts In Opleiding tot Specialist) moet in
gedaan op ons als instelling.”
De veranderingen binnen de A-opleiding
cultuuromslag. “De opleiding krijgt meer het primaat. Opleidingsplaatsen zijn van
plaatsen per jaar. In maart 2011 zal een externe commissie. Deze commissie
rapporteert aan de Medisch Specialisten
Registratie Commissie, die vervolgens een beslissing neemt over de voortzetting van de erkenning.
GGzE Magazine
Bijdragen aan betere zorg en behandeling Ze was in 2005 de eerste die vanuit GGzE
Primaire taak
Zo’n model bouwen is stap één. Daarna
buiten toe. Tegelijkertijd draagt de leer-
daar bleef het niet bij. Chijs van Nieuwen-
heel anders is dan haar werk bij GGzE. “Op
behandeltrajecten. En dat gaat niet van
universiteit: vergaarde kennis ten goede
een universitaire leerstoel ging bekleden. En huizen zette in een paar jaar tijd in
Eindhoven een van de grootste onderzoeksgroepen rondom forensische kinder- en
jeugdpsychiatrie in Nederland op. Bij GGzE
kan ze haar ei kwijt. “Mijn onderzoek is altijd ingegeven vanuit de praktijk.”
Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen ontvangt in het nieuwe Catamaran-gebouw op
Landgoed De Grote Beek. Vier dagen per
beide plekken is onderzoek de primaire taak. Mijn insteek is dat onderzoek moet bijdra-
gen aan de verbetering van zorg en behan-
deling. Natuurlijk heb ik ook fundamentele onderzoeksinteresses, maar mijn perceptie
‘Forensische Geestelijke Gezondheidszorg’. “Het bijzonder hoogleraarschap is gekoppeld
en bijzondere thematiek?”
kan eenmalig verlengd worden met nog
is dat op basis van de geleverde prestaties
gebeurd. Daardoor kan ze tot 1 juni 2015 in
Tilburg vooruit. Dat is prettig, want ze is nog met allerlei onderzoeken bezig en heeft ook toekomstplannen.
aan een speciale leeropdracht, in mijn geval
Twee lijnen
huizen uit. “Vanuit de universiteit en GGzE
onderzoekslijnen: beschermende en risico-
de forensische GGZ”, legt Van Nieuwen-
voer ik onderzoek uit binnen de academische werkplaats Geestdrift, onderdeel van Tranzo.
Verder geef ik colleges aan masterstudenten Forensische Psychologie, begeleid ik onderzoeksstagiaires en word ik bij tijd en wijle
uitgenodigd voor gastcolleges, bijvoorbeeld
aan universiteiten in Amsterdam en Leuven. Dan gaat het over specifieke onderwerpen zoals psychopathologie, seksueel delictplegers of adolescente delictplegers.
Van Nieuwenhuizen is daarnaast lid van
verschillende landelijke en internationale commissies, waar zij vanwege haar
deskundigheid voor gevraagd wordt.
GGzE Magazine
op de resultaten. Dat is zeker een nadeel van wetenschappelijk onderzoek.”
is het onderzoek naar neurofeedbacktraining
eens vijf jaar. Bij Chijs van Nieuwenhuizen
leraar invulling aan de GGzE-leerstoel
huizen: “De praktijk moet vaak lang wachten
rondom complexe problemen bij jongeren
gericht: waar ligt onderzoeksbehoefte
ze in Tilburg te vinden, bij het onderzoeksTilburg. Daar geeft ze als bijzonder hoog-
vandaag op morgen, weet Van Nieuwen-
Veel jongeren
Een leerstoel is in principe voor vijf jaar, maar
departement Tranzo van de Universiteit van
komt de vertaling naar de praktijk, naar
van onderzoek is heel erg op de praktijk
week is dit haar werkplek bij GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie. De vijfde dag is
Ze benadrukt dat het hoogleraarschap niet
Van Nieuwenhuizen richt zich op twee
factoren en cognitieve en neuropsychologi-
stoel bij aan een belangrijk doel van de laten komen aan de samenleving.
“Binnen Tranzo worden wetenschappers, cliënten en professionals als een drie-eenheid gezien”, weet Van Nieuwenhuizen.
Een voorbeeld van de tweede onderzoekslijn
Plannen
bij jongeren met ernstige AD(H)D-klachten
centrum kinder- en jeugdpsychiatrie zijn
en bijkomende stoornissen. Net als bij veel
ander onderzoek werkt GGzE hierbij samen met collega-instellingen. “Dat is nodig om-
dat je vaak veel jongeren nodig hebt voor het vergaren van gegevens”, verklaart Van Nieuwenhuizen. “Daarnaast maak je met meer
partijen meer kans op externe financiering. Alle promovendi worden gefinancierd door
ZonMw. Ook de andere onderzoeken worden grotendeels door externen bekostigd. Dat GGzE meer aan onderzoek is gaan doen,
betekent dus niet dat er daardoor minder geld voor zorg is.”
Aan de onderzoeksgroep van GGzE
inmiddels twaalf mensen verbonden.
“Toen ik begon, was ik alleen. We zijn dus
in korte tijd heel hard gegroeid. Nu is het tijd om te consolideren en te verdiepen.
” In de toekomst zet Chijs van Nieuwen-
huizen graag haar deskundigheid in voor
jongere kinderen met gedragsproblemen. “We weten dat de kracht van interven-
tie gekoppeld is aan leeftijd. Hoe jonger
iemand geholpen wordt, hoe meer effect dat heeft. Wel moet je oppassen dat je
het bij jonge kinderen niet te groot maakt en medicaliseert. Het lijkt me interes-
sant te onderzoeken hoe je dit het beste
sche aspecten. De eerste categorie omvat
De organisatie kan juist profiteren van de
terugval & recidive’. “Het bijzondere hierbij
leraar. “Wij zitten dicht op alle nieuwe ont-
Maar eerst richt de hoogleraar haar aan-
we mensen bij GGzE adviseren over mogelijk
ze vanuit Tilburg aanstuurt en dat haar
onder andere het onderzoek ‘Preventie van is dat we ook naar jongeren kijken die níet
terugvallen in crimineel gedrag. Wij willen
weten wat de kenmerken van die groep zijn. Hiervoor interviewen we heel veel jeug-
digen, we houden delicten bij enzovoort.
Uiteindelijk willen we een ontwikkelings-
model bouwen waarin duidelijk wordt welke behoeften, beschermende factoren en risicofactoren bij jongeren een rol spelen.”
onderzoeksgroep en leerstoel, stelt de hoogwikkelingen en inzichten. Daardoor kunnen geschikte nieuwe, erkende interventies. We willen graag meedenken. Verder heb ik als voorzitter van de wetenschapscommissie van GGzE een goed beeld van alle onder-
zoeken binnen onze instelling. Ik kan dus verbindingen leggen. ”
Het bijzonder hoogleraarschap in Tilburg is voor GGzE een mooi visitekaartje naar
aanpakt.”
dacht op een nieuw onderzoek dat
weer even terugvoert naar de volwas-
senenzorg. Van 180 TBS-cliënten uit alle Forensisch Psychiatrische Centra in ons
land worden de casussen tegen het licht gehouden. De nieuwe inzichten die dit
oplevert, zullen ingezet worden voor een betere TBS-behandeling.
GGzE Magazine
Technologie en geestelijke gezondheidszorg Technologie en geestelijke gezondheidszorg:
een grote en groeiende markt en vertoont
van een ‘bedreigende’ ziekenhuisruimte een
hebben van een idee tot het inzetten van
combinatie. Maar wie verder kijkt, ziet dat
chronische zorg. De interesse was gewekt.
zelf kan bepalen. Het onderzoek naar de
voldoende aangetoond zijn dat het werkt,
niet bepaald een voor de hand liggende
technologie op veel manieren inzetbaar kan zijn om het leven en de behandeling van
mensen met psychiatrische problemen te
vergemakkelijken. Daarom werken Philips Research en GGzE samen in een aantal onderzoeksprojecten.
Het was eigenlijk toevallig dat de eerste
stappen in de samenwerking tussen GGzE
en Philips Research werden gezet. Directeur behandelzaken Roelof Kleppe van GGzE
bezocht in het kader van een MBA-opleiding
Ferrie Aalders, senior director Business Excel-
lence van Philips Research. Ze raakten aan de praat over hoe vernieuwingen in de zorg ge-
stimuleerd kunnen worden door creativiteit. “Niet veel later kregen we bezoek van Joep Verbugt (voorzitter Raad van Bestuur van
GGzE –red.)”, zegt Ferrie Aalders. “Hij vertelde ons dat GGzE veel meer wil innoveren, dat ze een Brainpark willen zijn. Hij vroeg ons om mee te denken.”
Daarom werd er een aantal sessie belegd
waarbij medewerkers van beide organisaties aan elkaar uitlegden waar ze mee bezig
waren. “Er bleken wel degelijk aanknopings-
punten voor ons beiden te zijn”, zegt Aalders. “In de geestelijke gezondheidszorg ligt
problematiek die voor ons interessant is.
Want hoe kunnen onze technologieën bij-
dragen aan een hogere kwaliteit van leven?” Dat laatste past perfect bij de missie van
Philips. Het bedrijf wil leidend zijn op het gebied van gezondheid en welzijn. Dat
kan zijn in producten voor consumenten, zoals de Wake-up Light en in technologi-
sche oplossingen die in ziekenhuizen voor
behandeling of het voorkomen van ziektes worden gebruikt, maar ook in oplossingen
ben met onze partners. GGzE bleek door
onze overeenkomsten een goede gesprekspartner.”
Onbekend terrein
De geestelijke gezondheidszorg was voor
Philips Research nog onbekend terrein, maar biedt in potentie veel mogelijkheden. Het is
GGzE Magazine
momenteel in volle gang.
“We kunnen ons voorstellen dat je Ambient Experience kunt gebruiken in een sepa-
reerruimte, om het verblijf daar te veraan-
genamen of zelfs te verkorten”, legt Aalders
uit. “Je kunt het misschien ook gebruiken om een separeersituatie te voorkomen.” Maar
Aalders wil niet op de zaken vooruit lopen. “Of dit ook werkelijk zo is, moet onderzoek uitwijzen. Pas dan weten we ook of Philips voordeel heeft bij de samenwerking met
GGzE. Het is nog niet vanzelfsprekend dat we ook echt markt zien in de geestelijke gezondheidszorg.”
naar meer toepassingen die binnen GGzE
zijn. Daar hopen we achter te komen door onze samenwerking met GGzE.”
onderzoek naar het meten van emoties en
ons van belang dat we raakpunten heb-
nog van start gaan, dat van de stressmeter is
zorg kan voor ons een interessante markt
de regio Eindhoven, bestaan ongeveer even werkers ongeveer even groot. “Het is voor
inzet van Ambient Experience bij GGzE moet
Verkennend
laten blijven. “De geestelijke gezondheids-
Emoties
lang en zijn wat betreft het aantal mede-
prettige omgeving te maken die de patiënt
die chronisch zieken langer onafhankelijk
Philips Research en GGzE zijn op veel vlakken vergelijkbaar. Beide hebben hun wortels in
gelijkenissen met andere vormen van
Philips Research is al langere tijd bezig met hoe emoties te beïnvloeden zijn door beeld, geluid en licht. Onderwerpen die voor GGzE
bijzonder toepasbaar lijken. Twee vindingen van Philips Research spraken direct aan:
de stressmeter en Ambient Experience. Met de stressmeter kan via een fysiologische
respons gemeten worden onder hoeveel
stress een cliënt staat en de relatie hiermee tot het ontstaan van een crisis. Bij Ambient Experience – dat al in ziekenhuizen wordt gebruikt – wordt technologie ingezet om
het product in de praktijk is lang. Er moet
dat er geen risico’s aan verbonden zijn, het moet aan allerlei medische voorwaarden voldoen. Het zal een aantal jaren duren voordat het uit de testfase is.”
Hoe de huidige onderzoeken ook zullen
verlopen, Aalders ziet in de toekomst zeker een goede combinatie in technologie en geestelijke gezondheidszorg. “We zien
dat er in de traditionele gezondheidszorg de laatste jaren steeds meer technologie
wordt toegepast. Maar we zien ook dat de geestelijke gezondheidszorg daar nog bij achterblijft. Daar valt nog veel kwaliteit te winnen en kosten te reduceren met behulp van technologie.”
Ondertussen wordt er verder gekeken
onderzocht zouden kunnen worden. Zoals
verlichting in algemene zin, het verbeteren van dag- en nachtritme en het verbeteren van slaap. Maar dat zit nu nog echt in een
verkennend stadium. “We zijn ook aan het
bekijken of we één van onze medewerkers bij GGzE kunnen detacheren en één van
GGzE bij ons”, zegt Aalders. “Beiden kun-
nen met hun eigen kennis bij de ander zien
welke mogelijkheden er zijn en hoe deze bij de ander zouden kunnen aansluiten.”
Wanneer uit de verschillende onderzoeken blijkt dat de geestelijke gezondheidszorg
baat heeft bij de inzet van technologische oplossingen van Philips Research, dan zal
het nog wel even duren voordat de cliënt daar iets van merkt. “Het traject van het
GGzE Magazine
Andere lopende onderzoeken
Tom Joosten…
…is werkzaam als senior wetenschappelijk medewerker bij afdeling Onderzoek en ontwikkeling.
Hij voert onderzoek uit naar zorglogistieke bedrijfsvoering in de geestelijke gezondheidszorg.
Dat betekent dat naar manieren gezocht wordt
waarmee zorgprogramma's 'beter', maar ook 'sneller'
Cornelis van Houwelingen…
aan te bieden zijn. Daarnaast kijkt het onderzoek ook
…is psychiater bij GGzE en doet sinds 1994 onderzoek beschadigende manier van suïcide met zich mee-
fenomeen te onderzoeken. Dat levert waardevolle van Houwelingen werkt intensief samen met ProRail.
Paul ter Horst…
tieve maatregelen zijn getroffen rond het spoor, zoals
zoeker bij De Woenselse Poort. Hij onderzoekt het
hekken langs het spoor, verscherpte surveillance en
verbeterde belichting van risicolocaties. Momenteel onderzoekt Van Houwelingen in internationaal
verband de relatie tussen treinsuïcide en drukte van het treinverkeer.
zorg op het juiste moment bieden. Het onderzoek van
ziening binnen het onderzoek 'Vraag- en aanbod-
het gebied van zorglogistiek.
ten – is voor hem een belangrijke drijfveer om dit
Dat heeft ertoe geleid dat inmiddels tal van preven-
Joyce Bierbooms…
Tom sluit nauw aan bij de ontwikkelingen bij GGzE op
brengt – zowel bij nabestaanden als bij machinis-
kennis voor preventie en behandeling op. Cornelis
naar ‘klinische paden’. Dit zijn goed gedocumenteerde en georganiseerde behandelmethodes die zo de juiste
naar treinsuïcides. Het extra leed dat deze uiterst
praktijkinvalshoek die vanuit verschillende vraagstukken bij GGzE inzicht geeft in trends in de zorgvraag en
Monique Konings…
evaluatie geeft hulpverleners, en ook rechters,
psychiatrie en onderzoekt het gebruik van cannabis
doeleinden. Afdeling De Boog past deze benadering
toe en na meer dan honderd behandelplannen is daar een kwaliteitsslag te zien.
naar GGZ op regionaal niveau. Op basis van litera-
ring wordt nu functioneel gemaakt. Dankzij de sterke
Forensische cliënten hebben zelf vaak geen klacht.
bruikbare informatie voor risicotaxatie en evaluatie-
handvatten moet kunnen bieden over de zorgvraag
dergelijk model bestaat en deze conceptuele benade-
uitwerken van een klinische beslismethode voor
Er is een maatschappelijke klacht. De behandel-
ontwikkeling' aan een model dat op continue basis
tuur is in kaart gebracht uit welke bouwstenen een
…is werkzaam als senior wetenschappelijk onder-
risicogerelateerde behandelevaluatie met de HKT-30.
…werkt vanuit staf kwaliteit en informatievoor-
…is psychiater bij GGzE centrum spoedeisende
onder psychotische patiënten. Dat is opvallend hoog.
Mogelijk zouden mensen met een psychose zich beter
in de rol van verschillende partijen is de ontwikkeling
van een passend aanbod te verbeteren. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met de academische werkplaats Geestdrift van
Tranzo, Universiteit van Tilburg.
voelen door cannabis te gebruiken, maar mogelijk zou cannabis ook kunnen bijdragen aan het ontstaan van een psychose. Dit laatste is erg belangrijk gezien de
vele jongeren die wereldwijd op steeds jongere leeftijd – en vaker – cannabis gebruiken. Het onderzoek
Leo Paesen…
focust op de interactie tussen cannabis en andere risicofactoren voor psychose.
…is psychotherapeut bij De Woenselse Poort en doet in het kader van een doctoraatsonderzoek bij de KU
Leuven een empirisch onderzoek naar niet-diagnose gebonden procesvariabelen die de effectiviteit van
behandelingen in de forensische psychiatrie beïnvloe-
Alexa Rutten…
hangen met ‘niet willen’ (motivatie) en ‘niet kunnen’
vanuit GGzE verbonden aan Geestdrift, Tranzo op
den. In brede zin gaat het om factoren die samen(psychologische vaardigheden).
…is als kinder- en jeugdpsychiater sinds april 2010
"Preventie van terugval & recidive bij jongeren met
In samenwerking met Tranzo…
Ingrid Kramer…
identificatie van een ontwikkelingsmodel uitgaande
Marleen Bink onderzoekt de effectiviteit van
situaties in hun leven waarin ze positieve gevoelens
de universiteit Tilburg. Ze doet onderzoek binnen
ernstige psychische en psychiatrische problematiek: van behoeften, risico's en beschermende factoren."
Ze is in het bijzonder geïnteresseerd in het verband tussen aan autisme verwante stoornissen en delinquentie bij jeugd en onderzoekt jongeren die hoog
scoren op de AQ (autisme-spectrum quotient) nader.
Daarnaast werkt ze als behandelaar bij GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie, bij het NIFP in Den Bosch en als freelance pro Justitia rapporteur.
…werken nog meer mensen aan onderzoek bij GGzE. neurofeedback bij jongeren met AD(H)D-klachten
en comorbide stoornissen. José Buitendijk voert een
studie uit naar de effecten van systematisch rehabilitatiegericht handelen bij kwetsbare mensen. Om de kwaliteit van leven van gemarginaliseerde groepen in kaart te brengen. Hanneke van Gestel werkt aan 'Herstellen doe je Zelf': een randomized controlled
trial. Greet Wilrijcx doet een longitudinale studie naar
…is betrokken bij onderzoek waarin depressieve
patiënten feedback krijgen over de momenten en
ervaren. De feedback biedt een handvat om zelf meer positieve gevoelens te ontwikkelen die helpen de
klachten te verminderen. Ook beschermt deze feed-
back tegen een terugval als de depressie in remissie is. De metingen vinden in het dagelijks leven plaats met behulp van de PsyMate. Ingrid Kramer is werkzaam
als psychiater bij GGzE centrum autisme volwassenen.
het implementeren van herstelondersteunende zorg
onder de naam ‘Kwaliteit van leven van gemarginaliseerde groepen.’
GGzE Magazine
GGzE Magazine
GGzE koploper in innovatie en wetenschappelijk onderzoek Professionals in de zorg en zorgvragers
proberen samen tot de best mogelijke zorg en behandeling te komen. De zorgvrager
brengt zijn ervaringen uit het verleden en
zijn eigen wensen in en de zorgverlener zijn professionele deskundigheid. Een goede
zorgorganisatie probeert de eigen werk-
zaamheden daarnaast ook altijd zo goed
mogelijk wetenschappelijk te onderbouwen en is blijvend bezig met innovatie. In het
evidence based werken wordt daarom de
professionele deskundigheid en de kennis
van de zorgvrager gekoppeld aan de wetenschappelijke kennis. Een goede interactie
tussen praktijk, zorgvraag en wetenschap staat altijd voorop en GGzE heeft hierbij een trendsettende rol.
Het staat buiten kijf dat GGzE koploper is
in het innoverend werken en in het wetenschappelijk onderbouwen van haar werk. GGzE heeft contacten met verschillende
wetenschappelijke instituten en universitei-
ten, waaronder met Tranzo, het wetenschappelijk centrum op het gebied van zorg en
welzijn van de Universiteit van Tilburg. In de academische werkplaats Geestdrift, waarin
Henk Garretsen, voorzitter Tranzo
Breburg en enkele andere organisaties, is
werken: hoe koppel je de professionele en
naar evidence based zorg, maar ook naar
de zorgvrager? Te denken valt hierbij aan het
met haar groep werkt aan de wetenschap-
GGzE en Tranzo samenwerken met GGz
goed te zien hoe innoverend GGzE bezig is. Veel onderzoek van GGzE en Tranzo is gericht op (uitkomsten van) het hulpverlenings-
proces. Zo is Chijs van Nieuwenhuizen met haar groep primair gericht op de theoretische modelvorming, ontwikkeling en eva-
luatie van behandeling binnen de forensische geestelijke gezondheidszorg. In deze
onderzoek van Giel Verhaegh naar de inzet van ervaringsdeskundigen in onderzoek.
Ook participeert GGzE bijvoorbeeld in het onderzoek van Hanneke van Gestel naar
de effecten van de cliëntgestuurde cursus 'Herstellen doe je zelf'.
groep wordt baanbrekend werk verricht
Bijzonder is dat GGzE niet alleen innoverend
schappelijke fondsen is verworven. Ander
verleningsproces, maar ook met onderzoek
waarvoor veel externe subsidie van wetenonderzoek van GGzE en Tranzo is gericht
op de rol van ervaringsdeskundigheid en
zelfhulp in het hulpverleningsproces. Dit onderzoek is daarmee van direct belang
voor het vormgeven van het evidence based
wetenschappelijke kennis aan de kennis van
GGzE Magazine
evidence based management. Inge Bongers pelijke onderbouwing van de randvoorwaardelijke processen rondom het primaire zorgproces. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de zorglogistieke bedrijfsvoering. Toenemende aandacht wordt gegeven aan de mogelijke rol van health technology in hulpverlening en management.
bezig is met onderzoek rond het hulp-
Het is een groot genoegen om te zien hoe-
rond beleid, organisatie en management.
uitgevoerde onderzoek heeft. De Universiteit
Voor beleid is bijvoorbeeld belangrijk het onderzoek naar de vraag- en aanbodont-
wikkeling in de regionale GGZ. Het is zeer
opmerkelijk dat de GGzE niet alleen streeft
veel bijzonder relevante output het bij GGzE van Tilburg en Tranzo hopen nog heel lang met GGzE te mogen samenwerken.
Om de kwaliteit van zorg te garanderen heeft GGzE veel kennis nodig èn paraat. Het ontwikkelen, delen en implementeren
van deze kennis vindt elke dag plaats in het directe cliëntencontact, binnen zorgprogramma's, specialistische- en basisopleidingen, door deskundigheidsbevordering, in kwaliteitstrajecten en (praktijkgericht) onderzoek.
Kijk op www.ggze.nl voor meer informatie. GGzE Magazine
Onderzoek – Innovatie – Praktijk
