Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2008/4
PREVENTIEF ONDERHOUD VOOR EEN LANGER LEVEN
Bedrijfsafvalwater is een welkom ingrediënt
4
Minder hinder, geen extra maar evidentie
6
2
INHOUD
ANTWERPSE RUIEN SLEPEN VLAAMSE MONUMENTENPRIJS IN DE WACHT
4
Bedrijfsafvalwater een welkom
8
Klein, maar even performant
ingrediënt
Het rioolwater van afgelegen woonwijken vraagt om
Bedrijven met een eigen waterwinning
een eigen zuiveringsaanpak.
kunnen onder bepaalde voorwaarden hun afvalwater laten zuiveren op
10 Preventief onderhoud voor een langer leven
onze rioolwaterzuiveringsinstallaties.
Een deel van de elektromechanische apparatuur van Aquafin heeft ondertussen de kritische grens van vijftien
5
Collectorwerken in Mechelen brengen
jaar bereikt, waardoor levensduurverlengend onderhoud
verder verademing voor de Zenne
steeds belangrijker wordt.
In Mechelen legt Aquafin een collector aan langs de E19, die het
12
Waterstofsulfide, een sluipend gevaar
afvalwater van 18.800 Mechelaars
Waterstofsulfide is niet alleen erg giftig, maar tast ook
moet opvangen en naar de
beton en metalen aan.
zuiveringsinstallatie in MechelenNoord voeren.
14
Geliefd of gehaat: de aalscholver De jongste jaren is de aalscholverpopulatie in België terug
6
Minder Hinder, geen extra
sterk toegenomen, tot vreugde van de vogelliefhebbers,
maar evidentie
maar vaak ook tot wanhoop van viskwekers en hengelaars.
In september reikte Aquafin voor
Een reportage van Misjel Decleer.
de tweede keer zijn Minder Hinder award uit aan de aannemer die
16
Zuiveringsslib gegeerd als brandstof en als grondstof
het meest omgevingsvriendelijk
Gedroogd slib is geen afval, maar heeft een commerciële
tewerk ging.
waarde als brandstof en als grondstof.
3
tNadat
het slijk van honderden jaren uit de ruien was verwijderd, werd de ondergrondse schoonheid pas zichtbaar.
Foto: K. De Coster
De Antwerpse ruien kennen een lange geschiedenis. Van bevaarbare kanaaltjes evolueerden ze tot overdekte riolen, die nu gesaneerd worden door Aquafin. Een werftoezichter van Aquafin en de stadsarchitect zagen het potentieel van de ruien als toeristische attractie in. Al snel wisten ze ook het Antwerpse stadsbestuur voor hun idee enthousiast te maken. De stad zette een heel project op poten, dat afgerond werd met de inrichting van het ruihuis, de vertrekplaats voor de geleide bezoeken. Op korte tijd werd de verkenning van het ondergrondse Antwerpen een toeristische topper. De kwaliteit van de restauratie en de publieksvriendelijkheid van het project charmeerden ook de jury die de Vlaamse Monumentenprijs uitreikt. Tijdens het slotfeest van Open Monumentendag 2008 riep Vlaams Minister Dirk Van Mechelen het ruienproject uit tot de winnaar van deze editie.
l
VOORWOORD Tot voor kort waren alle ogen gericht op
De meeste elektromechanische onderdelen van onze pompstations
de uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur
en zuiveringsinstallaties blijken echter langer mee te gaan dan
van het Vlaamse gewest. Inmiddels zijn
voorzien. Aquafin heeft daarom aan het Vlaamse Gewest
de eerste constructies van Aquafin alweer
voorgesteld om niet alle apparatuur automatisch te vernieuwen,
15 jaar oud, waardoor onderhoudskosten
maar te wachten tot vervanging echt noodzakelijk is. Door te
en ook vervangingsinvesteringen meer
investeren in studiewerk (p. 12) en in managementtechnieken die
op de voorgrond komen. Volgens het
de levensduur van ons patrimonium verlengen (p. 10), kunnen
technisch plan dat vóór de uitvoering van
vervangingskosten vaak tot ver buiten deze periode uitgesteld
elk project wordt opgemaakt, komt alle
worden. Omdat de kosten lager liggen dan verwacht, biedt
elektromechanische apparatuur vanaf
Aquafin het gewest ook de mogelijkheid om de vervangings-
die leeftijd namelijk in aanmerking voor
investeringen die we wel moeten doen niet ineens terug te
vernieuwing. Het aantal constructies
betalen, maar te spreiden over 15 jaar. Zo krijgt het gewest
dat de kritische grens van 15 jaar bereikt,
meer ademruimte om te investeren in de verdere uitbouw en
zal de volgende jaren uiteraard sterk
de optimalisatie van de zuiveringsinfrastructuur.
toenemen. Luc Bossyns gedelegeerd bestuurder
l
4
BEDRIJFSAFVALWATER IS EEN WELKOM INGREDIËNT t
De kosten voor
contracten voor verwerking van bedrijfsafvalwater bij Aquafin
een eigen water-
coördineert. “Bij regenbuien zitten veel rioolstelsels in Vlaanderen
zuivering liggen
zo vol, dat een extra debiet op dat moment de kans vergroot dat er
vaak hoger dan
ongezuiverd water uit de riolering in een beek of rivier overstort.
de prijs die
Om dat te vermijden, wordt in de milieuvergunning van zo’n bedrijf
een bedrijf aan
opgenomen dat het pas op een zuiveringsinstallatie mag lozen,
Aquafin betaalt.
als het een bergingsbekken bouwt dat groot genoeg is om het
Foto: Jan Locus
vergunde debiet van één dag op te vangen. Bij hevige regenval gaat het afvalwater dan niet naar de zuiveringsinstallatie, maar wordt het tijdelijk gestockeerd in het bergingsbekken op het bedrijfsterrein. Zes bedrijven hebben ondertussen voor deze optie gekozen.”
Aanpassingen bij Aquafin Bedrijven met een eigen waterwinning kunnen In sommige gevallen zijn er aanpassingen op de rioolwater-
onder bepaalde voorwaarden hun afvalwater
zuiveringsinstallatie zelf nodig, voordat een bedrijf zijn afvalwater er mag laten verwerken. “Als een zuiveringsinstallatie
laten zuiveren op onze rioolwaterzuiveringsinstallaties.
onvoldoende restcapaciteit heeft, kan een bedrijf ervoor kiezen om
Een interessante oplossing voor het bedrijf,
is zo’n uitbreiding nog maar op één installatie nodig gebleken.
mee te betalen voor een uitbreiding,” weet Erik Poppe. “Tot nu toe Soms is de installatie wel groot genoeg, maar nemen de
die vaak ook voordelig is voor Aquafin.
operationele kosten van Aquafin toe door de samenstelling van het bedrijfsafvalwater. Die kosten worden dan doorgerekend. Tot nu toe hebben zes bedrijven voor deze optie gekozen.”
Huishoudelijk afvalwater moet – anders dan u misschien dacht – voldoende vuil zijn voor een optimaal zuiveringsresultaat.
Voor de betrokken bedrijven is het een gemak om zich geen zorgen
De vuilvracht in het water wordt afgebroken door micro-
meer te moeten maken over de zuivering van hun afvalwater,
organismen. Als die vuilvracht laag is, dan worden deze
maar het grootste voordeel voor hen is van financiële aard.
organismen eigenlijk op dieet gezet, waardoor ze hun werk niet
De kosten die verbonden zijn aan de bouw en exploitatie van
optimaal kunnen doen. Bedrijfsafvalwater dat qua samenstelling
een eigen zuivering, zouden vele malen hoger liggen dan de prijs
vergelijkbaar is met huishoudelijk afvalwater, is vaak meer dan
die ze voor de verwerking door Aquafin betalen. Het sanerings-
welkom op onze rioolwaterzuiveringsinstallaties. Natuurlijk zijn
besluit van 2005 geeft deze bedrijven ook nog een ander voordeel.
daar wel voorwaarden aan verbonden.
Door een contract af te sluiten met Aquafin wordt hun een vergoeding aangerekend die nu gelijk is aan de milieuheffing. Deze vergoeding is voor hen – in tegenstelling tot de milieuheffing –
Maatregelen op de bedrijfssite
een aftrekbare kost in de vennootschapsbelasting. Ook dat is meegenomen, natuurlijk.
“Als de biologische zuurstofvraag van het bedrijfsafvalwater hoger ligt dan 500 mg/l, moet het bedrijf een ecologisch verantwoord transport verzekeren”, vertelt Erik Poppe, die de afsluiting van
l
5
COLLECTORWERKEN IN MECHELEN BRENGEN VERDER VERADEMING VOOR DE ZENNE In Mechelen legt Aquafin een collector aan
Gezien de omvang van het project, worden de werken gefaseerd uitgevoerd. Zowel de stad Mechelen als Aquafin besteden extra
langs de E19, die het afvalwater van 18.800 inwoners
aandacht aan hinderbeperkende maatregelen voor de inwoners van Mechelen-Zuid en Hombeek. Voor het doorgaande verkeer
moet opvangen en naar de zuiveringsinstallatie
worden de nodige omleidingen voorzien.
in Mechelen-Noord voeren. Voorlopig stroomt al dat water nog ongezuiverd in de Zenne.
De Zenne doorkruist de drie gewesten en vier provincies, tot ze na 103 km in het Zennegat, ten noorden van Mechelen, uitmondt in de Dijle. In haar stroomgebied wonen anderhalf miljoen mensen. Hoewel de waterkwaliteit van de Zenne er serieus op vooruit is gegaan sinds de opstart van Belgiës grootste zuiveringsinstallatie in Brussel-Noord, is er nog heel wat werk aan de winkel voor de Zenne terug de naam rivier waardig is.
Zwart punt aangepakt
s
Greet Geypen, schepen van Openbare Werken in Mechelen en Gaby Rappoort, verantwoordelijke Minder Hinder bij Aquafin,
Begin augustus ging Aquafin van start met de uitvoering van het
volgen de omvangrijke werken nauwgezet op.
project “Collector E19”, één van de laatste grote collectorwerken die nog moeten uitgevoerd worden in Vlaanderen om te voldoen aan de Europese richtlijn Stedelijk Afvalwater.
Vooruitblik
“De collector komt, zoals de naam al zegt, langs de E19 te liggen,
Aquafin heeft nog verschillende andere projecten op stapel staan
vanaf Mechelen-Zuid tot aan de Leuvensevaart nabij Mechelen-
die samen een aanzienlijke invloed op de Zenne hebben. “In het
Noord. Het totale traject beslaat zo’n 7 km. Deze verzamelriool zal
zuiveringsgebied Grimbergen zijn al heel wat werken uitgevoerd.
het afvalwater transporteren van een equivalent van maar liefst
Zemst en Vilvoorde werden op het collecteringsnetwerk aangesloten,
18.800 inwoners uit Mechelen-Zuid en deelgemeente Hombeek”,
waardoor nu al 60.000 van de voorziene 100.000 inwonersequivalent
weet bekkenverantwoordelijke Ingrid Cattrel. “Tijdens de uitvoering
naar de zuiveringsinstallatie worden gevoerd. Binnenkort komt
van het project moeten er letterlijk heel wat obstakels overwonnen
daar nog de vuilvracht van Wemmel bij”, vertelt Ingrid Cattrel.
worden. Zo moet het vuile water een hoogteverschil overbruggen
“Een volgende stap is de aanleg van collector Vlezenbeek, die de
op weg naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Mechelen-Noord.
lozingspunten op de Vlezenbeek aanpakt door het afvalwater naar
Om dat mogelijk te maken, bouwen we drie pompstations die het
RWZI Sint-Pieters-Leeuw te voeren. Het Brusselse Gewest legt
afvalwater voortstuwen. Waar de collector de Zenne, de E19 en
tegelijkertijd een collector aan richting RWZI Brussel-Zuid. Ook de
de spoorweg kruist, kan de riool niet in een open sleuf worden
aansluiting van Sint-Genesius-Rode op RWZI Beersel, via een collector
aangelegd. De afvalwaterbuis wordt er onder de grond doorgeperst.”
langs de Molenbeek, zal de Zenne weer een stukje schoner maken.” l
6
MINDER HINDER Een vlot verloop van rioleringswerken vraagt om een goede voorbereiding. De inzet van de aannemer tijdens de uitvoeringsfase, is even belangrijk om het verloop van de werken voor de buurtbewoners zo aangenaam mogelijk te houden. Daarom beloonde Aquafin
s
Foto v.l.n.r.: Dirk De Waele, directeur Infrastructuur bij Aquafin, Sammy Wuyts, raadgever begroting op het kabinet Leefmilieu, Ivan en Hendrik
de aannemer die het voorbije jaar
Vanlerberghe, de award winnaars, Ivo Van Vaerenbergh, voorzitter van de Raad van Bestuur van Aquafin en Luc Bossyns, gedelegeerd bestuurder
het meest omgevingsvriendelijk tewerk ging opnieuw met
van Aquafin. Foto's: Jan Locus
Aquafin is met zijn Minder Hinder-programma de voorbije jaren een voortrekker geworden op het gebied van hinderbeperking
een Minder Hinder award.
tijdens de uitvoering van werken. Een goede coördinatie en communicatie staan daarbij centraal. “De meeste Minder Hindermaatregelen zijn ondertussen verwerkt in de bedrijfsprocessen van Aquafin, of in de bijzondere bestekken voor de aannemers,” weet Dirk De Waele, directeur Infrastructuur bij Aquafin. “Om buurtvriendelijk werken nog verder aan te moedigen, reikt Aquafin sinds 2007 ook een award uit aan de aannemer van rioleringswerken die het best presteerde op een aantal criteria die wij belangrijk vinden.”
MINDER HINDER
AWARD
Dit jaar kwam Vanlerberghe Aannemingen bvba uit Diksmuide als winnaar uit de bus. De tweede plaats is voor Aclagro N.V., de derde plaats voor Wegenwerken De Moor NV. Aclagro was vorig jaar ook al genomineerd.
7
GEEN EXTRA MAAR EVIDENTIE Strenge criteria De beoordelingsprocedure laat niets aan het toeval over. Onze eigen interne jury wordt daarvoor versterkt met vertegenwoordigers van Bouwunie, VCB en Vlawebo. “Eerst kennen we een score toe aan de veiligheidsstatistieken van de aannemers,” legt Dirk De Waele uit. “Daarna bekijken we per uitgevoerd project het aantal schadegevallen en de ernst ervan, het aantal noodoproepen en het aantal klachten. Maar wat het zwaarst doorweegt, is de Minder Hinder-evaluatie die alle technische partners invullen die betrokken waren bij de uitvoering van het project. Daarin wordt de aannemer beoordeeld op zijn naleving van de besteksvoorschriften, de informatiedoorstroming en zijn eigen initiatieven om de hinder te beperken. Een eerder technische beoordeling, maar om ons beleid bij te sturen,
LEREN UIT TEVREDENHEIDSONDERZOEKEN
houden we ook rekening met de mening van de buurtbewoners.” Het begrip Minder Hinder is niet nieuw bij Aquafin, maar sedert twee jaar krijgt het wel een veel diepgaander invulling. “Wat vroeger een extraatje was, is nu
Inzet van alle partijen
noodzaak geworden,” verklaart Minder Hinder verantwoordelijke Gaby Rappoort. “De besturen van steden en gemeenten verwachten meer inspanningen om hinder
Op 25 september mochten Ivan en Hendrik
te vermijden. Ook de burgers zelf zijn een stuk mondiger geworden en vinden het
Vanlerberghe de tweede Minder Hinder award
– terecht – vanzelfsprekend om goed geïnformeerd te worden. Onze vernieuwde
van Aquafin in ontvangst nemen. Vader en zoon
website met werfinformatie telt maandelijks ongeveer 10.000 bezoekers, waarbij
geloven sterk in overleg tussen alle partners op
‘Werken in uitvoering’ in de top 3 van meest geraadpleegde items staat.”
de werf. Hendrik Vanlerberghe: “Dat stimuleren we al jarenlang op al onze werven, niet alleen
Een consequente communicatie met buurtbewoners via infovergaderingen en
op die van Aquafin. De meeste coördinatie-
infobrieven, moet leiden tot een vlotter projectverloop. Of dat ook werkelijk
vergaderingen wonen we trouwens zelf bij.
het geval is, meet Aquafin aan de hand van tevredenheidsonderzoeken onder
Het is altijd beter om vooraf wat langer te
de buurtbewoners bij het einde van elk project. “Daarin gaan we na of de
discussiëren, dan achteraf nog problemen te
communicatie-inspanningen van Aquafin en de aannemer voldoende waren,
moeten oplossen. Deze award hebben we echter
of de woningen goed bereikbaar bleven en of het openbaar en privé-domein in
niet alleen aan onszelf te danken. De werf-
de oorspronkelijke staat hersteld werden”, vat Gaby Rappoort samen. “Het voorbije
toezichters en ook de projectleiders van
jaar hebben we bijna 70 tevredenheidsonderzoeken uitgevoerd, waarvoor we zo’n
Aquafin hebben zich evengoed ingespannen.
18.000 enquêteformulieren verspreid hebben. Gemiddeld stuurde 8 % het formulier
De inzet moet van alle partijen komen.”
ingevuld terug. De resultaten zijn doorgaans bevredigend. In de toekomst willen we nog meer burgers en handelaars als afgevaardigden laten deelnemen aan werfvergaderingen. Dat kan de verstandhouding alleen maar ten goede komen.” l
8
KLEIN MAAR EVEN PERFORMANT Het rioolwater van afgelegen woonwijken vraagt
Een klassieke zuiveringsinstallatie behandelt vuilvrachten van stedelijke gebieden. Minimum komt er het rioolwater van een
om een eigen zuiveringsaanpak. De voorbije jaren
equivalent van 2000 inwoners toe, maar de capaciteit kan gemakkelijk oplopen tot meer dan 100.000 inwoners, of zoals
kwamen er steeds meer nieuwe systemen op de markt
in Brussel-Noord, tot meer dan één miljoen inwoners. Daartegenover staan de individuele zuiveringsinstallaties, die het
en veranderden ook de zuiveringsnormen.
vuile water behandelen van woningen die zó afgelegen liggen, dat ze niet op de riolering kunnen worden aangesloten.
Om op die wijzigingen in te spelen, stelde Aquafin De zuivering van het rioolwater van afgelegen woonwijken,
een nieuwe procesmatrix op, die ondertussen
vraagt ook weer om specifieke technologieën. De proceskeuze is ook hier afhankelijk van de hoeveelheid te zuiveren afvalwater
zijn deugdelijkheid al heeft bewezen.
en van de lozingsnormen voor het gezuiverde water. Maar ook andere factoren spelen mee, zoals de investerings- en exploitatiekosten van een systeem, de beschikbare oppervlakte en de impact op de omgeving. Zeker voor deze landelijke buurten is ook de inpasbaarheid in het landschap een belangrijk criterium.
9
t
Het zuiverende rietveld op KWZI Moerbeke-Kruisstraat kort na
De waterstroom wordt dan op de zuiveringsinstallatie
de aanplanting. Foto's: Jan Locus
opgesplitst. Eenderde – ongeveer de hoeveelheid afvalwater bij droog weer – wordt door het technische
Standaardisatie
systeem gezuiverd en krijgt nog een nazuivering in het rietveld. De overige tweederden worden ineens naar
Om de exploitatie van onze installaties te vereenvoudigen, kiest
het rietveld geleid om daar zo goed mogelijk gezuiverd
Aquafin zoveel mogelijk voor dezelfde technologieën in dezelfde
te worden. Het mengsel van alle gezuiverde water
omstandigheden. Voor kleine installaties is dat niet anders.
voldoet dan aan de normen.”
“Als de te behandelen vuilvracht niet groter is dan een equivalent van honderd inwoners, kiezen we voor wortelzonerietvelden”, vertelt
Als de vuilvracht die moet worden gezuiverd groter
Ann-Sofie Vandendriessche, studieverantwoordelijke Onderzoek
is dan een equivalent van duizend inwoners, bouwt
en Productontwikkeling. “Daarin wordt het rioolwater gezuiverd
Aquafin een omloopreactor. “Dat is ook nog een vrij
door bacteriën, die leven op de wortels van het riet en het grind
compact systeem, dat qua proces vergelijkbaar is
waarop het riet wordt geplaatst. Een rietveld is echter niet
met de klassieke installatie in stedelijke omgevingen,
geschikt om stikstof en fosfor te verwijderen, en ook niet om
die het afvalwater zuivert door middel van actief slib”,
grote vuilvrachten te behandelen. De benodigde oppervlakte zou
vervolgt Ann-Sofie. “In dat slib zitten miljoenen micro-
dan veel te groot worden.”
organismen, die de vervuiling in het water als voedsel gebruiken. In kwetsbare gebieden worden soms extra
t
De biorotor op KWZI Moerbeke-Kruisstraat.
normen voor fosfor- en stikstofverwijdering opgelegd. In dat geval kiezen we meestal voor een membraanbioreactor, een systeem waarbij het water door microscopisch kleine openingen in de membranen geperst wordt.”
Omgevingsvriendelijk De zuiverende rietvelden zien er uiteraard natuurlijk uit. De technische systemen worden zoveel mogelijk ondergronds gebouwd en overkapt om geur- en geluidshinder te vermijden. Zo kan de installatie in alle stilte en onopvallendheid haar werk doen. “Zuiveringsinstallaties die volgens de nieuwe procesmatrix werden gebouwd, zijn al operationeel in Als de hoeveelheid te behandelen rioolwater groter is dan
Sint-Pietersveld, Moerbeke-Kruisstraat, Loker, Dikkelvenne
honderd inwonersequivalent maar kleiner dan duizend, kiest
en Lebbeke-Rooien. De kwaliteit van het het gezuiverde
Aquafin voor een technische installatie, die gevolgd wordt door
water voldoet er aan de verwachtingen. De installaties
een wortelzonerietveld. “Die technische installatie is meestal een
verwijderen zelfs heel wat stikstof uit het water,
biorotor of een SAF (submerged aerated filter), een systeem waarin
ook al is dat voor deze hoeveelheid afvalwater niet
de vuilvracht wordt afgebroken door een biofilm van bacteriën”,
verplicht, en zijn ze er niet voor ontworpen”, besluit
vertelt Ann-Sofie. “Bij droog weer zorgt het rietveld alleen voor
Ann-Sofie Vandendriessche.
een bijkomende zuivering. Bij regenweer is de hoeveelheid te behandelen water meestal veel groter, aangezien de meeste riolen in Vlaanderen nog steeds zowel afval- als regenwater transporteren.
l
10
Tot voor enkele jaren lag de nadruk op de uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur voor rioolwater in Vlaanderen. Ondertussen zijn de eerste constructies van Aquafin alweer vijftien jaar oud, en wordt levensduurverlengend onderhoud steeds belangrijker.
In de pompstations zijn alle kritische procesonderdelen gedefinieerd.
u
Foto's: Jan Locus
PREVENTIEF ONDERHOUD VOOR EEN LANGER LEVEN Nu de belangrijste werken voor de
“Een doorgedreven preventief onderhoud van de belangrijkste
uitbouw van het collectorenstelsel achter
installatie-onderdelen moet ons in staat stellen om de levensduur
de rug zijn en bijna alle grote zuiverings-
van onze installaties te verlengen en onze middelen optimaal in te
installaties hun werk doen, komt het
zetten,” verklaart Kris Laureys, hoofd Onderhoud. “We hebben
onderhoud van onze infrastructuur meer
gekozen voor de invoering van een risico-beperkend onderhoud,
en meer op het voorplan. Bij bouwkundige
waarbij de bedrijfseconomische functie van de elektromechanische
constructies duurt het gemiddeld vijftig
apparatuur en de bouwkundige constructies het uitgangspunt is.
jaar voordat ze aan renovatie toe zijn.
Daarbij vragen we ons telkens af: welk risico lopen we als
Voor elektromechanische apparatuur
een onderdeel van een apparaat of constructie faalt? Als dat risico
bedraagt de gemiddelde levensduur maar
groot is, gaan we na of we dat falen door gericht onderhoud
zo’n vijftien jaar. Ondertussen beginnen
kunnen voorkomen, of, als dat niet het geval is, of we het falen
de eerste elektromechanische onderdelen
kunnen zien aankomen om tijdig maatregelen te nemen.”
van onze installaties die kritische grens te bereiken. De volgende jaren komt Aquafin dus voor zeer veel herinvesteringen te staan.
Kritisch of niet Bij risico-beperkend onderhoud gaat het grootste deel van de beschikbare tijd naar het voorkomen van falingen van de essentiële procesonderdelen.
11
“Preventief onderhoud kan je uiteraard
“De faling kan een lichte kortstondige overschrijding tot gevolg hebben, maar
vooraf plannen, waardoor je ook de
ook een lichte langdurige overschrijding of een zware overschrijding binnen de
reistijden van de technisch medewerkers
storingsreactietijd van de operator. Zoals zo vaak geldt ook voor het onderhoud
kan optimaliseren”, duidt Kris Laureys. “In de
van de infrastructuur van Aquafin de 80 – 20 regel: slechts 20% van alle
meeste fabrieken sta je na maximum tien
installatie-onderdelen is van kritisch belang om de bedrijfsdoelstellingen te halen.”
minuten lopen of rijden bij het kapotte procesonderdeel, maar onze infrastructuur ligt verspreid over heel Vlaanderen.
Kosten en baten
Onze onderhoudsdienst telt zo’n zestig medewerkers, met onderhoudsploegen in
Niet kritische-onderdelen moeten idealiter vooral een verzorgend onderhoud
Aartselaar, Lokeren, Houthalen en Oostende.”
krijgen. Het ‘keep it cool and clean’ principe komt vooral neer op inspecteren, smeren, net houden en de nodige bouten vastdraaien. Kris Laureys: “Het lijkt
Aquafin beheert alleen al aan eigen
misschien raar om in een pompstation alleen maar de kritische onderdelen
infrastructuur ruim 4.000 km leidingen,
grondig te onderhouden, als je daar dan toch bent. Alle elektromechanische
een kleine 1.000 pompstations en 228
onderdelen onderhouden, duurt toch maar een kwartier langer? Maar als je
zuiveringsinstallaties. Alle onderdelen van
ziet dat Aquafin bijna 1.000 pompstations in dienst heeft; kost je dat al gauw
onze zuiveringsinstallaties of pompstations
3.750 extra werkuren, of 468 werkdagen die nuttiger besteed hadden kunnen
even intensief onderhouden is onmogelijk.
worden. Kritische installatie-onderdelen zijn er namelijk genoeg; je moet de
De werken worden daarom geprioriteerd
inspanningen afwegen tegen wat het je oplevert.”
en gebudgetteerd door per installatie te beoordelen welke risico’s aanvaardbaar zijn en welke niet.
t
Het systeem van risico-beperkend onderhoud is eerst ingevoerd voor alle elektromechanische apparatuur, zowel op zuiveringsinstallaties als in pompstations.
“Per toestel kijken we na in welke mate een faling van één van de onderdelen één van de bedrijfsrisico’s tot gevolg heeft,” legt Kris Laureys uit. “Het risico op lichamelijke schade voor medewerkers en burgers, of materiële schade voor de maatschappij, staat uiteraard bovenaan, gevolgd door een kwaliteitsvermindering van het gezuiverde water. Op de derde plaats komt een verlies aan verwerkingscapaciteit voor het afvalwater. Bijkomend willen we meerkosten voor herstellingen of noodmaatregelen vermijden, en immateriële schade als geur- en geluidshinder of imagoverlies voorkomen.”
Op de rioolwaterzuiveringsinstallaties en in de pompstations zijn alle kritische toestellen ondertussen gedefinieerd en zijn de preventieve onderhouds-
Het beschikbare onderhoudsbudget wordt
plannen in werking. Voor de slibverwerkende installaties en de slibdrogers
verdeeld volgens de risico-factor die aan
moet er nog verder aan de plannen gesleuteld worden. Als die op punt staan,
een faling wordt toegekend. “Binnen elke
wordt de oefening herhaald voor het collectorenstelsel. “Bij de invoering van
risico-groep zijn de mogelijke gevolgen van
risico-beperkend onderhoud kreeg de elektromechanische apparatuur onze
een faling vastgelegd, gaande van weinig
prioriteit,” besluit Kris Laureys. “De levensduur van bouwkundige installaties
impact tot zeer veel impact,” vervolgt
ligt immers een stuk hoger dan die van elektromechanische apparatuur.”
Kris Laureys. “Een toestel kan bij faling bijvoorbeeld helemaal geen impact hebben
Het uiteindelijke doel is de invoering van een pro-actief onderhoudsprogramma
op de kwaliteit van het gezuiverde water,
voor de volledige infrastructuur van Aquafin, dat met zo veel mogelijk
of een lichte achteruitgang veroorzaken
preventief werk en zo laag mogelijke onderhouds- en herstellingskosten
zonder dat de normen overschreden
voldoet aan de normen van Aquafin voor beschikbaarheid, betrouwbaarheid,
worden.”
veiligheid, milieu en kwaliteit.
l
12
WATERSTOFSULFIDE
EEN SLUIPEND GEVAAR Betoncorrosie
veroorzaakt
door
de
Niet alle riolen krijgen in dezelfde mate te maken met de vorming
productie van waterstofsulfide, is een
van dit gas. Collectoren worden bij voorkeur met een licht
wereldwijd probleem in rioolstelsels.
verval aangelegd, zodat het afvalwater met behulp van de
Tijdens het transport van het rioolwater
zwaartekracht vanzelf van een hoger naar een lager gelegen punt
naar de zuiveringsinstallatie, beginnen de
kan stromen. In deze gravitaire riolen komt het afvalwater
bacteriën in het water al met de afbraak
meestal voldoende met lucht in contact om het verbruik van
van de vuilvracht. Tijdens dat proces
zuurstof door bacteriën te compenseren. Omdat Vlaanderen
verbruiken ze zuurstof. Als alle lucht in de
een vlak gebied is, is het toch vaak nodig om het afvalwater over
riool opgebruikt is, moeten ze overstappen
grote afstanden omhoog te stuwen. Daarvoor wordt er gebruik
op gebonden zuurstof om te kunnen
gemaakt van persleidingen, smalle buizen die het rioolwater
ademen. Het sulfaat in het rioolwater
onder druk vervoeren. In deze leidingen is er geen spontane
wordt dan omgezet in waterstofsulfide.
herbeluchting van het water. Afhankelijk van de diameter en
Als het vrijkomt in de atmosfeer, geeft het
het pompdebiet kan het een aanzienlijke verblijftijd hebben
de bekende rotte-eieren-geur af.
in langere persleidingen, wat de kans op de vorming van waterstofsulfide vergroot.
13
“Op sommige zuiveringsinstallaties waar het afvalwater via persleidingen wordt aangevoerd, is de geur van rotte eieren eveneens merkbaar. In de dienstgebouwen
In de riool kunnen zich allerlei
hangt dan ook een gasdetector om de medewerkers indien nodig te waarschuwen voor te hoge concentraties.”
dampen of gassen vormen, Waterstofsulfide is indirect ook verantwoordelijk voor schade aan de infrastructuur van
waarvan waterstofsulfide wellicht
Aquafin. “Tussen een persleiding en de daaropvolgende collector zit een uitstroomput, waarin het waterstofsulfidegas langzaam wordt vrijgegeven aan de rioolatmosfeer.
het best bekend is. Dit gas met
Een deel ervan zal terug oxideren tot sulfaat, omdat het afvalwater in deze put en de daaropvolgende collector terug zuurstof kan opnemen. De resterende waterstofsulfide
de geur van rotte eieren is niet
wordt echter opgenomen door de wand van de buis”, legt Sven Smolders uit. “Daarop bevinden zich ook weer micro-organismen, die het gas omzetten naar
alleen erg giftig, maar tast ook
zwavelzuur. Dit zuur reageert met componenten in de betonnen wand en verlaagt zo aanzienlijk de levensduur van de buizen. Op plaatsen waar er veel turbulentie is, wordt
beton en metalen aan.
er meer gas aan de lucht afgegeven en treedt er dus meer corrosie op. Ook metalen worden door het gas aangetast. Dat is duidelijk te zien aan een deel van de gietijzeren putdeksels. Het gas reageert echter ook met koper en zilver, wat problemen oplevert
t
Tijdens een rioolinspectie moeten alle
voor de elektrische instrumenten op sommige zuiveringsinstallaties. Zelfs bij zeer lage
medewerkers van Aquafin gewapend
concentraties worden koperen draden en printplaatjes aangetast, met kortsluitingen
zijn met een gasdetectietoestel en een
of een uitval van de installatie tot gevolg.”
noodzuurstofpak. In hoge concentraties is waterstofsulfide niet te ruiken, maar kan het wel zeer ernstige gevolgen voor
Voorkomen is beter dan genezen
de gezondheid hebben. © Foto: S-M Peeters
Nu het bestaande collectorennetwerk in Vlaanderen hier en daar alweer begint te verouderen, worden de effecten van de vorming van waterstofsulfide zichtbaar. De kost om rioleringen die aangetast zijn door corrosie te vervangen of te herstellen ligt erg hoog. De nadruk ligt dus op preventieve maatregelen.
Schadelijk voor de mens
Sven Smolders: “Overal ter wereld wordt er met verschillende methodes geëxperimenteerd om de levensduur van de riolen te verlengen. Op de eerste plaats wil Aquafin voorkomen
“Afdalen in uitstroomputten van persleidingen
dat de bacteriën in het rioolwater op zoek moeten gaan naar gebonden zuurstof om
is dus niet zonder risico. De medewerkers van
te kunnen ademen. Dat is mogelijk door lucht te injecteren in de persleiding. Verder kan
Aquafin zijn steeds alert voor de mogelijke
de uitstroomconstructie na de persleiding verhoogd worden. Als het rioolwater van
aanwezigheid van waterstofsulfide. In heel
een meter hoog of meer naar beneden stort, wordt er door contact met de lucht en
kleine concentraties geeft het gas een
de turbulentie terug veel zuurstof in het water gebracht en kunnen sulfiden terug
onaangename geur af, maar in hogere
geoxideerd worden. Verder kunnen we de buis beschermen tegen de gevolgen van
dosissen kan het gas dodelijk zijn voor wie ermee
de vorming van waterstofsulfide. Afhankelijk van de verblijfsduur van het rioolwater,
in aanraking komt”, weet Sven Smolders,
kunnen we zorgen voor een kortere of langere plastieken bescherming van de buiswand
studieverantwoordelijke bij de afdeling O&PO.
dan nu het geval is. Die bescherming kan ook op grotere afstand nog aangebracht
“Het is dus absoluut noodzakelijk om in de
worden op bochten in de collectoren, waar gewoonlijk meer corrosie optreedt. Als we
riool een gasdetectietoestel en een nood-
de levensduur van de riool kunnen verlengen, sparen we in de toekomst heel wat
zuurstofpak mee te nemen en vergezeld te
renovatie- en vervangingskosten uit.”
zijn van voldoende getrainde collega’s.”
l
14
GELIEFD OF GEHAAT
DE AALSCHOLVER De jongste jaren is de aalscholverpopulatie in België
Als kustbewoner leerde ik de aalscholver vooral kennen als wintergast in de Oostendse Spuikom, een waterplas in het
terug sterk toegenomen, tot vreugde van
oostelijke deel van de stad van zo’n tachtig hectare, die ooit aangelegd was om de havengeul slibvrij te houden. Tijdens gure
de vogelliefhebbers, maar vaak ook tot wanhoop
winterdagen zocht ik deze locatie op om zeldzame noordelijke vogels te observeren. Het feest begon pas goed als alle grachten
van viskwekers en hengelaars.
en vijvers dichtvroren en er zich zelfs ijslaagjes vormden op het zilte water. De vogels troepten dan samen rondom de sluizen, waar het water meestal ijsvrij bleef. Tot vijf soorten futen,
Mijn oudste vogelgids Les oiseaux de la Belgique et
duikeenden van alle slag, zaagbekken, duikers en soms heel wat
la France (1894) verdeelt onze gevederde vrijbuiters in
zeevogels kwamen er dan beschutting en voedsel zoeken.
twee soorten: schadelijk of nuttig. De aalscholver wordt er beschreven als ‘zeer schadelijk’ en ‘te verdelgen’. Na een jarenlange heksenjacht was de
Waterraven
aalscholver in de jaren ’60 in Europa de uitroeiing nabij. De bescherming van deze soort in 1979 via
Op een keer was ik er getuige van een groep aalscholvers die
de Europese Vogelrichtlijn, kwam maar net op tijd.
in het wak keer na keer dikke palingen opvisten en ze na wat
Het herstel van de aalscholver verliep echter zo
geharrewar in één slok doorslikten. Dat was ook de lokale vissers
spectaculair, dat hengelaars en viskwekers deze vogel
niet ontgaan, maar zij haalden geen enkele paling meer boven.
al terug als een bedreiging zien.
De ‘waterraven’ hadden de boel leeggevist. Diezelfde avond waren de aalscholvers alweer op post. Ze vingen er paling na paling,
De explosieve uitbreiding van de populaties kwam er
tot ze met hun zware lijven nauwelijks nog op de vleugels konden.
onder andere na de inpoldering van enorme happen uit de Nederlandse Zuiderzee. Via de aanleg van een
De Spuikom is uitgegroeid tot een prima voedseloord voor
dam evolueerde het gebied van zout naar zoet.
doortrekkende aalscholvers, die er hun vetreserves komen
De moerassen die er ontstonden, trokken al heel gauw
aanvullen. De grootste concentraties vind je er tijdens de
unieke vogelpopulaties aan. Vele honderden kieken-
maanden september en oktober, wanneer hun aantallen tot in
dieven vonden er een rijk gedekte tafel en een ideale
de honderdtallen kunnen oplopen. Vooral bij zonsopgang
nestgelegenheid. Ook kwakken, purperreigers, lepelaars
gaan ze dan in grote eskaders vissen bij het sluizencomplex
en zilverreigers ontdekten de Oostvaardersplassen.
van de plas.
Maar het meest opmerkelijke succes kwam van de aalscholvers, die in het wilgenbroek enorme kolonies vormden, met een hoogtepunt van 8.400 koppels.
15
t
Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Ga vooral zelf eens een kijkje nemen
Terwijl de vogels vooraan duiken, lopen en flapperen de achterste vogels naar de voorlinie. Wat volgt is een spektakel van duikende, slikkende en
op de Spuikom: perfect te combineren
badderende vogels, die elkaar constant observeren terwijl glinsterende sprotjes, platvisjes en paling door hun gulzige kelen glijden. Even plots
met een dagje aan zee.
als de aanzet valt alles weer stil. Enkele vogels ‘zeilen’ nu met half opgeheven vleugels op het water en trekken dan watertrappelend, met zware vleugelslag, naar het oosten van de plas om te gaan drogen op de uitsteeksels van kunstmatige structuren voor de kweek van oesters.
Controverse
Kustbewonende soorten schijnen een voorkeur voor platvis te hebben, maar eigenlijk eten ze alles wat ze te pakken kunnen krijgen. Over de
Nog voor zonsopgang, wanneer de lucht en het reflecterende
impact van aalscholvers op vispopulaties bestaat er heel wat
meer nog in dieppaarse tinten zijn gehuld en de kleine
controverse. Vooral vissers beschouwen de vogels als de schuldigen
silhouetten der vissersbootjes accentueren, komen de eerste
van verminderende vangsten. Viskwekerijen in de nabijheid van
aalscholvers aangevlogen. Het eskader van aalscholvers
broedkolonies lijden overduidelijk schade. Ze werden na de geboorte-
zwemt minutenlang op en neer in een wat zenuwachtig
explosies binnen bestaande of nieuwe kolonies voor het geleden verlies
aandoende afwachtende houding. Er worden wat veertjes
vergoed door de Nederlandse Regering. Bij onderzoek van maaginhoud
geschikt en de koppen worden even onder water gestoken
en braakballen, blijkt echter dat nauwelijks 10% van de verorberde vissen
om de situatie te verkennen. Enkele standvogels zwemmen
enige commerciële waarde heeft. Toch spreekt men op de Zuiderzee van
in de richting van de sluizen, waar ze individueel gaan vissen.
een jaarlijkse consumptie van zo’n honderd ton snoekbaars.
En dan verheft zich plots een lijf, afgezet door wijd gestrekte palmpoten en een waaiervormige staart, dat in een perfect
Als romanticus van beroep geniet ik vooral van enkele onbetaalbare
golvende beweging het water in duikt. In een mum van
dagen vogelgenot. Maar ga vooral zelf eens een kijkje nemen op
tijd zet de hele stoet zich in beweging.
de Spuikom, gewapend met kijker of telescoop: perfect te combineren met een dagje aan zee.
l
16
ZUIVERINGSSLIB GEGEERD ALS BRANDSTOF EN ALS GRONDSTOF Tijdens de biologische zuivering van rioolwater worden grote hoeveelheden slib geproduceerd. Dat restproduct is geen afval, maar heeft een commerciële waarde als brandstof en als grondstof voor de aanmaak van cement.
In een zuiveringsinstallatie wordt de vervuiling in het water afgebroken door een actieve slibmassa, waarin miljoenen bacteriën en andere piepkleine diertjes leven. Deze microorganismen gebruiken de vervuiling in het rioolwater als voedsel. Door de gunstige levensomstandigheden in het afvalwater, groeit de actief slibmassa snel aan. Een deel van het slib kan worden hergebruikt in het zuiveringsproces. Het overtollige slib wordt eerst ontwaterd en dan gedroogd tot pellets, voordat het verder verwerkt wordt.
Colofon V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar
Primeur
Ombudsman: 0472 450 450,
“Het percentage slib dat milieuvriendelijk verwerkt wordt, is de voorbije jaren tot 50%
[email protected]
opgelopen”, verklaart slibadviseur Dina De Vadder. “Zo’n 10% van het ontwaterde slib
Noodnummer buiten de werkuren:
wordt nuttig gebruikt in de afdichtlagen van stortplaatsen. De overige 40% wordt mee
0800 16 603
verbrand in elektriciteitscentrales, waar het andere brandstoffen vervangt. Slib onder de vorm van droge stof, heeft namelijk een energetische waarde gelijk aan die van bruinkool.
Aquafin NV
Momenteel heeft Aquafin een langdurig contract met Electrabel lopen, dat betaald wordt
tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20,
om ons slib te gebruiken voor de productie van elektriciteit. Maar wij hadden het gevoel
[email protected], www.aquafin.be
dat de waarde van onze pellets onderschat werd.”
Gratis abonnement op Aqua op
Het voorbije jaar heeft Aquafin zijn slibkorrels dus voorgesteld aan verschillende bedrijven,
schriftelijke aanvraag.
die mogelijk geïnteresseerd konden zijn. De reacties waren steeds positief. Een samen-
Met een klik op de werf
van een tijdelijke handelsvereniging bleek de interessantste oplossing. Het organische
U kan de uitvoering van de riolerings-
materiaal uit het slib is waardevol als brandstof, terwijl de asresten minerale stoffen
projecten van Aquafin opvolgen via
bevatten die de basis vormen voor cement. CBR plant de bouw van een doseerinstallatie
www.aquafin.be, onder 'werken
en twee slibsilo’s, die Aquafin vanaf 2011 dagelijks met pellets zal bevoorraden.
werking met afvalverwerker Indaver en partner CBR uit de cementindustrie onder de vorm
per gemeente'. “Deze nieuwe overeenkomst levert Aquafin een reductie in de slibafzetkosten op van meer Aqua wordt gedrukt op
dan 500.000 euro per jaar. Indaver en CBR betalen ons immers voor het gebruik van onze
milieuvriendelijk papier.
pellets. Daarmee hebben we een primeur voor West-Europa”, besluit Dina De Vadder.
l
