Antwoorden hoofdstuk 2. Uitleg en presentatie van de leerstof Demonstratie Instructie en opdrachten

Antwoorden  hoofdstuk  2  

LET  OP   Deze  vragen  zijn  geen  tentamenvragen.  Elke  pabo  bepaalt  zelf  wat  en  hoe  er  getoetst  wordt.   Op  basis  daarvan  maken  zij  hun  eigen  tentamenvragen.  De  antwoorden  en  toelichting  op   onderstaande  vragen  zijn  er  om  je  te  helpen  met  studeren  en  om  een  beter  begrip  van  de   leerstof  te  krijgen.  Wij  garanderen  natuurlijk  geen  succes  met  een  tentamen  als  je  onze   vragen  allemaal  goed  hebt  maar  het  zal  zeker  helpen.  

Antwoorden  hoofdstuk  2   Ontstaan  van  leven   1.   Om  structuur  in  je  les  te  krijgen  zijn  er  verschillende  didactische  modellen  bedacht.   De  directe  instructie  kent  drie  stappen  en  het  didactisch  model  van  Veldwerk  Nederland   kent  6  stappen.  Vergelijk  beide  modellen  en  geef  aan  welke  stappen  van  het  model  van   Veldwerk  Nederland  passen  in  de  stappen  van  de  directe  instructie.  Waarin  verschillen   beide  modellen?       Antwoord.  De  beide  didactische  modellen  vergeleken  met  elkaar:     Fase  1  

Directe  instructie   Pakkende  instructie   Via  leergesprek  aansluiten  bij   voorkennis   Uitleg  over  de  les  (doel)      

  Fase  1  

model  van  Veldwerk  Nederland   Aansluitingsfase   Verband  leggen  met  eerdere  lessen  

Fase  2  

Fase  3  

 

Leskern   Uitleg  en  presentatie  van  de   leerstof   Demonstratie   Instructie  en  opdrachten    

Overlegfase   Aansluiten  bij  voorkennis  en   interesses     Opdrachtfase   Uitleg  opdracht  en  werkwijze    

 

 

Fase  5  

Fase  3    

Afsluiting   Evaluatie  van  de  les   Zijn  doelen  bereikt   Toepassing  van  het  geleerde  

Fase  6  

 

Fase  2    

Fase  4  

Praktijkfase   Uitvoering  van  de  opdracht     Verwerkingsfase   Resultaten  tonen  en  bespreken   Terugkijkfase     Evaluatie  van  het  lesverloop  en  de   resultaten    

  Verschillen  tussen  de  twee  modellen:  Bij  het  model  van  Veldwerk  Nederland  is  meer   aandacht  voor  de  leefwereld  van  het  kind  zelf  (interesses,  hobby’s  en  eigen  verhalen)  en   Pagina  1  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum  

Antwoorden  hoofdstuk  2  

wordt  er  minder  tijd  besteed  aan  leerstof  en  kennisoverdracht,  maar  wordt  er  vooral   door  de  kinderen  zelf  gewerkt  (opdrachten,  onderzoekjes  etc.).  Ook  moeten  de  kinderen   zelf  hun  resultaten  tonen  en  bij  het  model  van  directe  instructie  wordt  alleen  gekeken  of   de  kinderen  de  overgedragen  kennis  beheersen  en  de  lesdoelen  bereikt  zijn.  Die   doelgerichtheid  ontbreekt  een  beetje  bij  het  model  van  Veldwerk  Nederland.  Een   onderwijsleergesprek  kan  ook  meer  open  zijn,  waarbij  de  kinderen  ook  op  elkaar  kunnen   reageren.       2.   Wat  is  het  verschil  tussen  een  onderwijsleergesprek  en  een  kringgesprek.  Wanneer  gebruik   je  een  kringgesprek  en  wanneer  een  onderwijsleergesprek.  Geef  een  voorbeeld.       Antwoord.  Een  onderwijsleergesprek  wordt  geleid  door  de  leerkracht  maar  die  luistert   vooral  naar  de  leerling.  Het  onderwerp,  de  probleemstelling  en  de  structuur  van  het   gesprek  wordt  door  de  leerkracht  bepaald.  Je  gebruikt  dit  als  je  de  voorkennis  van   kinderen  wilt  weten  of  als  je  wilt  weten  hoe  de  stof  begrepen  is.  Bijvoorbeeld  bij   ingewikkelde  biologische  processen  of  verschijnselen  zoals  fotosynthese  of   voedselketens.  In  een  kringgesprek  zitten  de  leerlingen  in  een  kring  en  praten  vooral  tot   en  met  elkaar.  De  leraar  is  begeleider  bij  dit  proces.  Dit  soort  gesprekken  wordt  vaak   gehouden  aan  het  begin  van  de  week  op  maandagmorgen:  wat  heb  je  het  afgelopen   weekend  gedaan.  Je  kunt  het  ook  gebruiken  als  je  persoonlijke  standpunten  van   kinderen  wilt  laten  uitwisselen,  bijvoorbeeld  over  milieuvriendelijk  gedrag.       3.   Leg  in  eigen  woorden  uit  waar  met  het  oog  op  verantwoordelijkheid  voor  onze  planeet  de   essentie  van  natuur  in  ons  onderwijs  ligt.       Antwoord.  We  hebben  met  zijn  allen  verantwoordelijkheid  voor  het  leven  op  Aarde.  Als   we  kijken  naar  het  broeikaseffect,  het  gat  in  de  ozonlaag,  de  plastic  soep  in  de  oceanen,   ons  energieverbruik  en  dergelijke,  doen  we  het  niet  altijd  even  goed.  Ook  maken  we   (bepaalde)  grondstoffen  in  rap  tempo  op.  Daar  zullen  jullie  en  de  huidige  generatie(s)   kinderen  nadrukkelijk  mee  te  maken  krijgen.  De  Aarde  zal  ongetwijfeld  voortbestaan.  Of   de  mens  er  deelgenoot  van  uit  blijft  maken  hangt  van  ons  allen  af.  Onze  manier  van   leven  moet  afgestemd  worden  op  de  draagkracht  van  onze  planeet.  Dat  kan  als  we   rekening  houden  met  de  natuurlijke  kringlopen  van  water,  zuurstof,  voedingsstoffen  en   verder  alle  grondstoffen  op  onze  planeet.  En  dat  kan  alleen  als  we  er  voldoende  van   weten.  Dat  geeft  meteen  aan  waar  de  essentie  ligt  van  natuur  in  ons  onderwijs.  Niet  om   kinderen  ook  maar  iets  te  verwijten,  maar  om  de  basis  te  leggen  voor  een  duurzaam   omgaan  met  wat  ons  ter  beschikking  staat.     4.   Wat  is  het  onderscheid  tussen  levend,  dood  en  levenloos?  Geef  van  elk  een  paar   voorbeelden.       Antwoord.  Organismen  die  zich  kunnen  vermenigvuldigen  (voortplanten)  met  een  eigen   stofwisseling  en  ademhaling  en  die  reageren  op  prikkels  uit  de  omgeving  noemen  we   levende  organismen.  Kenmerk  van  alle  levende  organismen  is  ook  dat  ze  een  keer  dood   gaan.  Dat  geldt  voor  alle  organismen  van  de  5  rijken:  bacteriën  &  blauwwieren,   schimmels  &  korstmossen,  wieren  &  algen,  planten,  dieren  en  dus  ook  de  mens.    

Pagina  2  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum  

Antwoorden  hoofdstuk  2  

Organismen  die  ooit  geleefd  hebben  noemen  we  dood.  Alle  afgestorven  organismen   zoals  schimmels,  planten,  dode  dieren  en  mensen  zijn  dus  dood.     De  moeilijkste  term  is  levenloos.  Rotsen,  grind,  zand  en  allerlei  voorwerpen  van  ijzer,   plastic,  glas  e.d.  hebben  nooit  geleefd  en  noemen  we  daarom  levenloos.  Ook  houten   tafels,  voederbakjes  van  kokosnoten  en  touw  van  vlas  noemen  we  levenloos.  Maar  een   boom,  een  kokosnoot  en  vlas  hebben  ooit  geleefd.  Dan  zou  je  een  houten  tafel  volgens   de  omschrijving  hierboven  dood  moeten  noemen.  De  definities  zijn  dus  niet  zo   eenduidig.       5.   Wat  verstaan  we  onder  evolutie  in  algemene  zin?       Antwoord.  Evolutie  staat  voor  de  geleidelijke  ontwikkeling  of  verandering  in  populaties   door  variatie  in  erfelijke  eigenschappen  en  natuurlijke  selectie.  Evolutie  ontwikkelt  zich   bij  min  of  meer  gelijke  omstandigheden,  maar  heel  langzaam.  Maar  als  er  veranderingen   optreden  zal  de  strijd  om  het  bestaan  losbarsten  en  ‘wint’  uiteindelijk  de  variant  die  het   beste  aangepast  is  aan  die  verandering.       6.   Wat  bedoelde  Darwin  met  de  variatie  binnen  een  soort  als  noodzaak  om  te  kunnen   overleven?       Antwoord.  In  de  2e  helft  van  de  18e  eeuw  (vanaf  ca.  1770)  won  de  veronderstelling  van   een  gemeenschappelijke  afstamming  van  alle  soorten  steeds  meer  terrein.  Dat  was  met   recht  ‘vloeken  in  de  kerk’  en  werd  daarom  vaak  in  verhulde  termen  geopperd.  Darwin   was  lange  tijd  bezig  met  het  onderzoeken  van  deze  hypothese.  Hij  vond  steeds  meer   aanwijzingen  dat  dit  fenomeen  te  verklaren  was  door  de  aanwezigheid  van  variatie   tussen  individuen  van  eenzelfde  soort.  Die  variatie  vormt  de  basis  voor  een  natuurlijke   selectie,  een  selectieproces  waarbij  bepaalde  variaties  (noem  het  specialisaties)  het  ene   individu  meer  overlevingskansen  geeft  dan  het  andere  individu.  Het  bevoordeelde   individu  overleeft  de  veranderende  omstandigheden  het  beste  en  zal  de  meeste   nakomelingen  krijgen.     Beroemd  werden  de  vinken  op  de  eilanden  van  de  Galapagos  archipel.  Volgens  Darwin   allemaal  familie  van  elkaar  en  nazaten  van  een  vinkensoort  die  (nog  altijd)  grote  delen   van  de  oostkust  van  Zuid  Amerika  bevolkt.  Hij  concludeerde  dat  groepen  van  deze   vinken  ooit  op  de  eilanden  terecht  zijn  komen  waarbij  alleen  die  individuen  die  daar  in   staat  waren  voldoende  voedsel  te  vergaren,  zich  konden  handhaven.  De  eilandengroep   is  echter  zeer  gevarieerd.  Van  kale  rotsen,  vulkanisch  gebied  met  lage  begroeiing  tot   tropisch  regenwoud,  elk  met  specifieke  begroeiing  en  bijbehorende  fauna.  Vinken  die   daar  landden  moesten  het  doen  met  wat  daar  groeide  en  leefde.  Ze  pasten  zich  daaraan   aan  en  begonnen  kenmerken  te  ontwikkelen  die  (gingen)  verschillen  van  hun   voorouders.  Het  bleven  vogels  met  typische  vinkeneigenschappen  maar  vooral   verschillen  in  de  vorm  van  de  snavels  vielen  op.  De  ene  vink  was  meer  een  zaadeter,  de   andere  meer  een  insecteneter  geworden.  Paren  deden  ze  echter  niet  meer  met  elkaar.   De  afstamming  leek  duidelijk  maar  het  waren  nieuwe  soorten  geworden.     7.   Wat  betekent  “fittest”  in  “survival  of  the  fittest”?  Leg  met  een  eigen  voorbeeld  uit  dat   “survival  of  the  fittest”  niet  altijd  hetzelfde  is  als  “het  recht  van  de  sterkste”.       Pagina  3  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum  

Antwoorden  hoofdstuk  2  

Antwoord.  To  fit  (eng.)  =  passen,  aangepast  zijn.  De  uitdrukking  wordt  eigenlijk  alleen   toegepast  op  diersoorten  maar  geldt  in  principe  ook  voor  planten,  schimmels,  bacteriën,   virussen,  etc.  Individuen  van  een  soort  die  zich  het  beste  kunnen  aanpassen  aan   veranderende  omstandigheden  hebben  de  meeste  kans  op  overleven.  Dat  hoeven  zeker   niet  de  grootste  en  sterkste  te  zijn.  Wel  degene  die  redelijk  gemakkelijk  hun  voedsel   kunnen  vergaren.     Grote,  lompe  ijsberen  die  door  de  klimaatverandering  hun  eten  (zoals  zeerobben)  steeds   meer  in  het  water  of  op  land  moeten  vangen  -­‐  omdat  de  ijsvlakten  steeds  verder   verbrokkelen  -­‐  zullen  daar  veel  meer  problemen  mee  hebben  dan  wat  kleinere,  meer   wendbare  soortgenoten.  In  evolutionaire  zin  zullen  de  wendbare  meer   overlevingskansen  hebben.  Het  is  ook  denkbaar  dat  de  ijsbeer  bij  het  verder  afbrokkelen   van  het  landijs  meer  en  meer  een  aaseter  wordt.  Als  hij  nauwelijks  meer  levende   prooien  kan  vangen  zal  hij  toch  snel  moeten  overgaan  op  ander  voedsel.  Wellicht  is  op   het  land  wit  ook  niet  zo’n  handige  schutkleur  en  zullen  stap  voor  stap  de  donkere   varianten  de  overhand  gaan  krijgen.   NB  Darwin  was  niet  de  bedenker  van  de  term  Survival  of  the  fittest  –  dat  was  Herbert   Spencer,  een  econoom  die  parallellen  zag  tussen  Darwins’  natuurlijke  selectie  en  zijn   economische  theorieën  waarbij  de  ‘best  aangepaste’  de  meeste  gelden  zou  vergaren.   Darwin  nam  die  term  later  (in  de  vijfde  editie  van  Origin  of  species)  wel  over  in  plaats   van  natuurlijke  selectie.     8.   Noem  een  aantal  vormen/factoren  die  van  belang  zijn  bij  natuurlijke  selectie/overleven.       Antwoord.  Natuurlijke  selectie  is  gericht  op  de  ontwikkeling  van  de  beste  aanpassingen   om  zich  te  kunnen  voortplanten,  verdedigen  en  te  voeden.  Enkele  voorbeelden:   seksuele  selectie:   alleen  de  sterkste  mannetjes  ‘mogen’  zich  voortplanten   gerichte  selectie:     aanpassingen  op  grond  waarvan  individuen  zich  beter   aangepast  hebben  aan  (extreme)  omstandigheden  dan  andere   (door  bijvoorbeeld  beharing,  (beheersen  van)  ademhaling,   kunnen  zweten,  reactiesnelheid,  snelheid,  klimvermogen)   voorzieningen:   stekels,  gif,  klauwen,  gebit,  horens,  geluid/blazen   aanpassingen:     winterslaap,  schutkleuren,  alarmkleuren,  mimicry   levensvormen:   parasitisme,  symbiose   migratie:       vogel-­‐  of  vlindertrek   variatie  in  genen:   mutaties  (bijv.  koemelk-­‐allergie)     9.   Beschrijf  kort  de  essentie  van  Darwins’  Evolutietheorie  en  waarom  hij  daarmee  de  ‘kerk’   tegen  het  zere  been  schopte.       Antwoord.  De  evolutietheorie  houdt  in:   a.   individuen  streven  naar  zoveel  mogelijk  nageslacht   b.   binnen  een  soort  zijn  alle  individuen  een  beetje  verschillend   c.   bij  concurrentie  kunnen/zullen  deze  verschillen  belangrijk  worden   d.   een  deel  van  die  verschillen  berust  op  erfelijke  eigenschappen   e.   soorten  met  die  eigenschappen  hebben  dus  een  grotere  op  overleving   f.   de  best  aangepaste  zal  in  aantal  toenemen  

Pagina  4  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum  

Antwoorden  hoofdstuk  2  

g.   bij  wijziging  van  de  omstandigheden  kan  de  situatie  in  het  voordeel  van  een   andere  groep  individuen  met  een  voordelig  kenmerk  omslaan   h.   het  kenmerk  kan  zo  bepalend  worden  dat  de  individuen  met  die  eigenschap   alleen  nog  met  elkaar  paren  à  dan  spreek  je  van  een  nieuwe  soort   i.   de  nieuwe  soort  heeft  natuurlijk  wel  dezelfde  voorouders  als  de  soort  waarvan   ze  is  afgesplitst     Wat  de  kerk  het  meeste  zeer  deed  was  de  veronderstelling  dat  alle  leven  volgens  de   evolutietheorie  voortkwam  door  een  systeem  van  toevalligheden.  Dat  geeft  geen   voorname  plaats  aan  een  Schepper  die  voor  het  fantastische  geheel  dat  “natuur”  heet,   heeft  gezorgd.  Het  uitgangspunt  van  gemeenschappelijke  afstamming  van  alle  leven  op   aarde  strookte  ook  niet  met  de  overlevering  van  een  God,  de  Schepper  die  stap  voor   stap  alle  leven  op  aarde  mogelijk  maakt  door  eerst  de  voorwaarden  te  scheppen  en   daarna  plant,  dier  en  mens  er  in  te  plaatsen.   Mendel  ontdekte  in  Darwins’  tijd  dat  er  erfelijke  verschillen  in  het  zaad  lagen.  Van   chromosomen  en  DNA  was  in  hun  tijd  nog  niets  bekend.  In  het  spoor  van  Darwin  zijn   veel  wetenschappers  getreden  die  onderzoek  deden  en  uiteindelijk  de  evolutie  als   theorie  bevestigden.  Met  name  vanuit  de  erfelijkheidsleer  zijn  daarvoor  bouwstenen   aangeleverd.  Morgan  ontdekte  rondom  1900  aan  fruitvliegjes  dat  de  erfelijke   eigenschappen  in  ‘lichaampjes’  in  de  celkern  lagen  en  ontdekte  de  functie  van  de   geslachtschromosomen  (X/Y).  Watson  en  Crick  ontdekten  in  de  50’  er  jaren  van  de   vorige  eeuw  de  structuur  van  DNA.    

    10.  Leg  uit  waarom  fossielen  de  stille  getuigen  zijn  van  soorten  die  het  op  enig  moment  niet   hebben  gered.       Antwoord.  De  wetenschap  die  fossielen  onderzoekt  heet  de  “paleontologie”.  Onder   fossielen  verstaat  men  alle  resten  en  sporen  van  planten  en  dieren  die  geconserveerd   zijn  in  ‘gesteente’,  aldus  Wikipedia.  Het  fossiel  zelf  hoeft  echter  niet  versteend  te  zijn.  Bij   fossielen  wordt  vrijwel  altijd  over  (resten  of  afdrukken  van)  uitgestorven  dieren   gesproken,  maar  plantenfossielen  en  zelfs  fossielen  van  bacteriekolonies  zijn  ook   gevonden.     De  meeste  fossielen  van  dieren  zijn  de  harde  resten:  schedels,  botten  en  gebitten.   Zachtere  delen  worden  slechts  bewaard  als  ze  door  omstandigheden  snel  van   lucht/zuurstof  zijn  afgesneden.  Dat  kan  bij  overstromingen,  vulkaanuitbarstingen  of   aardverschuivingen  waarbij  alles  in  korte  tijd  met  een  dikke  laag  wordt  bedekt.       11.  Evolutionaire  processen  gaan  soms  heel  langzaam,  soms  heel  snel.  Dat  laatste  is   bijvoorbeeld  het  geval  met  ziekten  bij  plant,  dier  of  mens.  Noem  van  elk  een  bekend  of   (recent)  voorbeeld.       Antwoord.  Allerhande  ziektes  steken  soms  plotseling  de  kop  op.  Door  mutaties  kan  een   ziekteverwekker  soms  plotseling  desastreus  toeslaan.  Door  (on-­‐)  hygiëne,  verlies  van   weerbaarheid  door  bijv.  honger  of  eenzijdige  voeding  kan  dit  versterkt  worden  of  slaan   oude/bestaande  ziekteverwekkers  weer  toe.     Mens:  pest  (  >  70  miljoen  doden),  Spaanse  griep  (>  50  miljoen  doden),  griep,  ebola,  HIV   Dieren:  mond-­‐  en  klauwzeer,  myxomatose,  Q-­‐koorts,  vogelgriep   Pagina  5  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum  

Antwoorden  hoofdstuk  2  

Planten:  plantenziekten.  Voorbeeld:  de  schimmel  Phytophtora  infestans,   verantwoordelijk  voor  de  aardappelziekte  (aardappelrot),  maakt  in  snel  tempo  nieuwe   variaties  om  nieuwe  aardappelrassen  –  die  door  bedrijven  constant  gekweekt  worden!  –   weer  te  infecteren.  Als  we  die  wedloop  staken  of  verliezen  is  het  met  de  aardappel  als   hoofdvoedsel  snel  gedaan.  

  12.  Welke  3  V’s  zijn  van  belang  als  het  gaat  over  een  levensgemeenschap,  ecosysteem  of   niche?       Antwoord.  Het  onderscheid  tussen  levensgemeenschap,  ecosysteem  of  niche  is  voor  de   basisschool  niet  essentieel.  De  begrippen  geven  aan  dat  bepaalde  planten  en  dieren   samenleven  (levensgemeenschap),  onder  specifieke  omstandigheden  -­‐  voedsel,  water,   licht,  temperatuur-­‐  met  en  van  elkaar  leven  (ecosysteem)  of  betreft  de  omgeving  met  de   beste  voorwaarden  voor  een  soort  (niche).     In  alle  gevallen  gaat  het  in  de  leefgebieden  voor  plant  en  dier  om  de  3  V’s:  (voldoende)   voedsel,  (kansen  op  succesvolle)  voortplanting  en  (met  het  oog  op  predatie  of   verdringen)  veiligheid.  Gerelateerd  aan  natuurlijk  evenwicht  zullen  er  jaarlijks/over   lengte  van  jaren  voldoende  aantallen  blijven  voor  het  voortbestaan  van  de  soort(en).     13.  Wat  is  een  biologisch  moment?  Noem  enkele  kenmerken  van  een  biologisch  moment  en   geef  een  voorbeeld.       Antwoord.  Een  biologisch  moment  is  een  kort  lesmoment,  waarbij  elke  leerling  of   tweetal  iets  (een  voorwerp,  een  stukje  natuur  etc.)  in  handen  krijgen  en  dit  zonder   opdrachten  of  richtvragen  vooraf  gaat  bekijken  en  onderzoeken.  Het  is  voor  de   leerlingen  onverwacht  en  staat  niet  op  het  lesprogramma.  Het  duurt  niet  lang  en  wordt   afgesloten  met  een  klassengesprek:  wat  heb  je  waargenomen  en  wat  voor  vragen  heb   je?  Die  vragen  beantwoordt  de  leraar  niet  zelf,  maar  laat  ze  uitzoeken  door  de  leerlingen   zelf.  Er  is  geen  goed  of  fout  in  de  waarnemingen,  als  de  waarneming  maar  goed  wordt   weergegeven.  Voorbeelden:  enkele  schelpen,  rozenbottels  en  andere  herfstvruchten,   stenen  en  keien,  voorjaarstakken  met  uitbottende  (bloem)knoppen.     14.  In  een  demonstratiekring  kan  je  ook  een  experiment  uitvoeren.  Noem  enkele  argumenten   waarom  je  een  demonstratie-­‐experiment  zou  doen  in  plaats  van  de  leerlingen  zelf  te  laten   experimenteren.       Antwoord.  Het  is  veel  instructiever  en  leerzamer  als  de  leerlingen  zelf  een  experiment   kunnen  uitvoeren,  maar  als  een  proef  te  ingewikkeld  of  te  gevaarlijk  is  kun  je  het  beter   als  demonstratieproef  uitvoeren.          

Pagina  6  van  6                                                                                                  Natuur  en  techniek  geven,  2015                                          Koninklijke  Van  Gorcum