arme gronD, rijke natuur | NAtuur & Milieu
Arme grond, rijke natuur Programmatische Aanpak Stikstof herstelt Natuur
1
2
Arme grond, rijke natuur | NAtuur & Milieu
NAtuur & Milieu | Arme grond, rijke natuur
Nog is onze delta de mooiste van Europa. Alleen als we nU gezamenlijk actie ondernemen, kunnen we onze mooie delta behouden en versterken.
Over ons land ligt een deken van stikstof Onze natuur ligt onder een deken van stikstof. Daardoor wordt de Nederlandse bodem steeds rijker en onze natuur steeds armer. Hoe dat komt? Stikstof laat planten groeien en bloeien. Sommige plantensoorten, zoals gras, brandnetels en bramen, groeien door deze meststof als kool. Maar teveel stikstof is voor veel andere planten niet goed. Die gedijen juist op schrale, stikstofarme grond. Het gaat hier om belangrijke en kwetsbare soorten, zoals orchideeën, arnica, rozenkransje, bosanemonen, heide en koekoeksbloemen. Hoe meer stikstof, des te slechter voor deze planten. Ze worden overwoekerd door brandnetels, gras en bramen. Met de kwetsbare planten verdwijnen ook de bijzondere en vaak beschermde dieren uit ons land. Diersoorten zoals vlinders zijn vaak afhankelijk van de nu bedreigde plantensoorten omdat ze alleen daarvan eten. Terwijl onze bodem steeds rijker wordt, komen juist deze soorten, die de Nederlandse natuur haar verrassende variatie geven, in de verdrukking.
Brandnetels en bramenstruiken gedijen erg goed door stikstof. Dit gaat ten koste van de bosanemoon waarvan we vroeger prachtige velden vol konden vinden. Tegenwoordig zie je op een paar plekken alleen nog maar kleine plukjes bosanemoon en behoort de plant tot een bedreigde plantensoort in Nederland.
3
4
Arme grond, rijke natuur | NAtuur & Milieu
NAtuur & Milieu | Arme grond, rijke natuur
de oplossing ligt klaar! “De ruimte voor bedrijfsontwikkeling in de land- en tuinbouw zal de komende jaren vooral door milieuparameters, zoals stikstof en ammoniak, bepaald gaan worden. Het is daarom ons gezamenlijke belang, van Natuur en Milieu en van boeren en tuinders, om deze jaren de goede stappen in techniek en management te zetten om zodoende de fosfaat- en ammoniakuitstoot te verminderen. Het nieuwe mest- en ammoniakbeleid biedt de handvaten. Laten we samen de schouders er onder zetten” siem jan schenk, lto
We kunnen onze natuur verrijken door onze bodem stikstofarmer te maken. Daarvoor ligt een concreet plan klaar, de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Dat plan behelst een reeks maatregelen die de uitstoot van stikstof drastisch verminderen, vooral in de omgeving van kwetsbare natuurgebieden. De dikke winterdeken van stikstof die Nederland bedekt, moet snel een dunne zomerdeken worden. De PAS is opgesteld door overheden in samenwerking met recreatieondernemers, boerenorganisaties, milieuorganisaties en natuur- en terreinbeheerders. Het is dus een plan dat draagvlak heeft in de samenleving. De PAS pakt de belangrijkste oorzaak van de uitstoot van stikstof aan, schrijft gerichte beheermaatregelen voor en geeft kwetsbare natuur extra bescherming. Tegelijk biedt het ook ruimte voor economische ontwikkeling.
Foto’s: H. Dekker
Links het Balloërveld in 1989. De foto rechts is van hetzelfde veld in 1994. Door beweiding is de paarse heide weer teruggekeerd. Beweiding is één van de succesvolle beheermaatregelen om ‘vergrassing’ tegen te gaan.
De prachtige orchidee zoals op deze foto groeit alleen in stikstofarme graslanden waarvan Nederland er nog weinig kent.
5
6
Arme grond, rijke natuur | NAtuur & Milieu
NAtuur & Milieu | Arme grond, rijke natuur
Minder stikstof = meer natuur De belangrijkste oorzaak van de grote hoeveelheid stikstof in de Nederlandse bodem is de intensieve veehouderij. Stikstof zit in ammoniak, dat vrijkomt uit de mest van de miljoenen varkens, kippen en koeien in ons land. In provincies met veel veeteelt, zoals Noord-Brabant en Gelderland, heeft de natuur meer te lijden van stikstof dan in provincies met minder veeteelt. De stikstof komt in de lucht en slaat neer op de bodem en het oppervlaktewater. Verder komt stikstof in de bodem en het water door het uitrijden van mest door de boeren.
Door een teveel aan stikstof ontstaan algen in het water. Op de foto hiernaast is dit proces al in gang gezet. Steeds meer sloten in Nederland zien compleet groen waardoor vissen, waterdieren en planten sterven.
De uitstoot van stikstof kan worden beperkt door technische maatregelen. Zo zijn al veel stallen voorzien van luchtwassers die de stikstof uit de lucht filteren. Het is de bedoeling dat binnen enkele jaren alle stallen zijn voorzien van deze luchtwassers. Daardoor zal de uitstoot van stikstof flink afnemen. In een aantal gevallen bieden technische oplossingen onvoldoende soelaas. Daarom zullen op sommige plaatsen minder koeien, kippen of varkens gehouden kunnen worden, met name in de buurt van kwetsbare natuurgebieden. Dat lijdt tot het verplaatsen of sluiten van boerenbedrijven. Daar staat tegenover dat op andere plekken boerenbedrijven juist de ruimte krijgen om te ondernemen. Mits ook die de ammoniakemissie drastisch beperken. Als overheden en het bedrijfsleven samen met natuur- en milieuorganisaties de PAS krachtig en consequent uitvoeren, gaan natuurbehoud en economische ontwikkeling samen.
Totale stikstofdepositie (Ntot) in Nederland in 2010 < 1000 1000 -1500 1500 -2000 2000 -2500 2500 -3000 3000 -3500 > 3500
Bron: GDN, 2011
Per provincie staat vast hoe agrarische bedrijvigheid hand in hand gaat met mooie natuur. Dat maakt het PAS krachtig en tegelijk zo delicaat: het is puur maatwerk.
De duinparelmoervlinder komt voor in de duinen, maar is door stikstofdepositie ernstig bedreigd in Nederland.
Foto: S. vd Molen
7
8
Arme grond, rijke natuur | NAtuur & Milieu
NAtuur & Milieu | Arme grond, rijke natuur
Rijk en arm Het kan wel! Zo’n 25 jaar werden bossen en natuurgebieden in Nederland bedreigd door ‘zure regen’ met hoge gehaltes aan zwavelzuur vooral afkomstig van de zware industrie en het verkeer. Gelukkig plaatsten grote chemische fabrieken en centrales luchtzuiveringsinstallaties en werd diesel en bezine schoner. De problemen met zure regen in Nederland zijn sterk verminderd. Zal de stikstofproblematiek over enige tijd ook tot het verleden behoren?
Gebieden waar de rijkdom van de natuur door teveel stikstof wordt bedreigd, zijn onder meer heide, duinen, kwelders, vennen, beekdalen, moerassen en hoogen laagveen. Zonder uitvoering van het PAS zullen deze gebieden in snel tempo verder ‘verruigen en vergrassen’. Wat voor natuur wil ons land? Als we de mooiste delta van Europa willen blijven, een land waarin het plezierig wonen en recreëren is en economie en ecologie hand in hand gaan, dan moeten we nú samen de schouders onder de Programmatische Aanpak Stikstof zetten. De uitvoering van de PAS is een van de noodzakelijke voorwaarden om er voor te zorgen dat onze mooie, unieke natuur wordt behouden en versterkt.
Links een akkerland zoals we die tegenwoordig veel zien. In het verleden zagen we veel vaker bloemenvelden zoals op de foto hierboven. Deze velden bestaan gelukkig her en der nog wel en zijn een mooi leefgebied voor veel bloemen- en insectensoorten.
De prachtige paarse heideplanten vinden we in gezond heidegebied zoals op de Veluwe. Hoewel deze heideplanten op veel plekken gelukkig nog voorkomen, wordt dit door stikstofdepositie steeds minder. Meer gebieden komen er helaas uit te zien zoals op de foto rechtsonder.
9
10
Arme grond, rijke natuur | NAtuur & Milieu
NAtuur & Milieu | Arme grond, rijke natuur
160 natuurgebieden Meer dan PAS alleen Voor het verversterken en behouden van de natuur in de mooiste delta van Europa is uitvoering van de Programmatische Aanpak Stikstof niet de enige voorwaarde. Belangrijk is ook het handhaven van de ecologische hoofdstructuur in de oorspronkelijke vorm en oppervlakte van 700.000 hectare; voldoende middelen beschikbaar houden voor het beheren en ontwikkelen van natuur; het wettelijk beschermen van kwetsbare natuurgebieden, planten en dieren en het oplossen van het mestoverschot. Deze noodzakelijke maatregelen zorgen ervoor dat Nederland een gezond en plezierig land blijft om in .. te wonen en recreEren.
In totaal zijn er in Nederland 160 bijzondere natuurgebieden aangewezen. Deze pareltjes hebben de zogenaamde Natura 2000 status. Hieronder bevinden zich veel bekende natuurgebieden zoals de Waddenzee, de duinstrook, de Biesbosch, de Oosterschelde, de Sint Pietersberg, de Veluwe en de Weerribben. Maar ook tal van kleinere, vaak minder bekende gebieden, zoals de Bakkeveense Duinen in Friesland, de Bruuk in Gelderland, Liefthinghsbroek in Groningen en het Botshol in Utrecht. Allemaal prachtige natuur die niemand zou willen missen.
Foto: S. vd Molen
In een gezond duingebied met weinig planten en los zand zoals in de foto links komt de zandhagedis voor. Door de stikstofdepositie en verruiging en vergrassing van de duingebieden op de foto hierboven zijn deze hagedissen verdwenen. Door de overbegroeïng krijgen ze te weinig zon om op te warmen.
11
Postbus 1578 3500 BN Utrecht 030-2331328
[email protected] www.natuurenmilieu.nl
Uitgave: Natuur & Milieu, Utrecht, december 2011 | Tekst: Natuur & Milieu | Eindredactie: NB Communicatie | Beeld: Natuur & Milieu, Natuurmonumenten | Ontwerp: De Hondsdagen, Utrecht Druk: Drukkerij Groenewoud bv | Deze brochure is duurzaam geproduceerd in waterloos offset.
Natuur & Milieu is een onafhankelijke organisatie die zich met hart en ziel inzet voor schone energie, slimme mobiliteit, gezond voedsel en een mooie natuur. Steun ons hierin en ga naar www.natuurenmilieu.nl
