DOSSIER ANDER THUIS
DOSSIER
Met: ng ʰ Kleinschalige opva is n Gezinswoning in Baar n een plek voor het leve land ʰ Paradijs in het wei Fijne woonboerderij ʰ Superhuis Mét binnenzwembad ʰ Wetten en regels Tips & trucs n ʰ Woonhulpmiddele en oo 5x vragen en antw rd ! ʰ En veel lezerspost 37
DOSSIER ANDER THUIS
Met z’n vijven midden in het dorp
‘Klein is fijner’
ben samen Pim en Anne-Marie Veltman heb ezet in het huis een kleinschalig opvanghuis opg n die namelijk dat ooit van Pims ouders was . Toe zij wilden dat n een paar jaar geleden aangave arie de mogeverhuizen, zagen Pim en Anne-M nlijken. lijkheid om hun ideaal te verweze van 14 al een ie joch als e Anne-Marie: ‘Pim wild n logeren. late s thui jongetje met Down bij hem als verld Ik heb die betrokkenheid ontwikke org. Vanuit pleegkundige in de gehandicaptenz dat er veel geld onze prak tijkervaring wisten we org , maar tenz icap beschikbaar is voor gehand eren en de zorg dat het geld niet altijd bij de kind t snel 15 tot 25% terechtkomt. Bij instellingen gaa en wij het naar overheadkosten. Daarom wild klein houden.’
38
Heidi (50): ‘Pim werkte bij het logeerhuis waar Violine t wee weekenden per maand naartoe ging. We raakten bevriend. Nadat mijn man in 2007 was overleden, ondersteunde Pim ons wat vaker thuis. Op een avond v roeg hij mij hoe ik de toekomst voor me zag van Violine, die meervoudig com-‐ plex gehandicapt is. Mijn man en ik hadden daar vaak over gespro-‐ ken. Ik had altijd veel moeite gehad met de gedachte dat Violine eens uit huis zou gaan. Mijn man heeft er destijds echt op moeten aandringen om Violine af en toe te laten logeren.’
Een plek voor het leven
‘Toch was ik er altijd wel van overtuigd dat het goed zou zijn als Violine rond haar t wintigste uit huis zou gaan. Ik had me daarover ook een beeld gevormd.
Heidi zocht naar kleinschalige opvang voor haar dochter. Ze wilde wel betrokken zijn, maar niet de eindverantwoordelijkheid dragen voor de woonplek. Dochter Violine (20) woont nu met vijf bewoners in een gezinshuis.
Een belangrijke voorwaarde was dat Violine haar hele leven op dezelfde plek kon blijven. Ik w ilde bij voorkeur begeleiding die al vertrouwd was voor Violine. De omgang moest absoluut gebaseerd zijn op respect, zowel vanuit de be geleiding voor de k inderen als omgekeerd. Het leek mij ook niet goed als ouders, die emotioneel betrokken zijn, g rote beslissingen zouden moeten nemen of moeten bepalen welke k inderen in de groep zouden komen. Ik w ilde
‘Pim en AnneMarie zijn een groot cadeau. Volgens mij kunnen ze álles aan’
dergelijke beslissingen g raag aan deskundigen overlaten. En mijn ervaringen met g rote instellingen waren niet ideaal, daarom w ilde ik een k leinschalige woonvorm.’ Een paar weken na het bewuste gesprek belde Pim Heidi op met de mededeling: we gaan het doen, we gaan een woongroep oprichten! In 2010 was het zover: het 19e-‐ eeuwse huis midden in Baarn was na zes maanden grondig ver-‐ bouwen k laar voor v ijf bewoners. Heidi heeft zich niet bemoeid met de realisatie van het project, maar ze mocht wel haar ideeën inbrengen. Daardoor sluit het prachtig aan op haar wensen voor Violine. Omdat deze persoonlijke woonvorm buitenshuis zich zo snel aandiende, g ing Violine met 17 jaar het huis uit. Jonger dan Heidi had voorzien. Heidi: ‘Haar vertrek was voor mij een g rote >>
39
DOSSIER ANDER THUIS
‘Violine gaat nu liever winkelen met de hippe begeleiding dan met mij’ oefening in loslaten. Ik ging met-‐ een door mijn rug, alsof de ver-‐ moeidheid van zeventien jaar zor-‐ gen plotseling naar boven k wam.’
Leven in de brouwerij ‘Ik heb er heel erg aan moeten wennen om de zorg uit handen te geven. Pim en Anne-‐Marie doen het geweldig, maar soms gaat het anders dan bij mij. Dat zit ’m in kleine dingen. Ik maal bijvoor-‐ beeld het eten voor Violine, en Pim doet dat niet. Maar ik merk wel dat Violine het bij hem wel
opeet, dus dat is dan toch prima. ϐ diep, omdat Violine niet voor zichzelf kan zorgen, maar ik vind het mooi om te zien hoe ze zich nu ont wikkelt. Ze gaat inmiddels veel liever winkelen met een jonge hippe begeleider dan met mij. Logisch natuurlijk! Ik merk ook dat ze meer uitgedaagd wordt om zelf na te denken. Thuis hadden wij een vast dagelijks patroon, ook om de zorg dragelijk te houden. Ik zie aan de begeleiders dat zij de tijd en ϐ om Violine zelf te laten kiezen wat ze op haar brood wil, welke kleding ze wil aantrekken of waar ze haar verjaardag wil vieren. Bin-‐ nen de beper kingen neemt haar
zelfstandigheid toe. Dat lijkt mij een natuurlijke ontwikkeling voor iemand van 20.’ Pim en Anne-‐Marie kenden alle kinderen al via het logeerhuis waar ze eerder werkten. Uitgangspunt bij de samenstelling van de groep is dat de bewoners ieder op hun eigen manier kunnen bijdragen aan de sfeer. Heidi: ‘Er is bijvoorbeeld bewust gekozen voor een combinatie van rolstoelers en lopers. De lopers brengen leven in de brouwerij, de rolstoelers zorgen soms juist voor de nodige rust voor de anderen. Die wissel-‐ werking vind ik heel belangrijk. Iedere bewoner heeft een eigen sociale rol in het samengestelde gezin. Het draait echt helemaal om de kinderen.’
Gezinswoning in het centrum van Baarn.
Bewoners
Vijf lichamelijk en/of verstandelijk beperkte kinderen.
INTERVIEW
Maartje de Gruyter FOTO’S Stichting Voor Mekaar
Organisatie
De Stichting Voor Mekaar, opgericht in 2009 door Pim en Anne-Marie Veltman. Zij hebben zelf geen gehandicapt kind, maar zij voelen zich betrokken bij de doelgroep en werkten al in de zorg. Samen met een extern persoon met een financiële achtergrond vormen zij het bestuur. Ook is er een externe vertrouwenspersoon. Twee keer per jaar is er een ouderavond, maar ouders kunnen tussendoor altijd terecht bij bestuur en personeel. De stichting streeft naar AWBZ-erkenning en zoekt een extra bestuurslid om de continuïteit te waarborgen.
Vorm
Een woonhuis met 24 uurs-zorg, 14 medewerkers in dienst volgens de cao gehandicaptenzorg, inclusief
Ik heb een versta ndelijk beperkte do chter van bijna 18 met het Dravet-like syndroom (PCDH19 genmutatie), met autisme en ep ilepsie. Zij staat al bijna vijf jaar op de wachtlijst van een instelling. Da ar zijn we erg aan toe nu zij pubert en last heeft van ge dragsproblemen. Bovendien heeft m ijn man besloten weg te gaan bij mij (en de rest van het gezin). De zorg voor onze dochter heeft, sam en met andere oo rzaken, een zwar wissel getrokken e op onze relatie. Fi na ncieel is het nu dus noodzakelijk dat ik meer uren ga werken – al w ik dat niet, want il onze dochter is vo or en na schooltijd gewoon thuis. Als zij een plek je heeft gevonden binnen de instellin g, kan ik mijn eige n leven weer op de rit krijgen. Ik zit dus echt te wacht en tot er plek voor haar is. Al re aliseer ik me ook dat ik het moeilijk ga krijgen om de zorg uit handen te geven. Tanja Bergman s-der Kinderen
‘Laat je goed informeren over de gevolgen van de inschrijving’
De gezinswoning Wooninitiatief
‘Als zij een kan ik mijn levepnlek heeft, weer op de rit krijgen’
Pim en Anne-Marie. De woonvorm heeft een logeerplek, die een extra bron van inkomsten is. Het huis is een leerbedrijf voor stagiaires.
Financieel
De stichting heeft een lening afgesloten voor de verbouwing. Het interieur bestaat uit giften en zaken die met een lening zijn gefinancierd. De zorg wordt per kind gefinancierd uit het pgb, de huur à € 500 betalen de ouders of komt uit de Wajong-uitkering.
Voordelen
Heidi: ‘Violine is hier voor haar hele leven in goede handen. Kleinschalig en onafhankelijk van instellingen. Het is een huiselijke omgeving waar ouders makkelijk langs kunnen komen. Er is geen eindverantwoordelijkheid voor organisatie en bestuur.’
Nadelen
Heidi: ‘Ik kan werkelijk geen nadeel bedenken. Alles gaat in goed overleg.’ Meer informatie voormekaar.com
Onze zoon woont al sinds 2005 in een zorginstelling. Als ouders kun je kiezen tussen inschrijven bij de gemeente – of je laat je kind op papier nog thuis wonen. Helaas heeft dit voor ons vervelende gevolgen gehad. Onze zoon verhuisde vorig jaar binnen dezelfde gemeente naar een andere instelling en sindsdien hebben wij problemen met de WMO. De WMO verstrekte ons destijds een buggy en een duo-fiets, die je dan in bruikleen hebt. Omdat onze zoon nog steeds thuis ingeschreven stond en niet op het adres van de woonvoorziening, moeten wij nu alle voorzieningen van de WMO inleveren. Dat houdt ons al driekwart jaar bezig. Ons advies aan andere ouders: laat je goed informeren over de mogelijkheden en de gevolgen van de inschrijving. Lilian Kepel-van den Dungen
‘We zijn samen op pad in het leren uit huis wonen’ ‘Nooit gedacht dat hetengen’ zoveel positiefs zou br t A DHD en PDD-‐NOS . Onze zoon, Tijs (13) heef veel hulp en steun van Na een lange weg met n ook met het pgb, hebbe familie, v rienden maar te 2009 de allermoeilijks wij in het voorjaar van e nz O . moeten maken beslissing in ons leven is blijven wonen. In hu zoon kon niet langer t erhuizen; 25 k ilometer januari 2010 g ing hij v ode van beslissing tot bij ons vandaan! De peri n g ing ten koste van heel plaatsing was z waar e n be eb h e het einde. Maar w veel. Wij zagen het als e w w ij het g raag w ilden: het k unnen doen zoals reiden en vooral niet konden hem goed voorbe dag. Nu we r uim t wee van de ene op de andere d n we zeg gen dat het goe jaar verder zijn, k unne in geweest. Natuurlijk is. Het is een nieuw beg t r hij zit op zijn plek , leer blijft het moeilijk, maa is-‐ hu t e d n e n ontw ikkele veel, blijf t zich positief e genieten van elkaar w sit uatie is pret tig. En t huis is. Maar het aller-‐ als hij in het weekend o ij dat Tijs zich op een z belangrijkste v inden w m o n ele ikk ier k an ontw normaal mogelijke man zo em h r houden in de voo zich staande te k unnen an v appij. We konden ons ingew ikkelde maat sch dat het ons ook zoveel tevoren niet voorstellen posit iefs zou brengen. Pascale van Limpt
40
DOSSIER ANDER THUIS
rhalf jaar Indicatie pas na andevo or Jessica rond
pierwerk Het traject om het pa ene anderhalf jaar. Fred: ‘De na bij e te krijgen, kostt n ne bin e ons dat Jessica medewerker verzekerd re zei zou kunnen, een ande drie maanden terecht woonschikt wa s voor deze dat ze helemaal niet ge op ijdige berichten kun je locatie. Zulke tegenstr ek spr ge n t gebruiken. In ee zo’n moment echt nie n. rde n ik vreselijk boos gewo met een directielid be ik or andere ouders wilde Zowel voor ons als vo zo re du ce pro n toelatings duidelijk maken dat ee kig werd mijn signaal luk niet mag verlopen. Ge n. De am er een stappenpla goed opgepik t en kw een wa s er al omdat ze op diagnose voor Jessica t voor en zat. La stig wa s, da school van Zonnehuiz tie ica Dijckhof een ind de toezeg ging door De n pa s s. Maar die indicatie ko van het CIZ nodig wa lke dra zeker wa s voor we worden afgegeven zo in we en zat Zo md wa s. woonlocatie deze beste d ha ge luk tuatie. Ik heb ge een vreemde kip -ei-si eft he ch CIZ die mij telefonis met de dame van het nullen van 36 kantjes aa bijgestaan met het inv ciaal cru ’n zo op je t ernstig da vraag formulier. Het is n ffe tre et mo juiste persoon moment maar net de euning en begrip.’ voor de nodige onderst
42
De woonboerderij
Paradijs in het
weiland Fred (54): ‘De psycholoog begon er al over toen Jessica nog maar 8 jaar was: doe wat je eigenlijk niet wilt, maar ga voor je dochter op zoek naar een goede woonplek buitenshuis.’ Els (53): ‘Het idee om mijn k wetsbare k ind zo jong aan volkomen v reemden over te laten, g ing er toen bij mij niet in.’ Het zou nog acht jaar duren tot Jessica uit huis g ing. Els: ‘In die tijd k reeg Fred een burn-‐out en met mij g ing het ook niet gewel-‐ dig. Dat k wam niet alleen door de zorg voor Jessica, hoewel die zorg altijd veel invloed heeft gehad op ons gezinsleven. Naarmate ze groter werd, k reeg Jessica meer moeite om contact te maken met leeftijdsgenootjes. Daar-‐ door werd ze steeds eenzamer. Toen de moeder van een lotge-‐ nootje vertelde over haar goede ervaringen met de Zonnehuizen-‐ school, k lonk ons dat als muziek in de oren. We werden t ijdens
Midden in de weilanden, kippen op het erf en vooral: een ontspannen Jessica. Boerderij De Dijckhof is volgens Fred en Els de ideale woonplek voor hun dochter (18). Jessica is gehandicapt en autistisch.
het kennismakingsgesprek met open armen ontvangen. Tot onze verrassing kon Jessica direct na de vakantie terecht op de Stenia-‐ school van Zonnehuizen. Jessica was toen 11 jaar.’
Blij en ontspannen
Maar hiermee hadden Fred en Els nog geen t weede t huis gevon-‐ den voor Jessica. Els: ‘ Volgens onze begeleider was het beter om Jessica op jonge leeftijd te laten verhuizen. Dan zou ze zich makkelijker k unnen aanpassen aan een nieuwe woonomgeving. Dat argument was voor mij heel belangrijk.’ Fred: ‘ Toen ik Jessica ophaalde van een z wempartijtje van een k lasgenoot, t rof ik in het z wembad een blije, ontspan-‐ nen Jessica. De g roep en de begeleiding van Zonnehuizen hadden zo’n positieve uitwer-‐ king op Jessica. Op dat moment ging bij mij de k nop om.’
Langzaam g roeiden Fred en Els naar het idee toe dat een t weede thuis prettig kon zijn voor hun dochter. Via school hoorden ze van De Dijckhof en bezochten ze de open dag van de zorgboerderij. Els: ‘ Wij zagen het daar meteen helemaal zitten. De boerderij ligt prachtig in de weilanden. De k inderen helpen met de ver-‐ zorging van de koeien, geiten, kippen en konijnen. Dat k wam goed uit, want Jessica is dol op dieren.’ Jessica zelf gaf de door-‐ slag. Ze was de lange t axiritten van en naar school meer dan zat. >>
‘Een nadeel? Jessica mag maar tot haar 21e hier wonen’ 43
DOSSIER ANDER THUIS
En toen ze na een vakantie aangaf op een boerderij te w illen wonen, was dat hét moment om Jessica voor te bereiden op De Dijckhof.
‘Het personeel zorgt met ziel en zaligheid voor de bewoners’
INTERVIEW
Maartje de Gruyter FOTO’S De Dijckhof
Elke afscheid is zwaar
Toen de indicatie rond was, was het zes maanden wachten op de oplevering van de nieuwbouw van De Dijckhof. Els: ‘Het was heel ϐ
verhuizing v ier maanden kon wennen op de dagbehandeling. Daardoor voelde de omgeving al vertrouwd en merkten we hoe goed zij daar paste. Toch was het zwaar toen we voor de eerste keer afscheid namen van Jessica. Het voelde alsof ik op de begrafenis van mijn eigen k ind was.’ Fred: ‘Feit blijft dat je je k ind onder-‐ brengt bij v reemden. Dat voelt
heel tegennatuurlijk. Jessica was nog geen 16.’ Els: ‘ Verstandelijk weet je dat het een juiste beslis-‐ sing is, waardoor je de situatie accepteert, maar emotioneel blijft het z waar. De zorg voor haar houdt niet op. Jessica is gemiddeld twee weekenden per maand t huis en elke keer is het afscheid nemen weer moeilijk. Ook omdat je weet dat het voor haar lastig blijft om in g roepsverband te leven. Jessica heeft moeite om met meer dan één persoon een persoonlijke band te
Bij me vandaan hebben.’ Fred: ‘ Telkens als Jessica een nieuwe persoonlijk begeleider krijgt, merken w ij dat het lastig is om haar complexe gedrag goed voor het voetlicht te brengen.’ Els: ‘Gelukkig zorgt het personeel met ziel en zaligheid voor Jessica en haar g roeps genoten. Dat is echt hart verwarmend om mee te maken. Ook toen faillissement dreigde voor Zonnehuizen bleef al het personeel de schouders eronder zetten om goede zorg te bieden. Terwijl zij zelf ook in onzekerheid verkeerden. Daar hebben w ij g rote bewondering voor.’ Fred: ‘Onze g rote zorg is de toekomst. Jessica k an tot haar 21e op De Dijckhof blijven. Waar ze daarna terechtkan, weten we nog niet. Wij hebben pas r ust als dat is geregeld.’
De Dijckhof, een boerderij in Driebergen.
Bewoners
Kinderen van 15 tot 21 jaar met een verstandelijke beperking en gedragsproblematiek.
Organisatie
Onderdeel van Zonnehuizen Kind & Jeugd en Onderwijs. Zonnehuizen biedt door het hele land aan ruim driehonderd kinderen: wonen, onderwijs, dagbesteding en -behandeling.
Vorm
Behandelboerderij met woongelegenheid en 24uurs-zorg voor 17 bewoners, dagbehandeling met geïntegreerd cluster 4-onderwijs voor 24 interne en externe jongeren en 30 medewerkers (inclusief onderwijzend personeel).
44
Ze vormen zinnen aar raken een gevoelige sn t verstopte he ar Nemen me mee na bewaar In het donker waar ik ze me vervoeren Dan ga ik mee en laat pijn Op reis naar mijn eigen woorden e En vind ik die droomloz t wil zijn Op een plek waar ik nie nde wolken te negeren Al jaren wist die dreige n zand en wilde er niet aa Stak ik mijn kop in het tranen Erover praten betekende e nooit niet laten gaan Ik wilde hem nu, dan, ne gsten Nu kijk ik naar mijn an jn gemoed Word me bewust van mi ten in die onweerlegbare fei Mezelf onderdompelen ed go s manier som Doet me op een vreemde het niet anders kan Ook omdat ik weet dat n op wat komt En me moet voorbereide seffen Laten de woorden me be ten stond ch Wat me al zolang te wa
De woonboerderij Wooninitiatief
orden Soms droom ik van wo ofd die verdwalen in mijn ho n de vin t nie Die zoeken en b gehoopt he op Naar waar ik altijd
Financieel
CIZ-indicatie ZZP3, volledig gefinancierd uit AWBZgelden, vanaf 18 jaar met eigen bijdrage uit Wajong (verschillend per bewoner).
Voordelen
Els en Fred: ‘Een landelijke omgeving, dieren op het erf, eigen kamer en badkamer, wonen en behandelen op één plek, contact met groepsgenoten, betrokken personeel.’
Nadelen
Els en Fred: ‘Woonduur tot het 21e jaar, beperkte mogelijkheden voor ouderparticipatie.’ Meer informatie zonnehuizen.nl
Het komt nabij Ik weet dat t moet h hevig Maar mijn hart verzet zic zo vaak: het is goed! g Al zegt mijn verstand no Dus ben ik er klaar voor verdriet Kom maar op met mijn voor je te vechten Het zal me sterken om alles niet Dat verandert door dit Het oergevoel versterkt kracht En geeft mij nog meer voor je Wat jij niet kan, doe ik dat mijn pijn verzacht luk ge w Want het is jou
‘Er is leven na het uit huis plaatsen!’ Wij hebben in maar t dit jaar de beslissing genomen om onze zoon Bram (13) uit huis te laten wonen. Er kwam een plekje vrij in een prachtig wooninitiatief vlak in de buur t. Het was voor ons een moeilijke beslissing, maar voor Bram hebben wij de juiste keuze gemaakt. Zo’n plek zouden we niet snel weer tegenkomen. Voor het gezin is het ook een goed besluit geweest. De eerste keer dat we spontaan uit eten gingen, wordt nog steeds gememoreerd! Waar wij ons grote zorgen om maken, is of het toekomstbestendig is. Wonen en zorg zijn gescheiden en een zorgzwaartepakket is alleen voor zorg. We kunnen dus de huur niet meer betalen uit het pgb, maar privé hebben we ook de middelen niet. Ondanks alles denken wij dat we een prachtige plek hebben gevonden voor Bram. Er is leven na het uithuisplaatsen! Sarike de Zoeten
‘Het einde bleek juist een nieuw begin’
maar Ik laat je los, een beetje e liefde want onze diepgeworteld elkaar houdt ons voor altijd bij Annemarie Lathouwer
s
45
DOSSIER ANDER THUIS
Eigen honk in
de tuin
theek Struikelblok: de hypo ook het lastigste
46
maar Ton: ‘Het belangrijkste, rst uteren. Ik wilde dus ee wa s om geld los te pe den bben. Het heeft maan de financiering rond he at t de bank gekost voord en vele gesprekken me dha e ord het gebouw in we de hypotheek voor t ik en boodschap aan da den. De bank had er ge jf. n boek met mijn bedri al jaren solide resultate ‘Als k. go de r teu bankdirec Uiteindelijk waagde de e ho l we we ik daar, dan zien jij nou hier tekent en wij en het hele proces hebb het uitpakt,’ zei hij. In n als je zorgt dat mense gemerkt dat het werkt l aa nm ee ze Als plannen. betrokken raken bij je k, zaa de t meevoelen me ver trouwen hebben en bhe j nek uit te steken. Wi dan zijn ze bereid hun n. ld aan de mogelijkhede ben zelf nooit getwijfe nnehulp nodig hadden. Ke We wisten ook dat we .’ en ng bre te ed weten over lijk hebben we dat go
Toen Pim op zijn v ijfde door een epileptische aanval in coma raakte en zijn vermogens blijvend achter-‐ uitgingen, was het voor Ton (47) en Linda (44) meteen duidelijk dat ze een alternatief voor hun eigen zorg w ilden regelen. Ton: ‘Ik denk dat alle ouders van meer-‐ voudig gehandicapte k inderen één beklemmende gedachte delen: wat gebeurt er met ons k ind als wij wegvallen? Ik wil dat er iemand is die zo de zorg voor Pim kan
‘Wacht niet tot je 60 bent met zo’n initiatief. Dan heb je de energie niet meer’
Voor Ton en Linda was het meteen duidelijk: ze wilden hun zoon Pim niet in een instelling plaatsen, maar een eigen tweede huis bouwen. Pim (13) woont nu parttime in het Superhuis, dat pal achter hun eigen woning staat.
overnemen als dat nodig is.’ Linda: ‘Voor ons is een instelling geen optie. Hoe goed het werk ook is dat het personeel levert, volgens mij k rijgen k inderen er nooit vol-‐ doende aandacht. Dat komt denk ik door chronisch gebrek aan geld en dus gebrek aan per soneel. Het maakt nogal wat uit of je met z’n tweeën op een g roep van v ijf of een van t ien k inderen staat.’
Doe-klussen en geldklussen
Een andere reden om al v roeg naar een t weede t huis te zoeken, is dat Ton en Linda g raag de ruimte hebben voor een eigen leven. Linda: ‘Pim gaat altijd gewoon met ons mee op vakan-‐ tie. Daarnaast gaan we ook af en toe alleen met onze t wee oudste zoons op pad, of met z’n tweetjes.’ Ton en Linda maak-‐ ten een foldertje waarin ze hun ideeën over een t weede huis formuleerden en benadrukten
hoe belangrijk ze eigen initiatief vinden. Linda: ‘ Via de school en het voormalig dagverblijf van Pim reageerden direct een aantal ouders. Ik ben bij hen op bezoek gegaan en g rappig genoeg zijn dat ook de mensen geworden met wie we het Superhuis hebben op gezet. Voor we het w isten, waren we al bezig: er ontstond meteen een rolverdeling en ieder kon zijn eigen k waliteit inzetten. Een vader gaf aan dat hij meer van de doe-‐klussen is, Ton is goed in ϐ
´Ǥǯ Ton en Linda hoeven alleen hun achtertuin door om het Superhuis te bereiken, de ouders van de andere k inderen wonen op nog geen t ien k ilometer afstand. Het huis is speciaal voor de k inderen gebouwd. Ton: ‘ Woningbouw-‐ corporaties w illen dat een pand op lange termijn eventueel voor andere doeleinden beschikbaar is. Dat was voor ons geen optie. Wij zijn misschien eigenwijs, maar als >>
47
DOSSIER ANDER THUIS
INTERVIEW
Maartje de Gruyter FOTO’S Het Superhuis
je ziet hoe door de crisis woning-‐ bouwcorporaties in de problemen komen, ben ik blij dat w ij volledig ϐǤ altijd onze intuïtie gevolgd, dat is het belangrijkste wat je k unt doen.’
Parttime bijtanken
Alle k inderen wonen parttime in het Superhuis en v ijftig à zestig procent van de t ijd t huis. Linda: ‘Het is echt een t weede t huis. Wij willen nog niet dat Pim helemáál niet meer t huis is. Nu k unnen we bijtanken op de dagen dat hij in het Superhuis is, dan zijn we ϐǤ en broers en zussen k unnen elk gewenst moment binnenvallen.
Ook bezoek voelt zich t huis. Mijn ϐ Pim daar te bezoeken dan bij ons. Omdat ze daar wat k unnen doen: ϐǦϐ of helpen koken. A ls ouder ken je elkaars k inderen, dat is heel gezel-‐ lig en ook praktisch. Zo weet je dat het ene k ind verjaardagspartijtjes niet t rekt en dat een ander k ind vaak even w il k nuffelen.’ Ton: ‘Ik denk dat w ij uniek zijn. Volgens mij is er geen andere woonvorm die volledig op ouder-‐ initiatief draait zonder over koe-‐ pelende instelling of organi satie. We nemen zelf alle beslissingen. Het bestuur bestaat uit exter-‐ nen en f ungeert als adviesraad. In het ouder comité zitten v ier
‘We zijn één familie, maar we runnen het huis als een bedrijf’ vaders en een personeelslid. Het zorgpersoneel is in dienst van de stichting en we huren deskundi-‐ gen in waar en wanneer dat nodig is. Met z’n allen vormen we één grote familie, maar we r unnen het huis als een bedrijf. Dat gaat vanzelf, juist doordat we allemaal hetzelfde w illen en er geen mana-‐ gers zijn of andere t ussenlagen. Wij houden het simpel en gezellig, gewoon, zoals het t huis ook is.’
Het ouderinitiatief Wooninitiatief Superhuis, woning in Dorst sinds 2009.
Bewoners
Acht meervoudig gehandicapte kinderen kunnen hier wonen zolang als dat is gewenst.
Organisatie
Stichting Pim bestaat uit acht ouderparen en wordt bijgestaan door een onafhankelijk bestuur en een raad van toezicht.
Vorm
Speciaal gebouwde woning in het dorp met eigen tuin, speelschuur en verwarmd binnenbad. De 14 zorgmedewerkers zijn in dienst volgens de cao gehandicaptenzorg.
Financieel
De maandelijkse huurlasten van € 500 betalen de
48
ouders, de zorgkosten worden per kind gefinancierd uit het pgb. De hypotheek is gefinancierd via een bank. Het interieur is volledig gefinancierd met zelf verworven sponsor- en subsidiegelden van onder andere NSGK, lokale Rotary en een school.
Voordelen
Ton en Linda: ‘We hebben alles zelf in de hand, terwijl de zorg is uitbesteed. En we maken de zorg goedkoop, hier gaat het pgb volledig naar de zorg en niet naar een technische dienst of de auto van een zorgmanager.’
Nadelen
Ton en Linda: ‘De hypotheek is een vaste last. Nu de pgb’s zo onder druk staan door de bezuinigingen is dat wel eens spannend.’ Meer informatie stichting-pim.nl
‘Nu kan ik gewoon met mijn dochter kletsen’
rt (9) definitief Dit is de dag dat mijn zoon Eve uisd. Het is nog naar ons 'ouderinitiatief' is verh end dat het gew ontzettend wennen. Je bent deur staat, dat je taxibusje om half vijf voor de aandacht dan er voor hem moet zijn en dat alle blijven zitten naar Evert gaat. Maar nu kon ik r (13) te hte om gewoon even met mijn doc dag… Stiekem kletsen. En dit is pas de eerste dat alles goed wacht ik met smart op een sms er heengaan om gaat. En ik denk steeds: zal ik hem een nachtzoen te geven? Gonjo van Hees
‘Gelukkig noemt ze haar woonvoorziening ook thuis’ Wij hebben de stap vorig jaar gezet. Onze dochter werd 20 en het was erg nod ig. Ze is autistisch en verstandelijk gehand icapt. Makkelijk was het niet. Want hoe leg je in een aantal A4'tjes uit hoe iemand met je kind moet omgaan? Tot onze grote blijdschap woont ze nu op 15 minuten fietsen bij ons vandaa n in een huis met jongeren. Ze komt in de wee kenden naar huis, maar noemt haar woonvo orziening inmiddels ook thuis (gelukkig!). Het moeilijkst is dat twintig verschillende mensen jouw kind bevaderen en bemoederen. Hoe krijg je die allemaal op één lijn? De zorg blijft dus, maar dan op een andere manier. Zij noe men het leren loslaten, jij denkt daar soms anders over… We zijn samen op pad in het leren uit huis wonen.
Marianne Wagemans
‘We wa ons eige ren er aan toe o n leven o m Ik ben m p te pak o e d er v a ken’ n een tie voudig g njarige e e ha r
ndicapte nstig me erjuni niet dochter. meer th Z ij w o o u n is t s . in Ik ds we e t n o m o m ent g goed d wa s waa at e r e e n rop ik da zorgen, c ht: ik be ik wil he n klaar m t niet me 24 uur p et er. Na dit e r da g g 1 0 jaar lang e daan te toe ons h eb b en , eigen lev zijn we e en op te r a an niet mee p akken. E r leven v n we wil o lg d en ens h et dochter, s ch e ma de conti van mijn n u e dr uk in de bo v oelen va x lig t en n je kind vermaak dat zaken ro t wil word ndom de en, en all z o rg e re gelen. L voel je w ang z am el de vrij e r ha n d heid, ma a r h et m allemaal a ak t h et niet mak kelijker. Mir ja m Radem
a ker
Sinds vandaag is de uithuisplaatsing van mijn dochter een feit. Zo moeilijk na vijf jaar alleenstaande intensieve zorg… Anne Trouw-Borst
49
DOSSIER ANDER THUIS
Uit huis! De kosten,
de mogelijkheden, de emoties
Je kwetsbare kind in een tweede huis plaatsen betekent ook de zorg uit handen geven. Zoveel loslaten in één keer lijkt een onmogelijke opgave. Hoe moeilijk ook, zorg dat je goed op de hoogte bent. Een goede voorbereiding is de eerste stap. 50
Welke woonvorm? De drie belangrijkste woonvormen in Nederland zijn: Q Woonvormen die worden gerund door (grote) instellingen. Er zijn bekende organisaties die landelijk verschil-‐ lende vormen van verzorgd of begeleid wonen aanbieden en er zijn regionale – middelgrote – zorg aanbieders. Elke organisatie geeft op haar website aan hoe je je k unt aanmelden voor een kennis making en oriëntatie. Q Woonvormen, opgericht door werk -‐ nemers uit de zorg of door onder-‐ nemers. De T homashuizen zijn een bekend voorbeeld. Ooit opgezet als soloproject door een vader, en wegens succes omgezet naar een formule voor andere woonvormen, die op dezelfde manier werken. Q Een woonvorm die is opgezet door een groep samenwerkende ouders. K inderen wonen er parttime of f ulltime, door-‐ gaans met 24 uurs-‐zorg en begeleiding. De manier waarop zo’n woonvorm ǡϐ ideeën van de ouders die betrokken zijn bij het initiatief. Hun keuze wordt ingegeven door de zorgbehoefte van hun kinderen. Omdat elk initiatief anders is, zijn er geen algemene richtlijnen. Om een dergelijk initiatief rendabel te laten zijn, bestaat een woongroep meestal uit minimaal acht bewoners.
Boek voor jou
Je kind verdwijnt wel uit huis, maar niet uit je leven. Orthopedagoog en zorgverlener Chiel Egberts schreef met Ouders op hun plek (uitgeverij Agiel) een boek over de veranderende rol van ouders in het leven van hun kind.
‘Het gaat om een andere manier van vasthouden ’
Loslaten gaat in kleine stapjes. Hierbij is het be langrijk dat je je eigen rol als ouder gaa t bekijken en de mogel ijkh eden van je kind. Annet Willemsen, moed er van een licht verstand elijk gehandicapte zoon (19): ‘Een gesprek met een consulent open de mijn ogen. In dat gesprek wa s ík degen e die ant woord gaf op alle vragen. Toen de consulent dat merkt e, heeft ze de vragen he el duidelijk aan mijn zoon gesteld. Een subtie le en sympathieke hint. To en hij ver volgens zelf alle ant woorden gaf , merkte ik dat hij duide lijk wis t wat hij wel wilde en wat niet.’ Ook de uit spraak van een and ere mo eder steunde Annet. Die moeder zei: ‘Het gaat niet om loslate n, maar om een andere manier van vas thouden.’ Annet: ‘De zor g voor een kind met een beperking blijft lev enslang intensief, dus he lemaal loslaten zal nooit kunnen. Maar me er ruimte zoeken voor jez elf en voor je kind is onvermijdelijk . Vroeg of laat gebeurt dat, in elke ouder-kindrelatie.’
Vragenlijstje Rondvragen, dat is de eerste stap: hoe gaat het bij jullie thuis? Hoe woont jouw kind? Wie heeft je geholpen? Ouders die je kent van school, van de dagopvang en van de sportclub zijn geweldige bronnen. Als je overweegt om je kind ergens anders te laten wonen, is het verstandig jezelf een aantal vragen te stellen, bijvoorbeeld: Wil je een grote of een kleine(re) groep voor je kind? Gedijt je kind goed in de stad of op het platteland? Hoeveel begeleiding heeft je kind nodig? Is er begeleiding in de nacht nodig? Hoeveel privacy/ruimte heeft je kind nodig? Welk type medebewoner is geschikt voor je kind? Denk aan leeftijd, zorgbehoefte, verstandelijk niveau. Wil je zorg, dagbesteding en behandeling onder één dak, of liever apart? Hoeveel tijd zal je kind – om te beginnen – thuis en in het tweede thuis doorbrengen? Op welke termijn wil je een beschikbare plek vinden? Welke reisafstand vind je acceptabel? In welke mate wil je als ouder/gezin participeren in de woonvorm van je kind? Kortom, stel een lijst met vragen op voor jezelf en beantwoord die eerlijk.
51
DOSSIER ANDER THUIS
Wie betaalt wat? Q Instellingen
en zorgondernemers bieden zorg in natura (ZIN). Een woonplek bij een instelling wordt volledig gefinancierd uit AWBZ-gelden. Daarvoor is een indicatie voor verblijf nodig van het CIZ. De indicatie wordt gebaseerd op de situatie van je kind en diens zorgvraag en wordt omschreven in een zorgzwaartepakket (ZZP). De zwaarte van de zorg loopt op van ZZP 1 tot 10, afhankelijk van de grondslag waarop de zorg is gebaseerd (VG = verstandelijk gehandicapt, LG = lichamelijk gehandicapt, VV = verzorging en verpleging). Q Ouders moeten zelf de betaling organiseren als hun kind in een particulier tweede huis gaat wonen. Er zijn twee kostenposten: de huur en de zorg. De huur komt neer op gemiddeld € 500 per maand per bewoner. De zorg wordt gefinancierd uit een persoonsgebonden budget (pgb), dat ouders zelf kunnen aanvragen via het Zorgkantoor/WMO-loket van de gemeente. Dat bedrag verschilt per bewoner. Voor jongeren vanaf 18 jaar die chronisch ziek of gehandicapt zijn, is er de Wajong-uitkering. Q Startpunten voor verwerving van subsidieen sponsorgelden: gemeentelijke, provinciale en landelijke overheid, www.nsgk.nl, goededoelenorganisaties. Sites met informatie over financiële aspecten: www.uwv.nl/wajong/klantproces/wat_is_wajong.aspx www.ciz.nl, www.cak.nl
Zo’n 50% van de ouders die overweegt een eigen wooninitiatief op te zetten, doet dat ook echt 52
‘Goed luisteren naar de ouders’ Hilly de Koning werkt al sinds 1981 in woongroepen van een grote instelling en in de ondersteuning bij gezinnen thuis. In die dertig jaar heeft Hilly de manier van zorgen sterk zien veranderen. Hilly: ‘Toen ik begon met werken, kwamen ouders niet eens binnen. Ze belden aan, brachten hun kind naar een speciale bezoekersruimte en ze vertrokken weer. Jaren later maakte ik mee dat ouders vroegen of ik hun kind wilde afleiden als zij stiekem door de achterdeur vertrokken. Omdat hun kind vreselijk van slag raakte bij elk afscheid. Dat vond ik oneerlijk voor het kind. Mijn leidinggevende vond dat die ouders dan maar een andere plek moesten zoeken. Zoiets hoor je nu niet meer, de wederzijdse betrokkenheid is gelukkig veel groter geworden. En het is aan ons om ouders te helpen en om te proberen hun bezorgdheid weg te nemen. Dat geef ik mijn jongere collega’s zo veel mogelijk mee. Je moet vertrouwen winnen. Door samen tijd door te brengen, kun je een cliënt in een half jaar redelijk goed leren kennen. Bij onbekend of problematisch gedrag gaan wij na wat er kan zijn. We kijken waar het gedrag vandaan komt en proberen daarbij eerst medische oorzaken uit te sluiten. Een zorgplan, dat we samen met de ouders opstellen, is al een houvast. Iemand in mijn huidige groep houdt echt niet van koud eten, het toetje moeten we altijd een beetje opwarmen. Al die kleine dingen die de ouders al weten, zijn voor ons handige informatie. Eén van onze cliënten heeft zulke intensieve zorg nodig dat de ouders dagelijks bellen, zodat zij nooit voor verrassingen komen te staan. Het is van belang dat wij goed luisteren naar de ouders én dat de ouders luisteren naar ons. Om van elkaar te begrijpen waar bepaalde keuzes vandaan komen. Dat je zaken verschillend benadert, wil niet altijd zeggen dat het één beter is dan het ander. Ik ben blij dat we van groepsgericht werken naar zeer individuele zorg zijn gegaan.’
De zorg overdragen Jacqueline Weusthof, project adviseur kleinschalige woon initiatieven: ‘ Wij adviseren ouders om zich t ijdig te oriënteren op de mogelijkheden van woonvormen. En ook om hun wensen ten aanzien van de toekomstige woonplek voor hun k ind op t ijd te bespreken. Hoe moeilijk ook, juist voor ouders van een k ind met een beperking, is het belangrijk hierover na te denken en keuzes te maken. Het wordt nog veel moeilijker als je door omstandigheden gedwongen raakt je k ind plotseling uit huis te plaatsen. Zodra je k ind ergens anders gaat wonen, is het van het g rootste belang een vertrouwensband op te bouwen met de mensen die (een deel van) de zorg over nemen. Ouders zijn degenen die het gedrag van hun k ind het beste k unnen ‘ lezen’, zij k unnen begeleiders helpen hun k ind te leren kennen. In onze regio organiseren wij daarom bijeenkomsten voor ouders waarin we de zogenaamde zorgdriehoek bespreken. Dit om ervoor te zorgen dat in de driehoek kind, ouders en begeleiders alle lijn-‐ tjes goed samenkomen. Belangrijk bij elke vorm van wonen, is om alles bespreekbaar te maken en om steeds informatie, zorg of ideeën uit te w is-‐ selen. Blijf nooit zitten met k leine irritaties of moeilijke zaken. Open-‐ heid helpt iedereen in de driehoek verder. En al ken je als ouder je k ind het beste, het is on vermijdelijk en essentieel om concessies te doen als je de zorg overdraagt aan anderen. Je moet leren accepteren dat de betrokkenheid bij het dagelijks leven van je k ind afneemt.’
Het huiskamergevoel
Tegenwoordig zijn de meeste woonvormen kleinschalig, ook als ze onder grote instellingen vallen. Zo kan er het beste een huiskamersfeer worden gecreëerd. Bij kleinschalige woonvormen bestaat een groep uit gemiddeld acht bewoners. Soms vormen meerdere kleine groepen één grotere woonvorm met gedeelde faciliteiten, zoals een hydrobad, muziek-, speel- en behandelruimtes, een eetkamer en een tuin.
‘Knap dat ouders de zorg voor hun kind durven te delen’ Gerardi Timmermans is maatschappelijk werker op de afdeling kinderrevalidatie (0 tot 20 jaar). Gerardi: ‘Een maatschappelijk werker binnen een revalidatieteam is vaak langdurig en nauw betrokken bij gezinnen met een zorgintensief kind. Dat wil niet zeggen dat we elkaar vaak zien. Hóe vaak, is onder andere afhankelijk van de zorgvraag van het kind, de hulpvraag van ouders en de levensfase waarin een kind zich bevindt. Zoals bij elk kind begint bij aanvang van de puberteit een nieuwe ontwikkelingsfase. Dan gaan dingen spelen als: regie over je eigen leven, onderwijs, vrije tijd, vriendschappen, seksualiteit en ook wonen. Onlangs vertelde een moeder mij dat ze nogal geïrriteerd raakte door het kinderlijke gedrag van haar meervoudig gehandicapte zoon die mee was naar een verjaardag. Dergelijk gedrag van een 15-jarige wordt nu eenmaal anders ervaren dan het kinderlijke gedrag van een 3-jarige. Zo’n opmerking van een moeder is voor mij een aanknopingspunt voor een gesprek: hoe ziet zij de toekomst van haar zoon voor zich? Wat wil ze voor haar zoon, waar heeft ze zelf behoefte aan, wat is goed voor het gezin? Het is knap als ouders zichzelf toestaan de zorg voor hun kind met anderen te gaan delen. Op welk moment en in welke mate, is voor iedereen anders. Omdat wij intensief betrokken zijn bij het onderwijs- en revalidatieplan van een kind, kunnen we dingen signaleren en bespreekbaar maken en ouders begeleiden naar een volgende fase. We geven veel praktische informatie en ondersteuning. We denken mee, we stellen samen met de ouders doelstellingen en plannen op, we vragen indicaties aan en indien nodig, verwijzen we door. Ik vind het geweldig dat oplossingen buitenshuis, zoals dagopvang, logeren en ergens anders wonen, tegenwoordig breder zijn geaccepteerd.’
53
DOSSIER ANDER THUIS
Adressen waar je terechtkunt voor verschillende woon- en/of logeervormen vind je op: www.logeerhuiszoeken.nl www.ggznederland.nl, www.meewoonwinkel.nl
TEKST
Maartje de Gruyter
Boek voor jou
De verhalen in het boek Toch is het een goede keus geweest (Uitgeverij Garant) beschrijven de ervaringen van ouders van wie het kind net elders is gaan wonen. Hoogleraar orthopedagogiek, Carla Vlaskamp en Jorien Luijkx, docente aan de RUG, interviewden hiervoor 7 ouderparen.
Demontabel of niet?
Zodra je kind twee ad ressen heeft, komen hulpmidd elen die echt nodig zijn én nie t gemakkelijk te ver voeren in aanm erking voor een dubbele vergoed ing. Denk aan een bed, een eettafel stoel en badkamerhulpmiddelen. Wat demontabel is en mee kan in de auto zoals een rolstoel, loo phulpmiddel, sta-tafeltje, tillift of toi lethulpmiddelen wordt niet of bij uitzondering in tweevoud vergoed.
Zelf een tweede thuis starten Tips van Lourens van den Berg, adviseur Landelijk Steunpunt Wonen, om zelf een tweede huis op te zetten: Q ‘Ouderinitiatieven drijven op de motivatie van de ouders. Je hebt veel doorzettingsvermogen nodig om een woonvorm op te zetten. Gemiddeld zit er vijf jaar tussen het idee en het werkelijke huis.’ Q ‘Wat is de zorgvraag van je kind? Zet goed op een rij wat je kind nodig heeft aan zorg, hulpmiddelen, omgeving, aandacht, enzovoort. Bedenk hoe je dat allemaal wilt gaan realiseren en vooral wat die zorgvraag gaat kosten en hoe je die gaat financieren. Zorg dat je vanaf het begin een financieel plan hebt. Zo weet je van elke keuze wat die gaat kosten en hoe je de financiering daarvoor regelt.’ Q ‘Gebruik je sociale netwerk of bouw een netwerk op met mensen die kunnen meedenken en meehelpen. Alleen of met z’n tweetjes kom je niet ver. De meeste ouders die besluiten tot samenwerking, vinden elkaar via school, opvang of dagbesteding. Met mensen uit je nabije omgeving is de kans van slagen groter. Zoek verbinding met mensen bij de gemeente en de woningbouwcorporatie die vanuit hun maatschappelijke functie met je mee moeten en kunnen denken.’ Q ‘Onderschat niet hoeveel tijd en kennis het kost om zelf zaken te regelen als administratie, boekhouding, personeel werven, scholing en het verkrijgen van vergunningen. Zorg ook voor continuïteit in de toekomst. Met een goed ondernemingsplan en een passende ondernemingsvorm kun je alles goed in kaart brengen.’ Voor wie wil aanhaken of zelf een wooninitiatief wil starten, is www.woonzelf.nl een goed startpunt.
Als je kind uit huis gaat, moeten de tillift en de douchestoel dan ook de deur uit? Soms worden hulpmiddelen dubbel vergoed, soms zijn andere oplossingen nodig. Woonvorm is bepalend
g Woont je kind volledig in een AWBZ-instelling, dan schaft de instellin is nodig de hulpmiddelen aan die dagelijks nodig zijn. Maar wat dan thuis doorvoor als je kind bijvoorbeeld in het weekend komt logeren, wordt op een maken ak aanspra kind je kan eel gaans niet meer vergoed. Eventu krijgen gen Instellin kt. uitleenmiddel dat door de instelling wordt verstre gen. hiervoor een bijdrage in hun budget dat ze van de overheid ontvan atievorm Bij particuliere wooninitiatieven is het afhankelijk van de organis dubbele voor komt king aanmer in je en van het aantal ‘thuisdagen’ of vergoeding. Het beleid hierover verschilt per gemeente.
Twee adressen?
Indien een kind volgens de gemeentelijke administratie op twee verschillende adressen woont, is dat doorgaans voldoende bewijs om bepaalde spullen dubbel vergoed te krijgen. Als echtscheiding de aanleiding is geweest vinden de meeste ziektekostenverzekeraars het noodzakelijk dat er sprake is van geregistreerd co-ouderschap. Meestal komt een deskundige thuis de situatie inschatten om te bepalen of en welke hulpmiddelen dubbel nodig zijn en dus in aanmerking komen voor dubbele vergoeding.
Tijdelijk huren
Maartje de Gruyter
Eén van de redenen dat ouders ervoor k iezen om hun minderjarige kind (gedeeltelijk) buitenshuis te laten wonen, is dat de zorg te z waar wordt. Die zorg wordt vaak – f ysiek – te z waar als een k ind een jaar of 8 is. Dan komt het moment dat je je buiten de deur gaat oriënteren. A l is dat moment uiteraard sterk verschillend per k ind en per ouder. A ls een k ind moeilijk te hanteren gedrag vertoont, kan dat een z ware belasting zijn voor het gezin en voor onrust zorgen bij het k ind. Een plek buiten de deur wordt dan een serieuze optie, zeker als het t huis met inschakeling van externe hulp v ia pgb niet (meer) gaat. A f en toe uit logeren gaan, kan al ontlasten. Voor k inderen die buitens huis gaan wonen, is logeren vaak een eerste stap om te wennen aan het weg zijn van huis.
Bij het Landelijk Steunpunt Wonen staan 300 ouderinitiatieven geregistreerd, waarvan 200 in bedrijf en 100 in oprichting
TEKST
Logeren, dat is heel langzaam wennen
5x woon hulpmiddelen
Als er na een tijd wachten ineens plaats is in een woonvorm buitens huis, kan het snel gaan. Dan moet je misschien het goede hoog-laagbed van thuis verhuizen naar de nieuwe woning en thuis tijdelijk een logeerb ed installeren. Afhankelijk van je verzekeringspakket kan je gebruik maken van een uitleenbed. Als er een indicatie is, bestaat de mogelijkheid via de Kort Durende Uitleen (KDU) tijdelijke middelen te lenen.
Deze pagina kwam tot stand in samenwerking met Welzorg.
54
Zelf tweedehands aanschaffen
eede voorIn het geval dat een tw ed, maar go ziening niet wordt ver d zoek t voor ook als je een ex tra be a en oma of logeernachtjes bij op op zoek gaan op de camping, kan je lpmiddelen. naar tweedehands hu gelijk Het is steeds beter mo n op de kop gebruikte hulpmiddele staat verkeren. te tikken die in goede soms zelf Leveranciers stellen ze n steeds beschikbaar en er kome pots. meer tweedehands de
bijvoorbeeld: Adressen hiervoor zijn ulpmiddelen.nl welzorg.nl, gebruik teh elen.com idd pm tweedehands-hul ie-zorg , vsn.nl/markt dat vali l/re ds.n tweedehan
55
