Cryo-Save De grootste Europese private navelstrengbloedbank Cryo-Save, een multinational actief in 40 landen en met haar belangrijkste vestigingsplaats op de bedrijfsterreinen van de Universiteit Antwerpen, opereert op de grens van de legaliteit. Apache ontdekte hoe het beursgenoteerde bedrijf, opgestart door twee Belgen, een schimmige constructie op poten zette om aan een erkenning als private navelstrengbloedbank te komen. Navelstrengbloedbank Cryo-Save verdient vandaag vele miljoenen door ouders de belofte voor te spiegelen dat het ingevroren navelstrengbloed van hun pasgeboren kind ooit levensreddend kan zijn. Volgens medische specialisten bestaat daarvoor echter geen evidentie. De praktijken van Cryo-Save werden meermaals door wetenschappers op de korrel genomen. In Dossier Cryo-Save staan we onder meer stil bij de opmerkelijke constructie waarop de multinational is gebouwd. De wetenschappelijke activiteiten van Cryo-Save -het invriezen van om en bij de 200.000 stalen navelstrengbloed- vinden plaats in België, bij Cryo-Save Labs in Niel. Die Belgische vestiging dankt haar erkenning aan de samenwerking met een in Nederland erkende ‘echte’ bloedbank. Apache ontdekte dat die Nederlandse erkende bloedbank ‘Cryo-Save Group’ is. Die laatste blijkt in de feiten helemaal geen bloedbank te zijn maar het logistiek centrum van de groep dat de erkenning als bloedbank in Nederland dankt aan het outsourcen van haar wetenschappelijke activiteiten aan … Cryo-Save Labs in Niel. Anders gezegd: de twee pijlers waarop Cryo-Save is gebouwd, leunen op elkaar maar raken nergens grond. Dat levert een soort zwevende constructie op die de voorbije jaren vele miljoenen euro’s winst opleverde. Een nieuw KB maakt het Cryo-Save vanaf volgend jaar bovendien zo goed als onmogelijk om in België op de ingeslagen weg verder te gaan. Maar in afwachting lijken de Belgische en de Nederlandse autoriteiten de andere kant op te kijken. In Dossier Cryo-Save zoemen we in op het wetenschappelijk omstreden verhaal achter de private bloedbank. Daarnaast staan we stil bij de lobbymachine. De tentakels daarvan spreiden zich uit van de wetenschappelijke, politieke en academische wereld tot in het hart van het Vaticaan. In het laatste deel kijken we naar de financiële constructie en staan we stil bij de bedrijfsleiders die de voorbije jaren miljoenen euro’s verdienden aan hun beursgenoteerd geesteskind. We laten ook Cryo-Save zelf reageren op onze bevindingen.
Artikels in het Apache dossier "Cryo-Save" •
Dossier Cryo-Save (1) : De zwevende constructie onder een navelstrengbloedbank In de supervriezer van de beursgenoteerde private navelstrengbloedbank Cryo-Save bevinden zich vandaag ruim 200.000 stalen. Niet alleen het privé invriezen van stamcellen zelf blijkt omstreden. Apache ontdekte dat het bedrijf de erkenning in België dankt aan de samenwerking met een 'echte' bloedbank in Nederland. Die bloedbank blijkt echter gewoon het logistiek centrum van Cryo-Save in Nederland te
zijn dat de erkenning als bloedbank in Nederland dan weer dankt aan samenwerking met ... Cryo-Save België. •
Dossier Cryo-Save (2): een goudmijn gebouwd op wetenschappelijk drijfzand De private opslag van navelstrengbloed levert veel geld op, maar is het ook zinvol? Een recent rapport van de Belgische Hoge Gezondheidsraad -Autoloog navelstrengbloed: illusie doorgeknipt- is alleszins duidelijk. Ook professoren gespecialiseerd in de materie kanten zich vanuit zowel wetenschappelijk als ethisch oogpunt tegen private opslag. Cryo-Save zelf beroept zich dan weer op wetenschappelijke publicaties die het rapport van de Hoge Gezondheidsraad en de medische specialisten zouden tegenspreken.
•
Dossier Cryo-Save (3): Een lobbymachine tot in het Vaticaan Een gebouw op het wetenschapspark en uitstekende relaties met de Universiteit Antwerpen. Een symbolisch applaus van Kris Peeters en Annemie Turtelboom bij de openingsplechtigheid in 2009. Samenwerking met een ziekenhuis van het Vaticaan in Rome. Europees onderzoeksgeld en samenwerkingsverbanden onder patronage van de voorzitter van het Europees Parlement. Cryo-Save rekent op een geoliede lobbymachine en de welwillendheid waarmee het Vaticaan kijkt naar alternatieven voor embryonaal stamcelonderzoek.
•
Dossier Cryo-Save (4): De centen achter de navelstrengbloedbank Een blik op de financiële structuur en de geschiedenis van Cryo-Save leert dat het beursgenoteerd bedrijf meer met geld dan met wetenschap te maken heeft. De founding fathers zijn de in Monaco residerende beursspeculant Johan Goossens en apotheker Marc Waeterschoot. In 2000 richtten ze Cryo-Save op, samen met de omstreden Nederlandse arts Cornelis Kleinbloesem. Die 'stamcelspecialist' moest vorig jaar zijn ziekenhuis in Duitsland sluiten na het overlijden van een kindje waarbij stamcellen rechtstreeks in de hersenen werden gespoten.
Dossier Cryo-Save (1) : De zwevende constructie onder een navelstrengbloedbank 10 juli 2012 Reageer Een nieuw KB dat op 1 januari 2013 in werking treedt, verplicht private navelstrengbloedbanken om de opgeslagen stamcellen in de toekomst publiek beschikbaar te stellen. Dat maakt het privé opslaan van stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed de facto zinloos. De wetswijziging heeft verregaande consequenties voor de omstreden multinational Cryo-Save waarvan de belangrijkste vestiging – de supervriezer met daarin om en bij de 200.000 stalen – zich op de bedrijfsterreinen van de Universiteit Antwerpen bevindt.
Het gebouw van Cryo-Save Labs in Niel (Foto: Google) Cryo-Save Group is de grootste private navelstrengbloedbank van Europa. In 2011 boekte de beursgenoteerde multinational een winst van 2,3 miljoen euro. Maar de activiteiten van CryoSave zijn omstreden. Tegen de wetenschappelijke consensus in spiegelt Cryo-Save jonge ouders voor dat het goed is om het navelstrengbloed van hun kind ‘privé’ in te vriezen. Voor ‘slechts 2.395 euro’ -je kan er bij Cryo-Save zelfs een speciale lening voor afsluiten- zouden ze intekenen op een soort levensverzekering voor hun kind . De stamcellen zouden in de toekomst immers een rol moeten spelen bij de behandeling van aandoeningen zoals Parkinson, Alzheimer of diabetes. (zie daarover deel 2: een goudmijn gebouwd op wetenschappelijk drijfzand) De supervriezer van Cryo-Save staat al enkele jaren in Niel, op de bedrijfsterreinen van de Universiteit Antwerpen. Via de wet op de openbaarheid van bestuur (de zogenaamde wobbing) vroeg Apache bij het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) met succes het activiteitenverslag op. Dat leert dat Cryo-Save eind 2010 bijna 142.000 stalen navelstrengbloed in Niel had opgeslagen. Volgens het bedrijf zelf werd intussen zelfs de kaap van de 200.000 stalen gerond. Een beperkt deel daarvan bevindt zich in opslagplaatsen in Dubai, India, Zuid-Afrika en Duitsland.
Activiteitenverslag Cryo-Save 2010 (Bron FAVV)
Privaat versus publiek In de Verenigde Staten zijn private navelstrengbloedbanken big business. In Europa is CryoSave de grootste speler met activiteiten verspreid over 40 landen. Het principe achter de private bloedbank is eenvoudig: voor een flink bedrag kunnen ouders het navelstrengbloed bij de geboorte van hun kind laten invriezen. De stamcellen die in het navelstrengbloed zitten worden 25 jaar lang ingevroren en zouden ooit levensreddend kunnen zijn. Vandaag bestaat daarvoor echter geen wetenschappelijke evidentie. Tegenover de private navelstrengbloedbanken staan de publieke navelstrengbloedbanken. Daarin worden de navelstrengbloedstalen ‘getypeerd’. Mensen met een bloedziekte zoals leukemie die een ‘match’ hebben in de publieke navelstrengbloedbank kunnen geholpen worden: de stamcellen aanwezig in het navelstrengbloed zijn immers in staat om het door de ziekte aangetast bloedvormend systeem van een patiënt te vervangen door een nieuw, gezond bloedvormend systeem. In de praktijk werden al vele duizenden mensen op die manier succesvol behandeld. Een nieuw KB bepaalt dat private navelstrengbloedbanken in de toekomst de (privé) stalen publiek beschikbaar zullen moeten maken Eind 2008 slaagde de Belgische overheid er in om, na veel gelobby en getouwtrek een wet ‘inzake het verkrijgen en het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal met het oog op de geneeskundige toepassing op de mens of het wetenschappelijk onderzoek’ te schrijven. De wet is in de eerste plaats een omzetting van een Europese richtlijn van maart 2004 en regelt, samen met enkele koninklijke besluiten , onder meer de erkenning van private navelstrengbloedbanken en zogenaamde intermediare structuren.
Nieuw KB Een nieuw KB wijzigt de voorwaarden voor erkenning: private navelstrengbloedbanken zullen in de toekomst de (privé) stalen publiek beschikbaar moeten maken. Om dat te kunnen doen moeten de stalen ook ‘getypeerd’ worden. Dat laatste gebeurt vandaag niet: vermits het navelstrengbloed in private bloedbanken ‘op naam’ wordt bewaard en enkel bestemd is voor de eigenaar ervan, was het niet nodig de stalen te typeren. Dat laatste kost veel geld. Dat typering nu verplicht gemaakt wordt, betekent een forse streep door de financiële rekening van Cryo-Save. Bovendien verplicht het nieuwe KB ook dat de private stalen publiek beschikbaar zijn als dat nodig is. Anders gezegd: het privaat laten invriezen voor persoonlijk gebruik biedt geen enkele garantie meer dat de ingevroren stalen ooit nog beschikbaar zullen zijn. Administrateur-generaal van het FAVV, Xavier De Cuyper, stuurde in dat verband al een verklarende brief naar de betrokken bloedbanken en intermediare structuren.
Verklarende brief van het FAVV
Structuur Tot op vandaag is Cryo-Save in België erkend als intermediare structuur. Dat betekent dat het bedrijf onder bepaalde voorwaarden navelstrengbloed mag bewerken, bewaren en verzenden. Apache ontdekte echte dat het bedrijf met de erkenning als intermediare structuur al jaren op de grens van de legaliteit opereert. De belangrijkste voorwaarden voor erkenning van zo’n intermediare structuur is immers de samenwerking met een officieel erkende bloedbank. Cryo-Save Labs werkt in België met geen enkele officieel erkende bloedbank samen. CryoSave Labs werkt wel samen met een erkende bloedbank in Nederland. Die bloedbank is CryoSave Group. In Nederland wordt Cryo-Save Group – in feite het logistieke centrum van de groep- als bloedbank erkend omdat het de wetenschappelijke taak als bloedbank uitbesteedt aan Cryo-Save Labs in België.
Cryo-Save Labs in België dankt de erkenning aan een samenwerking met een erkende bloedbank in Nederland. Die bloedbank is Cryo-Save Group, het administratieve centrum van de groep Die zwevende constructie is bekend bij zowel de Belgische als de Nederlandse autoriteiten, maar blijkbaar weet niemand goed wat er precies moet gebeuren. Op 17 februari 2010 stelde Martine Taelman (Vld) een parlementaire vraag aan minister Laurette Onkelinx (PS). Daarin wordt de naam Cryo-Save weliswaar niet genoemd, maar het antwoord van de minister brengt wel klaarheid. Ze somt enkele principes op waaraan samenwerkingsverbanden moeten voldoen. Onder meer: Het lichaamsmateriaal dat in België is weggenomen, moet na de wegneming worden verkregen door een in België en overeenkomstig de Belgische wet erkende bank voor menselijk lichaamsmateriaal Vanuit landen buiten de Europese Unie kan enkel een in België overeenkomstig de Belgische wet erkende bank voor menselijk lichaamsmateriaal, dit materiaal invoeren.
Verveeld Het FAVV lijkt verveeld te zitten met de hele kwestie. “Cryo-Save heeft van ons inderdaad een erkenning als intermediare structuur gekregen op basis van het feit dat het samenwerkt met een in een andere EU-lidstaat erkende bloedbank”, zegt de bevoegde inspecteur. “Als een andere lidstaat een instantie een erkenning geeft als bloedbank, dan kunnen we niet anders dan die erkenning ook accepteren. Wel geldt er een beperking voor navelstrengbloed afkomstig uit België. Daarvoor moet een intermediare structuur samenwerken met een in België erkende bloedbank. Hetzelfde geldt voor navelstrengbloed afkomstig uit niet-EUlanden.” Cryo-Save mag geen Belgische navelstrengbloed invriezen en ook geen navelstrengbloed afkomstig van buiten de Europese Unie. Cryo-Save mag dus geen Belgische navelstrengbloed invriezen en ook geen navelstrengbloed afkomstig van buiten de Europese Unie. Of Cryo-Save zich feitelijk aan die beperkingen houdt, is zer onduidelijk. Op de eigen site staat heel duidelijk vermeld dat het navelstrengbloed uit alle landen, met uitzondering van Duitsland, India en Dubai (intussen ook Zuid-Afrika ToC/CC) opgeslagen wordt in België. Dus ook het navelstrengbloed afkomstig uit België en het navelstrengbloed afkomstig uit niet-EU-landen zoals Zwitserland, Servië, Angola, Pakistan of Noorwegen.
Geen antwoord Maar waarom krijgt Cryo-Save Group in Nederland een erkenning als bloedbank terwijl het feitelijk een administratief centrum is? De erkenning, zo leert onderstaand document, is alleszins een feit.
Nederlandse erkenning Cryo-Save Maar op onze vraag waarom precies krijgen we geen officieel antwoord. Van de Inspectie voor de Gezondheidszorg gaat het naar Farmatec (een soort tegenhanger van het FAVV) en weer terug. Via persvoorlichters en afdelingshoofden komen we uiteindelijk terecht bij de bevoegde inspecteur, maar ondanks verschillende telefoons en mails krijgen we geen antwoord op onze vraag om meer uitleg bij de bizarre constructie. Wel meer duidelijkheid geeft het laatste Nederlandse inspectieverslag. Daaruit blijkt dat Cryo-Save Group haar erkenning als orgaanbank effectief krijgt op basis van een outsourcing van haar wetenschappelijke activiteiten aan Cry-Save Labs in België: Tijdens de vorige inspectie zijn de contracten beoordeeld en in orde bevonden. De Intermediate Structure waarbij de Stichting Cryo-Save de erkenninghouder is en Cryo-Save labs als een subcontractor het cryopreserveren en de opslag uitvoert, is voldoende duidelijk omschreven. Nu is in feite de beoordeling door de Belgisch autoriteiten ten aanzien van het Cryo-Save lab in Niel van belang en een beoordeling van de tripartiete overeenkomst, omdat de Belgische wetgeving exclusief van toepassing is.
Die verwijzing naar België zit wel vaker in het verslag en leest vooral als het doorschuiven van de hete aardappel: het verkrijgen van navelstrengbloed, navelstrengweefsel en vetweefsel (verkregen na liposuctie), en het op Nederlandse bodem mogen brengen van dit materiaal (import). De feitelijke ontvangst, het cryopreserveren, bewaren en distribueren vindt plaats in en vanuit België (NIEL) … In het geval de Belgische autoriteit een negatief oordeel vormt over, of beperkingen oplegt ten aanzien van de activiteiten in België zal dit van invloed zijn op de huidige conclusie.
Conclusie De hele werking van de multinational is gebaseerd op een soort zwevende constructie die zich in een grijze zone bevindt. Bovendien geeft de informatie op de website aan dat de wetgeving die het invriezen van navelstrengbloed afkomstig uit België en uit niet-EU-landen uitsluit met voeten wordt getreden. Arnoud van Tulder, CEO Cryo-Save: ‘In Dubai, India, Zuid-Afrika, Duitsland worden de stalen opgeslagen die in die respectievelijke landen, en soms ook enkele buurlanden werden afgenomen. De stalen uit alle andere landen (+ 200.000 ) worden in Niel opgeslagen.’ Maar wat zegt Cryo-Save zelf over die situatie en over de impact van het nieuwe KB? CEO Arnoud Van Tulder bezorgde ons onderstaande antwoorden. We publiceren hieronder vragen en antwoorden. De antwoorden van het bedrijf op andere aspecten leest u in de volgende afleveringen van deze reeks. Welke implicaties heeft het nieuwe KB dat op 1 januari 2013 in werking treedt en private navelstrengbloedbanken verplicht om de opgeslagen stamcellen vanaf die datum publiek beschikbaar te maken en te typeren? Arnoud van Tulder: “Cryo-Save zal voor de stalen van toekomstige Belgische klanten een HLA-typering uitvoeren. Het labo van Cryo-Save te Niel is daar volledig voor uitgerust. Wij wachten nu nog op het KB dat de werking van het Register en de normen voor opslag bepaalt, om de stalen aan te bieden. Uiteraard zullen we ook onze klanten hierover correct en duidelijk informeren. Momenteel ontleent Cryo-Save in België de erkenning als intermediaire structuur aan de samenwerking met een in Nederland erkende bloedbank (Cryo-Save). In de praktijk is de Nederlandse afdeling vooral een logistiek centrum dat de eigen erkenning als bloedbank dan weer dankt aan de uitbesteding van de wetenschappelijke taken aan Cryo-Save in België. Hoe verdedigt u die opmerkelijke constructie? Arnoud Van Tulder: “Stichting Cryo-Save heeft in Nederland een erkenning bekomen als Orgaan- en Weefselbank. Het Nederlandse Ministerie heeft deze erkenning verleend op basis van verschillende doorgedreven inspecties. De erkenning als intermediaire structuur in België is afgeleverd door het FAGG eveneens na een inspectie. Het erkende lab in België ondersteunt de Nederlandse bank met het wetenschappelijk gedeelte. In praktijk is dit een werkbaar consortium, met de nodige vergunningen!”
Welke stalen worden opgeslagen in Niel en welke in de andere opslagcentra (Dubai, India)? Arnoud van Tulder: “In Dubai, India, Zuid-Afrika, Duitsland worden de stalen opgeslagen die in die respectievelijke landen, en soms ook enkele buurlanden werden afgenomen. De stalen uit alle andere landen (+ 200.000 ) worden in Niel opgeslagen.” Morgen deel 2: een goudmijn gebouwd op wetenschappelijk drijfzand Met steun van: Journalismfund.eu
Dossier Cryo-Save (2): een goudmijn gebouwd op wetenschappelijk drijfzand 11 juli 2012 Reageer Cryo-Save Group is de grootste private navelstrengbloedbank van Europa. In 2011 boekte de beursgenoteerde multinational een winst van 2,3 miljoen euro. Dat geld wordt verdiend door ouders de belofte voor te spiegelen dat het ingevroren navelstrengbloed van hun pasgeboren kind ooit levensreddend kan zijn. Kostprijs 2.395 euro. Die belofte gaat helemaal in tegen de wetenschappelijke consensus. Het rapport van de Belgische Hoge Gezondheidsraad ‘Autoloog navelstrengbloed: illusie doorgeknipt’ is duidelijk.
(Foto Andrechinn)
De private opslag van navelstrengbloed is ‘booming business’. Vooral in de Verenigde Staten wordt er flink geld mee verdiend. Bij de geboorte blijft er in de navelstreng en de moederkoek een hoeveelheid foetaal bloed aanwezig dat makkelijk kan ‘geoogst’ worden. Het foetaal bloed bevat navelstrengbloedstamcellen. Die zijn in staat om het aangetaste bloedvormend systeem van een patiënt met een bloedziekte zoals leukemie te vervangen door een nieuw gezond bloedvormend systeem. Navelstrengbloedtransplantaties redden de voorbije jaren al vele duizenden (vooral) kinderlevens. In vergelijking tot de klassieke ruggenmergtransplantaties biedt een transplantatie van navelstrengbloed heel wat voordelen: het navelstrengbloed is sneller beschikbaar, de ingreep is niet ingrijpend voor de donor en de compatibiliteitsvereisten tussen patiënt en donor zijn minder streng, wat de kans dat een patiënt een juiste donor vindt groter maakt.
Elastisch Maar daarmee is het hele verhaal niet verteld. Stamcellen afkomstig uit het navelstrengbloem heten ook bijzonder ‘elastisch’ te zijn. Dat betekent dat ze, net zoals embryonale stamcellen, in staat zijn om uit te groeien tot andere celtypes zoals spiercellen of zenuwcellen. Die vaststelling voedt de hoop dat op een dag navelstrengbloed een rol zou kunnen spelen in het herstel of de genezing van aandoeningen zoals Parkinson, diabetes, Alzheimer of hartinfarcten. Wie nu voor een paar duizend euro investeert, zo wil de boodschap, koopt voor zijn kind een soort levensverzekering Daarop spelen de commerciële bloedbanken in. Wie nu voor een paar duizend euro investeert, zo wil de boodschap, koopt voor zijn kind een soort levensverzekering. Private bloedbanken vriezen het navelstrengbloed voor een periode van 20 tot 25 jaar in en halen het uit de kast wanneer de patiënt het nodig heeft. Met meer dan 200.000 opgeslagen monsters is Cryo-Save vandaag de grootste private navelstrengbloedbank in Europa. Het bedrijf is actief in 40 landen, verspreid over vier continenten, maar de kern van haar activiteiten situeert zich in België en Nederland. Niet omdat daar de meeste stalen worden geoogst – dat gebeurt volgens het bedrijf vooral in Spanje en Italië – wel omdat in het Nederlandse Zutphen de hoofdzetel is gevestigd terwijl in België de ‘supervriezer’ staat. Het overgrote deel van de navelstrengbloedstalen wordt opgeslagen in Niel, op de bedrijfsterreinen van de Universiteit Antwerpen. Het bedrijf boert overigens goed. In 2011 noteerde Cryo-Save Group een omzet van 41,9 miljoen euro. Goed voor een nettowinst van 2,3 miljoen euro.
Misleiding? Volgens professor emeritus Marc Boogaerts, oprichter van de publieke navelstrengbloedbank aan de KU Leuven misleidt Cryo-Save jonge ouders door te schermen met compleet onrealistische beloften: Er wordt een toekomstbeeld geschetst waarvoor geen wetenschappelijke grond bestaat. Er is niet eens garantie dat navelstrengbloed effectief zo lang bewaard kan worden. Laat staan dat
er ooit Alzheimer of Parkinson mee kan behandeld worden. Mocht de wetenschap ooit zo ver zijn, dan zou de behandeling even zeer kunnen met andere stamcellen. Het hele verhaal van Cryo-Save houdt geen steek, maar dat zal nooit uitkomen, gewoon omdat het ingevroren materiaal nooit gebruikt zal worden. Intussen zijn er jaarlijks wel tienduizenden ouders die door Cryo-Save overtuigd worden om 2.395 euro te ‘investeren’ als een soort levensverzekering voor hun kind. Een bezoek aan de website van Cryo-Save leert dat het bedrijf er alles aan doet om nieuwe klanten te vinden. Tot speciale leningen om de ‘unieke kans’ niet te laten schieten toe. Mogelijke klanten worden aangesproken met twijfelachtige wetenschappelijke argumenten en getuigenissen.
Geen bewijs Ouders kunnen zich de 2.395 euro maar beter besparen. Toch volgens het rapport ‘Autoloog navelstrengtbloed: illusie doorgeknipt’ dat de Hoge Gezondheidsraad afgelopen zomer presenteerde. Dat rapport leert dat ‘op klinisch vlak geen bewijs voor gerechtvaardigd gebruik is’. Navelstrengbloed dat voor privégebruik wordt opgeslagen door een commerciële navelstrengbloedbank kan niet gebruikt worden door andere patiënten. Zo gaan grote hoeveelheden potentieel levensreddend navelstrengbloed verloren De Hoge Gezondheidsraad formuleert niet enkel wetenschappelijke bezwaren tegen het bewaren van eigen of ‘autoloog’ navelstrengbloed. In het rapport wordt ook gewezen op het hoge kostenplaatje dat ‘ervoor zorgt dat slechts een minderheid van de gezinnen zich dit kan veroorloven’. Er zijn ook belangrijke ethische bezwaren: het navelstrengbloed dat voor privégebruik wordt opgeslagen door een commerciële navelstrengbloedbank kan immers niet gebruikt worden door andere patiënten die geen familieband hebben met de ‘eigenaar’ van het navelstrengbloed. Op die manier gaan grote hoeveelheden potentieel levensreddend navelstrengbloed verloren. In een schriftelijke mededeling naar aanleiding van een hoorzitting in de Senaat over een wetsvoorstel tot reglementering van de navelstrengbloedbanken in april 2006 zette professor Boogaerts zijn voornaamste bezwaren tegen private opslag van navelstrengbloed nog eens op een rijtje. Daarbij spaarde hij Cryo-Save niet: • •
•
De commerciële bedrijven draaien de goedgelovige ouders en familie een rad voor de ogen Publieke banken kunnen de helft van de ingezamelde stalen niet gebruiken, omdat ze te weinig stamcellen bevatten of besmet zijn met ziektekiemen (bevallen is niet echt een steriele activiteit). Er is geen reden waarom de stalen die bij een privé-bedrijf toekomen, van betere kwaliteit zouden zijn dan deze van een publieke navelstrengbloedbank. Met andere woorden, de helft van de ouders van een commerciële bank betaalt vermoedelijk voor een zinloze dienst. Internationaal erkende experten schatten de kans dat een eigen bloedje gebruikt kan worden, als zéér klein tot onbestaande. Een cijfer van 1 op enkele 100 000 lijkt realistisch, en dan nog. Het bedrijf dat in België actief is, spiegelt de ouders die ze benadert, echter een kans van 1 op 8 voor. Dit is, gezien evidence based gebruik, ronduit misleiding.
•
•
De commerciële banken doen in feite niets meer dan het door anderen opgevangen bloed simpelweg invriezen en bewaren. Omdat de stalen alleen bestemd zijn voor eigen gebruik, is typering van bloedgroep en weefsel niet nodig. Kostprijs voor 20 jaar bewaring is zo’n 300 euro. Wat niet belet dat de commerciële jongens de ouders zonder blozen 1 375 euro laten neertellen (intussen 2.395 euro ToC/CC). Dit zijn onverantwoorde woekerwinsten. Veel mensen die navelstrengbloed laten bewaren door een commerciële bloedbank, doen dat zonder twijfel ter goeder trouw. Zij willen het beste voor hun kind. Het spijtige is dat zij zonder mededogen misleid worden door de onrealistisch mooie perspectieven die de commerciële banken hen voorspiegelen op een moment dat zij daarvoor zeer gevoelig zijn.
Argumenten pro domo Op de eigen website somt Cryo-Save de volgens het bedrijf belangrijkste argumenten voor private opslag op: • • •
•
•
De donor behoudt de zeggenschap over het monster. Het is een eenmalige kans. Een van de grootste voordelen van het gebruik van een eigen monster is dat dit autoloog is. Hierdoor is het risico op afstoting minimaal. Privaat opgeslagen stamcellen hebben bovendien 25 procent kans op een perfecte match en 50 procent op een geschikte match in het geval van een broer of zus. Transplantatiechirurgen geven de voorkeur aan stamcellen van verwanten, omdat deze minder problemen veroorzaken, zoals de graft-versus-host-ziekte. Deze ziekte heeft vaak een fatale afloop. Privaat opgeslagen stamcellen uit navelstrengbloed kunnen een geschikte match en behandelmethode voor ouders, grootouders en zelfs neven en nichten zijn. Want bij familieleden komt een biologische match vaker voor. Dankzij privaat opgeslagen stamcellen kunnen de betrokken personen als eerste profiteren van toekomstige stamceltherapieën op het gebied van de regeneratieve geneeskunde, bijvoorbeeld bij hartaandoeningen, diabetes, een beroerte, ruggemergletsel en hersenbeschadiging.
Geen steek Maar kloppen die argumenten ook? Niet volgens professor Boogaerts. Niet volgens de Hoge Gezondheidsaad. En ook niet volgens Etienne Baudoux, hoofd van de navelstrengbloedbank in het UZ Luik: In de Belgische publieke navelstrengbloedbanken wordt 66 tot 75 procent van de afgenomen stalen vernietigd omdat ze onvoldoende stamcellen bevatten of omwille van andere defecten. Volgens de Luikse arts weigeren artsen dan ook categoriek om navelstrengbloed afkomstig van private bloedbanken te gebruiken: De artsen in Luik weigeren dat alleszins omwille van kwaliteitsnormen. Ik neem aan dat artsen in andere ziekenhuizen hetzelfde doen. Bovendien hebben patiënten bij een transplantatie vaak meer dan een staal nodig. De private navelstrengbloedbanken kunnen aan die vraag niet voldoen.
We legden de bevindingen van de Belgische Hoge Gezondheidsraad en de professoren voor aan Arnoud van Tulder, CEO van Cryo-Save. Volgens hem houden de professoren en de Hoge Gezondheidsraad bij hun kritiek geen rekening met nieuwe wetenschappelijke bevindingen.
Arnoud van Tulder Een recent rapport van de Hoge Gezondheidsraad is zeer negatief over de optie ‘private stamcelopslag’. Met welke wetenschappelijke argumenten bestrijdt Cryo-Save die kritiek? Arnoud van Tulder: “Spijtig genoeg gaat de studie van de Hoge Gezondheidsraad voorbij aan verschillende recente wetenschappelijke resultaten, waardoor de studie niet echt up-to-date advies levert. Om er maar enkele te noemen: Rosenthal et al, 2011. Deze publicatie geeft een overzicht van verschillende behandelingen waarbij autologe stamcellen uit navelstreng succesvol werden ingezet. De behandelende artsen roepen dan ook op om de kritiek op autologe stamcelopslag te herbekijken en de mogelijkheden voor toekomstige toepassingen van autologe stamcellen niet in gevaar te brengen. Er lopen ondertussen meer dan 1.200 klinische studies die autologe stamcellen inzetten voor het aanpakken van ziektes waarvoor de geneeskunde nog geen antwoord vond. Deze visie wordt gelukkig wereldwijd meer en meer gevolgd en zal alleen maar toenemen als er meer resultaten bekend worden over het gebruik van autologe stamceltransplantaties. Gluckman et al., 2011 onderbouwen in hun artikel duidelijk dat de transplantatie van stamcellen uit navelstreng naar HLA-identieke broertjes of zusjes excellente resultaten oplevert in kinderen (gebaseerd op 500 geregistreerde patiënten). Ze halen ook aan dat er te weinig moeite wordt gedaan om ‘unbiased information’ te verstrekken aan het grote publiek om het verschil tussen de verschillende banken duidelijk uit te leggen. Wij betreuren ook dat er een dergelijke zwart/wit houding is ten opzichte van publieke versus familiebanken (vooral in België). Het is duidelijk dat er wel degelijk – en steeds meer – aandoeningen behandeld kunnen worden met autologe stamcellen. Het is wetenschappelijk weinig correct om dit onder de mat te vegen. Beter zou zijn om de krachten te verzamelen en samen de wetenschap vooruit te helpen, zodat er meer mensen geholpen kunnen worden!” Volgens het hoofd van de Luikse navelstrengbloedbank Etienne Baudoux wordt 66 tot 75 procent van de afgenomen bloedjes vernietigd wegens onbruikbaar (onvoldoende stamcellen, defecten, …). Volgens hem weigeren de Luikse artsen om te werken met bloedjes afkomstig uit privébanken omwille van kwaliteitsredenen. Hoe reageert u op die stelling?
Arnoud van Tulder: “Een staal van allogene oorsprong vereist veel meer cellen omdat er lichaamsvreemde cellen gebruikt worden. Het staal is slechts gedeeltelijk ‘gematched’ zodat er sowieso een aantal cellen wordt afgestoten. Het heeft dus geen zin om dezelfde normen (aantal cellen) te hanteren voor autologe stalen als voor allogene stalen. Het beste bewijs is dat er met autologe stalen die niet het aantal cellen had dat minimum voorgeschreven wordt door de allogene banken, toch vele succesvolle transplantaties werden uitgevoerd. Dit argument heeft trouwens niets met kwaliteit te maken. De kwaliteit wordt bewaakt door de inspecteurs van het FAGG die, op basis hiervan, de erkenning afleveren. Vroeger dachten wel meer artsen zo. Ondertussen werden er wereldwijd al veel meer transplantaties uitgevoerd met autologe stamcellen en weet men nu ook dat dit foute vooroordelen bleken.” Met de steun van: Journalismfund.eu
Dossier Cryo-Save (3): Een lobbymachine tot in het Vaticaan 12 juli 2012 Reageer Dat Cryo-Save intussen al vele jaren zo goed als ongestoord zijn omstreden gang kan gaan, dankt het aan een geoliede lobbymachine. Het bedrijf slaagde erin een netwerk van wetenschappers, politici en belangengroepen voor de kar te spannen. ‘Werken’ met navelstrengbloed en niet met embryonale stamcellen, maakt de multinational bovendien geliefd bij opus dei wat resulteert in lucratieve samenwerking met het Vaticaan.
(Foto: Catholic Church)
16 september 2009. Op de prachtig gelegen terreinen van Wetenschapspark Waterfront, het bedrijventerrein van de Universiteit Antwerpen opent Cryo-Save officieel zijn nieuwe ‘supervriezer’. Het laboratorium wordt meer dan ooit het hart van de multinational en dat moet met de nodige luister kracht worden bijgezet. Nogal wat schoon volk maakt er zijn opwachting: de kabinetschef van Vlaams minster-president Kris Peeters houdt er namens de politieke leider van Vlaanderen een speech. Ook van de partij zijn minister Annemie Turtelboom, Antwerps gouverneur Cathy Berckx en rector Alain Verschoren van de Antwerpse universiteit. Dat zowel Kris Peeters als Annemie Turtelboom, al dan niet vertegenwoordigd door hun kabinetschef, aanwezig zijn is niet helemaal verwonderlijk: Wetenschapspark Waterfront ligt op een boogscheut van Puurs, de gemeente waar beide politici (op dat moment) wonen.
Directe lijn Ook de aanwezigheid van Antwerps gouveneur Cathy Berckx en rector Verschoren is niet toevallig. De provincie Antwerpen is via de POM (Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij), samen met de Antwerpse Universiteit de drijvende kracht achter het wetenschapspark waarop Cryo-Save zich definitief vestigt. Vooral de universiteit engageert zich in Waterfront. Op de website lezen we: Wetenschapspark Waterfront is een uniek bedrijventerrein dat zich richt op spin-offs, kleine en middelgrote ondernemingen en multinationals actief in hightech sectoren. Door zulke bedrijven gericht samen te brengen ontstaat een unieke dynamiek die onderlinge contacten stimuleert en open innovatie ten volle faciliteert. Op Waterfront gevestigde bedrijven krijgen bovendien de gelegenheid om hun activiteiten verder uit te bouwen in nauwe samenwerking met de onderzoeksgroepen en -faciliteiten van de Universiteit Antwerpen en binnen de context van het Antwerps Innovatienetwerk. Het gebouw waarin Cryo-Save Labs vandaag huist, is een sleutel-op-de-deur-constructie. “Mijnheer Waeterschoot is naar ons gestapt met de vraag om een eigen gebouw voor CryoSave neer te zetten op het terrein”, zegt Jean-Paul Christiaens. Als manager van het wetenschapspark is hij verantwoordelijk voor de verhuur en de verkoop van de gebouwen. “Veertien maanden later was het gebouw van Cryo-Save een feit. Het is getekend, ontworpen en gebouwd op hun vraag.” De voordelen van de vestiging op het wetenschapspark spreken volgens Christiaens voor zich: “Er is een directe link met de POM en via de universiteit ook met andere overheden. Dat zorgt voor rechtstreekse lijnen en snelle antwoorden. Bovendien zit je op een universitair bedrijventerrein waar nog veel andere wetenschappers aanwezig zijn. Dat zorgt voor synergie. Het academische straalt ook af op het bedrijf en vice versa.” Enkel bedrijven die zich bezig houden met research, wetenschap en technologie krijgen een kans op Waterfront. “In het geval van Cryo-Save heb ik een dossier aangemaakt dat door de rector is goedgekeurd”, zegt Jean-Paul Christiaens. “Het moet gaan om research, wetenschap en technologie. Puur commerciële bedrijven krijgen hier geen plaats.” Jean-Paul Christiaens (Waterfront): ‘Het moet gaan om research, wetenschap en technologie. Puur commerciële bedrijven krijgen hier geen plaats.
Valse noot Ondanks de aanwezigheid van flink wat VIP’s verloopt het openingsfeest in mineur. Voormalig senator Patrik Vankrunkelsven (VLD) heeft aan de vooravond van de inhuldiging van het nieuwe gebouw in De Morgen kritiek geuit op de praktijken van Cryo-Save én op de geplande aanwezigheid van Vlaams-minister president Kris Peeters. Die ziet zich een dag later genoodzaakt om via zijn woordvoerder koud en warm te blazen en tegelijk ook enkele collega’s mee in het bad te trekken: Onze aanwezigheid kwam er mede op vraag van de rector van de universiteit van Antwerpen. De speech is ook erg voorzichtig opgesteld en wijst op het belang van een universele ethische gedragscode. Overigens was de kabinetschef aanwezig en niet de minster-president zelf. Wij willen er nog op wijzen dat ook minister Turtelboom aanwezig was, net als de gouverneur van Antwerpen en de kabinetschef van de Europese commissaris voor Wetenschap. Het is niet de eerste keer dat Vankrunkelsven in de clinch gaat met Cryo-Save. In 2004 al stemt het Europees Parlement een Europese richtlijn (pdf) die tot doel heeft kwaliteits- en veiligheidsnormen in te voeren voor het doneren, verkrijgen, testen, bewerken , bewaren en distribueren van menselijke weefsels en cellen. Europa is van oordeel dat er dringend nood is aan regelgeving in de even chaotische als booming business van de ‘menselijke weefsels en cellen’. In België zal het nog bijna vijf jaar duren voor de Europese richtlijn geïmplementeerd wordt in de wetgeving. Bovendien voorziet de wet van 19 december 2008 nog in een aantal noodzakelijke uitvoeringsbesluiten die, op hun beurt nog enkele jaren op zich laten wachten. Het belangrijkste (en voor de werking van Cryo-Save meest relevante, zie deel 1) uitvoeringsbesluit komt er pas eind 2011 om in voege te treden eind 2012. De jarenlang aanslepende politieke crisis in België is daarbij zonder twijfel een vertragende factor, maar lang niet de enige. Tussendoor wordt er zelfs een wet gestemd die zorgt voor uitstel van de wet van 19 december 2008: de ‘Wet tot uitstel van de datum van inwerkingtreding van de wet van 19 december 2008′. In de acht jaren die verstrijken tussen de totstandkoming van de Europese richtlijn en het ultieme Belgische wetgevende werk dat de werking van Cryo-Save zo goed als onmogelijk maakt, werden er, gespreid over de verschillende legislaturen, verschillende wetsvoorstellen ingediend. De materie werd tussendoor ook voor advies naar de werkgroep bio-ethiek gestuurd, en er komen verschillende hoorzittingen.
Europese onderzoeker Op een hoorzitting in de Senaat luisteren de volksvertegenwoordigers onder meer naar het ‘standpunt van een Europese onderzoeker’. De persoon in kwestie blijkt algemeen directeur te zijn van de Franse afdeling van Cryo-Save Opvallend is hoe Cryo-Save zich van meet af aan een weg weet te vinden tot in het hart van de parlementaire debatten. Dat blijkt onder meer uit de lijst van externe onderzoekers en specialisten die een uiteenzetting mochten houden in de aanloop naar de stemming van het definitieve wetsvoorstel in de Kamercommissie Volksgezondheid. Officieel komt (voormalig) CEO Rob Kooremans namens Cryo-Save het standpunt van de ‘private
navelstrengbloedbank’ verdedigen. Daarnaast luisteren de volksvertegenwoordigers ook nog naar het ‘standpunt van een Europese onderzoeker’. De persoon in kwestie is Nicolas Forraz van het Newcastle Centre for Cord Blood. Hij houdt een opvallend pleidooi pro private navelstrengbloedbanken. Helemaal verrassend is dat niet want ‘Europese onderzoeker’ Nicolas Forraz was, behalve onderzoeker aan het Newcastle Centre for Cord Blood tot voor kort ook nog algemeen directeur van de Franse afdeling van Cryo-Save in Lyon. Wie ook het woord neemt tijdens de debatten is de Antwerpse diabetesspecialist Raoul Rooman. Aan de vooravond stuurt hij een opvallende mail aan senatoren, volksvertegenwoordigers en andere beleidsmakers waarin hij een vurig pleidooi houdt om het wetsvoorstel niet te stemmen wegens ‘te restrictief’. Hij omschrijft zichzelf daarin als woordvoerder van ‘mijn patiënten, kinderen met diabetes en hun gezinnen’. In dezelfde periode schrijft de Antwerpse kinderarts ook een opiniestuk voor De Standaard met als kop ‘Iedereen het recht op eigen stamcellen’. Een aantoonbare relatie tussen Cryo-Save en Raoul Rooman is er niet, maar net zoals heel wat andere wetenschappers is Rooman lid van de wetenschappelijke vereniging Itera LifeSciences. Itera staat voor International Tissue Engineering Research Association en het achtervoegsel ‘Life Sciences’ is niet zomaar gekozen. Voor de definitieve naamsverandering heette Cryo-Save immers ‘Life Sciences’. De naam ‘Life Sciences’ blijft overigens bestaan als vennootschap van een van de oprichters van Cryo-Save (zie daarvoor deel IV). Cryo-Save blijkt niet enkel de grondlegger te zijn van Itera, het bedrijf is ook ruim vertegenwoordigd in de stuurgroep. Een wetenschapper hoef je daarvoor niet te zijn: zelfs Walter Van Pottelberge, een van de vijf directeuren van Cryo-Save en sinds jaar en dag actief in de verzekeringssector, zit mee in de stuurgroep van Itera. Bovendien is Itera-voorzitter Albert Ramon ook hoofd van het wetenschappelijk adviesorgaan van Cryo-Save. Op zijn eigen cv vermeldt Ramon ook dat hij ‘consultant’ is voor het departement gastro-enterohepathologie van het UZ Antwerpen. Vandaag lijken de activiteiten van Itera op een wat lager pitje te staan, maar tot voor kort werd jaarlijks een bijeenkomst georganiseerd. Daarbij worden vaak dezelfde mensen, dezelfde onderzoekscentra en dezelfde biotechbedrijven uitgenodigd om lezingen te geven. Steevast rond de thema’s die het vermeende nut van private navelstrengbloedbanken voor genezing via celtherapie in de toekomst, in de verf moeten zetten. Of zoals Itera het samenvattend zelf zegt: verschillende auteurs, debatleiders en sprekers hebben aangetoond hoe nieuw onderzoek en nieuwe inzichten in celbiologie nieuwe perspectieven openen voor toekomstige toepassingen van celtherapie voor verschillende aandoeningen
Opus dei Bij de organisatie van de jaarlijkse ‘workshops’ door Itera duikt nog een andere partner van Cryo-Save op. De voorlopig laatste workshop van Itera werd niet enkel door Cryo-Save zelf gesponsord, maar ook door een ietwat schimmige organisatie met de naam NovusSanguis. NovusSanguis wordt naar aanleiding van de workshop voorgesteld als een ‘internationaal researchconsortium rond stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed en volwassen stamcellen voor therapeutische toepassingen’. De baseline van NovusSanguis is ‘Responible Regenerative Medicine’.
NovusSanguis wordt officieel aan de pers voorgesteld op 14 mei 2008. De organisatie blijkt een initiatief te zijn van twee partners: een onderzoeksgroep van de universiteit van Newcastle die zich bezig houdt met onderzoek naar stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed en de in Parijs gevestigde Fondation Jérôme Lejeune. Opvallend is de ‘hoge’ steun voor NovusSanguis: de organisatie wordt gepatroneerd door de Duitse christen-democraat HansGert Pöttering, op dat moment voorzitter van het Europees Parlement én door het Franse ministerie voor wetenschappelijk onderzoek. In het persbericht wordt gesproken over een samenwerkingsverband tussen vijftien onderzoekinstellingen. Opvallend is ook de huismededeling dat NovusSanguis een ‘pragmatisch consortium’ wil zijn dat ten bate van de patiënten ‘de realiteit van het moderne onderzoek onderkent, inclusief de noodzaak om samen te werken met biotech bedrijven’.
De wetenschappers die vanuit Newcastle zijn afgezakt om NovusSanguis op te richten zijn professor Colin McGuckin en zijn rechterhand Nicolas Forraz. Nicolas Forraz kennen we nog als de ‘Europese expert’ die tijdens een zitting in de Belgische Kamer werd opgevoerd. Geen jaar voor de oprichting van NovusSanguis waren McGuckin en Forraz ook al de belangrijkste sprekers op de derde jaarlijkse workshop van Itera, maar eind 2008 blijken ze plots niet meer verbonden aan de Newcastle University. De katholieke professoren hebben Newcastle verlaten omdat ze van oordeel zijn dat de onderzoeksfocus in Groot-Brittannië helemaal verkeerd ligt: er wordt teveel onderzoek gedaan op embryonale stamcellen in plaats van op stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed. In Lyon gaan ze aan de slag voor CTI Lyon (Cell Therapy Research Institute Lyon). Over het CTI Lyon valt weinig terug te vinden. Behalve dan dat op het officiële adres in het wetenschapspark van Lyon nog een ander bedrijf is gevestigd: Cryo-Save France. Beide bedrijven blijken ook hetzelfde telefoonnummer te hebben.
Het Cell Therapy Research Institute (CTRI) in Lyon en Cryo-Save France delen adres en telefoonnummer Enkele maanden later past de puzzel volledig in elkaar: Cryo-Save kondigt aan dat Colin McGuckin wetenschappelijk directeur van Cryo-Save wordt. Ook Nicolas Forraz stapt officieel over naar Cryo-Save en wordt algemeen directeur van de Franse afdeling van de multinational. Het weerhoudt de navelstrengbloedbank er niet van om McGulchin tussendoor ook nog als een soort onafhankelijk ‘expert’ op te voeren. Forraz en McGuckin komen in dienst van Cryo-Save, maar blijven tegelijk ook aan de slag voor CTI Lyon. Enkele maanden terug was McGuckin nog een van de sprekers op de ‘Week for Life’, een studiedag georganiseerd in het Europees Parlement door enkele EUparlementsleden van de EVP-fractie en door COMECE, de commissie van Europese bisschoppen.
Jérome Lejeune De banden tussen de kerk en Cryo-Save zijn goed, en dat is niet onlogisch. De vermeende ‘behandeling’ met stamcellen uit navelstrengbloed biedt immers een alternatief voor het door de katholieke kerk afgewezen onderzoek op embryonale stamcellen. Dat de interesse, zeker vanuit de conservatieve tak van de kerk bijzonder groot is, blijkt ook uit de participatie van de Fondation Jérome Lejeune in NovusSanguis. De Fondation Jérôme Lejeune is een militante, met opus dei verbonden organisatie die fel ageert tegen abortus en strijd voert voor het (ongeboren) leven. De intussen overleden wetenschapper Jérôme Lejeune was lid van opus dei en werd door paus Johannes Paulus II benoemd tot voorzitter van de Pauselijke Academie voor het Leven. De Fondation wil het
ideeëngoed van de in ’94 overleden Jérôme Lejeune verder uitdragen. In 2009 lag de organisatie mee aan de basis van een (niet gestemd) wetsvoorstel van het Franse parlementslid Damien Meslot om private navelstrengbloedbanken in Frankrijk toe te laten. Of het Vaticaan ook rechtstreeks geld pompt in de omstreden praktijken van Cryo-Save is onzeker. Indirect doet de Heilige Stoel dat alleszins wel. Eerder deze maand kondigde CryoSave zelf op de eigen site aan dat het bedrijf een ‘lange termijn relatie aangaat met de in Rome gevestigde Katholieke Universiteit van het Heilig Hart (Università Cattolica del Sacro Cuore). De universiteit is eigendom van het Vaticaan. Het doel is het ‘promoten en verbeteren van de kennis over de opslag van navelstrengbloed.’ Andere (Amerikaanse) private navelstrengbloedbanken en onderzoeksgroepen die zich specialiseren in stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed, kunnen alleszins rekenen op directe financiële steun van het Vaticaan. Het meest omstreden is de steun van 1 miljoen dollar die het Vaticaan geeft aan de met Cryo-Save vergelijkbare Amerikaanse navelstrengbloedbank NeoStem. Dat gebeurt via de door het bedrijf opgezette Stem For Life Foundation. Samen met het Vaticaan plande NeoStem eind vorig jaar een groots opgezet congres over het nut van stamcellen afkomstig uit navelstrengbloed. Dat Cryo-Save via het Vaticaan ook een voet binnen heeft bij de EVP- fractie in het Europees parlement blijkt niet enkel uit de aanwezigheid van medisch directeur Colin McGuckin op de ‘Week for Life’ enkele maanden geleden, eerder al nodigde de EVP-fractie via NovusSanguinis Cryo-Save samen met Jean-Marie Le Mené (voorzitter van de Fondation Jérôme Lejeune) uit voor een ‘event‘ in het Europees Parlement met als titel: ‘Stamcellen: Europa heeft nood aan verantwoorde regeneratieve geneeskunde’
Een door de EVP-fractie georganiseerde hoorzitting in 2008. Links toenmalig Cryo-Save CEO Rob Koremans. Naast hem Jean-Marie Le Méné, voorzitter van de Fondation Jérôme Lejeune. Centraal professor Colin McGuckin. (Foto EVP-fractie)
Geld van Europa Die Europese steun lijkt Cryo-Save bovendien geen windeieren te leggen. Zo wist het bedrijf enkele jaren geleden 2.4 miljoen euro binnen te halen voor CRYSTAL (Cryo banking of Stem cells for human Therapeutic AppLication), een samenwerkingsverband met enkele universiteiten dat tot doel had fundamenteel onderzoek te verrichten naar bewaartechnieken voor stamcellen en dus nauw aansluit bij de praktijk van Cryo-Save. Intussen is er met Hyperlab een opvolger voor het afgelopen CRYSTAL-project. Voor onderzoek in het kader van Hyperlab maakt Europa 2,99 miljoen euro vrij. Naast de lobby op het hoogste niveau is er ook nog het lobbywerk op het veld. Gynaecologen en vroedvrouwen zijn voor het bedrijf cruciaal. Zij zijn het immers die zwangere vrouwen over de streep kunnen trekken om het navelstrengbloed van hun pasgeboren kind bij CryoSave in te laten vriezen. Daarom sponsort Cryo-Save geregeld internationale congressen voor gynaecologen en voor vroedvrouwen of organiseert het bedrijf zelf gerichte opleidingen.
Vooral met een aantal katholieke ziekenhuizen heeft de navelstrengbloedbank een intense samenwerking opgezet. Onder meer met het De Vinci ziekenhuis in Parijs. “Om de twee weken organiseerde ik in het ziekenhuis een informatieve bijeenkomst voor aanstaande ouders”, zegt de voormalige directrice Agnès Gepner. “Bij die gelegenheid sprak ik ook over de mogelijkheden die autologe opslag van navelstrengbloed biedt. Mensen waren echt onder de indruk van de immense mogelijkheden en de mysterieuze rol die navelstrengbloed in de toekomst zou kunnen spelen. Voor sommigen vormde de prijs een obstakel, maar anderen beschouwden het als een soort geboortecadeau van de ouders.” Het Parijse ziekenhuis vroeg aan de artsen om de ingreep gratis te doen. “Cryo-Save stelde een compensatie voor, maar ik weigerde een directe betaling door Cryo-Save aan de artsen. Ik denk dat Cryo-Save 70 euro voorstelde per afgeleverd staal.” Agnés Gepner wijst ook op het belang van de band tussen Cryo-Save en de katholieke kerk. “Stamcelonderzoek gebeurt vandaag vooral op basis van embryonale stamcellen. De katholieke kerk is daar radicaal tegen. Daarom steunen ze het idee van private opslag van navelstrengbloed. Ik heb niet de indruk dat de kerk rechtstreeks aanstaande moeders benadert. Het gebeurt veel meer indirect door de private opslag van navelstrengbloed aan te moedigen
via de ziekenhuizen die bestuurd worden vanuit het bisdom of gefinanierd worden door de kerk.”
Reactie Arnoud van Tulder, CEO van Cryo-Save beantwoordde onderstaande vragen die verband houden met de lobbying van Cryo-Save. Cryo-Save ligt op het aan de UA gelieerde wetenschapspark Waterfront. Hoe omschrijft u de relatie met de Antwerpse universiteit? Arnoud van Tulder: “Deze relatie is uitstekend. Cryo-Save heeft verschillende wetenschappelijke samenwerkingen lopen, waaronder ook met de UA. We hebben ook stageplaatsen beschikbaar in ons laboratorium waar studenten kunnen meewerken aan het wetenschappelijke onderzoek dat we uitvoeren. Ons wetenschappelijk onderzoek vinden we belangrijk. Het is immers noodzakelijk om meer te weten te komen over stamcellen en hoe we die kunnen inzetten om mensen te helpen. Cryo-Save heeft zich ook bereid betoond om haar know-how in verband met cryogene opslag voor biobanken ter beschikking te stellen van het UZA.” Hoe staat het momenteel met de werking van het door Cryo-Save mee opgestarte Itera Life Sciences? Is Itera vandaag nog actief? Hoe verklaart u de aanwezigheid van nietwetenschappers zoals Cryo-Save bestuurder Walter van Pottelberge in de stuurgroep? “Itera is een onafhankelijk initiatief van Prof Albert Ramon, verbonden aan de UA (professor Ramon is ook hoofd van het wetenschappelijk adviesorgaan van Cryo-Save ToC/CC). We hebben geen zeggenschap over de samenstelling van de stuurgroep, maar het is niet ongewoon om 1 of 2 niet wetenschappers op te nemen in een stuurgroep. Cryo-Save is lid van deze vereniging die als doel stelt wetenschappers uit de academische wereld en bedrijven samen te brengen om de kennis over life sciences (meer specifiek weefsel-engineering en regeneratieve geneeskunde) te verhogen. Meer dan 200 gerenommeerde specialisten wereldwijd maken deel uit van het netwerk. We ondersteunen actief meetings om deze wetenschappers samen te brengen; het uitwisselen van kennis is noodzakelijk om onze kennis te verruimen en het onderzoek een stapje verder te brengen. Het vorige congres vond in november 2011 plaats. “Er werd onder andere gerapporteerd over het gebruik van stamcellen in de regeneratieve geneeskunde (herstel van organen, ruggenmergbeschadiging etc), en het gebruik van autologe stamcellen voor de behandeling van prenatale hersenschade. Hiervoor zullen dit jaar wellicht klinische studies starten.” Welke rol spelen Nicolas Forraz en Colin McGuchin (nog) in Cryo-Save nu de Franse afdeling te koop staat? “De samenwerking met beide wetenschappers werd reeds in 2010 beëindigd, opdat ze zich meer konden toeleggen op hun eigen onderzoeksinstituut.” Hoe zou u de samenwerking tussen Cryo-Save en het Vaticaan omschrijven? Steunt het Vaticaan Cryo-Save actief en/of financieel?
“Cryo-Save heeft een contract afgesloten met een ziekenhuis van het Vaticaan om een door de Italiaanse overheid erkende weefselbank op te richten en uit te baten. De samenwerking heeft als doel de kennis over cryopreservatie van mesenchymale stamcellen uit de navelstreng te promoten en vergroten. Beide partijen geloven sterk in het potentieel van het gebruik van stamcellen. De samenwerking is een extra stimulans om het onderzoek naar autologe stamcellen te vergroten.” Betaalt Cryo-Save vroedvrouwen, verpleegkundigen en/of gynaecologen om aanstaande ouders te overtuigen het navelstrengbloed bij Cryo-Save te laten invriezen? “Neen, dat gebeurt absoluut niet. Ziekenhuizen vragen wel een compensatie als er effectief werk wordt geleverd: voor de afname van het bloed bijvoorbeeld, moet er dan wel betaald worden.” Met de steun van: Journalismfund.eu
Dossier Cryo-Save (4): De centen achter de navelstrengbloedbank 13 juli 2012 Reageer Cryo-Save is het geesteskind van beursspeculant Johan Goossens en apotheker Marc Waeterschoot. Samen bezitten ze meer dan 3 miljoen aandelen van het beursgenoteerde bedrijf. Een blik op de financiële structuur en de geschiedenis van Cryo-Save leert dat CryoSave meer met geld dan met wetenschap te maken heeft. Activiteiten in bijna 40 landen, gespreid over verschillende continenten, meer dan 200.000 ingevroren bloedstalen, spectaculaire omzet- en winstcijfers, … Vandaag laten politici, zakenlui en andere vip’s zich graag zien in de buurt van Cryo-Save, maar om te weten waar de private navelstrengbloedbank vandaan komt, moeten we twaalf jaar terug. Op 12 juli 2000 werd voor de Brusselse notaris Denis Deckers de naamloze vennootschap Cryo-cell Labs opgericht. Rond de tafel zaten vier personen: Johan Goossens, Marc Waeterschoot, Cornelis Kleinbloesem en Frank Ingels. Cryo-cell Labs werd het Belgische bijhuis van Cryo-Cell Switserland, een buitenlandse vennootschap naar Zwitsers recht.
De oprichters van Cryo-Cell Labs: Marc Waeterschoot, Johan Goossens, Cornelis Kleinbloesem en Frank Ingels Na tal van naamsveranderingen en de oprichting van een behoorlijk ondoorzichtig kluwen aan vennootschappen ontstond uiteindelijk de groep Cryo-Save die naast talrijke kleinere afdelingen in verschillende landen drie kernen heeft: Cryo-Save AG is het in Zwitserland gevestigde deel dat zich bezighoudt met management en marketing. In België is er Cryo-Save Labs, de feitelijke opslagplaats in Niel. In Nederland zit het administratieve centrum van de Cryo-Save Group.
Kleinbloesem Johan Goossens en Marc Waeterschoot zijn vandaag nog steeds de drijvende krachten achter Cryo-Save. Allebei zijn ze bestuurder. De twee andere oprichters Frank Ingels en Cornelis Kleinbloesem zouden intussen geen actieve rol meer hebben binnen het bedrijf. In het prospectus waarmee het bedrijf in november 2007 naar de Londonse AIM beurs stapte wordt Frank Ingels wel nog vermeld (pdf) als grootaandeelhouder van Cryo-Save. In 2008 kocht hij extra aandelen bij. Op zijn eigen website – Frank Ingels werkt als gynaecoloog – verwijst hij nog expliciet naar de mogelijkheid om bij Cryo-Save stamcellen in te laten vriezen.
Frank Ingels staat op de lijst van hoofdaandeelhouders
Een van de andere initiatiefnemers van Cryo-Save, de Nederlandse arts Cornelis Kleinbloesem, is intussen een beruchte figuur. Volgens Cryo-Save zou Kleinbloesem al geruime tijd ‘uit het bedrijf zijn gezet’. De Duitse autoriteiten sloten vorig jaar het door Kleinbloesem opgerichte XCell-Center, een ziekenhuis waar hij voor bedragen rond de 25.000 euro onbewezen stamcelbehandelingen aanbood aan duizenden patiënten met de ziekte van Parkinson of andere aandoeningen waarbij ‘stamceltherapie’ zou helpen. Een onderzoek van de Britse Sunday Telegraph toonde aan hoe bij die ‘behandeling’ dodelijke ongelukken gebeurden. Een jongetje van anderhalf jaar oud stierf in het ziekenhuis nadat artsen stamcellen in zijn hersenen hadden gespoten. Intussen is Kleinbloesem opnieuw aan de slag in Libanon onder de naam Cells4health. Daarbij werkt hij samen met Precious Cells International, een Britse navelstrengbloedbank die zich net zoals Cryo-Save profileert als een ‘familiestamcelbank’.
Hoofdaandeelhouders Johan Goossens en Marc Waeterschoot hebben Cryo-Save stevig in handen. Allebei bezitten ze ongeveer 17 procent van de aandelen van het beursgenoteerde bedrijf. Ook mevrouw Waeterschoot bezit nog eens 200.000 aandelen. Onder het kopje ‘share concentration’ worden de risico’s eigen aan die situatie in het prospectus uitdrukkelijk vermeld: Mr. Johan Goossens, our Chairman of the Board of Directors holds 16.7% of our shares including our treasury shares and 17.5% excluding our treasury shares, Mr. Marc Waeterschoot, our Chief Executive Officer, holds 16.5% of our shares including our treasury shares and 17.3% excluding our treasury shares (…) The significant concentration of share ownership may adversely affect the trading price of our shares due to investors’ perception that conflicts of interest may exist or arise. Als hoofdaandeelhouders strijken Waeterschoot en Goossens elk jaar een stevig dividend op. De voorbije jaren werden de dividenden, ondanks een jaar in jaar uit terugvallende beurskoers, flink opgetrokken. In 2011 werd een dividend uitgekeerd van 0.08 euro per aandeel, uit te keren in geld of in nieuwe aandelen. Het laatste jaarrapport leert dat Waeterschoot ruim 1.85 miljoen aandelen van Cryo-save bezit. Johan Goossens heeft er ruim 1.3 miljoen. Een jaar eerder bezat Goossens nog bijna 1,7 miljoen aandelen. Hij verkocht er 400.000, volgens het jaarverslag ‘in het kader van zijn persoonlijke vermogensplanning’. De aandelen worden bij het ter perse gaan gewaardeerd aan ongeveer 3,5 euro.
Evolutie aandelenkoers Cryo-Save (Bron: Bloomberg) In het prospectus staat te lezen dat de bestuurders van Cryo-Save naast een behoorlijk salaris ook een fikse bonus en behoorlijk wat opties meekrijgen. Geregeld worden er ook nieuwe opties toegekend. Vandaag heeft het bedrijf ruim 300.000 opties uitstaan. Marc Waeterschoot heeft een contract met het bedrijf dat hem naast van een jaarsalaris van 120.000 euro ook voorziet van een bonus die jaarlijks wordt bepaald door een comité waarin de niet-uitvoerende bestuurders (waaronder Johan Goossens) zitten, van een onkostenvergoeding, een wagen, deelname aan een optieschema en een pensioenplan. In het prospectus wordt ook een transactie vermeld ter waarde van 249.000 euro tussen Cryo-Save en Life Sciences N.V., een vennootschap die wordt gecontroleerd door Marc Waeterschoot. Het jaarverslag meldt wel dat Waeterschoot ‘geen aanspraak maakt op de inkomsten waar hij volgens zijn contract recht op heeft’. Als niet-uitvoerend bestuurder heeft Johan Goossens recht op een vaste vergoeding van 30.000 euro. Het prospectus maakt daarnaast melding van een ‘dagelijks bedrag van 3.000 euro voor bijzonder opdrachten’. Volgens het jaarverslag van 2011 kreeg Goossens in 2011 van Cryo-Save 55.000 euro . Cryo-Save maakt niet enkel de ‘founding fathers’ rijk, ook de andere bestuurders verdienen goed hun brood bij de navelstrengbloedbank. Cryo-Save betaalde uitvoerend bestuurder
Arnoud van Tulder vorig jaar 393.000 euro. De twee andere niet-uitvoerende bestuurders – Ronald Lorijn en Walter van Pottelberghe – kregen in 2011 respectievelijk 168.000 en 38.000 euro voor hun bestuurszitje. Zowel van Tulder (17.202), Lorijn (10.138) als van Pottelberghe (31.643) bezitten ook flink wat aandelen van Cryo-Save en delen dus in de dividenden
Structuur Naar aanleiding van een van de vele debatten in de aanloop naar nieuwe wetgeving die de controle op weefselbanken zou garanderen, vertelde Marc Waeterschoot op 19 april 2006 in de Senaat over de ontstaansgeschiedenis van Cryo-Save (vroeger de Life Science Group). In het verslag lezen we: De ‘Life Science Group’ is destijds opgericht onder een andere naam, namelijk Cryo-Cell Europe, in samenwerking met een ander, Amerikaans bedrijf, waar ze in 2003 technologie zijn gaan kopen. Deze technologie was zeer snel achterhaald, en de Amerikanen konden daarbij niet verder helpen. Daarna werd een tweede en derde generatie technologie ontwikkeld in samenwerking met een Zwitsers bedrijf (…) De Amerikaanse licentie werd gekocht door een Zwitsers bedrijf in de groep. Dat bedrijf heeft een filiaal opgericht in België, omdat spreker niet naar Zwitserland wou verhuizen, en hij ten slotte aan de basis lag van de exploitatie. Daarom heeft hij in Mechelen (intussen verhuisd naar Niel ToC/ CC) het laboratorium Cryo-Safe Labs opgericht, waarin slecht één soort aandeelhouders zitten, met name die van de ‘Life Science Group’. In tegenstelling tot wat Waeterschoot nogal laconiek omschrijft -’de Amerikanen konden daarbij niet verder helpen’ -, baadt de hele zaak in een onverkwikkelijke sfeer. De originele naam van wat later Cryo-Cell Europe zou worden is Coltec, opgericht door Waeterschoot, Kleinbloesem, Ingels en Goossens. Coltec kocht een Europese licentie voor de technologie van het Amerikaanse Cryo-Cell. Coltec legde daarvoor 1.4 miljoen dollar op tafel. Beide firma’s participeerden ook in elkaars aandelenkapitaal, maar de vriezer die werd geleverd heeft, althans volgens de getuigenis van Waeterschoot, nooit effectief gedraaid, wegens totaal onbetrouwbaar.
Marc Waeterschoot getuigt hoe de in de VS bestelde ‘diepvriezer’ nooit heeft gewerkt
Waar de stalen al die tijd dan wel werden bewaard is onduidelijk, maar toen het begon te dagen dat de technologie van Cryo-Cell niet deugde – en de beurskoers van het Amerikaanse moederbedrijf ook crashte- veranderde Waeterschoot de naam Cryo-Cell Europe in CryoSave. Bij die gelegenheid stapte onder meer ook verzekeraar Mercator in als aandeelhouder.
Riziv Maar terug naar de founding fathers zelf. Wanneer Marc Waeterschoot en Johan Goossens, samen met Frank Ingels en Cornelis Kleinbloesem in 2000 de naamloze vennootschap Cryo Cell Labs oprichten, is dat niet hun eerste vennootschap. De website van Cyo-Save vermeldt dat Waeterschoot, apotheker van opleiding, in het verleden bestuurder is geweest van de Gentse universiteit, Unilabs SA en DLCMC. In zijn 35-jarige loopbaan werkte hij binnen de medische industrie voor verschillende bedrijven.
Marc Waeterschoot Wat de pagina niet vermeldt is dat de Beperkte Kamer van het Comité van de Dienst voor geneeskundige controle van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (Riziv) in 1994 besliste om een jaar lang ‘de verzekeringsinstellingen te verbieden tegemoet te komen in de kosten voor geneeskundige verstrekkingen, welke zullen verleend worden door apotheker Waeterschoot Marc over een periode van één jaar’ Waeterschoot werd door de Dienst voor geneeskundige controle aangepakt, in de eerste plaats omdat hij onterecht aanvraagformulieren voor verstrekkingen inzake klinische biologie zou hebben aangerekend (867 aanvraagformulieren op basis waarvan 18.489 betwiste verstrekkingen). In haar conclusie spreekt de beperkte Kamer harde taal en vraagt een strenge sanctie omdat ‘het bedrag van de ten onrechte in rekening gebrachte prestaties niet gering is’, omwille van ‘het grote aantal niet conforme prestaties’ en omdat ‘de handelswijze van de heer Waeterschoot van aard is de correcte werking van het stelsel van de geneeskundige verzorging en uitkeringen in het gedrang te brengen’. Ook voor de Commissie van beroep haalt Marc Waeterschoot bakzeil. De Commissie van beroep bevestigde op 30 december 1996 de sanctie over de hele lijn. Voor de Raad van State haalt de stichter van Cryo-Save uiteindelijk toch zijn gelijk. Waeterschoot voerde met succes aan dat de termijn tussen zijn beroep en de uiteindelijke uitspraak van de Commissie van
beroep onredelijk lang was waarna de Raad van State de uitspraak van de Commissie van beroep vernietigde. Daarmee gaat Marc Waeterschoot vandaag feitelijk vrijuit.
BeursTips
Johan Goossens Ook Johan Goossens heeft de naam een ‘enfant terrible’ te zijn. In 1989 was hij directeur van het voedselverwerkend bedrijf Copra, op het moment dat de firma frauduleus bankroet ging. Maar Goossens is vooral bekend als belegger en speculant. Na voor een aantal banken als beleggingsadviseur te hebben gewerkt richtte hij BeursTips op. Later ook investeringsbedrijf Beluga. Vooral BeursTips blijkt niet meteen een goede naam te hebben. In een artikel over BeursTips in De Standaard lezen we onder meer: Hij en zijn blad lagen ondertussen onder vuur wegens vermeende belangenvermenging. De geruchten gingen dat Goossens er geen graten in zag zichzelf te bedienen en dan pas zijn lezers. Goossens schopte ook zelf wild in het rond. De nieuwe eigenaar van BeursTips Bart Goemaere (zoon van een van de grootste Europese kippenslachters) werkt vandaag nog altijd samen met Johan Goossens. Hij (Goemaere) werkt nog altijd samen met Goossens, die bestuurder is bij Cryo-Save, een bedrijf dat stamcellen invriest. Dat verhindert niet dat het beursgenoteerde Cryo-Save in de portefeuille zit van BeursTips, waardoor ook de zweem van belangenvermenging die sommigen met het blad verbinden, levendig wordt gehouden. Goemaere stelt echter dat er wat dat betreft een ‘Chinese Muur’ is tussen beide heren. Die ‘Chinese muur’ weerhoudt Goemaere er echter niet van om in De Standaard Cryo-Save als een van zijn ‘vijf favoriete aandelen‘ te noemen. Daarbij noemt hij ‘de start van de activiteiten in Frankrijk’ als een van de belangrijkste jokers voor het bedrijf. Cryo-Save zag zich recent echter verplicht om de faciliteiten in Frankrijk definitief te sluiten nadat de overheid private opslag onmogelijk maakte.
Reactie
Arnoud van Tulder, CEO van CRyo-Save beantwoordde de vragen van Apache in verband met de financiële constructie en de positie van de leidende figuren in en achter het bedrijf. Spelen dokter Frank Ingels en Cornelis Kleinbloesem nog een actieve rol in Cryo-Save? Zijn ze nog aandeelhouder? Arnoud van Tulder: “Dr Frank Ingels heeft nooit een functie gehad bij Cryo-Save, Kees Kleinbloesem (mede-oprichter) werd kort na de oprichting via gerechtelijke weg uit de firma gezet. We distantiëren ons volledig van zijn toenmalige en huidige praktijken, die helemaal niets met Cryo-Save te maken hebben. Verder is Cryo-Save natuurlijk een beursgenoteerd bedrijf (Euronext Amsterdam) en zoals u weet hebben we dan ook geen zicht op het gedetailleerde aandeelhouderschap.” Marc Waeterschoot werd in de jaren ’90 veroordeeld door het Riziv. Ook in beroep. Intussen maakte de Raad van State die veroordeling (in beroep) ongedaan wegens overschrijding van de redelijke termijn. Hoe is de stand van het dossier vandaag? “Dit is onjuist. Marc Waeterschoot werd inderdaad in eerste aanleg veroordeeld, maar in beroep kreeg hij gelijk. Alsook door de Raad van State! Vandaag is het RIZIV veroordeeld om alle ten onrechte betaalde sommen terug te betalen.” Johan Goossens was in 1989 directeur van Copra op het moment dat de firma frauduleus bankroet ging. Welke rol speelde Johan Goossens daarbij? “Johan Goossens werd inderdaad 23 jaar geleden via een kapitaalsverhoging medeaandeelhouder van Copra. Hij ontdekte zelf na enkele maanden de reeds jaren aan de gang zijnde fraude, die hij vervolgens aanklaagde. Naast de banken werd hij zodoende zelf een van de belangrijkste slachtoffers.” Met de steun van journalismfund.eu
RUE89: website Bij rue89 is er geen paywall, dat stuk lees je via http://www.rue89.com/2012/08/02/vatican-lelobbying-des-banquiers-du-sang-ombilical-paye-234343
