Arm Bulgarije herbergt meeste Syriërs

nd

nederlands dagblad christelijk betrokken

19°

3

jaargang 69 nr. 18.413 www.nd.nl [email protected] 0342 411711 vrijdag 13 september 2013 prijs € 1,50 zaterdag € 2,50

cultuur Het

geheim van André Rieu – blijft nog even geheim pagina 2 geloof Klein museum Zuidland toont spullen uit de protestantse zending pagina 3 interview Christenadvocaat maakt werk van ‘dag van de echtscheiding’ pagina 5 opinie Putin geeft VS ervan langs, maar vergeet de balk in eigen oog pagina 10 Hilbrand Rozema nd.nl/buitenland beeld reuters / Stoyan Nenov

Arm Bulgarije herbergt meeste Syriërs

Wat christelijke vrijheid is, laat zich uitnemend onderwijzen door het voor te doen commentaar op 3

redactie vk nd.nl/binnenland

Etniciteit ouders toch goed ijkpunt op scholen ▶ Amsterdam Om te beoordelen of een kind een achterstandsleerling is, moet wel degelijk worden gekeken naar de etniciteit van de ouders.

Hevin Youseff (28) uit Syrië loopt met haar kinderen achter traliewerk in een detentiecentrum in de Bulgaarse stad Lubimets, niet ver van de grens met Turkije.

▶ Sofia Bulgarije wordt overspoeld met Syriërs. Het armste land van de Europese Unie vangt nu binnen Europa de meeste Syriërs op. Mensenrechten schieten erbij in. Het land kreeg gisteren geen extra steun in Brussel. In Den Haag sprak het parlement gisteren over de opname van vijftig Syriërs, dit jaar. Dat aantal neemt Bulgarije elke dag op. Dit jaar staken al 3448 Syriërs de drempel van Europa over, de Turks-Bulgaarse grens; zesmaal meer dan in 2012. Het land rekent erop dat er dit jaar in totaal tienduizend zullen komen.

grens sluiten

Minister van Binnenlandse Zaken Zwetelin Jowtschew sprak van een ‘noodsituatie’. In de Bulgaarse regering is het sluiten van de grens geopperd – een optie die op tafel komt als het land te weinig steun van de Europese Unie zou krijgen, zei Jowtschew. Premier Olescharski zei echter sluiting van de grens ‘extreem’ te vinden.

Minister Jowtschew vroeg gisteren in Brussel om geld bij EU-vluchtelingencommissaris Cecilia Malmström, maar die wilde hem alleen meer samenwerking met grenspolitie van de EU toezeggen. De migratiedruk neemt toe in de EU, en nog het meest in Polen en Bulgarije. Tegelijk is het budget van de Europese Commissie voor extra steun en opvang van migranten bijna op. In 2012 kreeg Bulgarije 449 asielaanvragen van Syriërs, dit jaar waren dat er al 855. Nog eens tweemaal zoveel mensen zien het land alleen als tussenstap naar West-Europa. Hetzelfde beeld is te zien in Roemenië, met 640 asielaanvragen. Dat is 80 procent meer dan in 2012. De situatie ter plekke is penibel. Omdat de drie Bulgaarse asielzoekerscentra vol zijn, gaan nieuwkomers enkele maanden in detentie, achter prikkeldraad. Dat is strijdig met de mensenrechten. Boris Chershirkov, woordvoerder van de VNvluchtelingenorganisatie UNHCR, sprak van gevangenissen. Wel krijgen ze er drie maaltijden per dag. Het land maakt nu drie nieuwe opvangcentra klaar in

Burgas, aan de Zwarte Zee, voor vijfhonderd extra opvangplaatsen. Als Bulgarije na 1 januari 2014 grote groepen vluchtelingen uit Syrië in één keer legaliseert, krijgen zij sneller toegang tot West-Europa. Zo’n pardon verhoogt mogelijk de druk op de EU om Bulgarije meer te steunen.

verhalen

Journalisten van onder meer Reuters en de Daily Star tekenden de afgelopen dagen verhalen op over detentie van vluchtelingen en de reizen die ze hadden gemaakt. Een 37-jarige man zat al 67 dagen vast; een vrouw van 24, Janda Hussein uit Damascus, deelde een kamer met zeven families, onder wie kleine kinderen. De onkosten die verbonden zijn aan het reizen met hulp van smokkelaars lopen op tot enkele duizenden euro’s. Hussein betaalde twee keer 500 euro, voor zichzelf en haar echtgenoot, en 250 euro voor haar tweejarige kind. De vluchtelingen nemen veel risico’s om de tentenkampen in Turkije achter zich

te laten. Ze reizen niet zelden te voet. Vanaf de kampen lopen de routes via de Anatolische Hoogvlakte (ruim 1000 kilometer) en via Istanbul door Griekenland. De reis naar West-Europa verloopt verder via Macedonië of Servië, of via Bulgarije en Hongarije. Extra risico’s zijn er bij de oversteek van bergen, via voetpaden, zo valt op te maken uit de bevroren lichamen die verslaggevers aantroffen in het Strandzha-massief in Zuidoost-Bulgarije. De grens Servië-Macedonië, 113 kilometer lang en een beruchte smokkelroute voor wapens, mensen en drugs, wordt bewaakt door dertig grenswachters, die zijn uitgerust met nachtkijkers. Vrijwel elke nacht lopen tientallen migranten tegen de lamp. Syriërs in Bulgarije maken melding van beroving onderweg en zelfs van moord. Sommigen waren mishandeld door Macedonische agenten. Abu Umar uit Deiral-Zor (Oost-Syrië) vertelde te zijn beroofd door Griekse agenten. Na twee maanden cel kwam hij vrij. ▶▶ zie ook pagina 8

Zeven jaar geleden werd juist besloten dat afkomst geen criterium meer mocht zijn. Het opleidingsniveau van ouders zou volstaan. Maar dat is een vergissing geweest, schrijft de Onderwijsraad in een rapport dat gisteren naar de Tweede Kamer is gestuurd. Scholen krijgen voor achterstandsleerlingen meer budget. Daarvan kunnen zij bijvoorbeeld extra leraren aanstellen. Op die manier moeten leerlingen met gelijke talenten, maar met een verschillende achtergrond, toch gelijke kansen krijgen. Kinderen uit minder geprivilegieerde thuissituaties lopen de kans op school minder te presteren dan op grond van hun talenten kan worden verwacht. Volgens de Onderwijsraad zijn twee factoren met afstand doorslaggevend voor de achterblijvende resultaten van deze leerlingen: etniciteit en opleidingsniveau van de ouders. Dat etniciteit als criterium in 2006 is gesneuveld, heeft de financiering alleen maar ingewikkelder gemaakt, terwijl verbeteringen uitbleven. De problematiek van achterstandsleerlingen is hardnekkig, schrijft de Onderwijsraad. Onderzoek laat zien dat allochtone leerlingen in ruim vijftien jaar een inhaalslag hebben gemaakt, maar niettemin nog steeds lager scoren. Autochtone leerlingen met een achterstand zijn amper vooruitgegaan. Door het opleidingsniveau van ouders bepalend te maken, en niet de etniciteit, moesten scholen dat zelf bij ouders navragen. Dat gebeurde soms onnauwkeurig, waardoor ten onrechte geld is toegekend. <

Willeke nd.nl/cartoons

ap nd.nl/buitenland

novum

Grote onderaardse watervoorraad in Kenia

Van Rey op groslijst VVD Roermond

▶ Nairobi

Onderzoekers hebben met behulp van satellieten in een afgelegen en vaak door droogte getroffen regio van Kenia enorme ondergrondse watervoorraden ontdekt. Twee reservoirs in Turkana bevatten minstens 250 miljard kubieke meter water, drie andere mogelijk nog eens dertig miljard kubieke meter, aldus de onderneming Radar Technologies International, die de ontdekking deed met behulp van satellietdata, olie-exploratietechnieken en conventionele hydrogeologische technieken. Van de 41 miljoen inwoners van Kenia hebben er zeventien miljoen geen toegang tot veilig water, zegt de VN-organisatie Unesco. In Turkana wordt vaak om de schaarse natuurlijke hulpbronnen gevochten.

▶ Roermond

De omstreden oud-wethouder en oud-senator Jos van Rey staat op de voorlopige groslijst van de VVD Roermond voor de gemeenteraadsverkiezingen in de Limburgse plaats. Van Rey heeft zich vooralsnog niet teruggetrokken, laat Victor Cillekens, voorzitter van de lokale VVD-tak, weten. Maandag stelt de ledenvergadering van de VVD Roermond de

definitieve groslijst vast. ‘Iedereen die zich opgeeft, heeft het recht op die lijst te komen’, aldus de voorzitter. Op basis van de groslijst doet het bestuur vervolgens weer een voorstel over de namen en plaatsen op de kandidatenlijst. Tegen Van Rey loopt een strafrechtelijk onderzoek in een affaire die draait om ambtelijke corruptie en schending van het ambtsgeheim. <

2 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Maurice Hoogendoorn nd.nl/cultuur beeld novum / Jean Pierre Geusens

Maurice Hoogendoorn nd.nl/media

In één show van Abba naar Händel …Vijf wetenschappers van de Universiteit Maastricht gaan onderzoeken waarom de muziek van violist André Rieu over de hele wereld populair is.

▶ Den Bosch Mariska Orbán stopt als hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad. Adjunct-hoofdredacteur Henk Rijkers volgt haar op.

…‘Bij de Matthäus Passion is het muisstil, bij Rieu beland je in een nauwkeurig gearrangeerde achtbaan met achtduizend mensen om je heen.’

▶ Maastricht

Vorig jaar stond hij als enige Nederlander in de top-25 van bestverdienende artiesten ter wereld. De Maastrichtse dirigent en violist André Rieu draaide in 2011 met zijn concerten een omzet van bijna vijftig miljoen euro. ‘Momenteel bereidt hij een tour in China voor met zijn orkest’, zegt Peter Peters, als cultuurwetenschapper verbonden aan de Universiteit Maastricht. ‘Zij stellen vast dat overal waar zij komen, hun optreden een succes is. Dat succes begrijpen is één ding, maar als cultureel fenomeen is het wetenschappelijk zeer interessant. Ontstaat er een universele culturele smaak? Dat willen we de komende twee jaar onderzoeken.’ In tegenstelling tot berichten in diverse media gisteren, is voor het onderzoek niet een half miljoen euro beschikbaar gesteld. Peters: ‘Er is nog geen geld. Een deel zullen we met onze eigen tijd en ons eigen geld doen, een ander deel proberen we van externen te krijgen. 19 september is er een bijeenkomst met belangstellenden van overheden en bedrijfsleven. De uitkomsten kunnen namelijk van praktisch nut zijn voor bijvoorbeeld schouwburgdirecteuren en zaalprogrammeurs, als ze kunnen leren van het succes van Rieu.’ Hoewel een groot deel van de culturele elite Rieus muziek als kitsch zal afdoen, heeft de Maastrichtse musicus toch een brugfunctie tussen de zogenaamde hoog- en laagcultuur, beweert Peters. ‘De grenzen daartussen vervagen. De meeste mensen

Orbán uit top van Katholiek Nieuwsblad

André Rieu en zijn orkest tijdens een van de Vrijthofconcerten in zijn geboortestad Maastricht. Rieu maakt de muziek die hij speelt geschikt voor een breed publiek, onder meer door complexe partituren in te korten. beluisteren bijvoorbeeld niet meer één soort muziek. Ze bewegen zich tussen verschillende cultuurvormen. De concerten van Rieu zijn daar een voorbeeld van: in één show hoor je zowel Abba als Händel.’ Wat het geheim van Rieu is, weten de onderzoekers nog niet. Peters heeft wel een idee waarom mensen die niets met klassieke muziek hebben, er ineens wel naar luisteren als Rieu het ten gehore brengt. ‘Ik ben bij een aantal concerten van hem geweest, en zoiets bijwonen is meer dan alleen luisteren naar muziek. Het is een totaalervaring: achtduizend mensen op het Vrijthof, je valt van het

één in het ander, het is een achtbaan, je wordt meegenomen in een zorgvuldig gearrangeerde show. De muziek maakt hij geschikt voor een breed publiek: complexe partituren worden ingekort en vereenvoudigd, hij legt veel nadruk op de melodie en de baslijn.’

gebruiksmuziek

De ervaring van zo’n concert is ‘onvergelijkbaar’ met bijvoorbeeld een uitvoering van de Matthäus Passion, zegt Peters. ‘Daar geldt een romantisch beeld van hoe je naar muziek moet luisteren die vanaf het einde van de negentiende eeuw ingang heeft

gevonden. Je lúístert en bent stil, je beweegt niet mee.’ Peters, zelf liefhebber van klassieke muziek, vindt de verandering in muziekbeleving niet verkeerd. ‘De manier waarop we luisteren en waar we dat doen, verandert nu eenmaal. In Mozarts tijd hadden de mensen geen heilig respect voor componisten hoor. Zijn stukken waren gebruiksmuziek, voor bepaalde gelegenheden. Daarna werden ze vergeten. Mensen waren ook niet bezig met muziek van vroeger. Bach werd niet uitgevoerd. Mij maakt het niet zoveel uit, als mensen maar met bezieling met muziek bezig blijven.’ <

Dat bevestigt de nieuwe hoofdredacteur. Orbán, die dit jaar haar vierde kind kreeg, wil vanaf januari in deeltijd gaan werken om meer tijd te kunnen doorbrengen met haar gezin, zegt Rijkers. Rijkers vervangt haar al sinds begin november vorig jaar, toen Orbán onderdook vanwege doodsbedreigingen, nadat Metro-columnist Luuk Koelman haar in een column grievende teksten in de mond had gelegd over Tim Ribberink. Hij deed alsof Orbán een harteloze brief had geschreven aan de moeder van Tim. De jongen pleegde zelfmoord omdat hij in zijn jeugd stelselmatig was gepest. De onderduikperiode liep over in het zwangerschapsverlof. Rijkers gaat het beleid van Orbán in eerste instantie voortzetten. ‘Mariska heeft anderhalf jaar geleden de lay-out grondig veranderd. Er is nu eerst rust nodig.’ Met de advertentieinkomsten gaat het volgens hem goed. De oplage krimpt, de krant heeft zo’n negenduizend abonnees. <

Sjoerd Mouissie nd.nl/politiek

Roep om duidelijke regels drones …Deskundigen en fabrikanten willen duidelijke regels voor het gebruik van drones. …‘Hoewel, Google weet veel meer van ons dan zo’n toestel.’

Gerald Bruins nd.nl/geloof beeld privébezit

▶ Den Haag

‘Vrouw in ambt ook in CGK bespreken’ ▶ Amersfoort De vraag of vrouwen ouderling, diaken of predikant kunnen worden, moet opnieuw op de synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken aan de orde komen. Dat is de mening van een aantal predikanten op de linkerflank van het kerkgenootschap, de stroming die een vrijere liturgie voorstaat en openstaat voor samenwerking met vrijgemaakt- en Nederlands-gereformeerden. Andere delen van de kerk hebben geen behoefte aan een nieuwe discussie. Aanleiding is het vorige week verschenen rapport van een vrijgemaakt-gereformeerde adviescommissie, waarvan de meerderheid de synode van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) adviseert alle ambten open te stellen voor vrouwen. In 1998 lag het onderwerp ook op de christelijk-gereformeerde synodetafel. Toen besloot een ruime meerderheid van 47 synodeleden dat de Bijbel geen ruimte biedt voor vrouwelijke ambtsdragers. Vijf synodeleden waren voor de vrouw in het ambt.

samenwerking

Toch vindt ds. Jan van Langevelde dat het onderwerp opnieuw op de synodeagenda moet komen. ‘Zonder twijfel: de vrouw in het ambt blijft een punt van gesprek onder voorgangers en gemeenteleden, ondanks het eerder genomen synodebesluit.’ De predikant wijst erop dat in steeds meer plaatsen wordt samengewerkt met Nederlands-gereformeerden, die de ambten al openstelden voor de vrouw. Als de vrijgemaakten dat

Ds. Jan van Langevelde ook doen, wordt de samenwerking op lokaal niveau gecompliceerder. Nu doet er geen vrouwelijke ouderling of diaken dienst als een CGK-predikant voorgaat in een gezamenlijke kerkdienst. ‘Een wonderlijke constructie’, aldus de predikant. ‘Een reden te meer ons officiële kerkelijke standpunt te ijken en herijken, want kerk en samenleving zijn in beweging.’ Ds. Jan Groenleer behoorde in 1998 tot het deputaatschap dat een rapport schreef over de vrouw en het ambt. De predikant uit Leiden was een van de drie leden die het minderheidsstandpunt innamen dat de Bijbel wel ruimte biedt voor de vrouw in het ambt. ‘En die gedachten zijn met het toen genomen synodebesluit niet opgelost. Ze zijn in

onze kerk nog gewoon aanwezig. Ik denk dat het onderwerp vanzelf weer op de synode komt.’ De afgelopen jaren werden ontluikende gesprekken binnen het kerkverband over vrouwelijke ambtsdragers afgebroken onder verwijzing naar het synodebesluit van ’98. ‘Er wordt gezegd dat tegenstanders van de vrouw in het ambt Schriftuurlijk denken, en voorstanders niet. Dat vind ik kort door de bocht. Naar mijn idee is het een interpretatiekwestie.’ Hij tekent aan dat de synode destijds ook uitsprak dat voorstanders van de vrouw in het ambt er geen opvattingen op na houden die tegen de Bijbel ingaan. Hij zegt te verwachten dat de tegenstand tegen de vrouwelijke ouderling, diaken of predikant in de loop van de jaren steeds meer slijt. In Rotterdam-Alexanderpolder werken vrijgemaakten, Nederlands-gereformeerden en christelijk-gereformeerden nauw met elkaar samen. ‘Op de kerkenraad hebben we het geregeld over de vrouw in het ambt’, zegt predikant Erjan van der Linde van de samenwerkingsgemeente. ‘Destijds spraken we af dat de meest beperkende kerkorde geldt, dus zijn er geen vrouwen als ambtsdragers. Maar dat maakt de samenwerking in de praktijk lastig; een reden om het onderwerp op de synode te laten terugkeren.’ Van der Linde hoopt op een niet-polariserend gesprek in de breedte van de kerken. Ds. Bert Loonstra uit Gouda voegt nog toe dat het ‘vrouwenrapport’ uit 1998 ‘voor verbetering vatbaar is’. ‘Het kernargument om het ambt niet open te stellen voor vrouwen is het beroep op

de scheppingsordening. Maar dat moet opnieuw afgewogen worden tegen Gods koninkrijk. Wat heeft prioriteit? De orde van Gods koninkrijk, waarin vrouwen een rol spelen, geeft de maat aan. Argumenten ontleend aan de schepping zijn daaraan ondergeschikt.’

duidelijk

Een tegenovergesteld geluid is op te vangen in het midden en op de rechterflank van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Een nieuwe discussie over de vrouw en het ambt hoeft van ds. Wim Wüllschleger uit Zeewolde niet. ‘Ik onderschrijf volledig het rapport van 1998. De Bijbelse lijn is duidelijk: er is geen mogelijkheid vrouwen toe te laten tot de bijzondere ambten.’ Ook ds. Anton Egas uit Nieuwkoop verzet zich tegen een nieuwe ‘vrouwendiscussie’. ‘Dat moet absoluut niet gebeuren.’ Volgens hem kun je de Bijbel ‘van boven naar onder en van achter naar voren lezen, maar één ding is duidelijk: de vrouw komt het kerkelijke ambt niet toe’. Hij vreest aantasting van het gezag van de Bijbel. Als de christelijk-gereformeerden ooit besluiten het ambt te openen voor vrouwen, verlaat Egas de kerk. ‘Je kunt praten over gezangen, zelfs over een Bijbelvertaling, maar hier is het gezag van de Bijbel in het geding. Het is voor mij: tot hiertoe en niet verder.’ De christelijke-gereformeerde synode vergadert komende maand. Daar kan geen nieuwe discussie over de vrouw in het ambt ontstaan, omdat een onderwerp pas wordt besproken na een lange weg via onder meer kerkenraad en classis te hebben afgelegd. <

Het was een raar gezicht in een vergaderzaal van de Tweede Kamer. Op tafel stonden twee op afstand bestuurbare vliegtuigjes, ‘drones’. Meegebracht door onderzoekers en fabrikanten, die samen met deskundigen Kamerleden gisteren kwamen bijpraten over de mogelijkheden en wettelijke problemen rond de inzet van die apparatuur, die vaak camera’s bevat. De politie en het Openbaar Ministerie willen drones graag inzetten bij onderzoeken. ‘Ze helpen ons enorm in wijken die geteisterd worden door inbraken’, stelde procureur-generaal Marc van Nimwegen. Tegenover de politie en het OM stonden Kamerleden en deskundigen, die zich zorgen maken over de privacy, zoals Wilbert Tomesen van het College Bescherming Persoonsgegevens. ‘We moeten onwaarschijnlijk zorgvuldig zijn. Diensten moeten zich de impact van dit middel realiseren voordat ze het inzetten.’ Duidelijke wetgeving is nodig om dit in goede banen te leiden, vonden de deskundigen. ‘Anders bestaat het risico dat een drone erg aantrekkelijk wordt voor de politie’, betoogde advocaat Geert-Jan Knoops. ‘Die wordt dan ingezet voor een controle, wat mag, maar vergaart tegelijk bewijs in een strafzaak, wat niet mag.’ Ook de fabrikanten hebben daar last van, stelde Walter Broeders van GeoInfra, die vluchten uitvoert voor diverse klanten. ‘Ik wil graag aan de regels voldoen. Maar telkens als we denken onze zaken op orde te hebben, verandert er weer iets.’ Op vragen wat er technisch kan, waren ze duidelijk: alles. En de privacy? ‘Het gaat niet om de apparatuur, het gaat erom hoe je de gegevens gebruikt. Een drone laten vliegen is niet altijd spionage. Google weet meer van ons dan zo’n toestel.’ <

3 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Dat zal ze leren Staatssecretaris Dekker sluit per 1 november Ibn Ghaldoun, een islamitische school in Rotterdam, omdat het onderwijs er ver beneden de maat is. Dat is goed nieuws. Want het is noodzakelijk dat de overheid optreedt tegen misstanden in het (door haar bekostigde) onderwijs. Maar daarnaast kan de sluiting van het Ibn Ghaldoun ook gevoelens van voldoening wekken bij wie het eigenlijk maar niks vinden dat al die moslimjongeren bij elkaar in één school samenhokken. Dat staat toch elke integratie in de weg. En wat voor godsdienstige opvattingen en praktijken worden hun eigenlijk bijgebracht – in ieder geval niet het bevrijdend geloof in Jezus Christus. Prima zaak dat die islamitische pubers straks over openbare en christelijke scholen worden verstrooid, dat zal ze leren.

Linda Stelma nd.nl/geloof beeld stichting Zendingserfgoed Vroegchristelijke kunst uit Bali. Op het doek is het Bijbelse verhaal van de overspelige vrouw te zien.

Zonder spullen geen beeld bij zending …In Zuidland is deze maand een klein museum geopend waar voorwerpen uit de protestantse zending te zien zijn. …Stichting Zendingserfgoed wil daarmee voorkomen dat de culturele geschiedenis ‘verstoft’.

▶ Zuidland

Op veel christelijke scholen stond het voor in de klas, een groen zendingsbusje waarmee iedere week werd rondgegaan. In het pand van stichting Zendingserfgoed in Zuidland is een flink aantal van deze busjes te zien. Enkele komen uit de persoonlijke collectie van Huub Lems (60). Hij kocht ze de afgelopen jaren onder meer via Marktplaats. Lems is voorzitter van de stichting, die in 2011 werd opgericht vanuit Stichting de Zending der Protestantse Kerk in Nederland. Een van de doelen is, het cultureel erfgoed van de protestantse zending in Nederland te behouden. Sinds deze maand heeft de stichting de beschikking over een pand in Zuidland, onder de rook van Rotterdam, waar niet alleen collectebussen maar ook speren, schilderijen, knipselkunst, wandkleden en sieraden te bewonderen zijn. Ze komen uit de landen waar de voormalige Gereformeerde Kerken in Nederland en de Nederlandse Hervormde Kerk hun zendelingen naartoe stuurden. Voorwerpen die eerst stonden te verstoffen in de kelders van het hoofdgebouw van de Protestantse Kerk in Utrecht, kunnen nu worden bekeken, en geleend door plaatselijke gemeenten. In het pand is een expositieruimte, een studio voor het maken en verwerken van foto’s, een opslagruimte, een keuken en een zitgedeelte. De stichting wordt gerund door circa tien vrijwilligers. ‘Tweehonderd jaar lang zijn voorwerpen meegekomen uit de zendingsgebie-

den’, legt Lems uit. Zelf werkte hij zeven jaar voor de zending in de Minahasa, op Sulawesi, waar hij de financiën in het gezondheidswerk verzorgde. ‘In de begintijd van de zending kwamen er niet veel voorwerpen naar Nederland. De bekeerlingen moesten afstand nemen van hun oude geloof en dus werden voorwerpen die met voorouderverering te maken hadden, verbrand.’ Een aantal zendelingen zag op een gegeven moment toch de waarde in van de voorwerpen en begon er op te sturen naar Nederland. Hier werden vervolgens zendingstentoonstellingen georganiseerd. ‘Mensen konden zich er geen voorstelling van maken hoe mensen daar leefden. Er was veel belangstelling voor de voorwerpen. Ze werden ook gebruikt tijdens zendingsdagen, als illustratie bij het verhaal van een zendeling. Fotografie stond in het begin van de vorige eeuw nog in de kinderschoenen’, legt de voorzitter uit. In het zendingserfgoedhuis staan en hangen ook voorwerpen en schilderijen die uit de nalatenschap van zendelingen komen. ‘Bij het overlijden van een zendeling heeft de familie niet altijd belangstelling voor de spullen die de overledene als privépersoon had gekregen of gekocht. De nalatenschap werd vervolgens aangeboden aan de genootschappen die de zendelingen ooit hadden uitgezonden’, aldus Lems.

overspelige vrouw

Een van de collecties waar hij echt trots op is, bevat christelijke schilderijen uit Bali, gemaakt in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Op een van de doeken is het tafereel van de overspelige vrouw uit Johannes 8 te zien. Dat iedereen daar zijn eigen voorstelling van heeft, ook de bewoners van het Indonesische eiland Bali, is goed te zien op het schilderij. Op het doek zijn Balinese

mensen te zien met ontbloot bovenlijf. Ze discussiëren met elkaar, terwijl Jezus – ook een Balinees – in het zand schrijft. Nog niet van alle stukken is bekend wat het is. ‘We hebben nog een aantal zoekplaatjes waar we hulp bij nodig hebben. Zo hebben we onlangs contact gezocht met de werkgroep Sumba, met de vraag of ze ons kunnen helpen.’ Echt heel oude stukken zijn in Zuidland niet te vinden. Lems: ‘De mooiste voorwerpen zijn in de landelijke musea terechtgekomen, met name in het Museum Volkenkunde in Leiden. Voor etnografische juweeltjes moet je daar naartoe.’ De stichting staat open voor meer cultureel zendingserfgoed. En dat mag uit de volle breedte van de protestantse kerken komen. ‘Als de Christelijke Gereformeerde Kerken vragen of we belang hebben bij een collectie uit Papoea, dan zeg ik ja. Alleen het katholieke erfgoed doen we niet. De katholieken hebben al een aantal musea.’

kerststallen

Het zendingserfgoedhuis is niet op vaste tijden geopend. Op aanvraag kunnen groepen tot twintig personen ontvangen worden. Morgen is het pand geopend in verband met de Slandse jaarmarkt. Verder is de stichting van plan met Kerst een expositie in te richten met ‘taferelen die te maken hebben met Betlehem’ – met kerststallen uit Peru, Kenia, Tanzania, China en India. ‘We hopen dat mensen dan niet alleen gaan shoppen, maar dat ze ook de boodschap van Kerst meekrijgen. Waar gíng het ook alweer over? Kijk, de zending buiten Nederland is heel belangrijk, maar ik denk dat het in Nederland nog veel belangrijker is. Misschien hebben we te lang alleen maar over de grens gekeken.’ <

Maar nu gaat uitgerekend een christelijk scholenbestuur, CVO Rotterdam, zich inspannen om in zes weken tijd een vervangende school op te richten voor de ontheemde Ibn-Ghaldounleerlingen. Een nieuwe school die weliswaar onder de christelijke koepel wordt opgebouwd, maar met het doel dat ze volgend jaar onder een eigen moslimbestuur en met een eigen islamitische identiteit verder gaat. Níet op de verrotte fundering van het Ibn Chaldoun, maar wel met grotendeels dezelfde leerlingen en dus dezelfde ouders. Hoe naïef kun je zijn, kan men het CVO-bestuur toeroepen: als christelijke organisatie een school oprichten voor vijanden van het Evangelie. En dan ook nog onder het motto dat wij christenen het belang van religieus onderwijs zo goed begrijpen – alsof het om het even is wélke religie er wordt onderwezen. Maar misschien doet zo’n reactie toch tekort aan dwaasevangelische wijsheid die in dit CVO-initiatief besloten ligt. Want wat christelijke vrijheid is, laat zich uitnemend onderwijzen door het voor te doen: kijk, dít is nou de onderwijsvrijheid waarvoor Nederlandse christenen zo lang gestreden hebben, zodat niet de Staat haar religie kan opleggen aan jouw kinderen. En ook: integratie betekent niet dat islamitische kinderen de godloze neutraliteit van de Nederlandse hoofdstroomcultuur moeten aannemen, maar wel dat ze leren omgaan met grondrechten die aan de basis van onze democratische rechtsstaat liggen. Waaronder, gelukkig, nog altijd: de vrijheid van onderwijs. Nee, in islamitische landen zal het niet zo gauw voorkomen dat moslims de christenen helpen een degelijke school van de grond te krijgen. Maar als er iets níet christelijk is, dan wel het redeneren vanuit betaling met gelijke munt. De basis van onze rechtsstaat is niet dat christenen privileges genieten, maar dat alle burgers in een grondwettelijk beschermde vrijheid hun geloof kunnen belijden en hun kinderen kunnen onderwijzen. In die vrijheid zal de waarheid zijn weg vinden, kan het Evangelie beleden en getoond worden, en kan het kwade overwonnen worden door het goede. Dat zal ze leren. Sjirk Kuijper

“QUOTE”

Chagrijnige verongelijktheid kom je niet tegen bij mensen die je ‘eenvoudig’ zou kunnen noemen.

▶▶ zie pagina 10: Rancune en geloof

nd contact algemeen 0342 411 711 [email protected] [email protected] www.nd.nl

redactie [email protected] [email protected] [email protected]

vandaag in gulliver

V.l.n.r. Knipselkunst uit China (de bruiloft te Kana). Oorsieraden uit Sumba. Zendingsbusje van de Nederlandse Hervormde Kerk.

Bang voor de zonde van de man ◆ Kunst in de kerk ◆ Da Vinci in het postkantoor

4 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

redactie nd nd.nl/cultuur beeld Breda’s Museum

redactie nd nd.nl/cultuur

Museum in Breda koopt oudste stadsgezicht

‘Abba had succes door ongeloof’ ▶ Stockholm

▶ Breda

Björn Ulvaeus, een van de B’s van de voormalige Zweedse popgroep ABBA, meent dat het succes van Zweedse bands, inclusief ABBA, verklaard kan worden door hun ‘goddeloosheid’. Dat meldt het Zweedse weblog Speakeasy, dat hem interviewde. De afwezigheid van religie is een voedingsbodem voor creativiteit, meent de 68-jarige Ulvaeus. ‘Zweden is een open, liberaal, seculier en democratisch land. We kijken vooruit en weigeren ons te laten tegenhouden door bijvoorbeeld religie’, zegt de zanger. ‘Religie is de wortel van veel ellende in de wereld en ik vind dat er te weinig kritiek op is.’ ABBA maakte in liederen nooit een serieus politiek statement. Ulvaeus is de laatste jaren, onder meer door zijn kritiek op religie, in eigen land controversieel geworden.

Het Breda’s Museum heeft gisteren een stadsgezicht van Breda onthuld dat waarschijnlijk tussen 1518 en 1520 is gemaakt. Het is volgens het museum het oudste stadsgezicht in de Nederlandse schilderkunst. De gedetailleerde weergave van het stadsbeeld maakte het mogelijk het schilderij precies te dateren. Het werk draagt de titel ‘Christus en de Samaritaanse vrouw bij de stad Breda’, is van de hand van enkele anonieme Antwerpse kunstenaars en is het middenpaneel van een niet meer compleet drieluik. Aan de onderkant is een stuk afgezaagd; waar dat is gebleven, is onbekend. Het museum kwam het schilderij vorig jaar op het spoor na een tip van het Rijksbureau Kunsthistorische Documentatie. Het is afkomstig uit de collectie van een adellijke familie uit België en heeft ongeveer één ton gekost. <

Stephan Bol nd.nl/binnenland

Touwtrekken om de thuiszorg …Zorgaanbieders, cliëntenorganisaties en verzekeraars willen de thuiszorg wijkgericht verbeteren en zetten gemeenten op een zijspoor. …Hun plan maakt de zorg volgens gemeenten nodeloos gecompliceerd. Zij eisen hun regierol op.

▶ Almelo

Gerard de Vries woont in Almelo. Hij heeft suikerziekte en is slecht ter been. Hij heeft douchehulp nodig en krijgt insuline-injecties. De thuiszorgmedewerker moet hem dus zowel verzorgen als verplegen. In de hervormingsplannen over de langdurige zorg van staatssecretaris Martin van Rijn zou de gemeente betalen voor de douchehulp en de zorgverzekeraar voor de verpleging. Deze ‘knip’ tussen verzorging en verpleging is een doorn in het oog van zorgverzekeraars, thuiszorgaanbieders en cliënten, omdat het de zorg nodeloos ingewikkeld maakt. Na een lange lobby

beweren ze dicht bij een gewenste verandering te zijn: alle thuiszorg gaat naar de zorgverzekeraar. Van Rijn zou een plan in die richting deze week al bekendmaken. De staatssecretaris bevestigt dat er gesprekken plaatsvinden, maar wil nog niets zeggen over de eventuele uitkomst. Gemeenten reageerden gisteren verbijsterd op de plannen die woensdag uitlekten. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zegt op geen enkele wijze bij deze besprekingen betrokken te zijn en stelt dat zorgvragers door het voorstel juist slechter af zijn. ‘Bijna iedereen die persoonlijke verzorging krijgt, heeft te maken met zorgvoorzieningen die de gemeente levert, zoals huishoudelijke hulp, vervoer of hulpmiddelen als een scootmobiel. Slechts 30 procent van hen krijgt ook verpleging. Door het voorstel wordt de zorg voor de meeste mensen eerder meer dan minder opgeknipt’, zegt VNGwoordvoerder Asha Khoenkhoen. De

VNG vreest meer verwarring onder zorgvragers, die de weg tussen de loketten moeten vinden. De zorgaanbieders en cliëntenorganisaties hebben juist hun twijfels bij de regierol van gemeenten. ‘Dat de langdurige zorg moet veranderen, is duidelijk, maar de overheveling naar zorgverzekeraars is minder groot dan die naar gemeenten. Tussen aanbieders en verzekeraars bestaan veel meer contacten en er zijn minder zorgkantoren dan gemeenten’, zegt Irma Harmelink, bestuursvoorzitter van ZorgAccent, een van de leidende partijen bij de onderhandelingen met de staatssecretaris.

duurzame relatie

Is er dan nog wel ruimte voor maatwerk en aandacht om het eigen netwerk in te zetten voor zorg, om de gewenste bezuiniging te halen? ‘Die beweging bereik je niet met een stelselwijziging, maar met de vakkundigheid van professionals’, zegt Harmelink.

Ze doelt op hoogopgeleide wijkverpleegkundigen, die zowel verzorging als verpleging kunnen uitvoeren en dure managers overbodig maken. Dit wijkgerichte werken is in opkomst in de thuiszorg. Harmelink: ‘Door cliënten vaste verpleegkundigen te geven, ontstaat een duurzame relatie. Van zo’n professional neem je veel eerder aan dat de omgeving zorgtaken moet oppakken, dan van een ambtenaar die eens in het jaar aan de keukentafel aanschuift.’ Sinds het aantreden van het kabinetRutte I in 2010 bereiden gemeenten zich al voor op een belangrijke nieuwe taak: de thuiszorg. Volgens Khoenkhoen wordt daarbij ook rekening gehouden met de ‘knip’ tussen verzorging en verpleging. ‘We zijn volop in gesprek met zorgverzekeraars, om de gevolgen van die verschillende financiering zo op te lossen dat zorgvragers en aanbieders er zo min mogelijk last van hebben.’ De VNG acht niet bewezen dat verzeke-

raars een bezuiniging beter kunnen verwezenlijken dan gemeenten. ‘De overheid zal haar bezuiniging wel halen, maar wij zijn bang dat de burger die rekening moet betalen via de zorgpremie.’ Volgens emeritus hoogleraar gezondheidszorg Guus Schrijvers is het een dubbeltje op z’n kant. ‘Dit debat speelt al twee jaar. Als de VNG nu in het geweer komt, kan het besluit zomaar nog de andere kant op vallen.’ Schrijvers juicht het toe als de knip tussen verzorging en verpleging wordt geschrapt. ‘De knip was een salomonsoordeel van de staatssecretaris, maar werkt in de praktijk niet.’ Wat Schrijvers betreft worden straks niet de verzekeraars, maar de gemeenten volledig verantwoordelijk voor de thuiszorg. ‘Het is goed als een lokale overheid zich verantwoordelijk voelt voor de zorg van de zieken in de gemeente. Ik moet er niet aan denken dat dit straks wordt overgelaten aan drie zorgverzekeraars op afstand.’ <

overdwars redactie nd

Piet H. de Jong nd.nl beeld novum

J.K. Rowling schrijft nieuwe toverfilms

Wie wint de strijd om de titel ‘beste premier’

▶ Londen

Wie is de beste premier die Nederland na 1900 heeft gehad? Het is een vraag die Elsevier in 2005 al wist te beantwoorden. Het was Willem Drees, die van 1948 tot 1958 het land leidde als minister-president. Maar de vraag wordt opnieuw opgeworpen.

J.K. Rowling, de auteur van de boeken over Harry Potter, werkt aan filmscripts voor nieuwe films over de tovenaarswereld van Harry Potter. De tovenaarsleerling zelf zal er echter niet in voorkomen. Rowling schrijft nu aan het script van Fabeldieren en waar ze te vinden, maakte de Britse krant The Independent gisteren bekend. De Britse schrijfster publiceerde Fabeldieren en waar ze te vinden in 2001. In de Harry Potterboeken wordt het genoemd als een boek dat de tovenaarsleerlingen moeten bestuderen. De film volgt de avonturen van de zogenaamde auteur ervan, Newt Scamander. Het verhaal begint in New York en speelt zich zeventig jaar voor Harry Potter af. Rowling benadrukt dat de nieuwe films geen vervolg of voorafgaande geschiedenis van Harry Potter zijn, maar ‘een nieuwe verkenning van de toverwereld’. Wanneer de film verschijnt, is nog niet bekend. <

▶ Den Haag

Elsevier raadpleegde destijds een jury, bestaande uit gezaghebbende historici, politicologen, parlementair journalisten en columnisten. Drees eindigde in dat onderzoek bovenaan met het predicaat ‘groot staatsman’. Op dit moment is NRC Handelsblad, in samenwerking met bestuurskundige Paul ’t Hart van de Utrecht Universiteit, met een soortgelijk onderzoek bezig. Ook de lezer mag zijn mening uiten. Om te voorkomen dat het een simpel ‘roept u maar’ wordt, moet men ook motiveren waarom de keus juist op die politicus valt. De vraag naar de beste premier wordt voorgelegd aan ‘experts’. Het onderzoek krijgt daarmee een serieus karakter. In een toelichting worden de experts onderverdeeld in ‘politiek biografen, wetenschappers en journalisten’. De begeleider van het

Het Torentje in Den Haag, werkvertrek van de premier wetenschappelijke onderzoek is Paul ’t Hart. De bestuurskundige is zelf een expert op het gebied van leiderschap. Recent schreef hij een boek over het leiderschap van premiers in Angelsaksische landen. ’t Hart wil voorkomen dat het uitdraait op een Idols-achtige vertoning. Daarom vraagt hij door naar de kwaliteiten van de premier als leider. Hoe gaf een premier leiding aan zijn coalitie, hoe zette hij zijn woorden om in daden, hoe gaf hij leiding aan een politiek in turbulente tijden?

Het beroemdste voorbeeld van een premier waarover het beeld in de loop der jaren is veranderd, is Piet de Jong. De voormalig duikbootcommandant was van 1967 tot 1971 premier. In zijn tijd, en ook lang erna, werd hij als een middelmatig politicus beschouwd. Zijn eigen partij, de KVP, zag het na afloop van zijn regeerperiode niet zitten, met hem verder te gaan. De beeldvorming rond deze aimabele man is intussen volledig gekanteld. Juist in de roerige jaren zestig en zeventig wist hij met humor en kalme vastberadenheid het land te leiden en zijn kabinet bijeen te houden. ‘Op de winkel passen’ was lang de tamelijk negatieve typering van De Jongs leiderschapsstijl. Veertig jaar later, nu premiers zelden of nooit nog de volledige rit uitzitten, wordt De Jongs stijl anders gewaardeerd. Als je in zulke roerige tijden het schip van staat koersvast houdt te midden van woelige baren, dan is dat een grootse prestatie. Wat ’t Hart met zijn aanpak maar wil zeggen, is dat het beoordelen welke premier het beste is mede afhangt van het ‘historisch moment’. Over enkele weken maakt de liberale avondkrant de uitslag bekend.

5 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Gerben van IJken nd.nl/binnenland beeld bouwman en van dommelen advocaten

Bij echtscheiding staat pastoraal alles stil …Vandaag organiseert de advocatenvereniging vFAS de ‘dag van de echtscheiding’.

meer verbeten zijn. Ze zijn eerder bereid zand in de machine te gooien door bijvoorbeeld de kinderen weg te houden bij de ander. Vooral wanneer de partner uit de kerk stapt. Christenen strijden meer vanuit de overtuiging dat de ander ‘fout’ is; dat sentiment wordt versterkt door de kerkenraad, die vaak de kant van ‘het slachtoffer’ kiest.’

…Vechtscheidingen onder christenen zijn schering en inslag.

▶ Amersfoort

Jaarlijks strandt een op de drie huwelijken. De gemiddelde leeftijd waarop de scheiding wordt aangevraagd, ligt rond de 42 jaar. De kans is dus groot dat er kinderen bij betrokken zijn. De Vereniging van Familierechtadvocaten en Scheidingsbemiddelaars (vFAS) organiseert sinds drie jaar ‘de dag van de echtscheiding’. Advocaten en mediators geven dan veelal gratis juridisch advies aan paren in moeilijkheden die willen scheiden. Daarvoor wordt veel reclame gemaakt. Jan-Willem van Dommelen is christen, advocaat en gespecialiseerd in echtscheidingen. Hij kent de dilemma’s die christenen daarmee hebben.

Scheiden christenen op een andere manier dan niet-christenen? ‘Ze staan er anders in. Ook zij lopen tegen de werkelijkheid aan dat ze niet

Jan-Willem van Dommelen meer verder kunnen. Daarin verschillen ze niet van niet-christelijke stellen. Het verschil is wel dat hun levensovertuiging kan remmen in het proces. De helft van onze cliënten is christen. Onze ervaring is dat echtscheidingen van christenen later op gang komen en vaak

Wat is de grootste fout die christenen maken met betrekking tot scheiden? ‘Scheiden hoorde lang niet voor te komen in het woordenboek van christenen. Hoogstens kun je je als christen dan ‘neerleggen’ bij een scheiding. Die laat je de ander dan aanvragen. Daardoor kan een sluimerende scheiding jarenlang doorsudderen met alle gevolgen van dien. Dat leidt ertoe dat het bemiddelingsproces volledig wordt overgeslagen en de echtelieden op een zeker moment elk met een advocaat in de arm voor de rechter staan. Dan is het te laat. Het moeilijke is de timing van het moment waarop je met elkaar vaststelt dat de relatie definitief over is; op dat moment is er vaak nog communicatie mo-

gelijk. Cruciaal daarin is de positie van de kinderen. Door samen de kinderen te vertellen dat je gaat scheiden en meteen met een goed plan voor school en huis te komen, kun je in veel gevallen loyaliteitsconflicten vermijden.’

Zo’n dag van de echtscheiding. Is dat niet cru? Het klinkt bijna feestelijk. ‘Nee, juist niet. De vFAS wil zich zo laten zien. Vooral om een tegengeluid te bieden tegen zogenoemde ‘‘scheidingsmakelaars’’ en ‘‘scheidingsplanners’’. Veel van die aanbieders werken met de suggestie dat scheiden een snelle en eenvoudige handeling is volgens een stappenplan op een website of uit een gidsje.

emotionele facetten

De vFAS wil daar tegenover zetten dat scheiden een ingewikkelde zaak is. Vooral vanwege het complexe familierecht, maar ook vanwege de emotionele facetten zoals boosheid en schuldgevoel. De vFAS-advocaten hebben een grote expertise opgebouwd en weten dat die emotionele kant zwaar weegt. Die integreren ze in hun aanpak. Samen

met de echtelieden stellen ze een financieel en zorgplan op waarmee ze de toekomst in kunnen.’

Wat kan een kerk beter doen in het geval van een scheiding? ‘Wij zien de kerk zich volledig terugtrekken, als er aan relatieherstel niks meer te doen is en de scheiding een feit is. Pastoraal gezien staat alles stil uit een soort combinatie van onmacht, onkunde en ongemakkelijkheid. Want wie van het gescheiden stel moet je nou vriendelijk aankijken in de kerk? Het is een soort reflex van angst. Het gevolg is dat deze mensen worden teruggeworpen op hun familie, die ook onder druk staat vanwege de scheiding.’ Hebt u als christen moeite met uw werk als echtscheidingsadvocaat? ‘Ik heb mij met overtuiging bekwaamd in dit bemiddelingswerk. Vooral ook omdat daarmee veel leed kan worden gekanaliseerd en beperkt. Ik zie ook dat ik veel goed kan doen in zo’n trieste situatie. Ik zet dat graag tegenover een totale vernietigingsoorlog waarin alles en iedereen de diepte in gaat.’<

Gerben van IJken nd.nl/binnenland beeld novum

Jan van Benthem nd.nl/geloof beeld ap / Luca Bruno

Longkankerpatiënt maalt niet om sterftecijfers

Paus verrast met open brief aan ongelovige criticus

▶ Nijmegen Het St. Radboudziekenhuis in Nijmegen gaat de eigen sterftecijfers publiceren voor longkanker en gynaecologische kanker. Longkankerpatiënten zijn niet onder de indruk. ‘Artsen zijn altijd goed in statistieken.’ Over het publiek maken van de sterftecijfers van ziekenhuizen worden al jarenlang verhitte discussies gevoerd. Ziekenhuizen zijn huiverig om de cijfers vrij te geven, uit angst dat patiënten wegblijven bij instellingen waar de sterftecijfers hoog zijn. Minister Schippers van Volksgezondheid wil dat ziekenhuizen hun sterftecijfers publiceren, zodat de patiënt beter inzicht krijgt waar hij of zij het beste wordt geholpen. Over de manier waarop deze sterftecijfers moeten worden gemeten en geïnterpreteerd, bestaat onenigheid. Volgens de ziekenhuizen hebben de cijfers alles te maken met de leeftijd van de patiënt en de ziekte waarmee hij of zij in het ziekenhuis terechtkomt. Ziekenhuizen die veel kankerpatiënten opnemen, hebben een hoger sterftecijfer, maar dat heeft niets met de kwaliteit van de aangeboden zorg te maken, vinden de ziekenhuizen. Het Radboudziekenhuis zet in het kader van ‘transparantie’ vanaf nu de ‘overlevingscijfers’ tegenover het landelijk gemiddelde. De bestuursvoorzitter van het ziekenhuis, Melvin Samson, verwacht dan ook dat ‘meer ziekenhuizen zullen volgen’, zodat patiënten een betere keus kunnen maken. Guus Houwen, voormalig longkankerpatiënt en bestuurslid van de patiëntenvereniging Longkanker Nederland, is niet onder de indruk van de actie van het Radboudziekenhuis. Het gaat hem niet om de cijfers, maar om het lotgenotencontact.

Longkanker is een van de meest dodelijke kankersoorten. Vijf jaar na de eerste diagnose leeft slechts nog vijf tot tien procent van de patiënten. Guus Houwen kreeg op zijn 42e longkanker. Hij had volgens de artsen drie maanden te leven. ‘Dat is nu achttien jaar geleden.’ De discussie over de sterftecijfers is volgens Houwen een ‘echt artsending’; patiënten houden zich daar niet mee bezig. ‘Artsen gaan altijd uit van statistieken, maar een patiënt heeft meer behoefte aan een gesprek met iemand die weet wat hij doormaakt. Daarom vind ik het zo belangrijk dat mensen lotgenoten opzoeken. Dan komen ze in contact met mensen tegen wie artsen zeiden ‘‘u hebt nog drie maanden te leven’’ en die nu, twintig jaar later, nog rondlopen.’ Het aanpakken van longkanker is moeilijk. Dat weet Houwen uit de eerste hand. In zijn werk als contactpersoon houdt hij al het nieuws op medisch gebied goed in de gaten. Volgens hem is de overlevingskans van longkanker in de afgelopen veertig jaar nauwelijks toegenomen. Bij hem is één long verwijderd en de andere bestraald. Vandaag de dag worden vooral bestralingen uitgevoerd. ‘Het is een kwestie van geluk hebben. Ieder mens is anders.’ Houwen: ‘Het klopt wel dat de vooruitzichten van longkankerpatiënten voor de eerste vijf jaar slecht zijn. Ik heb mensen in tranen aan de lijn, die net te horen hebben gekregen dat ze nog zes maanden hebben. Die gaan dan op internet de cijfers bekijken. Na het gesprek met een lotgenoot hangen ze bij wijze van spreken lachend de telefoon op. Want ze spreken dan iemand die het overleefd heeft. Je geeft die mensen toch een beetje hoop.’ <

▶ Rome De voorpagina van de Italiaanse krant La Reppublica werd eergisteren gedomineerd door een brief van paus Franciscus. Daarin antwoordt hij op kritische vragen van de in Italië zeer bekende, ongelovige commentator Eugenio Scalfari. ‘Vergeeft de christelijke God ook hen die niet geloven en die het geloof ook niet zoeken?’ Het was op 7 juli een van de lastige vragen die Eugenio Scalfari, voormalig leider van de Italiaanse Sociaaldemocratische Partij en oud-hoofdredacteur van de bekende krant La Reppublica, aan de paus richtte in een opinieartikel in ‘zijn’ krant. ‘Ik geloof niet, dat hij mij zal antwoorden’, schreef Scalfari erbij. In een tweede artikel, begin augustus, voegde hij nog wat vragen aan de eerste reeks toe, omdat hij ‘als ongelovige toch altijd gefascineerd is geweest door Jezus van Nazareth’. Tegelijk is de 89-jarige Scalfari ervan overtuigd dat ‘God een troostbrengende uitvinding van het menselijk verstand is’. Tot ieders verrassing heeft paus Franciscus wel degelijk antwoord gegeven, in een uitvoerige brief die ook in La Reppublica is gepubliceerd. ‘Zeer geëerde doctor Scalfari’, begint de paus zijn brief, waarin hij de aandacht voor de geloofsvragen zegt te waarderen. Letterlijk antwoord op de vaak filosofische vragen geeft de paus niet altijd, maar hij legt de nadruk op de noodzaak van het elkaar begrijpen en met elkaar spreken van ongelovigen en gelovigen. ‘In de moderne geschiedenis zien we een paradox: het christelijk geloof dat door zijn nieuwe boodschap en belang voor het leven van de mensheid vanaf het begin wordt uitgedrukt door het symbool van het licht, wordt vaak bestempeld als de duisternis van het bijgeloof die de tegenstander is van het licht van de rede’.

ontmoeting

Universitair Medisch Centrum St. Radboud in Nijmegen

Dus is er nauwelijks contact en zeker geen discussie tussen de christelijke kerk en cultuur aan de ene kant en die van de Verlichting aan de andere kant. ‘De tijd is gekomen’, stelt Franciscus, ‘voor een open dialoog zonder opvattingen vooraf die de deur naar een serieuze en zinvolle ontmoeting opent’. Zelf gaat hij in zijn brief die dialoog aan door dicht bij de eigen ervaring te blij-

De ongelovige Eugenio Scalfari (foto) verwachtte niet dat de paus zou antwoorden op zijn kritische vragen. Maar paus Franciscus deed dat wel, en nog uitgebreid ook. ven. ‘De waarheid die door het geloof wordt beleden, wordt gevonden in liefde’. Daarom neemt het geloof toe ‘in het samenleven dat de ander respecteert’. De paus zegt dat zijn geloof ‘begon met een ontmoeting met Jezus. Een persoonlijke ontmoeting die mijn hart raakte en richting gaf en een nieuwe betekenis aan mijn bestaan’. Toch is dat geloof geen strikt persoonlijke zaak, want ‘die ontmoeting was mogelijk gemaakt door de gemeenschap van geloof waarin ik leefde en waarin ik toegang vond tot de wijsheid van de Schrift’. De vragen van Scalfari zijn theologisch behoorlijk ingewikkeld, ook rond het Joodse volk, waarvan hij zich afvraagt of Gods beloften aan hen zijn vergeten. Nee, stelt Franciscus, net zoals de Joden hun geloof hebben behouden, bleef God geloven in het verbond dat Hij met Israel heeft gesloten. De kerk en de mensheid, zo stelt hij, kunnen de Joden ‘nooit genoeg dankbaar zijn voor het feit dat ze hun geloof hebben vastgehouden’. Al de gestelde vragen benadert Franciscus vooral vanuit wat hij ziet als het leidende karakter van het geloof: Gods

onbegrensde barmhartigheid. ‘Krijgt iemand die niet gelooft, het geloof niet zoekt en naar de leer van de kerk zondigt, toch genade’, zo vroeg Scalfari. ‘Het is een fundamenteel gegeven dat God geen grenzen kent in zijn genade voor wie met een eerlijk hart genade vraagt’, begint de paus, om daaraan toe te voegen dat ‘de kwestie voor de ongelovigen is dat ze naar hun geweten handelen’. Dat houdt voor gelovigen en ongelovigen in dat ze moeten beslissen over wat goed of fout is. ‘De goedheid of het zondige van ons gedrag hangt van die beslissing af’.

opgestaan

Maar belangrijker dan de antwoorden op deze filosofische geloofsvraagstukken is volgens Franciscus de boodschap dat ‘Jezus is opgestaan, niet om te triomferen over hen die Hem geweigerd, maar om te verzekeren dat Gods liefde sterker is dan de dood, de genade van God groter dan iedere zonde en dat het de moeite waard is om iemands leven helemaal te geven om te getuigen van dit grote geschenk’. <

6 nieuws kort

vrijdag 13 september 2013 nederlands dagblad

Rosenmöller nieuwe voorzitter VO-raad

Hennis ontkent tegenstelling officieren

Moslimrebellen Filipijnen vallen tweede stad aan

Werkloosheid in Griekenland loopt op

Voormalig fractievoorzitter van GroenLinks Paul Rosenmöller gaat aan de slag in het bestuur van de VO-raad. Hij is voorgedragen als de nieuwe voorzitter, meldt de sectororganisatie voor voortgezet onderwijs gisteren. Rosenmöller is de beoogd opvolger van Sjoerd Slagter, die niet meer herkiesbaar is. Rosenmöller stopt met zijn werkzaamheden voor de IKON waar hij werkte als presentator. <

Van een tegenstelling tussen de officieren en minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD) is geen sprake. Dat schrijft de bewindsvrouw in een brief aan de Tweede Kamer. Generaalmajoor buiten dienst Harm de Jonge uitte maandag kritiek op de minister. De bewindsvrouw heeft een onderhoud gehad met De Jonge, schrijft zij. ‘Wij hebben vastgesteld dat van een tegenstelling tussen officieren en de minister geen sprake is.’ <

Het Filipijnse leger is in het zuiden van de archipel op twee plaatsen in gevecht met moslimrebellen. Sinds maandag houden ongeveer tweehonderd rebellen in de havenstad Zamboanga tientallen burgers gegijzeld. Andere strijders hebben nu het merendeels door christenen bewoonde Lamitan aangevallen. Ze dreigden een wijk aan de rand van de stad in brand te steken, maar werden door het leger teruggeslagen. Duizenden burgers zijn gevlucht. <

De Griekse werkloosheid is in juni opgelopen tot 27,9 procent. In dezelfde maand een jaar eerder was dit nog 24,6 procent. Dat meldt het Griekse nationaal statistiekbureau donderdag. Ten opzichte van mei nam de werkloosheid toe met 0,3 procentpunt. In totaal zaten in juni iets meer dan 1,4 miljoen Grieken zonder werk. De werkloosheid onder jongeren bedroeg in juni dit jaar zestig procent. <

Kabinet wil ideeën burger bij maken nieuwe wetten

China zet rem op kolencentrales

Het kabinet vraagt vanaf volgend jaar bij het maken van iedere nieuwe wet of regel advies aan burgers. Via de website internetconsultatie.nl kunnen mensen straks aangeven wat ze van een voorstel vinden en welke suggesties ze ervoor hebben. De inbreng van burgers en ondernemers maakt wetsvoorstellen begrijpelijker en verbetert de werking van wet- en regelgeving, stelt minister van Economische Zaken Henk Kamp (VVD). <

Het Chinese kabinet heeft donderdag besloten dat in drie industriële regio’s rond Beijing, Shanghai en Guangzhou geen kolengestookte elektriciteitscentrales meer mogen worden gebouwd. De maatregel is bedoeld om de luchtverontreiniging in het oosten van China te verminderen. <

Timmermans: regime achter gifgas Syrië Nederland is ervan overtuigd dat in Syrië op 21 augustus gifgas is ingezet tegen burgers. ‘Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid’ is het Syrische regime hiervoor verantwoordelijk, schrijft minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans (PvdA) in een brief aan de Tweede Kamer. Timmermans trekt deze conclusie op basis van inlichtingen van meerdere partnerlanden. <

Seriestalker belde twaalfduizend keer De politie heeft een man uit Hardenberg aangehouden die mogelijk tientallen vrouwen heeft gestalkt via de telefoon. In acht maanden tijd pleegde hij ongeveer twaalfduizend telefoontjes. Hij belde de vrouwen thuis of op hun werk en viel ze lastig met erotische taal of dierengeluiden, aldus de politie. Tot nu toe deden elf vrouwen aangifte. <

Familie weduwen bij excuses wegens executies De Nederlandse ambassadeur in Indonesië heeft donderdag in Jakarta namens de Nederlandse regering excuses aangeboden vanwege de executies tijdens het militair optreden in de periode tussen 1945 en 1949. Familieleden van weduwen uit Zuid-Sulawesi woonden de bijeenkomst bij. Veteranenvereniging VOMI Nederland noemt de excuses overbodig en eenzijdig. Ook Indonesië zou excuses moeten aanbieden. <

beeld wikipedia

Meeste PvdA-bestuurders tegen schaliegaswinning De meeste bestuurders van de PvdA zijn tegen proefboringen naar schaliegas. Dat blijkt uit een enquête die onderzoeksbureau Overheid in Nederland heeft gehouden in opdracht van nu.nl. Van de VVD-bestuurders is een meerderheid voorstander. Uit de enquête blijkt dat nog geen vijfde van de PvdA’ers proefboringen ziet zitten. Van de VVD is zeventig procent van de bestuurders voor schaliegaswinning. <

Bewaking kwaliteit onderwijs kan beter De kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen wordt nog niet optimaal gecontroleerd. Dat concluderen de Nederlandse en Belgische rekenkamers. De verschillen in kwaliteitsbewaking tussen Nederland en Vlaanderen worden bovendien groter. De zogeheten visitatierapporten, waarin opleidingen worden beoordeeld, zijn niet altijd voldoende. <

Tot twintig jaar voor roofmoord op Heerlense Een 46-jarige Hongaar en 32-jarige Roemeen moeten twintig en achttien jaar de cel in voor de roofmoord op een 98-jarige vrouw uit Heerlen Dat heeft de rechtbank in Maastricht bepaald. De rechtbank acht bewezen dat de verdachten haar onder meer hebben geslagen, geschopt en met een stroomstootwapen hebben bewerkt, waardoor de 98-jarige om het leven kwam. De verdachten namen geld en sieraden mee. <

Meer dan twee derde van de 65-plussers heeft gedurende tien jaar verschillende vormen van medische en langdurige zorg nodig. Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in een rapport over de zorg aan ouderen. Zodra de factoren hoogopgeleid, hoog inkomen en een groot netwerk kleiner worden, kan het zorggebruik toenemen, denken de onderzoekers. <

Doden bij overstromingen Roemenië Overstromingen na zware regenval hebben in het oosten van Roemenië aan acht mensen het leven gekost. Honderden mensen zijn geëvacueerd. Gisternacht liepen huizen in twaalf dorpen onder water. Premier Victor Ponta heeft een spoedvergadering van zijn kabinet belegd. <

Auto rijdt water in bij veerboot Vlieland

Aantal zieken door mazelen stijgt verder

Bij een ongeluk in de haven van Vlieland is donderdagochtend een vrouw om het leven gekomen. Het slachtoffer reed door nog onbekende oorzaak in het water bij de kade van de veerboot naar Harlingen. Mogelijk wilde de bestuurster van of aan boord van het veer gaan. De politie onderzoekt wat er is gebeurd. <

Het aantal meldingen van besmettingen met mazelen is afgelopen week verder gestegen. Ten opzichte van vorige week werden 54 nieuwe patiënten geregistreerd. In totaal zijn sinds mei 1348 mazelenzieken bekend. Dat blijkt uit cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het aantal meldingen ligt overigens ver onder het werkelijke aantal gevallen. Het hoogtepunt volgt waarschijnlijk in het najaar. <

Kamer wil opheldering over kernwapendeal

Waarschuwing voor schijnveilige blusdekens

Arrestaties na nacht van geweld in Chili

Het kabinet moet opheldering geven over afspraken die met de Verenigde Staten zouden zijn gemaakt over het moderniseren van de Amerikaanse kernwapens die op vliegbasis Volkel liggen opgeslagen. Het KRO-programma Reporter meldde gisteravond dat de afspraken in april 2010 zijn gemaakt, door het vierde kabinet-Balkenende. <

Niet alle blusdekens zijn geschikt om keukenbranden te doven. Mensen die een bluspoging doen met zo’n deken lopen ernstig gevaar en kunnen zelfs gewond raken. Daarvoor waarschuwt de Nederlandse Brandwonden Stichting donderdag. De Stichting raadt consumenten aan om bij de aanschaf te letten op de productcode BSEN:1869. <

Zeker 264 mensen zijn in Chili gearresteerd na een nacht van geweld die volgde op de dag dat werd herdacht dat Augusto Pinochet in 1973 een staatsgreep pleegde. Volgens de Chileense politie zijn zeker 42 agenten gewond geraakt, van wie zes ernstig. President Sebastian Piñera heeft donderdag een bezoek gebracht aan de gewonde agenten. <

Veel doden bij gevechten tussen rebellen in Syrië Bij gevechten tussen verschillende rebellengroepen in het noordoosten van Syrië zijn de afgelopen twee dagen ten minste vijftig mensen om het leven gekomen. De gevechten vonden plaats in de provincie Hassakeh, aldus het Syrische Observatorium voor de Mensenrechten. <

Het aantal mensen dat in de eerste helft van dit jaar als zelfstandige aan de slag is gegaan, ligt anderhalf procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. De stijging wordt met name veroorzaakt door werknemers die na hun ontslag geen baan meer in loondienst kunnen vinden. ING verwacht dat het merendeel van deze starters het ondernemerschap de rug toekeert zodra de economie aantrekt en de werkloosheid daalt. <

Europees Parlement stemt in met bankentoezicht

Twee derde 65-plussers heeft veel zorg nodig

beeld ap beeld ap

Ontslag werknemers zorgt voor stijging zzp’ers

beeld ap

Putin uit zorg over beleid VS in New York Times De Russische president Vladimir Putin heeft in een ingezonden stuk in de New York Times zijn zorgen geuit over het buitenlands beleid van de Verenigde Staten. Hij noemt het verontrustend dat militair ingrijpen in binnenlandse conflicten in andere landen gemeengoed lijkt te worden. Dat schaadt volgens hem het beeld van de VS in de wereld. Ook waarschuwt hij voor een aanval op Syrië. <

Malinese soldaten in gevecht met Toearegs Drie Malinese militairen zijn gewond geraakt bij gevechten met Toeareg-rebellen. Ze werden volgens het Malinese leger gisteren beschoten toen ze patrouilleerden in de buurt van het dorp Fouita, bij de grens met Mauritanië. Het is het eerste gevecht tussen het Malinese leger en de Toeareg-rebellen sinds juni. De opstandelingen stemden toen in met een wapenstilstand voor de presidentsverkiezingen op 28 juli. <

Politie Florida verhindert verbranding korans De politie in de Amerikaanse staat Florida heeft de verbranding van bijna drieduizend korans verhinderd. De 61-jarige evangelische pastor Terry Jones was met de in kerosine gedrenkte boeken op weg om ze in een park in brand te steken, als eerbetoon aan de 2998 slachtoffers van de terreuraanslagen van 11 september 2011. Jones en een 44-jarige assistent werden aangehouden wegens illegaal vervoer van brandstof en een vuurwapenovertreding. <

Het Europees Parlement heeft donderdag ingestemd met de instelling van de Europese Centrale Bank (ECB) als toezichthouder op de bankensector. Hiermee is de eerste stap gezet in de oprichting van een bankenunie. Het gemeenschappelijk toezichtsmechanisme op de 150 grootste banken in Europa moet eind volgend jaar van start gaan. Wel wordt eerst nog een stresstest uitgevoerd voor alle banken. <

Advies aan hof: Europees verbod shortselling De wet waarmee de Europese financiele toezichthouder ESMA in de hele Europese Unie shortselling mag verbieden breekt te veel in op de macht van nationale toezichthouders. De wetgeving moet daarom worden geschrapt, schrijft advocaat-generaal Niilo Jaaskinen in een advies aan het Europese Hof van Justitie. Bij shortselling speculeren handelaren op een koersverlaging van een aandeel zonder het zelf in bezit te hebben. <

Investeerder brengt Hilton naar de beurs Hotelketen Hilton wil een kleine 1,3 miljard dollar (bijna een miljard euro) ophalen met een gedeeltelijke beursgang. Nooit eerder leverde de aandelenuitgifte van een hotelketen zo veel geld op. Hoeveel aandelen durfinvesteerder Blackstone, eigenaar van Hilton, wil verkopen, is onduidelijk. Datzelfde geldt voor de grootte van het belang dat Blackstone na de beursgang in het hotel houdt. <

beeld ap

Aandeelhouders Dell akkoord met overname De aandeelhouders van Dell hebben gisteren in een voorlopige stemming ingestemd met de verkoop van de computerfabrikant. Oprichter Michael Dell betaalt beleggers in totaal 13,88 dollar (10,43 euro) per aandeel. De totale waarde van de transactie komt uit op bijna 25 miljard dollar. <

Klantgegevens gestolen bij Vodafone Duitsland De gegevens van twee miljoen Duitse Vodafone-klanten zijn gestolen bij een computerinbraak. De dader heeft onder meer namen, adressen en bankgegevens in handen gekregen. Inmiddels is een verdachte bekend en is huiszoeking verricht. <

7 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Tilly Dodds nd.nl/buitenland beeld ap / Gao Haorong

René Fransen nd.nl/wetenschap

Tekenen herstart kernreactor Yongbyon

Cicade heeft tandwiel aan achterpoten

▶ Washington Het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA) houdt nauwlettend in de gaten of Noord-Korea bezig is op het nucleaire complex Yongbyon een kernreactor op te starten. Er zijn tekenen die daarop wijzen, maar het IAEA, de ‘atoomwaakhond’ van de Verenigde Naties, zegt nog geen zekerheid te hebben. Medewerkers van het Amerikaanse Korea Instituut aan de Johns Hopkins School of Advanced International Studies (SAIS) hebben beelden bestudeerd die een commerciële satelliet op 31 augustus maakte van het Yongbyon-complex. Te zien is hoe twee witte rookpluimen opstijgen uit een turbinegebouw naast de plutoniumreactor. Volgens een rapport van het Korea Instituut suggereert de stoom dat ‘het systeem om elektriciteit te genereren op het punt staat, te gaan werken’. De plutoniumreactor in Yongbyon kan gebruikt worden voor het opwekken van elektriciteit, maar ook voor het maken van materiaal voor kernwapens. De internationale gemeenschap vreest dat Noord-Korea zijn atoomprogramma uitbreidt. Omdat Noord-Korea geen inspecteurs van de IAEA toelaat, is moeilijk vast te stellen waarmee het land precies bezig is en hoever het daarin gevorderd is. Volgens Nick Hansen en Jeffrey Lewis van de SAIS is Noord-Korea de hele afgelopen lente en zomer bezig geweest om het heropstarten van de in 2007 stilgelegde reactor voor te bereiden. Die stillegging maakte destijds deel uit van een deal in een zespartijenoverleg. In ruil ervoor kreeg Noord-Korea een grote hoeveelheid zware olie. Het zespartijenoverleg liep uiteindelijk vast en sindsdien heeft Noord-Korea verscheidene kernproeven en raketproeven uitgevoerd, waarop de Verenigde Staten en Zuid-Korea reageerden met sancties. In april van dit jaar liet Noord-

beurs novum nd.nl/economie

Damrak hoger na rustige handel ▶ Amsterdam

De Amsterdamse beurs is gisteren hoger gesloten na een rustige handelsdag. De AEX won 0,4 procent en eindigde op 376,66 punten. Elders in Europa was het beeld verdeeld. De Franse beurs verloor 0,4 procent, in Frankfurt maakte de DAX een pas op de plaats, en de Spaanse beurs sloot 0,6 procent hoger. Uitblinker binnen de AEX was ASML, met een dagwinst van 4,9 procent. Daarmee kwam de koers van het Veldhovense bedrijf op 70,24 euro. Ook KPN zat in de lift en sloot 2,3 procent hoger. Het telecombedrijf liet weten weer in gesprek te zijn met América Móvil over de overname. Staalproducent ArcelorMittal was hekkensluiter met een verlies van 1,9 procent. In de Midkap, die eveneens 0,4 procent hoger sloot, bleek dat ook het staalgerelateerde Aperam kopje onder ging. Het aandeel werd een procent goedkoper. Daarentegen viel Ten Cate juist in positieve zin op na aankondiging van een meerjarige overeenkomst met het Amerikaanse leger. Ook ASMI deed goede zaken met een koerswinst van 3,1 procent op 25,10 euro.

▶ Cambridge

In 2008 sloopte Noord-Korea de koeltoren bij het een jaar eerder stilgelegde nucleaire complex Yongbyon, als een teken van zijn bereidheid te stoppen met het maken van plutonium voor kernwapens. Maar van die bereidheid is weinig meer over. Korea weten dat het de reactor van Yongbyon weer zou opstarten ‘voor onderzoek’, ondanks aandrang van het IAEA om dat niet te doen. Sindsdien zijn de spanningen tussen Noord-Korea enerzijds en de VS en Zuid-Korea anderzijds wat afgenomen, maar dat kan gemakkelijk weer veranderen door de satellietbeelden.

voldongen feit

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en de Zuid-Koreaanse inlichtingendienst wilden niet reageren op het rapport van het Korea Instituut. Een Amerikaanse functionaris die anoniem wil blijven, verklaarde in de Britse

krant The Guardian echter te geloven dat Noord-Korea de reactor weer aan het opstarten is. Dit omdat het de wereld voor een voldongen feit wil stellen, zodat die wel moet accepteren dat NoordKorea een atoommacht is. De Amerikaanse vertegenwoordiger voor Noord-Korea liet zich voorzichtiger uit. Hij wees erop dat nog niet bevestigd is dat de reactor wordt of is herstart. ‘Als echter blijkt dat de berichten waar zijn, dan zou dat een zeer ernstige zaak zijn en een schending zijn van de VN-resoluties’, zei hij. Met behulp van de reactor in Yongbyon kan Noord-Korea jaarlijks zes kilo plutonium produceren, dat gebruikt kan wor-

den voor atoomwapens. Deskundigen van het SAIS geloven dat Noord-Korea al genoeg plutonium heeft voor de vervaardiging van tien tot twaalf kernwapens. De onrust over de Noord-Koreaanse nucleaire activiteiten komt kort nadat Noord- en Zuid-Korea hadden afgesproken om hun gezamenlijke industriële complex Kaesong aanstaande maandag bij wijze van proef te heropenen. Het complex, dat net over de grens in NoordKorea ligt, werd in april gesloten, op het hoogtepunt van de spanningen tussen de beide landen. Noord-Korea was vooral boos over gezamenlijke militaire oefeningen van Zuid-Korea en de VS. <

Voor het eerst is een biologisch tandwiel ontdekt bij een cicade die in heel Europa voorkomt. De jonge vorm van dit insect, dat grote sprongen kan maken, blijkt aan beide achterpoten een soort tandwiel te hebben. De tanden grijpen in elkaar wanneer het insect wil springen. Zo bewegen beide achterpoten volkomen synchroon, zodat de cicade (van het geslacht Issus) niet scheef springt. Dankzij het tandwiel is de afzet van beide poten tot op 30 microseconden gelijk – een microseconde is een miljoenste seconde. Volgens de onderzoekers is het minder efficiënt om de hersenen beide poten te laten synchroniseren: daarvoor is de beweging te snel. Het insect lost dit probleem op door een anatomisch unicum. ‘We denken bij tandwielen aan iets dat door mensen is ontworpen, maar nu blijkt dat dit alleen maar zo is omdat we gewoon niet goed genoeg hebben gekeken’, zegt een van de onderzoekers. De tandwielen, met tien tot twaalf tanden over een lengte van 0,4 millimeter, zijn alleen aanwezig bij jonge dieren. Bij de laatste vervelling van het insect verdwijnen ze, mogelijk omdat een afgebroken tand het hele mechanisme zou verstoren. Bij dieren die nog een paar keer vervellen is dat geen probleem, omdat na een vervelling het defect gerepareerd is. Maar voor volwassen dieren geldt dat niet. Een andere verklaring is dat de ‘bovenbenen’ van het volwassen insect zo groot zijn, dat ze door onderlinge frictie worden gesynchroniseerd. Het onderzoek is vandaag verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

8 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Sjoerd Mouissie nd.nl/politiek

Gerhard Wilts nd.nl/buitenland beeld Dirk-Jan Visser

Kamer wil meer Weinig mensen maken zich Syriërs opvangen nog echt druk om populisme ▶ Den Haag Nederland moet meer vluchtelingen uit Syrië opvangen dan het kabinet tot nu voor ogen staat. Ook moeten extra kwetsbare vluchtelingen, zoals christenen, voorrang krijgen. Dat vindt een meerderheid in de Tweede Kamer, waaronder coalitiepartij PvdA. In de plannen van het kabinet staat dat het voor 250 Syriërs mogelijk moet zijn om zich permanent in Nederland te vestigen via de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. Zij zouden deel uitmaken van de groep van vijfhonderd vluchtelingen die Nederland ieder jaar uitnodigt. PvdA-Kamerlid Marit Maij kondigde gisteren echter aan een motie van de ChristenUnie te steunen, waarin staat dat het aantal Syriërs boven op het ‘standaard’ jaarlijkse aantal moet komen. Eveneens riep ze het kabinet ertoe op ‘iets ruimhartiger’ om te gaan met vluchtelingen die hier tijdelijk bij familie willen blijven. Ook de SP, D66, GroenLinks, ChristenUnie en de Partij voor de Dieren vroegen om meer opvang. In het debat stelde Kees van der Staaij (SGP) voor, daarbij voorrang te geven aan kwetsbare vluchtelingen, voor wie opvang in buurlanden geen optie is. ‘Ik denk daarbij aan christenen of alleenstaande vrouwen.’ Een motie van die strekking werd positief ontvangen door

staatssecretaris Fred Teeven (Veiligheid en Justitie). Volgens Teeven doet Nederland al erg veel voor vluchtende Syriërs. Hij wees erop dat het kabinet 59 miljoen euro bijdraagt aan hun opvang in buurlanden, wat de sterke voorkeur heeft van het kabinet. Daarnaast stelde hij ‘ruimhartig’ om te gaan met asielaanvragen van vluchtelingen uit Syrië. Van de 1300 verzoeken die de afgelopen twaalf maanden binnenkwamen, werd de overgrote meerderheid gehonoreerd. Een uitbreiding van het aantal Syriërs dat naar Nederland mag komen, zoals een deel van de oppositie en de PvdA willen, ligt dan ook ‘niet in de rede’. Volgens hem heeft Nederland al moeite de vijftig beschikbare plekken voor dit jaar bezet te krijgen. Desondanks hield Teeven een slag om de arm, voor als de situatie in Syrië verslechtert. ‘Dat geldt bijvoorbeeld voor de positie van de christenen.’

christenen

Ook minister Lilianne Ploumen (Ontwikkelingssamenwerking) stelde de positie van christenen in de regio in de gaten te houden. Volgens Joël Voordewind worden die vaak niet geregistreerd als vluchteling, omdat ze de opvangkampen niet in durven uit angst voor religieus geweld. Ploumen liet weten hierover contact te zullen hebben met organisaties als World Vision. <

novum

‘Asielzoekers minder vaak gevangen’ ▶ Den Haag

Uitgeprocedeerde asielzoekers worden minder vaak opgesloten. Dat staat in de plannen van staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven (VVD) om het asielbeleid humaner te

maken, meldt RTL Nieuws. Asielzoekers die wel in vreemdelingendetentie moeten blijven, krijgen meer bewegingsvrijheid. Ze hoeven niet meer de hele dag in hun cel te blijven en mogen meer bezoek ontvangen. <

familieberichten tarief € 0,93 per mm, per kolom (incl. 21% btw); bij opgave via www.nd.nl/adverteren 10% korting; over telefonisch opgegeven advertenties kunt u niet reclameren

…Heeft het populisme Europa zo beïnvloed dat velen zich er niet meer druk over maken? …Een groep Europese fotografen, bezorgd over de populistische opmars, legde die ontwikkeling vast in foto’s.

▶ Utrecht

Met de foto-expositie ‘The Rise of Populism’ krijgen bezoekers een spiegel voorgehouden. ‘In plaats van weg te hollen van de donkere plekken uit het verleden en die beelden te verdringen, wilden de initiatiefnemers Dirk-Jan Visser, Jan-Joseph Stok en Mads Nissen populistische ontwikkelingen zichtbaar maken’, legt voorlichter Friso Wiersum uit. ‘Donkere plekken’ zijn bijvoorbeeld de concentratiekampen, de Armeense genocide en het bombardement op Guernica (1937), maar ook de huidige uittocht van Moldavische arbeidskrachten naar de Europese Unie, de ‘muur’ om het ‘Fort Europa’ en de uitzetting van Roma uit Frankrijk. Toch lijkt het erop dat de waarschuwing van de expositie net zo hol klinkt als het geluid in de expositieruimte, een oude stenen loods op een verwaarloosd terrein in hartje Utrecht. Een lezing gisteravond werd afgelast wegens gebrek aan belangstelling. Wiersum: ‘Het lijkt alsof Nederland populisme-moe is. Populistische partijen hebben we geaccepteerd en die hebben ons zo beïnvloed dat we ons er niet meer druk over maken. Tegelijk ben ik blij verrast dat er meer bezoekers zijn dan vorig jaar.’ De fotojournalisten die Visser, Stok en Nissen om zich heen verzamelden, komen uit heel Europa. Vanaf begin vorig jaar legden ze ‘populistische verschuivingen’ in West-Europa vast, met verhalen uit onder andere Denemarken, Engeland, Griekenland, Italië en Nederland. ‘Het streven is, in foto’s te zoeken naar oorzaken. Niet veroordelend, maar po-

1953 - 16 september - 2013 60 jarig huwelijksfeest Trouwtekst: 1 Timotheüs 4 : 4 en 5 Blij en zeer dankbaar gedenken wij 's Heren gunst over ons gedurende al die jaren die wij samen mochten zijn.

Groot is uw trouw, o Heer Dankbaar en blij denken we terug aan 13 sept. 1973, onze trouwdag. Dat is vandaag 40 jaar geleden. God heeft ons huwelijk rijk gezegend!

Jelte de Vries en Cobi de Vries-Beere Zwolle:

Ellen en Henk Woertink Jacolien, Geanne, Elvira, Gideon

Meppel:

Simon en Trudie de Vries Ragna, Joshua, Sela, Thirze

Hasselt:

Meppel: Emmen:

Peter en Annemieke de Vries Jonathan, Deborah, Daan, Thomas, Nienke Marco en Phillis de Vries Bibi, Sam Geke en Harm-Jan de Boer Joas

We vieren dit feest vandaag, morgen en overmorgen met elkaar op een mooie locatie. Meppel, 13 september 2013 Jan Vermeerstraat 43, 7944 BW Meppel

Arnold Bolhuis en Corrie Bolhuis - Vel Tromp met onze kinderen: Hilda en Heerko Ineke Janny en Erik Bert en Anja Herman en Hennie en onze 14 kleinkinderen en 11 achterkleinkinderen We hopen dit huwelijksfeest met de hele familie te vieren tijdens het laatste weekend van september. Ons adres: Bachweg 121 G 3816 ND Amersfoort 1963 - 13 september - 2013 Het is feest. Onze lieve ouders, opa en oma,

Paul Daverschot en

Zwaantje Daverschot-Gerber zijn vandaag 50 jaar getrouwd. Dankbaar en blij vieren wij dit met hen. Jan Albert en Hilde Daniël, Lillian, Joshua Diana en Tabe Jan Robbert, Paula, Céline Nassaulaan 7 3851 XZ Ermelo

Foto uit de serie My Belgrade, onderdeel van de serie In de Polder gend het verhaal achter de opkomst van het populisme helder te krijgen.’ Als voorbeeld noemt Wiersum de fotoserie van een Fins plattelandsdorp, ‘waar niks te doen is, maar de bevolking door de partij van Ware Finnen is verteld dat hun identiteit bedreigd wordt’. De veelvormigheid van het populisme – ‘in ieder land anders’- maakt het moeilijk simpele antwoorden te vinden. ‘Nationalisme, angst voor de toekomst, onzekerheid over economie en werkgelegenheid zijn kenmerkend voor populisme. Het is de kunst om betere vragen te leren stellen’

klein Utopia

Om te ontsnappen aan verharding, asociaal gedrag en sensatiebeluste media trok fotograaf Dirk-Jan Visser zich terug op een boerderijtje in Groningen. Terug naar de menselijke maat creëerde hij zijn eigen, kleine Utopia, schrijft hij bij zijn fotoserie over Servië. ‘Ik ben geen fatalist, soms zou ik wel willen dat ik het was’, staat handgeschreven op de wand. ‘Soms zou ik willen dat ik geen enkele invloed heb op het leven, het lot.

1963

13 september

Het is makkelijk om te zwelgen in je eigen misère, wijzend naar de ander. Ik ben onzeker. Ik word bang gemaakt door de ratio van de kleinburgerlijkheid in een wereld die verandert. Op vragen over mijn financiële zekerheid, mijn pensioensopbouw en mijn toekomstperspectief heb ik geen antwoord.’ NRC-journalist Pieter van Os wees er deze week op dat populisme niet alleen in de onderbuik van de burgerij zit, maar ook bij het establishment. Deze antipolitieke ‘salonpopulisten’ koesteren de gedachte dat het parlement machteloos is en echte beslissingen buiten ‘Den Haag’ om gaan. ‘Populisme is een dunne ideologie’, beaamt Wiersum. ‘Dat ook de zogeheten elite zich ermee inlaat, tekent de verminderde denkkracht. Het publiek dat op deze expositie komt, is een mix van kunstliefhebbers. De gemiddelde PVV-stemmer zien we hier niet.’ ▶▶ De expositie The Rise of Populism is tot 21 september te zien in Zijdebalen Theater, Zijdebalenstraat 2 in Utrecht. Open van do. t/m zo., 11.00-18.00 uur. Toegang: € 7,50.

2013

Soli Deo Gloria De HERE dankbaar voor alles wat Hij ons heeft gegeven, gedenken wij:

H. Zomer en

nd.nl/familieberichten

uw eigen familiebericht via www.nd.nl

J. Zomer-Welleweerd dat wij 50 jaar geleden getrouwd zijn. Wij hopen dit vandaag in familiekring te vieren. De Achterbrink 20, 7771 BX, Hardenberg

Overlijdensberichten uit andere bladen: Trouw: 06 sept: Margaretha Johanna Fortuin-Kloots te Bergeijk (99); 08 sept: Romktje Klasina Schaafsma-van Goor te Utrecht (93); Lijna Christina KroonOnderdelinden te Krimpen aan den IJssel (81): Trijntje Zaadnoordijk-Kamerling te Warmond (89); Romktje Klasina Schaafsma-van Goor te Utrecht (93): Herman Vermeulen te Oegstgeest (95). Reformatorisch Dagblad: 05 sept: Pieter van der Beek te Capelle aan den IJssel (88); 06 sept: Albert Bargeman te Ridderkerk (85): 07 sept: Gerrit van Renselaar te Doornspijk (79); Eijertje Polinder-Polinder te Nunspeet (93). Friesch Dagblad: 07 sept: Dirk Miente Bakker te Amsterdam (86); 10 sept: Richtje van der Veer-de Jong te St.Annaparochie (86).

Als u uw familiebericht opgeeft, houdt u rekening met het volgende: ▶ vermeld of u standaardof eigen opmaak wenst. ▶ Geef nadrukkelijk uw voorkeuren aan voor lay-out en opmaak.

▶ geboorte- en overlijdensberichten: één dag voor plaatsing tot 16.00 uur ▶ overige familieberichten: één dag voor plaatsing tot 13.00 uur ▶[email protected] ▶ tel 0342 - 411711 fax 0342 - 411612 ▶ postbus 111 3770 AC Barneveld

9 opinie debat analyse

nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Reageren? Brieven: maximaal 200 woorden. Artikelen: maximaal 700 woorden. Mail uw reactie met naam, adres en telefoonnummer naar [email protected] of nd, postbus 111, 3770 ac Barneveld. Meer informatie: nd.nl/contact

Wendelien Voogd • antropoloog en filmmaker nd.nl/opinie beeld Sous les Arbres, Dik Nicolai

Staphorst en de kracht van beelden

… Twee jaar geleden begon Wendelien Voogd met onderzoek naar de beeldvorming over Staphorst. Op de website staphorstinbeeld.nl verzamelde zij een bijzondere collectie beeldmateriaal. Morgen worden daaraan bijna honderd nieuwe beelden – uit media, film, kunst en onderzoek – toegevoegd. Ze geven een blik in de calvinistische, oud-Hollandse ziel, die Nederlanders in hun collectief bewustzijn meedragen.

Staphorst en het beeld verhouden zich al eeuwenlang nogal ongemakkelijk tot elkaar. Staphorst is het enige dorp in Nederland dat een officieel fotografeerverbod heeft; tegelijk is het het meest gefotografeerde dorp van Nederland. Staphorst oefent een bijzondere aantrekkingskracht op beeldmakers uit. Komt het door de kleurrijke Staphorster boerderijen, of doordat het oudHollandse karakter hier zo goed is bewaard? Feit is dat Staphorst door de eeuwen heen door tientallen bekende en minder bekende schilders is vastgelegd en ook door bijna elke zichzelf respecterende fotograaf. Maar de Staphorster zelf lijkt niet bepaald blij te zijn met deze rol van model. Het beeld, in al zijn vormen – fotografie, lichtbeelden, de bioscoop – zou daarom in het orthodoxe Staphorst geen voet aan de grond krijgen. En inderdaad: televisie komt er bij de ‘zwaren’ nog steeds echt niet in. De computer en het mobieltje vinden echter wel gretig aftrek. Zo duivels is het beeld dan dus blijkbaar toch weer niet. Hoe zit het nu met de houding van Staphorst ten aanzien van het beeld? Wat mag wel en wat mag niet? En waar komt die beeldgevoeligheid in Staphorst vandaan?

het boze oog

In Staphorst is het vanaf 1937 verboden ‘iemand op of aan de weg zonder diens toestemming te fotograferen’. Het dorp is altijd in trek geweest bij beeldmakers. Bekende fotografen als Cas Oorthuys, Marianne Dommisse, Martien Coppens en Ed van der Elsken legden het vast op de gevoelige plaat. Ook op veel schilderijen is Staphorst te zien. Al sinds het eind van de negentiende eeuw ontvluchtten schilders de industriële wereld op zoek naar het onbedorven platteland. De vrome, hardwerkende bewoners, de kleurrijke boerderijen en karakteristieke interieurs van Staphorst doen een schilderes uit die tijd denken ‘aan de oude schilderijen van Pieter de Hoogh’. Het dorp wordt door tientallen schilders, onder wie Jan Sluijters, bezocht en geportretteerd. In 1955 maakte filmmaker Max de Haas een korte film over Staphorst. We zien kinderen die hun hoofd afwenden en hun gezicht achter hun kraplap verschuilen zodra de filmmaker de camera op hen richt. De angt voor het boze oog wordt vaak genoemd als de grondslag voor het fotografeerverbod. Volgens De Haas ‘beschouwen sommige strenge protestanten de camera als het oog van de duivel. Wie zich op foto of film laat vastleggen, loopt kans zijn ziel aan de duivel te verliezen. Om die reden lieten bewoners van Staphorst zich zelden of nooit op film vastleggen.’ Dit geloof zou vermengd zijn geraakt met een strengprotestantse afkeer van ijdelheid en afbeeldingen. Op filmbeelden uit 1921 echter zien we Staphorsters nog frank en vrij in de camera kijken. En ook op foto’s van omstreeks 1900 staan Staphorsters die blijkbaar geen enkel bezwaar tegen fo-

Bij de start van de website ‘Staphorst in beeld’ maakte Dik Nicolai een fotoserie, waarin geijkte beelden van Staphorst van een vervreemdende draai werden voorzien. tograferen hadden. De kerkgang kon zonder moeite gefotografeerd worden. Staphorster mannen en vrouwen lieten zich traditiegetrouw voor hun ondertrouw door de fotograaf in Meppel vastleggen. Ook dat toont bepaald geen angst voor de fotograaf en zijn lens. Hoe zit het dan met dat volksgeloof? Is dat echt de bron van het fotografeerverbod in Staphorst?

overlast

De werkelijke aanleiding lijkt prozaïscher. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd Staphorst ontdekt door de buitenwereld, als gevolg van de opkomst van gemotoriseerd verkeer en de aanloop van kunstenaars en filmjournaals. Er ontstond een run op Staphorst als fotografische attractie. Staphorsters vonden zichzelf steeds vaker terug op ansichtkaarten, die verkocht werden in Zwolle en Meppel. Tijdens de kerkgang stonden rijen auto’s en hordes fotografen Staphorsters op te wachten. De hinder die de Staphorsters hiervan ondervonden, en hun ergernis hierover, waren de feitelijke reden voor de gemeentelijke verordening uit 1937.

het Woord superieur

De eerdere acceptatie van fotografie in Staphorst betekent overigens niet dat het beeld het makkelijk heeft in de streng reformatorische gemeenschap. ‘Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is, noch van hetgeen in de wateren onder de aarde is’ (Exodus 20:4-6). Het Woord is veruit superieur in het reformatorische gedachtegoed. Alleen door het Woord, de Schriften, kan zaligheid worden verkregen. Door te luisteren en te lezen kun je de boodschap duurzaam in je opnemen. Het beeld is te vluchtig, het vervliegt.

Deze argwaan ten opzichte van het beeld vormt de achtergrond van de preken van Staphorster dominees tegen de komst van de televisie. Televisie is synoniem aan misleiding en oppervlakkigheid; televisie is een podium voor de verbeelding van de zonde, vol van verderfelijk vermaak en onwenselijke wereldse invloeden. Toch lijken de bevindelijken de laatste jaren wat in deze afkeer te ontspannen. Een televisietoestel zul je in de meeste reformatorische huiskamers nog altijd niet vinden, maar een laptop en mobieltjes zijn tegenwoordig ook hier gemeengoed. Mits die zijn voorzien van een speciaal familiefilter, dat de inhoud schoont van vloeken en andere verderfelijkheden, heeft de kerk daar weinig moeite mee. Natuurlijk weet iedereen dat je op een mobiel net zo gemakkelijk televisie kijkt, maar zolang dat selectief gebeurt en niet passief onderuitgezakt op de bank, wordt dat binnen de reformatorische gemeenschap geaccepteerd. Hypocriet, volgens critici, maar je kunt het ook pragmatisch noemen. Nieuwe communicatiemiddelen vragen om nieuwe inzichten. Ook het reformatorische gedachtegoed is aan ontwikkeling onderhevig.

polio 

Eigenlijk is het bepaald wrang dat Staphorst zo vaak negatief in beeld is gebracht – juist Staphorst, een gemeenschap die van binnenuit zo veel moeite heeft met beeldcultuur, en die schoorvoetend de beeldmakers binnen haar grenzen probeert te accepteren. In documentaires en reportages over Staphorst wordt steevast hetzelfde sombere, neerslachtige beeld geschetst van strenge dominees en angstige gelovigen. Beelden kunnen misleiden. Dat ervaart

het dorp steeds weer. In 1972, een jaar nadat er een polio-epidemie was uitgebroken, maakte persfotograaf Piet de Nijs een foto van een meisje dat in een rolstoel door vriendinnen over de Staphorster Dijk werd geduwd. Het is een prachtige, indrukwekkende foto, waarvoor hij terecht een prijs kreeg. Alleen bleek naderhand dat het meisje op de foto, de veertienjarige Geesje Brinkman, geen polioslachtoffertje was, maar aan een erfelijke aandoening leed. Toen was het beeld van haar als polioslachtoffer helaas al de wijde wereld in gestuurd.

manipuleren

Daarmee krijgen ‘de zwaren’ eigenlijk wel een beetje gelijk: er schuilt gevaar in het beeld. Het kan manipuleren en vervormen; het kan zelfs leiden tot primitieve praktijken. Want het gedrag

van de media tijdens de polio-epidemie in 1971 was niets anders dan primitieve beeldzucht. Journalisten stormden massaal op Staphorst af, bivakkeerden weken in het dorp en richtten, niet gehinderd door respect of schroom, hun camera’s recht op de bewoners. Staphorst maakt beeldzuchtig. Veel van de beelden van Staphorst zijn onderdeel geworden van onze nationale en internationale beeldcultuur – het expressionistische werk van Stien Eelsingh, het monumentale schilderij van Jan Sluijters van een Staphorster boerenfamilie in het Frans Halsmuseum, de foto’s van Cas Oorthuys, Martien Coppens en Marianne Dommisse in het Nederlands Fotomuseum. Deze beelden van Staphorst vormen een belangrijk onderdeel van ons nationaal erfgoed. Ze gunnen ons een blik in ons gezamenlijk verleden. Ze gunnen ons ook een blik in de calvinistische, oud-Hollandse ziel, die we in ons collectief bewustzijn meedragen. Soms willen we blijkbaar afstand nemen van die ziel en afrekenen met dat verleden. Dan willen we die beelden alleen maar zien om ze genadeloos af te straffen. Zijn we dan inderdaad verworden tot ‘beeldzieke lieden’, in een nietsontziende beeldenjacht, in een ‘beeldzuchtig Babylon’? Beelden van Staphorst zijn niet meer weg te denken uit onze culturele erfenis. Het zijn krachtige beelden, die ook veel krachten losmaken, dat maakt de geschiedenis duidelijk. Laten we respectvol omgaan met die krachten van het beeld en met hen die ons die beelden gunnen. Laten we ons door die beelden laten vervoeren naar vervlogen tijden, met ideeën die niet meer van nu lijken, maar die dieper in ons allen zitten dan we (willen) beseffen. <

10 opinie debat analyse

vrijdag 13 september 2013 nederlands dagblad

column Lody B. van de Kamp • rabbijn nd.nl/opinie

Dr. Bart Jan Spruyt is voorzitter van de Edmund Burke Stichting, een conservatieve denktank. Hij schrijft op deze plaats maandelijks een column.

Moslims en Joden zijn geen vijanden … In het Amsterdamse stadsdeelkantoor Nieuw-West opende gisteren de expositie ‘Het andere verhaal’, met verhalen en foto’s van moslims die Joden hebben gered tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wat is voor de Amsterdamse Joodse gemeenschap de grootste vijand? Niet de moslim in West, Oost of Buitenveldert. Niet de Marokkaan om de hoek. Wat is voor de moslim in de Baarsjes of de Diamantbuurt de grootste vijand? Niet de Jood uit de Rivierenbuurt. Of de zionist uit het ‘wufte’ Buitenveldert. Wat is de onaangenaamste plek voor Joden in Amsterdam? Niet de Bos en Lommermarkt in West of de halte van lijn 14 op het Javaplein in Oost. Wat is de irritantste plek voor moslims in Amsterdam? Niet het pleintje bij de Joodse school in Buitenveldert of de straat waar de synagoge staat in Oud-Zuid. Er gebeuren soms vervelende dingen tussen Joden en moslims. Een moslima wordt bespuugd door een Israëliër. Een Joods kind wordt geïntimideerd, een keppeltje wordt afgerukt, een rechterhand gaat omhoog vergezeld van ‘Heil Hitler’. Een moslim wordt met argusogen nagestaard. Wat doet hij hier bij onze school? Ja, onze werkster met haar hoofddoek, die is wel aardig, maar de rest zijn allemaal antisemieten. Soms zijn deze gebeurtenissen heftig. Soms erg heftig. Maar maakt dit alles de stad tot een vijandige plek waar moslims en Joden tegenover elkaar staan? Nee, de grootste vijand van de Joodse gemeenschap is de beeldvorming over de moslims in Amsterdam. De grootste vijand voor de moslimgemeenschap is de beeldvorming over de Joden in Amsterdam. De tentoonstelling Het andere verhaal toont de historische realiteit.

advertenties

begrafenisverzorging

Den Hollander

Bart Jan Spruyt nd.nl/columns

Rancune en geloof Ja, dacht ik, zo’n boek zou ook voor Nederland geschreven moeten worden! Een boek over de rol en betekenis van de vaderlandse kerk in onze geschiedenis: een verhaal van zegen en falen, van theologie, cultuur en kunst, en vooral: van de invloed van de wekelijkse kerkgang op de levens van gewone mensen.

Albanië, 1944: Moshe Mandil, een Joodse fotograaf gevlucht uit Joegoslavië, overleefde de oorlog met zijn gezin als onderduikers bij een moslimgezin. Moslims en Joden woonden vele eeuwen in vele landen naast elkaar. In Marokko, Tunesië, Turkije, Jemen, Albanië, Bosnië, Wit-Rusland, Litouwen. Vele jaren ging dat goed. Andere jaren was de verhouding op sommige plekken een tijd verstoord. Identiek aan christelijk Europa. En dan komt de Tweede Wereldoorlog. De Jodenvervolging begint. Er is collaboratie onder de moslims en er is verzet. Net als in christelijk Europa. Christenen verraden Joden. Christenen redden Joden. Moslims verraden Joden. Moslims redden ook Joden. Met gevaar voor eigen leven en voor hun gezinnen, met grote ontberingen, vaak onbaatzuchtig. De een doet dat vanuit gewone naastenliefde, de ander vanuit zijn of haar islamitische geloofsovertuiging. Net zoals in christelijk Europa. De afgelopen jaren zijn in Amsterdam talloze contacten ontstaan tussen moslims en Joden. Met deze tentoonstelling kan worden afgerekend met de vijand onder ons – de beeldvorming dat Joden en moslims natuurlijke tegenstanders van elkaar zijn. Wat in Albanië, Turkije, Tunesië en al die andere landen niet was, dat is er in onze stad ook niet. <

Suggestie voor een verhaal?

ndmeedenken.nl

Ik slaakte deze verzuchting nadat ik deze zomer het boek Our Church van de Britse filosoof Roger Scruton had gelezen. Hij behandelt daarin de Anglicaanse Kerk – een kerk die de meeste Engelsen alleen nog kennen als het lege gebouw aan het einde van de straat, dat zij voor het eerst bezoeken bij hun eigen begrafenis – als de eenzame en verloren beheerder van een grootse erfenis. De Anglicaanse Kerk: dat is de King James Bible en het Book of Common Prayer, kathedralen en evensongs, de kerk van George Herbert en C.S. Lewis. Een van intrigerendste zinnen in Scrutons boek staat in een passage over een algemeen menselijke behoefte waarin het christelijk geloof voorziet. De kerk biedt met haar rituelen een oplossing voor een collectieve erfenis van schuld en rancune. In haar prediking en sacramenten stelt de kerk onze levens voor een moment – en dat telkens weer – in het licht van de eeuwigheid. Daarbij wast ze alles weg wat zich als wrok in ons heeft opgehoopt. Dit is ongetwijfeld ook wat Thierry Baudet, een leerling van Scruton, vorige week in een interview met deze krant bedoelde, toen hij zei dat ‘in de offerdaad van Jezus alle jaloezie, conflict en schuldgevoelens worden weggenomen’. Het is mooi dat milde agnostici als Scruton en Baudet aandacht vragen voor de maatschappelijke relevantie van het christelijk geloof – ook al zien ze dat geloof, in de woorden van Baudet, als een ‘metafoor’. Daarover zou nog genoeg te zeggen zijn: over een cultuurchristendom als antwoord op een psychische behoefte, waarvoor het geloof ‘dat het écht waar is’ kan worden gemist. Maar ik zou hier stil willen staan bij die relatie tussen geloof en rancune. De periode vanaf 2002 – het jaar van Fortuyn – blijft iets verwarrends en ongrijpbaars houden. Misschien is het wel de definitieve democratisering van het postmodernisme geweest: een afscheid van het geloof in alle grote verhalen en een stille behoefte aan

nieuwe verhalen, die zich nog maar slecht laten verzinnen. Een afscheid van het gezag en de geloofwaardigheid van de grote politiek, de banken, van instituties en gezagdragers, van de kerken. Het is ook een afscheid van alle grote woorden uit het verleden, die voos en ongeloofwaardig zijn gebleken. Deze verwezing is onmiskenbaar met een eruptie van rancune gepaard gegaan – van woede, verongelijktheid, afgunst, zelfs van wraak en haat. En met een voortdurende creatie van zondebokken. Misschien is het wel zo dat die grote woorden al die boosheid hebben opgeroepen. Ons is te veel beloofd – een samenleving waarin iedereen alle kansen heeft, de overheid voor alles zorgdraagt, en het geluk voor iedereen voor het grijpen ligt. Sterker nog, op dat geluk hebben we recht. Tegenslag en falen ervaren we als onrechtvaardige obstakels in een leven dat rustig zou moeten voortkabbelen in een eeuwig proces van gelijkmatige groei. We hebben, met andere woorden, rechthebbende mensen geschapen, die boos mokkend wegkruipen als niet alle claims direct worden ingewilligd. Deze maatschappelijke omstandigheden hebben een neiging versterkt die toch al in ons allen aanwezig is. Overal om ons heen zijn mensen die succesvoller, getalenteerder, aantrekkelijker en machtiger zijn dan wijzelf. Dat konden we al nooit goed hebben. En het helpt dan niet wanneer we zijn gaan denken dat we recht hebben op evenveel succes, talent, aantrekkelijkheid en macht. De chagrijnige verongelijktheid, die ons leven verzuurt en vergiftigt, kom je niet tegen (of is overwonnen) bij mensen die we ‘eenvoudig’ zouden kunnen noemen. Mensen die niet zichzelf centraal stellen, maar alle zelfzucht en de exaltatie van hun ego hebben bedwongen door zichzelf weg te cijferen in de dienst aan iets anders. De christelijke agapè,de naastenliefde, is niet de bron van rancune, zoals Nietzsche meende, maar de enige remedie ertegen. De huidige cultuur van rancune en onbehagen is dus ook in dit opzicht een direct gevolg van de secularisatie, die een ander type mens heeft geschapen: een mens die geleerd heeft het enige geneesmiddel, de christelijke verootmoediging en vergeving, trots af te wijzen. Een weg terug lijkt mij hopeloos lang en kan in ieder geval niet met politieke middelen worden afgelegd.

Begrafenissen in Den Haag, Gouda, Westland, Rotterdam, Vlaardingen en omstreken. Wij verzorgen alleen begrafenissen.

Jan van Benthem • buitenlandcommentator nd.nl/opinie beeld ap / Efrem Lukatsky

Dag en nacht bereikbaar. P.N. den Hollander T. den Hollander

Tel. 010 - 4600509 www.begrafenisverzorgingdenhollander.nl

… In een stevig opinieartikel in de New York Times vertelt president Putin aan Amerika de waarheid over Syrië. Maar hij is op z’n minst wat vergeetachtig over Ruslands eigen, destructieve rol.

Gecertificeerd taxateur

Inkoop goud

Ook voor zilver, munten, diamanten Bij besteding ontvangt u

Haven 1-13, Schoonhoven Tel. (0182) 38 26 51 [email protected]

20%

Burg. Roosstr. 22 Lekkerkerk Tel. (0180) 66 14 90 www.rikkoert.nl

Een vertrouwd adres sinds 1876

nd.nl/dagtochten Dagtocht Dordrecht 10 oktober

De dubbele tong van Putin Amerika moet niet denken dat het bijzonder is en een bijzondere opdracht heeft in de wereld. Dat is, tot de kern teruggebracht, de boodschap die de Russische president Putin de Amerikanen wil duidelijk maken, in een artikel dat hij gisteren in de New York Times schreef. Op het eerste gezicht klinkt zijn stuk als een klok. Een wijze staatsman brengt de al te snel naar de wapens grijpende Amerikanen bij de les. Kijk eens wat al jullie interventies hebben opgeleverd, houdt hij Washington voor ogen. Afghanistan wankelt onder het geweld. In Irak vallen elke dag tientallen doden. Libië is een broeinest geworden, van waaruit islamisten Mali hebben aangevallen. ‘Dit bedreigt ons allemaal’, schrijft Putin in zijn originele tekst, ‘zoals de afschuwelijke aanslag in Boston onlangs liet zien’. Kennelijk ging dat laatste de New York Times te ver, want in de krant is de verwijzing naar Boston geschrapt. Het hele verhaal van Putin bevat een dubbele laag. Oppervlakkig gelezen, richt het zich op het verdedigen van de internationale wetgeving over het in-

Ingrijpen in een conflict moet via de Verenigde Naties, schrijft Putin – maar toen Rusland zelf ingreep in Tsjetsjenië, hoefde dat blijkbaar niet. grijpen in conflicten. Dat moet via de Veiligheidsraad lopen, betoogt Putin. Anders ligt het hele stelsel van internationale regels in duigen: ‘De wet is de wet en die moeten we volgen, of we dat nu leuk vinden of niet’. En dus moet Rusland die wet beschermen tegen Amerika, want dat gaat nogal eens over de schreef: ‘Het is alarmerend dat militaire interventies in interne conflicten in het buitenland het normale gedrag voor de VS zijn geworden.’ Veel niet-westerse landen, China voorop, zijn dit roerend met Putin eens. Of Washington en de bondgenoten deze

boodschap van de wijze staatsman Putin maar goed in de oren willen knopen.

vergeetachtig

Maar de wijze staatsman is wat vergeetachtig. Zo viel Rusland vijf jaar geleden Georgië binnen, zogenaamd ter verdediging van de – alléén door Moskou erkende – ‘landen’ Abchazië en Zuid-Ossetië. Daar kwam geen VN aan te pas. Evenmin als bij het Russische optreden in Tsjetsjenië, dat door Moskou uiteraard wordt gezien als een intern conflict. En wat vooral ontbreekt

in het betoog van Putin, is de uitleg waarom Rusland al ruim twee jaar lang iedere resolutie van de Veiligheidsraad over Syrië blokkeert, tot wanhoop van VN-chef Ban Ki-moon. Putin schrijft zijn artikel ook niet voor niets op dit moment. De afgelopen weken zijn de VS namelijk begonnen via de CIA gematigde rebellengroeperingen te voorzien van wapens. De Washington Post spreekt van ‘een belangrijke escalatie van de Amerikaanse rol in de Syrische burgeroorlog’. Putin ziet dit soort wapenleveranties als de bron van alle kwaad: ‘Dit conflict, gevoed door buitenlandse wapens voor de oppositie, is een van de bloedigste ter wereld’. Dat het een bloedig conflict is, is waar. Zeker door het gebruik door Assad van door Rusland geleverde MIG-straaljagers, gevechtshelikopters en raketten. Maar die komen niet in Putins tekst voor. Het artikel van Putin laat vooral zien hoe eenzijdig hij nog steeds denkt over de burgeroorlog in Syrië. Als dit de insteek is waarmee Rusland de chemische wapens van Assad denkt te moeten aanpakken, voorspelt het weinig goeds. Misschien kan iemand binnen de VN Putin even een overzicht sturen van al die keren dat Rusland alle pogingen om Assad tot zinnen te brengen heeft geblokkeerd? Wellicht kan hij dan een betere versie van dit artikel schrijven. <

11 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Gerard Reijn / vk nd.nl/buitenland beeld ap / Bernat Armangue

Loonwijzer werkt bijna wereldwijd …In veel landen weten mensen niet dat er een minimumloon bestaat, laat staan hoe hoog dat is. Of wat de feitelijke lonen zijn.

lige landen, Votresalaire in Franstalige landen, Prake in Cambodja en Rawateb in Egypte. En allemaal gebaseerd op hetzelfde stramien: informatie over de hoogte van het minimumloon en, indien van toepassing, van cao-lonen, en daarnaast informatie over de feitelijke lonen. In veel landen wordt informatie over de feitelijke lonen verzameld via een internet-enquête, met enorme aantallen respondenten. In Nederland alleen al zevenhonderdduizend. In landen waar internet minder toegankelijk is, worden tweeduizend mensen geïnterviewd.

…Die voor sollicitanten cruciale informatie geeft de WageIndicator.

▶ Amsterdam

‘Hoe denk je dat een Tanzaniaanse loodgieter erachter komt wat een normaal loon is?’ vraagt Godius Kakyarara. Een cao is er niet, een vakbond moeilijk bereikbaar, ‘dus hoe moet zo’n loodgieter weten wat voor loon hij moet vragen als hij op sollicitatiegesprek gaat?’ Gelukkig weet Kakyarara zelf het antwoord: WageIndicator raadplegen. Hij zegt dat niet geheel onbevooroordeeld, want voor Tanzania is hij de man die die WageIndicator samenstelt. En trouwens ook voor Kenia, Oeganda, Burundi en nog een tiental Afrikaanse landen. WageIndicator is een buitengewone website. Zij begon in Nederland, in 2001, als Loonwijzer. Op die Loonwijzer kan iedereen zien wat het loon is van een journalist met 25 jaar ervaring: tussen 2.800 en 3.500 euro per maand, gemiddeld 3.200 euro. Bruto. En of dat voor mannen en vrouwen hetzelfde is, en of dat in Friesland anders ligt dan in Zeeland. Voor Nederlandse sollicitanten is dit soort informatie belangrijk, maar voor veel Tanzanianen is het cruciaal. ‘Zonder deze informatie hebben ze geen enkele onderhandelingspositie’, zegt Kakyarara. Paulien Osse, oprichter en directeur van WageIndicator, zegt het iets sterker: ‘Gebrek aan informatie is een van de grootste problemen op veel arbeidsmarkten.’ Onlangs ging de site open in ZuidSoedan; daar heeft zelfs de regering geen idee van de hoogte van het loon.

instrument

Rozenplukster in Kenia, waar het minimumloon verschilt per beroepsgroep. Veel mensen weten niet dat er een minimumloon bestaat, nog meer weten niet hoe hoog dat dan is. Ze kennen de regels bij zwangerschap niet. Ze weten ook niet hoeveel je eigenlijk nodig hebt om in leven te blijven, zeker de migranten niet. Daarom is WageIndicator begonnen met een nieuwe dienst: het

vermelden van de living wage, het loon dat je nodig hebt om een redelijk leven te leiden. Maar de gegevens hierover roepen nog vooral discussie op. In ruim zeventig landen is er inmiddels een WageIndicator te vinden: Loonwijzer in Nederland en Vlaanderen, WageIndicator of Mywage in veel Engelsta-

novum nd.nl/politiek

Staatssecretaris van Infrastructuur Wilma Mansveld (PvdA) heeft er geen problemen mee dat de NS de prijs van het treinkaartje komend jaar fors verhoogt. Dat vloeit voort uit eerder gemaakte afspraken, zei de bewindsvrouw gisteren tijdens een overleg in de Tweede Kamer. Verschillende partijen maakten zich boos over de prijsverhoging van zo’n 3,4 procent. Zo vroeg Sander de Rouwe (CDA) of de NS niet eerst kan snijden in het eigen vlees, voordat de rekening wordt neergelegd bij de reiziger. Ook Farshad Bashir (SP) noemde de prijsstijging ‘heel fors’ en vroeg of de bewindsvrouw geen andere maatregelen kan treffen om te voorkomen dat het kaartje duurder wordt.

advertentie Piano’s van klassiek tot modern Yamaha Kawai Atlas Wohlfart Rippen A.Forster Kaiser

Prijzen vanaf € 795,-

Kuipers Muziekhuis | Hoofdstraat 18b 9965 PB | Leens | 0595 571531 www.kuipersmuziekhuis.nl

regels

Kahanec denkt wel dat dankzij de site werkgevers zich vaker houden aan de regels, bijvoorbeeld aan het minimumloon. ‘Vooral in arme landen is het deel van onze website over de hoogte van het minimumloon populair. Miljoenen keren per maand wordt die geraadpleegd. Je kunt het vergelijken met melk: als dat veel wordt verkocht, mag je aannemen dat het ook wordt gedronken.’ Een ander effect op de arbeidsmarkt is wel degelijk vast te stellen, zegt Kahanec. ‘Wie zich beter informeert, krijgt een baan die beter past.’ Met als gevolg: banenzoekers die de WageIndicator hebben gehanteerd, blijven in doorsnee langer bij de baas die ze vinden. Dat blijkt uit tal van onderzoeken, vooral uit Europese landen. Die onderzoeken tonen ook het nut aan van werkloosheidsuitkeringen voor de arbeidsmarkt. Daar waar uitkeringen zijn, nemen werklozen de tijd om zich te oriënteren. Wie dan een baan vindt, blijft langer. Alleen Godius Kakyarara uit Tanzania gaat verder. ‘Natuurlijk kun je niet in het algemeen zeggen dat de lonen stijgen door de introductie van de WageIndicator. Maar alleen al doordat er nu meer mensen het minimumloon weten en zich dus niet meer laten onderbetalen, stijgen de lonen in het algemeen. In Tanzania waren de lonen op Zanzibar het laagst. Sinds de introductie van de WageIndicator zijn ze duidelijk gestegen.’ <

advertenties

Mansveld doet niets aan duurder treinkaartje ▶ Den Haag

De WageIndicator lijkt een belangrijk instrument om de werkzoekenden van informatie te voorzien, maar dat is volgens Paulien Osse, oprichter en directeur van WageIndicator, maar een deel van het verhaal. ‘Het is ook een belangrijk instrument voor ondernemers. Werkzoekenden willen graag weten hoe hoog de lonen liggen omdat ze niet te weinig loon willen vragen, maar dat geldt ook voor ondernemers. Die willen ook niet te weinig betalen, want dan kunnen ze hun werknemers zomaar weer kwijtraken aan een ander.’ Werknemers vormen 80 procent van het publiek, werkgevers 20 procent. Volgens Osse is niet te zeggen dat de lonen stijgen onder invloed van haar WageIndicator. ‘In zijn algemeenheid is daar niets van te zeggen. Op sommige plaatsen zullen ze stijgen, op andere plaatsen zullen ze juist dalen.’ Ook Martin Kahanec, die de wetenschappelijke kant van de WageIndicator onder zijn hoede heeft, zegt niet te kunnen aantonen dat lonen stijgen of dalen door de verbeterde informatie. ‘Sommige sollicitanten zullen meer gaan vragen aan hun werkgever omdat

ze weten hoe hoog de lonen zijn. Andere juist minder. Die willen bijvoorbeeld 1.200 verdienen, maar als ze op de WageIndicator zien dat het gebruikelijke loon in dat land in dat vak maar 1.100 is, zullen ze daarmee genoegen nemen.’

Mansveld is dat niet van plan. Zij wees erop dat de prijsverhoging voortkomt uit afspraken die zijn gemaakt met de NS. Een van de redenen voor de prijsstijging is de hogere gebruiksvergoeding die de NS moet gaan betalen voor het gebruik van het spoor. In de concessie is vastgelegd dat het spoorbedrijf dit mag doorberekenen aan de klant. Dat is ‘staand beleid’, aldus de staatssecretaris. ‘Ik vind dat we elkaar aan de afspraken moeten houden’, zei Mansveld. ‘Ik ben het ermee eens dat een verhoging niet leuk is in tijden van recessie, maar er zijn afspraken gemaakt.’ De Rouwe liet zich hier niet door overtuigen. Hij noemde het ‘onacceptabel’ dat de NS ‘alle ruimte krijgt’ om de rekening bij de reiziger te leggen en dat niet eens wordt overwogen om eerst zelf te bezuinigen. ‘Deze staatssecretaris staat erbij en kijkt ernaar.’ Dit kwam De Rouwe weer op forse kritiek te staan van PvdA’er Duco Hoogland. De Rouwe huilt krokodillentranen, zei hij, omdat het CDA in de regering zat toen de gebruiksvergoeding werd verhoogd.

voorliggen

Hoogland zelf is akkoord met de voorgenomen prijsstijging. ‘Deze bezuiniging hebben wij niet kunnen terugdraaien’, zei hij over de gebruiksvergoeding. ‘Ik ga er nu niet voor liggen.’ In tweede termijn liet ook regeringspartij VVD weten dat de NS moet kijken of niet efficiënter kan worden gewerkt, om zo een tariefsverhoging te voorkomen.

‘Ook mijn partij vindt niet dat je zomaar alles kunt doorschuiven naar de reiziger’, zei Betty de Boer. Zij riep Mansveld op om het gesprek daarover aan te gaan met het spoorbedrijf. Mansveld wil eerst een advies afwachten van consumentenorganisaties over de voorgenomen tariefstijging. Pas daarna mag de NS de prijzen definitief verhogen. <

een dag de baas zijn

doe mee! ga naar nd.nl/wedstrijd nd lezersservice

langere treinen Staatssecretaris Mansveld wil dat de NS langere treinen inzet bij winterse omstandigheden. Mansveld komt hiermee tegemoet aan het pleidooi van onder anderen Betty de Boer (VVD). De NS zet tijdens winterweer minder treinen in. De treinen die wel blijven rijden zitten af en toe veel te vol. Langere treinen zouden het leed van de reiziger kunnen verlichten. De afgelopen winter is het ‘onvoldoende gelukt’ om langere treinen te laten rijden, zei Mansveld. Zij heeft de NS gevraagd of komende winter meer treinen kunnen worden verlengd. Het spoorbedrijf heeft toegezegd hiernaar te kijken, aldus de bewindsvrouw. Mansveld zei verder dat de NS komende winter beter moet presteren. Het is goed dat het treinverkeer afgelopen winter niet is vastgelopen, maar NS en Prorail moeten elke winter ‘een stap vooruit’ maken zodat steeds meer treinen gaan rijden.

t/m 26 september 2013

bij het ND T/m 27 september a.s. kunt u de expositie LezersKunst 2013 met als thema ‘Licht’ bezoeken bij het Nederlands Dagblad. Van 31 kunstenaars kunt u hun werk komen bekijken. U bent van harte welkom! De toegang is vrij en u krijgt een kopje koffie aangeboden. U bent elke werkdag van 9 – 16 uur welkom bij het Nederlands Dagblad aan de Hermesweg 20 in Barneveld (bedrijventerrein Harselaar-Oost).

Hemel Jan van der Scheer, Groningen

Mysterium I, II, III Jaap Gerling, Putten

nd.nl/activiteiten nd.nl/kunst

12 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

advertentie

LAATSTE

WEKEN!

30% KORTING 2849

30

1994 compleet

BOXSPRINGCOMBINATIE FALKEN Incl. hoofdbord + 2 elektrisch verstelbare pocketveer boxsprings + 2 pocketveer matrassen (400 veren/m2) + luxe latex, nasa of koudschuim splittopper: 140/200 van 2849 voor 1994, 160/200 van 3249 voor 2274, 180/200 van 3549 voor 2484, 200/200 van 3949 voor 2764. Bijmeubelen, lengtematen 210 en 220 verkrijgbaar. VERKRIJGBAAR IN DIVERSE KLEUREN & HOOFDBORDEN: ZONDER MEERPRIJS!

Niet verstelbaar vanaf 1294.

1849

30

849

1294 compleet

BOXSPRINGCOMBINATIE KALMAR LEDIKANT DUBLIN

599 compleet

LEDIKANT DUBLIN

VERKRIJGBAAR IN DIVERSE KLEUREN & HOOFDBORDEN: ZONDER MEERPRIJS! Incl. hoofdbord + 2 pocketveer boxsprings + 1 pocketveer matras (400 veren/m2) + luxe latex, nasa of koudschuim topper: 140/200 van 1849 voor 1294, 160/200 van 2129 voor 1490, 180/200 van 2399 voor 1679, 200/200 van 2699 voor 1889. Bijmeubelen, lengtematen 210 en 220 verkrijgbaar. Elektrisch verstelbaar vanaf 1994.

BOXSPRINGCOMBINATIE MOSS Incl. hoofdbord + 2 verende boxsprings + 1 pocketveer matras + topper: 140/200 van 849 voor 599, 160/200 van 999 voor 699, 180/200 van 1149 voor 799. Hocker nu 49.

654

499

ro t

rn !

30% korting op álle matrassen, bedbodems & boxsprings!

LEDIKANT BREDA OP COMFORTHOOGTE. Beukenkleur/mocca of wit/antraciet. 120/200 van 654 voor 499, 140/200 van 738 voor 549, 160/200 van 738 voor 579, 180/200 van 738 voor 599. Bijmeubelen, lengtematen 210 en 220 verkrijgbaar.

Woonboulevard 26, 0546 62 11 00 Montrealstraat 112, 036 549 94 42 Nijverheidsweg-N’rd 11, 033 462 08 58 Arenaboulevard 90, 020 365 51 13 Het Rietveld 26, 055 360 43 00 Borgstee 7a, 0592 37 16 00 Essenstraat 11, 0570 60 80 19 Doetinchemseweg 89a, 0314 36 61 86 Dr. M.L. Kingsingel 60, 0512 53 82 96

ELST (GLD) ENSCHEDE GRONINGEN LELYSTAD NIJKERK NIJMEGEN UTRECHT VEENENDAAL ZWOLLE

Aamsestraat 44a, 0481 35 02 23 Schuttersveld 36, 053 432 64 79 NIEUW FILIAAL Hoendiep 97, 050 589 11 34 Zuiderpoort 13, 0320 21 87 68 Watergoorweg 100, 033 24 64 732 Wijchenseweg 172 (woonboulevard), 024 344 87 38 Zeelantlaan 47, 030 288 67 40 Groeneveldselaan 41, 0318 50 16 86 Grote Voort 96, 038 422 44 54

Kijk voor onze openingstijden op:

totaalbed.nl KOOPAVOND Donderdag KOOPAVOND Vrijdag KOOPAVONDEN TOT 21.00 UUR

Zet- en drukfouten voorbehouden.

ALMELO ALMERE AMERSFOORT AMSTERDAM APELDOORN ASSEN DEVENTER DOETINCHEM DRACHTEN

13 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

WEER NEDERLAND

EUROPA VANOCHTEND

VANMIDDAG

zonnig

3

98 0 99 5 995 0

100

opklaringen

3

L

5 99

0

bewolkt

Wisselvallig

onweer regen

4

OSLO

DUBLIN

sneeuwregen

3 MAAN

4

16:07 uur --:-- uur

wind in Bft

0

07:08 uur 20:00 uur

ZATERDAG

10° 19° 70% ZW 3

13° 16° 80% N 3

NEDERLAND

VA N DA AG

stad Amsterdam Arnhem Breda Den Haag Enschede Groningen

weer

WERELD

VA N DA AG

stad Bangkok Delhi Dubai Kaapstad Mexico City New York Paramaribo Peking Sydney Tel Aviv Vancouver

weer

neerslag regenbui neerslag neerslag regen regenbui

regen zonnig zonnig neerslag neerslag bewolkt onweer onweer neerslag zonnig zonnig

ZONDAG

MAANDAG

10° 16° 40% ZW 4

12° 15° 60% W 5

MORGEN

°C weer 19 regen 19 regen 19 neerslag 18 regen 17 regen 18 regen

stad Leeuwarden Maastricht Utrecht Vlissingen Zwolle Saba

weer onweer zonnig zonnig regen neerslag zonnig bewolkt zonnig regenbui zonnig zonnig

weer regenbui regenbui neerslag regenbui regenbui neerslag VA N DA AG

°C 33 41 39 15 22 21 34 29 22 36 25

stad Athene Berlijn Brussel Kopenhagen Londen Madrid Moskou Parijs Rome Stockholm Wenen

weer bewolkt regenbui regenbui zonnig regen zonnig bewolkt neerslag zonnig zonnig regen

hogedrukgebied

L

lagedrukgebied

CANARISCHE EILANDEN

<-15°

TUNIS

-15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0°

0°/ 5°

5°/ 10° 10°/ 15°

15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35°

>35°

NEDERLAND WEERFOTO

weer

C O LEEG RINA MAGIELSE -

°C 15 18 16 16 15 30

regen regen neerslag regen regen regenbui

EXTREMEN Warmst: Koudst: Natst:

- leeg -

weer

Maximum: Minimum: Aantal mm:

18,2 °C 9,3 °C 2,90 mm De komende dagen is het zoeken naar gaatjes HOOGWATERSTANDEN in de bewolking. Delfzijl: 05:36 18:16

°C 29 21 16 19 17 32 16 16 25 20 22

zonnig zonnig regen bewolkt regen bewolkt bewolkt regen zonnig zonnig neerslag

31,2 °C in 1919 2,8 °C in 1991 27,0 mm in 1914

VORIG JAAR

MORGEN

°C 33 20 18 19 22 31 18 20 25 21 17

ISTANBOEL

DUBROVNIK

ATHENE

H

-1000- isobar

MORGEN

°C 19 20 19 18 19 29

ROME

koufront

10° 14° 60% W 5

VA N DA AG

°C 15 16 16 15 18 14

MORGEN

°C 34 41 38 15 22 24 33 26 17 36 25

DINSDAG

MADRID

LISSABON

warmtefront

VRIJDAG

WARSCHAU

1025

mist

ZON

BERLIJN

PARIJS

sneeuw

3

15 10

LONDEN

sneeuwbuien

Den Helder: ---Scheveningen: 09:10 Vlissingen: 08:08

11:15 21:39 20:45

puzzel KRUISWOORDRAADSEL

de bloedvlag

Horizontaal: 2. Toetsinstrument; 7. kleur; 9. schaapkameel; 11. noodzakelijk; 13. dansfeest; 14. niet sierlijk; 16. insgelijks; 17. bingo; 19. slot; 20. lang tapijt; 23. wissel; 25. zwaardwalvis; 26. afgescheiden bevolkingsgroep.

Verticaal: is niet het enige probleem. Er zitten stevige spijlen voor. ‘We kunnen de tafel eronder zetten’, bedenkt Jurian. Alles is beter dan domweg wachten. Ze schuiven de tafel onder het raam en zetten een van de twee banken erbovenop. De andere bank moet recht op de eerste staan. Een beetje schuin tegen de muur. De poten van de bovenste bank steunen nu tegen de nis van het raam. ‘Klim jij omhoog? Ik duw tegen je voeten.’ Behulpzaam wijst Floris naar de stellage. Hij wil zijn geklets goedmaken, begrijpt Jurian. wordt vervolgd

de meesterproef 218. Ik vroeg Cicily om zes emmers warm water. Ze trok haar wenkbrauwen op, maar beloofde me te doen wat ik vroeg. Ze trok trouwens beide wenkbrauwen op, dus ik kwam tot de conclusie dat mijn hypothese klopte: het is typisch iets voor mensen van adel om één wenkbrauw op te trekken. Alice had de opdracht gekregen om de emmers naar mijn kamer te brengen. Terwijl ze met de derde volle emmer door de hal zeulde, kwam Lord Gilbert de hal inlopen. Hij nam haar verbaasd op. Zijn belangstelling was blijkbaar gewekt, want hij vroeg wat ik met dat water van plan was. Ik legde hem uit dat ik in bad ging. ‘Je gaat in bad?’ zei hij en zijn stem klonk ongelovig. ‘Het is winter, man! Je zult nog… ergens aan doodgaan.’ ‘Ik stink’, zei ik zonder omwegen. ‘Dat doen we allemaal. Wat maakt dat nou uit?’

HELSINKI MOSKOU

4

feuilletons

185. De slaaf opent de deur boven aan de trap en stuurt hen zwijgend naar beneden. Dit keer horen ze wel een slot knarsen. ‘Jij bent ook een sufferd. Die meid heeft je alles laten vertellen’, moppert Jurian. Floris buigt beschaamd zijn hoofd. ‘Ik liet me uithoren, het is mijn schuld. Je hebt gelijk. Maar wat doen we nu?’ ‘Weet ik het? We kunnen alleen maar wachten tot die Hollandse Suleiman ons laat gaan.’ Het wachten duurt erg lang. Een andere huisslaaf zet een dienblad met voedsel boven aan de trap. Zin in eten hebben ze niet. Wel drinken ze de karaf water leeg. Op straat horen ze een ezel balken. Het klinkt dichtbij. Nu ze erop letten, horen ze meer geluiden van buiten. Praten, lachen en het gebolder van wagenwielen. Hoog in hun kamer zit het raam waar daglicht door valt. Ze kijken er beiden naar. Het zit hoog, maar dat

H

1010

buien

1015

Vandaag wordt het nog 19 graden en de dag begint vooral in het oosten van het land nog met wat zon. Maar al snel neemt de bewolking toe. In de loop van de ochtend gaat het in het westen regenen en de neerslag breidt zich gedurende de dag naar steeds meer plaatsen uit. De wind waait matig uit het zuiden tot zuidwesten, kracht 3 tot 4. In de kustgebieden waait het af en toe vrij krachtig, kracht 5. Komende nacht is het even droger, maar de bewolking blijft. Aan het eind van de nacht nadert een nieuw actief regengebied en dat zorgt een groot deel van de zaterdag voor nattigheid. In de middag wordt het in het westen weer droger en met wat geluk schijnt daar nog even de zon. De wind draait naar een noordelijke richting en het wordt nog maar 16 graden. Zondag is er waarschijnlijk wel wat zon en een deel van de dag is het ook droog. Welk deel dat precies is hangt af van de snelheid waarmee de storing van zaterdag wegtrekt. Na het weekeinde worden depressies weer veel belangrijker en dat zorgt onder andere voor een inke windtoename. Daarnaast vallen er geregeld buien, maar tussendoor is er ook ruimte voor fraaie Hollandse luchten, met wat zon. Het wordt nog maar 15 graden.

1005

10 2

MARCO VERHOEF

‘Ik heb drie nachten achter elkaar geslapen in herbergen waar het stikte van het ongedierte.’ ‘O ja, dat was ik even vergeten. En toch – het zal je dood nog worden, dat baden in de winter. Een lijk stinkt harder, hoor.’ ‘Maakt u zich geen zorgen, ik overleef het wel’, stelde ik hem gerust. Hij keek me aan met één opgetrokken wenkbrauw alsof hij wilde zeggen: ‘Ik heb je gewaarschuwd.’ Daarna zei hij: ‘Goed, maar voor het geval dat… Wie zou je dan aanbevelen als nieuwe drossaard?’ wordt vervolgd

SUDOKU 1 7

2

3

4

8

5

9

11

12

14

6 10

13 15

16 17

1. Rivier in Italië; 2. regelmaat; 19 3. omwisselen; 4. oude lengtemaat; 5. Indonesisch eiland; 6. 23 buitelende sprong; 8. onafgebroken; 10. mannengek; 12. deel van een gebouw; 15. makker; 17. inkeping; 18. azijn; 21. voor; 22. mannelijk dier; 24. Frans lidwoord.

18 20 24

21

22

25

26 © Puzzelland 130913

OPLOSSING VORIGE PUZZEL

Horizontaal: 1. Acht; 4. fabel; 7. losgeld; 8. uil; 9. tel; 10. Engelse; 12. romance. Verticaal: 2. Cake; 3. tondel; 4. fraudeur; 5. Bill; 6. losbol; 9. tele; 11. gom.

9

3 2

4 7 1 2 5 6 1 6 4 3 5 1 8 7 9 1 6 7 5 8 6 2 3 8 4 9 Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes. RECHTS OPLOSSING SUDOKU GISTEREN

5 9 2 7 8 3 4 1 6

7 4 1 2 6 9 5 3 8

3 8 6 1 5 4 9 2 7

9 3 8 5 2 6 1 7 4

2 7 4 3 1 8 6 5 9

6 1 5 4 9 7 2 8 3

8 2 7 9 4 1 3 6 5

4 5 3 6 7 2 8 9 1

1 6 9 8 3 5 7 4 2

14 nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

ongewoon novum • beeld ap / Frank Augstein

tips / vakantie tarief € 11,75 voor de eerste drie regels en voor elke volgende regel € 4,36 (incl. 21% btw); tekst wordt achter elkaar doorgezet;

■ Batman en Captain America redden kat

maximaal drie woorden vetgedrukt; opgave via www.nd.nl/adverteren.

Batman en Captain America hebben een kat gered uit een brandend huis in West Virginia. Althans, twee mannen die als de superhelden waren verkleed. John Buckland (Batman) en Troy Marcum (Captain America) waren in de buurt voor hun werk kinderen aan het vermaken toen ze uit een nabijgelegen huis rook zagen komen. Ze renden er met een omstander op af, trapten de deur en sloegen een raam in en gingen naar binnen. Buckland, een voormalig brandweerman, kroop naar de woonkamer en vond de kat, die al in zwijm lag. Het dier gaf hem een haal toen het weer bijkwam. Bij de brand raakte niemand gewond.

tips ■ te huur

6 p. ZOMERHUIS te OUDDORP Goeree Overflakkee, v.a.g.v. niet ver van zee, met wasm. en fietsen. Geschikt voor mensen met ■ diversen Leek, 14 september 19.30 u allergie. Komt vrij 5-10 Wind of Praise concert naseizoenprijs. Inl.: 050met Rob Favier. Zie Gul5347334. liver van vandaag. voorverkoop: windofpraise.nl.

Het Nationaal Comité Inhuldiging laat tweehonderdduizend exemplaren van het Droomboek bijdrukken. De ruim een miljoen boeken uit de eerste oplage zijn bijna allemaal opgehaald of besteld. Een aantal boekhandels is al door hun exemplaren heen. Afgelopen week werden in totaal ruim 625.000 boeken opgehaald. Daarnaast hebben ruim 325.000 mensen die achter het net visten bij een boekhandel aangegeven het boek alsnog te willen. Het Droomboek is ook vaak gedownload. Het boek werd 42.000 keer bekeken via een computer en 37.000 keer gedownload op smartphones en tablets.

Op de jaarlijkse Auto Show, die voor de 65e keer in het Duitse Frankfurt wordt gehouden, staat een bijzondere kinderwagen op autowielen. Het is een reclame voor het automerk Skoda. Als je je kind op autowielen gaat vervoeren zal dat in ieder geval voor het nodige comfort zorgen. Of er in het echte leven door mensen gebruik van gemaakt gaat worden, valt natuurlijk te bezien. Let op: je mag er natuurlijk niet de snelweg mee op, al suggereren de enorme banden iets anders.

■ rechters brengen huisbezoek bij burenruzies

Rechters gaan proberen burenruzies op te lossen door bij de partijen langs te gaan. Voor het eerst vindt een deel van de zitting dan buiten de rechtszaal plaats. Het gaat om een proef waarmee de rechtbanken in Den Bosch en Utrecht in het najaar beginnen. Buren met onenigheid kunnen hun standpunten eerst met de rechters delen door een vragenlijst in te vullen op burenrechter.nl. Als de rechter de argumenten heeft gelezen gaat hij langs voor een gesprek. Jaarlijks vinden vierduizend rechtszaken plaats wegens burenruzies, die gaan over bijvoorbeeld de grenzen van een tuin.

■ man bijt vingertopje agent af

Een agent is een van zijn vingertoppen kwijtgeraakt toen een man uit Helmond hem in de vinger beet. Ook liep hij diverse schrammen en een snee in zijn oor op. Een tweede agent hield aan het incident een bijtwond in zijn arm en een gezwollen gezicht over. De boosdoener was even daarvoor in een politieauto gezet om afgevoerd te worden. In de auto werd de man plotseling agressief en viel hij de twee agenten aan. Hij werd onder hevig verzet naar het bureau afgevoerd.

■ De gemeente is een oefenplaats voor jong én oud. Stichting sAmen biedt drie pakketten om kinderen te betrekken bij de gemeente, namelijk ‘Basics’, ‘Volgorde van de dienst’ en het onlangs verschenen ‘Heilig Avondmaal’. Het materiaal is geschikt voor kindernevendienst, zondagsschool en de oudste kinderen van de kinderoppas. De pakketten stimuleren de gemeente een oefenplaats te zijn waarbij generaties van elkaar en samen leren. Meer informatie of bestellen? Zie www. samenlerengeloven.nl

■ zakelijke bekendmakingen

advertentie

Een prachtige serie, met een flinke korting voor de lezers van het Nederlands Dagblad ERSCHENEN

DEEL 5 NU V

ABONNEER U NU OP DE SERIE DE TWEEDE WERELDOORLOG IN WOORD EN BEELD:

DVD’s

boeken 8 luxe

an meer d

• u ontvangt maandelijks een van de acht delen van de serie; • u betaalt slechts € 15,95 per deel in plaats van de normale verkoopprijs van € 24,95 • u ontvangt als welkomstgeschenk de miniseries Holocaust en The Winds of War ter waarde van € 44,98

1200

s pagina’

BIJ DEEL 1

GR ATIS

AR THE WINDS OF W + HOLOCAUST

Teken nu in op de serie door onderstaande bon in een envelop zonder porto te sturen naar ND t.a.v. ndwinkel, Antwoordnummer 1004, 3770 VB Barneveld. Intekenen kan ook via www.ndwinkel.nl/WOII Ja, ik schrijf mij in voor de serie De Tweede Wereldoorlog in Woord en Beeld. Ik betaal €15,95 per deel en €2,95 verzendkosten per deel. Ik ontvang maandelijks een van de acht delen van de serie. De reeds verschenen delen ontvang ik direct. Bij deel 1 ontvang ik gratis de miniseries The Winds of War en Holocaust

naam: straat: postcode:

woonplaats:

telefoonnr.: e-mailadres: Ik betaal via: machtiging rekeningnummer:

t.n.v.

handtekening: acceptgiro

■ zuid-holland

3 kamers in centrum AMERSFOORT € 350 excl.0630803034

■ tweede druk voor Droomboek

16

vakantie

ndwinkel

Op 23 augustus 2013 heeft tvg.kandidaat gerechtsdeurwaarder Rienus Marinus Pieter van den Bogert bij exploot op verzoek van de stichting Stichting Vestia voorheen h.o.d.n. Stichting Vestia Groep, gevestigd en kantoorhoudende te ROTTERDAM een dagvaarding betekend aan de ambtenaar ter parkette van het Openbaar Ministerie bij de Rechtbank te Rotterdam aan het adres Wilhelminaplein 125, zulks ten laste Jhahira Maria Clarrette Nieuwkerk, geboren op 4 februari 1989, zonder bekende woonplaats en bekend werkelijk verblijf binnen Nederland of daar buiten, tevens heeft op 09 september 2013 tgv. kandidaat gerechtsdeurwaarder Clemens Frans van Veen bij exploot op verzoek van de stichting Stichting Vestia voorheen h.o.d.n. Stichting Vestia Groep, gevestigd en kantoorhoudende te ROTTERDAM, een herstelexploot betekend aan de ambtenaar ter parkette van het Openbaar Ministerie bij de Rechtbank te Rotterdam aan het adres Wilhelminaplein 125, zulks ten laste Jhahira Maria Clarrette Nieuwkerk, geboren op 4 februari 1989, zonder bekende woonplaats en bekend werkelijk verblijf binnen Nederland of daar buiten, waarbij laatstgenoemde is opgeroepen om op woensdag de vijf en twintigste september tweeduizenddertien, des voormiddags om 11.00 uur te verschijnen ter terechtzitting van de Rechtbank Rotterdam, alsdan en aldaar te houden aan het adres Wilhelminaplein 125 te Rotterdam.Een afschrift van dit exploot is verkrijgbaar bij: Gerechtsdeurwaarderskantoor Bazuin & Partners, Westerstraat 5 7, 3016 DG Rotterdam o.v.v. doss. nr. 60160654

kerknieuws ■ protestantse kerk afscheid 15 september Tollebeek | ds. T.J.S. van Staalduine wegens ontheffing uit het ambt op eigen verzoek.

■ gereformeerde gemeenten

Beroepen te Kapelle-Biezelinge: W. Harinck te Moerkapelle; te Veen: B.J. van Boven te De Valk-Wekerom. jubileum Moerkapelle | 19 september | veertig jaar predikant: ds. H. Paul (1928).

■ hersteld hervormden

Beroepen te Genemuiden: A. de Groot te Springford (Canada).

colofon Uitgave van Nederlands Dagblad B.V. Hermesweg 20, 3771 ND Barneveld, tel. 0342 41 1 7 1 1 Postbus 111, 3770 AC Barneveld, www.nd.nl abonnementen tel. 0342 41 1 7 1 1 e-mail: [email protected] www.nd.nl/abonneeservice advertenties tel. 0342 41 1 7 1 1, Ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; fax 0342 41 1 61 2 ; e-mail: [email protected] familieberichten € 0,93 per mm (incl. btw.), per kolom; e-mail: [email protected] rubrieksadvertenties zie nd.nl/adverteren sluitingstermijn rubrieksadvertenties één dag voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke advertenties reserveren vóór 09.00 uur, aanleveren vóór 11.00 uur; familieberichten vóór 13.00 uur; geboorte- en overlijdensadvertenties vóór 16.00 uur. Advertenties voor maandageditie: zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur; rubrieksadvertenties vrijdags tot 12.00 uur; familieberichten e-mail of fax zaterdags tot 17.00 uur. redactieadressen algemeen Postbus 111, 3770 AC Barneveld; tel. 0342 41 17 1 1 ; fax 0342 41 161 1 ; e-mail: [email protected] politieke redactie Postbus 20018, 2500 EA Den Haag; tel. 070 3183180; fax 070 3453101; e-mail: [email protected] auteursrechten Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., c.q. de desbetreffende auteur. bank ING-bank, Zwolle, rek.nr. 65.94.41.144, IBAN NL21 INGB0659441144 BIC code INGBNL2A bezorging Informatie over bezorging tijdens kantooruren: 0342 41 17 1 1. Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 uur. Mailen kan ook: [email protected] of ga naar onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen krant hebt ontvangen. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van deze service vermeld dan uw e-mailadres, postcode en huisnummer.

15 media

nederlands dagblad vrijdag 13 september 2013

Ned. 2, NCRV, 17.05-17.35 uur

Schepper & Co in het eend

Als kind wist ze al ‘dat er iets niet klopte’. Carolien van de Lagemaat werd geboren als jongen. Ze had geen zin in jongensdingen maar viel wel op meisjes. Op haar 23e trouwde ze en kreeg met haar vrouw twee kinderen. Tien jaar geleden besloot ze, mede op aanraden van haar vrouw, ‘in transitie te gaan’: het slikken van hormoonkuren en ondergaan van operaties die haar van man tot vrouw maakten. Ondanks dat, is haar huwelijk in stand gebleven. Carolien groeide op in een traditioneel hervormd gezin en was lid van de kerk. Maar daar was voor haar als transgender op den duur geen plaats meer. Haar geloof is zo belangrijk voor haar dat ze op zoek ging naar een andere kerk.

doen om ervoor te zorgen dat deze vossenjachten ophouden en zij weer met een gerust hart kan gaan wandelen?

GrootNieuwsRadio, 10.02-12.00 uur

Café Grande

Ned. 2, NTR, 20.55-21.25 uur

De wilde keuken van Wouter Klootwijk

Waar blijven de postduiven als de post is bezorgd? Wegvliegen doen ze liever niet. Ze blijven in de stad waar mensen knoeien met frites en brood. Tot de stad er genoeg van heeft.

NGC, 19.00-20.00 uur

King Fishers Ned. 3, VPRO, 21.25-22.30 uur

Arctic with Bruce Parry

Bruce Parry reist naar het uiterste n noorden van Groenland, de thuishaven v van de laatste traditionele Inuit-jagers. H Hij wordt geconfronteerd met de harde re realiteit van het leven – en dood – tijd dens een zeehondenjacht, en ziet hoe d de klimaatverandering de traditionele In Inuit-manier van leven bedreigt. De o opwarming van de aarde is voor de ja jagers een groot probleem terwijl het v voor anderen juist mogelijkheden b biedt. Nu de grote ijskap van Groenland sm smelt, komen er nieuwe minerale rijkd dommen aan het licht. Bruce gaat op p pad met een mijnbouwteam dat op het p punt staat een grote slag te slaan.

Ned. 2, NCRV, 19.25-19.55 uur

Recht in de regio

Mevrouw Egmond heeft het advies van mr. Visser dringend nodig. Tijdens het uitlaten van haar honden werd zij belaagd door een groep razendsnelle wielrenners die haar en haar honden in gevaar brachten. Wat kan mevrouw

Sommigen vinden vissen de beste sport ter wereld. Maar met zo veel regels en beperkingen is het moeilijk om te zien wie nou het beste in vissen is. Deze competitie gaat niet alleen over wie er de meeste en de grootste vissen vangen. Het gaat er ook om wie de beste vissentour weet te begeleiden. In deze aflevering zijn de omstandigheden veeleisend: van tropische hitte tot ijzige kou. NGC, 20.00-21.00 uur

Locked Up Abroad

Freelance journalisten Nigel Brennan en Amanda Lindhout werden ontvoerd door een criminele bende, terwijl ze verslag deden van de oorlog in Somalië in juli 2008. Ze zaten ruim vijftien maanden gevangen.

▹ Brieven boven water

Als kind werd haar leven op zijn kop gezet en het kostte Judith jaren om weer een beetje overeind te krabbelen. Worstelend met de gevolgen van incest, smeekte Judith God om bevrijding. En die kreeg ze. Telkens weer. Maar telkens weer zakte ze net zo hard weer weg in depressie en zelfmoordneigingen. Totdat ze besefte: na bevrijding is genezing een proces. Over dat proces schreef Judith een boek: Tranen in mijn Ko e. Radio 1, NCRV, 00.02-02.00 uur

Casa Luna

Komende nacht is SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijk te gast. Zaterdag 14 september is de Dag van de Democratie. Mede door een motie van Van Dijk kan het Centrum voor Parlementaire Democratie in Nijmegen openblijven. Van Dijk over de waarde van democratie en het democratisch gehalte van de Eerste en Tweede Kamer.

▹ Klimaatjagers

............... za Ned. 2, 21.10-22.00 uur ..........................................................................................za ............................................................... Ned. 3, 22.10-23.30 uur .......................................................... zo Ned. 2, 20.25-21.20 uur ..................

▹ Radio 2 Mijlpaal prijs

nederland 1 06.10 MAX Geheugentrainer. 06.30 NOS Journaal. 07.00 NOS Journaal. 07.10 Vandaag de Vrijdag. 07.30 NOS Journaal. 07.40 Vandaag de Vrijdag. 08.00 NOS Journaal. 08.10 Vandaag de Vrijdag. 08.30 NOS Journaal. 08.40 Vandaag de Vrijdag. 09.00 NOS Journaal. 09.15 Nederland in Beweging! 09.30 NOS Journaal. 09.40 MAX Geheugentrainer. 10.00 NOS Journaal. 10.30 Lingo. 11.00 NOS Journaal. 12.00 NOS Journaal. 12.15 Compilatie Studio MAX. 13.00 NOS Journaal. 13.20 Hoe heurt het eigenlijk? 14.00 NOS Journaal. 14.15 Blauw Bloed. 15.00 NOS Journaal. 15.25 Pauw & Witteman. 16.20 MAX TV Wijzer. 17.00 KRO Kindertijd. 17.01 Buitenspelen. 17.07 Hoe maak je een muziekinstrument. 17.11 Charlie & Lola. 17.23 De post 2013. 17.25 Sesamstraat. 17.55 Uitzending Politieke Partijen .......................................

nederland 2 06.00 NOS Tekst tv. 06.25 Omrop Fryslân. 07.00 NOS Journaal met gebarentolk. 07.15 NOS Journaal. 07.30 NOS Journaal met gebarentolk. 07.35 NOS Journaal. 08.00 NOS Journaal met gebarentolk. 08.15 NOS Journaal. 08.30 NOS Journaal. 08.35 NOS Journaal. 08.45 NOS Jeugdjournaal met gebarentolk. 09.00 NOS Journaal met gebarentolk. 09.15 Levy. 09.50 Labyrint. 10.20 Het Familiediner. 11.00 Dokters aan de Costa. 11.30 De Wereld Draait Door. 12.25 Man bijt Hond. 12.55 Uitzending Politieke Partijen. 13.00 NOS Journaal. 13.10 NOS Sportjournaal. 13.20 Cash op zolder. 13.55 Met het Mes op Tafel. 14.30 De Rijdende Rechter. 15.10 Liefs uit... 16.00 NOS Journaal. 16.10 Uitgezet. 17.00 NOS Journaal. 17.05 Schepper & Co in het land. 17.35 Jeugdherinneringen 2......

18.00 NOS Journaal. 18.15 EenVandaag. 18.45 NOS Sportjournaal. 19.00 Lingo. 19.30 Kinderen Geen Bezwaar. 20.00 NOS Journaal. 20.30 Witse. 21.35 Vermist. 22.25 Kanniewaarzijn. 23.00 Pauw & Witteman. 23.55 NOS Journaal ....................

18.25 Toen was geluk heel gewoon. 18.55 Man bijt Hond. 19.25 Recht in de regio. 19.55 Vroege Vogels. 20.25 Met het Mes op Tafel. 20.55 De Wilde Keuken van Wouter Klootwijk. 21.25 De Kunst van het Maken. 22.00 Nieuwsuur. 23.00 Film op 2: Onder ons ..................................................

00.15 Pauw & Witteman. 01.15 EenVandaag. 01.45 NOS Journaal. 02.24 NOS Tekst tv.

00.29 De Nachtzoen. 00.40 Nieuwsuur. 01.40 Nieuwsuur. 02.34 NOS Tekst tv.

nederland 3 09.05 Bob de Bouwer. 09.15 Zoostraat 64. 09.25 Het Zandkasteel. 09.40 Piet Piraat Wonderwaterwereld. 09.45 Nijntje en haar vriendjes. 09.50 Mullewapp. 09.55 Teletubbies. 10.20 Sarah en Eend. 10.30 Draakje. 10.35 Nieuws uit de natuur. 11.00 Schooltv-Weekjournaal. 11.30 Super Grover 2.0. 11.40 Hoelahoep. 11.55 Igam Ogam. 12.05 Pippi animatie. 12.30 Shaun het schaap. 12.40 De fairytaler. 13.05 Mike de ridder. 13.20 KRO Kindertijd. 13.21 De post. 13.26 Martin Morning. 13.38 De zandtovenaar. 13.42 Woezel en Pip. 13.45 Nellie & Cezar. 13.55 Klumpies. 14.00 Sesamstraat. 14.30 Engie Benjy. 14.40 De wereld is mooi. 15.10 Olivia. 15.20 Masha en de beer. 15.30 Buurman en Buurman. 15.39 Zapp. 15.40 Rudi het racevarken. 16.10 SpangaS. 16.35 Puberruil Zapp. 17.00 Freek in het wild. 17.10 AVRO Junior songfestival 2013. 17.35 AVRO Junior songfestival 2013 ........................................................

18.05 VRijland. 18.23 Het Klokhuis. 18.45 NOS Jeugdjournaal. 18.55 SpangaS. 19.29 Nederland 3. 19.30 De Wereld Draait Door. 20.25 College Tour. 21.25 Arctic with Bruce Parry. 22.30 NOS op 3. 22.45 PowNews. 23.10 Feuten. 23.40 De Wereld Draait Door 00.35 PowNews. 01.00 NOS op 3.

rtl 4 06.00 Dit Is Mijn Toekomst. 06.30 RTL Nieuws. 09.05 Dr. Phil. 10.00 Koffietijd. 11.00 Goede Tijden, Slechte Tijden. 11.30 The Bold And The Beautiful. 12.00 Hermans Passie Voor Eten. 12.10 Dit Is Mijn Toekomst. 13.05 RTL Travel. 14.05 Undercover Boss. 15.05 The Dr. Oz Show. 16.00 RTL Nieuws. 16.05 Nigel Slater’s Simple Cooking. 16.35 The Little Paris Kitchen. 17.05 Dr. Phil ....................................................

18.00 RTL Nieuws. 18.15 Editie NL. 18.35 RTL Boulevard. 19.30 RTL Nieuws. 19.55 RTL Weer. 20.00 Goede Tijden, Slechte Tijden. 20.30 The Voice Of Holland. 22.30 RTL Late Night. 23.30 RTL Nieuws. 23.40 RTL Weer. 23.50 RTL Boulevard ................ 00.45 Teleshop 4. 00.46 Dit Is Mijn Toekomst. 02.01 Nachtlounge – Hollandse Meiden. 04.30 Morningchat. 05.35 Hoge Hakken, Echte Liefde.

een 09.00 Radio 2 op één. 12.00 Zomerbeelden. 12.20 Dagelijkse kost. 12.35 Blokken. 13.00 Het journaal. 13.30 Het Weer. 13.35 Iedereen beroemd. 13.55 Thuis. 14.20 Rond de wereld, rond de zee. 14.45 Baantjer. 15.30 De topcollectie van... 16.00 Sporza: Ronde van Spanje...

18.00 Het journaal. 18.12 Het Weer. 18.15 Dagelijkse kost. 18.30 Blokken. 19.00 Het journaal. 19.40 Iedereen beroemd. 20.05 Het Weer. 20.10 Thuis. 20.40 Midsomer Murders. 22.10 Super Lotto. 22.15 Het journaal laat. 22.29 Super Lotto: Winst. 22.30 Brothers & Sisters. 23.11 Keno. 23.12 Euromillions. 23.15 Het Weer. 23.20 The Secret Diaries of Miss Anne Lister ............ 00.50 Dagelijkse kost. 01.00 Iedereen beroemd. 01.25 Journaallus.

bbc 1 07.00 Breakfast. 10.15 Rip Off Britain. 11.00 Homes Under the Hammer. 12.00 Street Patrol UK. 12.45 Plan It, Build It. 13.15 Bargain Hunt. 14.00 BBC News at One. 14.30 Regional News and Weather. 14.45 Doctors. 15.15 Perfection. 16.00 Escape to the Country. 16.45 Wanted Down Under. 17.30 Put Your Money Where Your Mouth Is ..................................................

18.15 Pointless. 19.00 BBC News at Six. 19.30 Regional News and Weather. 20.00 The One Show. 20.30 Fake Britain. 21.00 EastEnders. 21.30 Miranda. 22.00 Big School. 22.30 Mrs Brown’s Boys. 23.00 BBC News at Ten. 23.25 Regional News and Weather. 23.35 Would I Lie to You? ... 00.10 John Bishop’s Britain. 00.40 Eurotrip. 02.10 Weatherview. 02.15 BBC News.

canvas 06.00 De Ochtend. 09.00 TerZake. 09.35 Reyers Laat. 10.20 Charlie’s Angels. 11.05 Zomerbeelden. 12.30 . 14.32 100’’. 14.35 Panorama. 15.25 100’’. 15.27 De uil van Athena. 17.12 100’’. 17.15 Charlie’s Angels ...................

18.00 100’’. 18.02 Een Laatste Groet. 18.28 100’’. 18.30 Via Canvas: Hobo. 19.28 100’’. 19.30 Hoera cultuur. 20.00 TerZake. 20.40 The Newsroom. 21.35 Alleen Elvis blijft bestaan. 22.25 Biutiful ......................... 00.55 Sporza: EK Volleybal en Basketbal 2013. 01.25 Hoera cultuur. 01.50 Canvaslus.

zdf 09.00 Heute. 09.05 Volle Kanne – Service täglich. 10.30 Notruf Hafenkante. 11.15 SOKO 5113. 12.00 Heute. 12.10 Drehscheibe Deutschland. 13.00 ARD-Mittagsmagazin. 14.00 Heute – in Deutschland. 14.15 Die Küchenschlacht. 15.00 Heute. 15.05 inka! 16.00 Heute – in Europa. 16.10 Soko Kitzbühel. 17.00 Heute. 17.09 Die Parteien zur Bundestagswahl. 17.10 Hallo Deutschland. 17.45 Leute Heute ....................

18.00 Die Parteien zur Bundestagswahl. 18.05 SOKO Wien. 19.00 Heute. 19.20 Wetter. 19.21 Die Parteien zur Bundestagswahl. 19.25 Der Landarzt. 20.15 Der Alte. 21.15 Letzte Spur Berlin. 22.00 Heutejournal. 22.30 Heute-show. 23.00 Das Blaue Sofa. 23.30 Inspector Lynley........... 01.00 Heute nacht. 01.15 Verdict Revised – Unschuldig verurteilt. 02.00 Heute-show.

ngc 06.00 Locked up abroad. 07.00 Wicked tuna. 08.00 The dog whisperer. 09.00 Family guns. 10.00 King Fishers. 11.00 Car S.O.S. 12.00 Journey to Europa. 13.00 Family guns. 14.00 Locked up abroad. 15.00 Car S.O.S. 16.00 Bid & destroy. 16.30 Bid & destroy. 17.00 King Fishers

18.00 Family guns. 19.00 King Fishers. 20.00 Locked up abroad. 21.00 Inside. 22.00 Taboo. 23.00 Hard Time ................ 00.00 Aryan brotherhood. 01.00 Inside. 02.00 Locked up abroad. 02.50 Family guns. 03.40 Inside. 04.30 Taboo. 05.15 King Fishers.

▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl of op Teletekst pagina 200 ....................................................▹▹

nader bekeken Samuel Otte / blikoponeindig.nl nd.nl/media beeld Pathé

Verlangen naar genoegdoening In de film Biutiful, vanavond te zien op het Belgische Canvas, draait het om de donkere kant van de stad Barcelona en het verhaal van een vader van twee jonge kinderen die niet lang meer te leven heeft. De stad Barcelona is het juweeltje van de Spaanse Costa Brava. De zonnige stad van La Rambla, van Gaudí en de Sagrada Familia, palmbomen en paella, moet een heerlijke plek zijn om een film te maken. De film Biutiful speelt zich echter af in haar duistere achterbuurten en ranzige clubs. Vader Uxbal heeft twee jonge kinderen en een slopende relatie met een bipolaire vrouw. Zijn geld verdient hij in smerige handeltjes met illegale Chinezen en Afrikanen. Daarnaast slaat hij munt uit zijn bovennatuurlijke gave, die hem in staat stelt met overledenen te communiceren. Wanneer de dokter hem vertelt dat hij nog slechts enkele maanden te leven heeft, grijpt de dood hem naar de keel. ‘Ik ben bang voor de diepte van de zee.’ Hij bijt zich koppig vast in het leven. De vieze krappe flatjes verbeelden de beklemming en de onrust van Uxbal. De dood jaagt hem op, terwijl het schuldgevoel in hem knaagt. Hij is nog niet klaar met leven. Hij weet dat hij zijn Chinezen slecht behandelt, dat hij te veel op het geld uit is.

Maar Uxbal zoekt vooral een oplossing voor de ellende die hij achterlaat voor zijn kinderen. Tussen de troep en de smerigheid in de donkere Spaanse kamertjes lopen namelijk zijn prachtige lieve zoon en dochter. Hun ogen smeken om geborgenheid, om de liefde van een goede moeder en een hoopvolle toekomst. Javier Bardem vertolkt de rol van de complexe Uxbal zeer integer. Hij is een toegewijde vader, een zoekende partner en een taaie straatcrimineel ineen. Hij maakt zo nu en dan een goede keuze, dan weer een slechte en soms maakt hij hem geheel niet. Hij zorgt goed voor de gezinnen van zijn Afrikanen, maar maakt keihard ruzie met zijn vrouw Marambra over zijn zoontje terwijl deze door hen heen en weer getrokken wordt. Uxbal is geen held. Hij is gebrekkig. Maar hij is wel geloofwaardig. Naast de persoonlijke verhaallijn van de stervende Uxbal, worden maatschappelijke thema’s aangeraakt. Subculturen die niet integreren, corrupte politie, illegale Afrikanen die als beesten behandeld worden. Biutiful is een zware, maar prachtige film over vaderschap, over verlangen naar genoegdoening en de dood die een ieder verwacht. Het kijken waard voor wie meer wil dan de Ryanairvliegende Barcelonatoerist. ▶▶ Biutiful, Canvas, 22.25-00.55 uur

16 achterop

vrijdag 13 september 2013 nederlands dagblad

stilgezet

tweets van de dag

Hilbrand Rozema nd.nl/binnenland

Frontex, Europa’s sterke arm

Was dit alles? Wees dan niet koppig, als in de woestijn, waar jullie voorouders mij op de proef stelden en tartten hoewel ze mijn daden hadden gezien, veertig jaar lang.

s l i a t De

In die woestijnperiode kwam Israel meer dan eens in opstand. Daar kan ik mijn hoofd over schudden, maar Israël was net zomin als wij voorbereid op een nomadenleven. Het was een herdersvolk, maar ze hadden jaren in het vruchtbare Egypte gewoond, waar altijd water bij de hand was. Daar hoefde je nooit ver weg om je kudde te laten grazen. En zelfs een slavenvolk heeft moestuintjes… En nu moesten de Israëlieten elke dag met hun hele hebben en houden kilometers verder trekken, in een woestijn waar de hitte van de rotsen sloeg, met snel vermagerende schapen en kinderen die voortdurend om water jengelden. Dan kun je wel honderd keer verlost zijn van de slavernij in Egypte, maar – was dit nou alles? Een brandende vraag.

nie

Een afkorting die vaker opduikt, naarmate er meer migranten naar de Europese Unie proberen te komen: Frontex. De naam is afgeleid van het Franse ‘frontières extérieures’, de buitengrenzen van de EU. Frontex is de sterke arm van Europa, de Europese grenspolitie. Het is opgericht in 2004, het hoofdkantoor staat in Warschau. Het is een Europees agentschap dat de grenscontroles van de lidstaten moet versterken door middel van extra, gezamenlijke operaties. Daarbij zijn meerdere lidstaten betrokken. Ze vinden plaats te land, ter zee en in de lucht. Nederland deed in 2011 mee aan zo’n actie: INDALO 2011, op volle zee, ten zuiden van Spanje. De opdracht was om migrantenbootjes zo vroeg mogelijk te detecteren. De Spaanse Guardia Civil bracht ze aan wal. Nederlandse marechaussees controleren soms mee in Griekenland en bewaken de grens met Turkije, en de Nederlandse Dornier-vliegtuigen van de kustwacht patrouilleren op de Middelandse Zee. Frontex wil mensensmokkel en kinderhandel bestrij-

limerick Roel van Beveren

Droomboek uitverkocht Een boekenverkoper uit Boomen wist dat die dag ooit zou komen. Het Droomboek is op. Het was ook voor nop. Dat wordt weer gewoon verder dromen.

uw limerick hier? [email protected]

Pieter Both predikant: Ik ben altijd heel blij als mijn inboxje van mijn e-mail weer leeg is. Dan heb ik hard gewerkt.

et uit uhw s

Elk nieuwsbericht kent details waarachter een hele wereld ligt verscholen. In deze rubriek de saillante feitjes achter een naam of gebeurtenis uit de actualiteit. Vandaag: Frontex.

Jan Kees Nentjes redacteur: ‘Pap, het regent binnen!’ Niet de leukste zin om vanaf zolder te horen...

cryptograaf Jan van der Graaf, Rotterdam

den en zinkende bootjes op tijd redden. Frontex steunt op Eurosur, een groot, technisch verfijnd surveillancesysteem, ‘de ogen en oren van Europa’. Beide organisaties zitten in hetzelfde kantoorgebouw in Warschau. De zestien EU-lidstaten delen alle informatie van hun diensten met elkaar: satellietfoto’s en radarbeelden. Speciale aandacht van Frontex heeft Noord-Afrika. Sinds juni dit jaar sluit Frontex de grenzen van Libië af onder leiding van de Fin Antti Hartikainen (kosten 40 miljoen euro). Als dat lukt, moeten vluchtelingen andere, mogelijk gevaarlijker routes uitproberen, menen critici. Frontex zou door het trainen van Noord-Afrikanen de buitengrens van Europa in feite opschuiven. Mensen met recht op asiel zouden Europa dan niet meer bereiken. RABITS, ‘rapid border intervention teams’, onderscheppen migranten op zee voordat ze land bereiken, om hen terug te brengen naar het vertrekpunt. In 2008 liet Nederland in een extra protocol vastleggen dat het alleen mee wil doen aan Frontex-operaties als alles keurig verloopt, als het niet op volle zee is en bedoeld om de migranten direct te retourneren; en als degenen die migranten opvangen, goed geschoold zijn en zich goed gedragen. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kritiseerde de werkwijze van Frontex aan de Grieks-Turkse grens, waar het vluchtelingen naar Griekse opvangcentra brengt, die niet goed bekendstaan. Op de site van Frontex staat een kaart van Europa met migratieroutes en de aantallen gearresteerde migranten per route: www.frontex.europa.eu/trendsand-routes/migratory-routes-map.

=L ik

1

gM 1 T ?

WOORDEN: 5 LETTERS: 2,5,3,5,8

ik & mijn huis bijdragen? [email protected]

Stoelenwinkel Vanwege onze verhuizing ga ik met mijn zoontje van drie jaar naar de bank om ons nieuwe adres door te geven. Als we in de bank zijn, vraagt hij me waar de bank is. Ik leg hem uit dat een bank ook iets is waar je geld kan brengen en halen. Hij vindt het wel grappig dat in de bank alleen maar stoelen te zien zijn en geen bank. Als zijn vader ‘s avonds bij het eten aan hem vraagt wat hij die dag allemaal gedaan heeft, zegt hij enthousiast: ‘We zijn naar de stoelenwinkel geweest.’

CRYPTOGRAAF: IS LOPIK EEN GROTE GEMEENTE ?

Hebreeën 3:8-9

RECEPT Jan ter Harmsel nd.nl/consument beeld Wilma Breunissen

Pittige kokosrijst met garnalen, sperziebonen en paprika Amateurkok en journalist Jan ter Harmsel houdt van stoere, robuuste gerechten. Vandaag maakt Jan pittige kokosrijst met garnalen, sperziebonen en paprika.

Ik hoop dat u een heerlijke vakantie heeft gehad met goed eten. Binnenkort hoop ik u een heerlijk recept met whiskey te kunnen presenteren. Of iets met haggis. Maar vandaag duiken we eerst nog de Aziatische keuken in. We maken een heerlijke pittige kokosrijst, met garnalen, sperziebonen en paprika. Rijst koken in kokos en niet in water. Een geweldige uitvinding. Bij een currygerecht gebruik je vaak veel kruiden en kokosmelk. Maar als je de rijst alleen kookt in kokosmelk, dan krijg je een heel specifieke kokossmaak. Heerlijk! Het is een heel simpele manier om iets speciaals op tafel te kunnen zetten. De kokosmelk die na het koken overblijft, kunt u bovendien gebruiken als saus bij het gerecht. Het gerecht is heerlijk met garnalen. Voor iemand die geen fan is van zeevruchten zou u ook kip kunnen gebruiken. De ui, knoflook, paprika, Spaanse pepers en sperziebonen maken het een echt gerecht. Ik wens u een heel erg smakelijke maaltijd toe!

benodigdheden (voor 4 personen): • • • • • • • • • •

500 gram garnalen 400 milliliter kokosmelk 400 gram rijst 1 ui 2 teentjes knoflook 1 Spaanse peper 300 gram sperziebonen 1 rode paprika 1 limoen peper en zout naar smaak

bereiding:

Zijn de garnalen al gepeld? En ontdooid? Garnalen pellen terwijl u allerlei handelingen moet verrichten in de keuken is lastig, want het kost toch meer tijd dan u denkt. Zorg er daarom voor dat de garnalen gepeld zijn voor u begint. En wat als u diepvriesgarnalen gebruikt? Ontdooien gaat het snelst door ze een paar minuten in lauwwarm water te leggen. Dep daarna met keukenpapier. En nu de daadwerkelijke bereiding van het gerecht. Zet de waterkoker alvast aan met een liter water. Zet een pan op

het vuur met daarin de kokosmelk. Voeg de rijst erbij en eventueel een beetje zout en breng aan de kook. Zet op laag vuur zodra de melk kookt. Dop ondertussen de sperziebonen en halveer deze alvast. Doe deze bonen met het water uit de waterkoker in een pan. Breng opnieuw aan de kook. Laat 8 minuten koken. Proef daarna de bonen. Ze moeten nog wel iets knapperigs hebben en niet te zacht worden. Roer tussendoor een keer door de kokosrijst en kijk of de pan niet te gauw droog kookt. U kunt altijd een beetje water bijvoegen als het vocht te snel verdampt. Snipper de ui fijn. Verhit olijfolie in een pan en bak daarin de ui op laag vuur. Plet de knoflookteentjes en pel deze. Snijd de knoflook fijn. Voeg deze bij de uien. Snijd ondertussen de rode paprika en de Spaanse peper fijn. Voor een heel pittig gerecht haalt u de zaadjes niet uit de peper. Als u dat liever niet heeft, haalt u de zaadjes er juist uit. Voeg de paprika en de peper bij het uien-knoflookmengsel. Laat 1 à 2 minuten meebakken en voeg vervolgens de garnalen toe. De garnalen zijn gaar zo gauw ze roze worden. Giet de sperziebonen af als deze gaar zijn en voeg de bonen bij de garnalen en andere groenten in de pan. De kokosrijst hoeft u niet af te gieten. Als het goed is, is veel vocht verdampt en kunt u de rijst zo in de pan gieten bij de andere ingrediënten. Het beetje kokosmelk dat nog over is, kunt u als soort sausje bij het gerecht gebruiken. Pak de limoen. Rol deze een paar keer over het aanrecht of tussen je beide handen. Dan komt er meer sap uit. Halveer de limoen en knijp beide helften leeg boven de pan met garnalen en kokosrijst. Roer het geheel nog een keer goed om het sap door het gerecht te mengen. Proef het gerecht en voeg nog zout en peper naar smaak toe. De Spaanse peper is al best pittig, dus wees voorzichtig met het toevoegen van extra peper. U kunt het gerecht serveren. Eet smakelijk!

tip

Als u niet van heel pittig eten houdt, kunt u de Spaanse pepers ook vervangen door zoete chilisaus. Roer dat goed door het gerecht heen zodat de chilisaus zich mengt met de kokosmelk en er een lekker sausje ontstaat. Ook voor deze variant geldt: eet smakelijk!