Collegevoorstel
Openbaar
Onderwerp
Verleden Verbeeld
Programma / Programmanummer
Ruimte & Bouwen / 9210 Openbare besluitenlijst 18 december 2007
Collegevergadering
Portefeuillehouder
BW-nummer
no 47
P. Depla Samenvatting
Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr.
In NijmegenAanwezig: werken diverse partijen aan het imago ‘Nijmegen, oudste G280, Maerle Snabel, 9709 de Graafwerkwijze zou meer Voorzitter stad van Nederland’. Met een integraleTh. strategische Datum ambtelijk voorstel Depla,partijen H. vandeHooft sr., L. Scholten, H. Kunst, Wethouders effect behaald kunnen worden, doordatP.diverse initiatieven 19 juni 2009 P. de Lucassen, J. vanverbetert der Meer beter op elkaar aan kunnen laten sluiten, samenwerking en Registratienummer P. Eringa Gemeentesecretaris nieuwe initiatieven ontplooid kunnen worden. Het ambitiedocument 09.006169 Verleden Verbeeld is een aanzet voor die werkwijze, maar moet nog A. Kuil Communicatie uitgewerkt worden financieringsmogelijkheden. M. Sofovic Verslagtot projectplan inclusief De inzet van ISV3 gelden is een van de financieringsmogelijkheden. Wil Verleden Verbeeld succesvol zijn, is er draagvlak nodig. Daarvoor wordt het Huis van de Nijmeegse geschiedenis, als onderdeel van Verleden Verbeeld, uitgevoerd, als pilot van twee jaar. Met het tijdelijk beschikbaar komen van de Mariënburgkapel is een geschikte locatie voorhanden. Ter besluitvorming door het college
Paraaf
Datum
Paraaf
Datum
Aldus de vergadering van: akkoord 1. het ambitiedocument Verleden Verbeeld alsvastgesteld leidraad in teinzetten voor een verder uit te werken projectplan inclusief financieringsmogelijkheden. Leidinggevende 2. Als eerste uitwerking van Verleden Verbeeld het Huis van de ir. Bob Nederveen, Nijmeegse geschiedenis voor de duur van twee jaar in te richten in de G280 Programmamanager Mariënburgkapel. Ruimte & Bouwen voorzitter, De secretaris, 3. Nader te onderzoeken hoe VerledenDe Verbeeld opgenomen kan B. Verfürden worden in de verdeling van ISV3-gelden (2010-2014). Programmamanager Facilitaire Diensten W. Niessen
Programmadirecteur B. Drummen
Alleen ter besluitvorming door het College Actief informeren van de Raad Besluit B&W d.d. 30 juni 2009
X Conform advies Aanhouden Anders, nl.
nummer: 2.5
akkoord Bestuursagenda
Gemeentesecretaris
Portefeuillehouder
DEF_collegevoorstel verleden verbeeld.doc
Collegevoorstel
1
Probleemstelling
Nijmegen is de oudste stad van Nederland. In de nota citymarketing en met de slogan ‘Altijd Nijmegen’ heeft ons College bevestigd dat de cultuurhistorie een belangrijke component in de profilering van de stad is. Deze kan, mits goed ontsloten, de succesfactor worden waarmee Nijmegen zich kan onderscheiden, profileren en ontwikkelen in sociaalmaatschappelijke, culturele, recreatieve en economische zin. Niet alleen voor haar eigen burgers maar ook voor bezoekers en bedrijven. Op diverse fronten wordt gewerkt aan de bestendiging van het imago ‘Nijmegen, oudste stad van Nederland’; een integrale strategische werkwijze ontbreekt vooralsnog. Een dergelijke werkwijze kan de diverse initiatieven beter op elkaar aan laten sluiten, verbetert samenwerking tussen diverse publieke en particuliere partijen en kan nieuwe initiatieven tot stand brengen. Het ambitiedocument Verleden Verbeeld (bijlage) is een aanzet voor die werkwijze. Deze werken wij uit tot een projectplan inclusief financieringsmogelijkheden voor de meest kansrijke projecten, c.q. bedels. Dit projectplan is de leidraad waarlangs we de komende jaren Verleden Verbeeld in gaan zetten voor de stad. Voor het slagen van Verleden Verbeeld is het van belang dat er draagvlak voor de werkwijze ontstaat. De beste manier om dat te verkrijgen is om slagvaardig te laten zien wat Verleden Verbeeld voor de stad kan betekenen. Eén van de initiatieven uit Verleden Verbeeld is Het Huis van de Nijmeegse geschiedenis. In deze ‘geschiedenishuiskamer’ van de stad maken onze bewoners en bezoekers op een spannende, informatieve en verrassende manier kennis met de geschiedenis van deze stad. Dit initiatief krijgt twee jaar de tijd om de stad te overtuigen van het nut. Met het tijdelijk beschikbaar komen van de Mariënburgkapel is een geschikte locatie voorhanden. 2
Juridische aspecten
n.v.t. 3
Doelstelling
Verleden Verbeeld bevat de ambitie om de unieke historische gelaagdheid van Nijmegen op aansprekende wijze tot uitdrukking te brengen in de stad, zowel in ruimtelijke zin als in cultuurhistorische activiteiten. Doel van Verleden Verbeeld is om met diverse activiteiten en projecten de gehele stad meer te laten profiteren van haar rijke geschiedenis. Om draagvlak voor Verleden Verbeeld in de stad te verkrijgen en om slagvaardig te opereren stellen wij voor een cultuurhistorisch publieks- en ontmoetingscentrum op te richten, het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. Deze plek moet de werkwijze en de doelstellingen van Verleden Verbeeld uitdragen naar een groot publiek en daarmee kwartier maken voor de uitvoeringsprojecten en activiteiten. Het is de bedoeling om het Huis van de Nijmeegse geschiedenis de komende twee jaar te ontwikkelen tot een bruisende ontmoetingsplek waar de Nijmeegse geschiedenis voor bewoners én bezoekers, jong én oud tot leven komt. Het wordt zodanig opgezet dat het centrum na deze twee jaar ook elders kan worden voortgezet, mocht de Mariënburgkapel een andere bestemming krijgen. 4
Argumenten
Op diverse fronten wordt in Nijmegen gewerkt aan de bestendiging van het imago van Nijmegen, oudste stad van Nederland. De uitwerking van Verleden Verbeeld zal in het bijzonder gericht zijn op het: versterken van sociale cohesie: Betrokkenheid bij burgers vergroten door te appelleren aan het gezamenlijke gevoel van trots op de stad en haar geschiedenis.
Collegevoorstel
Vervolgvel
2 vergroten van de economische en recreatieve potentie van Nijmegen als oudste stad van het land: Nijmegen kan haar huidige regionale aantrekkingskracht tot landelijk en zelfs tot internationaal niveau ontwikkelen. opwaarderen van verschillende plekken en gebouwen in de stad: Investeren in de cultuurhistorische infrastructuur levert ook ruimtelijke kansen en gebruiksmogelijkheden voor bijzondere plekken en gebouwen in de stad op. verhogen van de attractiviteit van de binnenstad en verbeteren van het verblijfsklimaat. 5
Klimaat
n.v.t. 6
Financiën
In de Perspectiefnota 2009 is al 200.000 euro uit ISV middelen beschikbaar gesteld voor Verleden Verbeeld. Deze gelden, zullen worden benut om de uitwerking van Verleden Verbeeld tot projectplan ter hand te nemen en om een start te maken met het Huis van de Nijmeegse geschiedenis in de Mariënburgkapel.
Begroting Verleden Verbeeld Gebruikslasten Mariënburgkapel periode 1 september 2009 tot 1 januari 2012 Inrichting werk- en raadpleegplekken Mariënburgkapel Aanzet voor inrichting Huis van de Nijmeegse Geschiedenis en realisatie permanente tentoonstelling Projectkosten en cofinanciering bestemd voor ten minste acht activiteiten Uitwerking Verleden Verbeeld tot projectplan met financiering Totaal
in euro’s 70.000 30.000 35.000 40.000 25.000 200.000
De bovengenoemde kosten kunnen ten laste van het deelproduct 61144 “Verleden Verbeeld” worden gebracht, waar afdoende dekking voor is. Bovengenoemd bedrag wordt nadrukkelijk als ‘startkapitaal’ en co-financiering ingezet. Met de programmamanagers Cultuur en Archief wordt overleg gevoerd of en welke bijdragen geleverd kunnen worden aan de uitvoering van Verleden Verbeeld. Deze bijdragen zullen met name ten bate van de inrichting van de Mariënburgkapel en de permanenten tentoonstelling komen. De Provincie Gelderland heeft vooralsnog positief gereageerd op de notitie Verleden Verbeeld. Met de provincie is overeengekomen dat we gezamenlijk gaan onderzoeken hoe Verleden Verbeeld als basis ingezet kan worden om tot een gemeenschappelijk programma te komen waaraan provinciale gelden gekoppeld kunnen worden. Dit in het kader van de provinciale regeling Belvoir 3 (versterken cultuurhistorische potenties). De mogelijkheden hiervoor werken we in het najaar van 2009 samen met de provincie uit. De betekenis die Verleden Verbeeld voor de stad kan hebben is zodanig groot dat onderzocht moet worden hoe dit initiatief opgenomen kan worden in de verdeling van de ISV3 gelden. Hier kan binnen korte tijd uitsluitsel over bestaan, aangezien de ISV3-verdeling (2010-2014) nu in voorbereiding is. Verleden Verbeeld past binnen ISV3 omdat het niet alleen een impuls levert voor de stad in cultuurhistorische zin, maar ook in culturele, educatieve, toeristische en economische zin. Op diverse fronten kan de stad profiteren van dit initiatief. Het levert een werkwijze waarmee samen met publieke en private partners veel bewuster, veel doelgerichter en met meer oog voor een integrale aanpak kunnen werken aan ‘Nijmegen, oudste stad van Nederland’.
Collegevoorstel
Vervolgvel
3
Met de inzet van de ISV3 gelden kan voor de komende vijf jaar een kapstok worden gerealiseerd en kan worden geïnvesteerd in een werkstructuur en in de afstemming met diverse partijen. Daarnaast worden deze middelen als co-financiering ingezet voor het verkrijgen van Europese en provinciale gelden voor de uitvoering van de meest kansrijke projecten met de belanghebbende partijen. Ook kunnen activiteiten worden ondersteund die passen binnen de ambitie van Verleden Verbeeld. Daarnaast worden de gelden ingezet om een stevig programma te bieden in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, opdat de ‘geschiedenishuiskamer van de stad’ echt tot leven komt. 7
Communicatie
Bij de totstandkoming van de notitie Verleden Verbeeld is gemeente breed intern overleg geweest met diverse partijen: o.a. afd. Stadsontwikkeling, Het Regionaal Archief, Programmateam Cultuur, afdeling Strategie en Programmeren en afdeling Economische Zaken. Extern: o.a. RBT-KAN, Cultuurhistorisch Platform Rijk van Nijmegen, Nijmeegse Canoncommissie en Museum Het Valkhof. De opzet van Verleden Verbeeld het Huis van de Nijmeegse geschiedenis kan op veel bijval rekenen in de stad. Bij de ontwikkeling van het projectplan Verleden Verbeeld en bij de uitvoering van het Huis van de Nijmeegse geschiedenis zal intensief contact worden gezocht met deze en relevante andere partijen. Dit besluit wordt bekend gemaakt via de openbare besluitenlijst op de gemeentelijke website en via een persbericht (bijgevoegd). 8
Uitvoering en evaluatie
Onder regie van de programmamanager Ruimte & Bouwen wordt een projectplan opgesteld voor Verleden Verbeeld inclusief de benodigde financiering. Ook wordt nader onderzocht hoe Verleden Verbeeld een aanspraak kan maken op de verdeling van ISV3-gelden. In het najaar wordt gestart met het Huis van de Nijmeegse geschiedenis in de Mariënburgkapel. Streven is om dit tijdens de Week van de Geschiedenis (17-25 oktober) plaats te laten vinden. Er vindt samenwerking en afstemming plaats met de direct betrokken afdelingen en bureaus van Directie Inwoners, Directie Wijk en Stad en Directie Stadsbedrijven en extern betrokkenen. Het Huis van de Nijmeegse geschiedenis zal voor de duur van twee jaar gevestigd worden in de Mariënburgkapel. Deze periode wordt als pilot beschouwd. Een evaluatie van het Huis van de Nijmeegse geschiedenis moet o.a. uitsluitsel bieden of er voldoende bestaansrecht is voor een dergelijk initiatief, hoe een dergelijk concept organisatorisch en financieel voortgezet kan worden en welke locatie daarvoor beschikbaar is. 9
Risico
n.v.t.
Nijmegen, oudste stad van Nederland
Bestuurlijke ambitie, gericht op het terughalen en meer beleefbaar maken van verdwenen lagen van de rijke Nijmeegse geschiedenis voor burgers en bezoekers.
Aanleiding Nijmegen vierde in 2005 haar 2000-jarige bestaan als stedelijke samenleving. Een jaar lang werd alles uit de kast gehaald om de eigen bevolking en belangstellenden van buiten te laten voelen en zien dat onze stad een zeer rijk verleden heeft, dat haar gemaakt heeft tot wat zij nu is; een bruisende, dynamische en toegankelijke stad. Een stad die open staat voor eigentijdse nieuwe initiatieven, maar wel vanuit een in de loop van twee millennia opgebouwde trots en eigenzinnigheid. Een stad die haar lessen geleerd heeft en door vallen en opstaan steeds sterker en wijzer geworden is. De invulling van het jubileumprogramma was geen gemakkelijke opgave; Nijmegen biedt immers geen vanzelfsprekend decor voor evenementen die het publiek in aanraking brengen met dat rijke verleden. De verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de sanering van de Benedenstad in de decennia daarna hebben het historische stadsbeeld, dat tot de meest fraaie en fascinerende van ons land behoorde, grotendeels weggevaagd. Met veel inventiviteit en durf is het toch gelukt. Met uiteenlopende middelen kwamen belangrijke episodes uit de geschiedenis even terug: de tijd van het Romeinse legerkamp kwam even heel dichtbij tijdens het Romeinenfestival, de roemruchte periode van Keizer Frederik Barbarossa herleefde met de (tijdelijke) reconstructie van de donjon in het Valkhofpark en de late middeleeuwen, waarin Nijmegen een culturele bloeitijd kende, bloeiden weer op door de fantastische expositie over leven en werk van de Nijmeegse Gebroeders van Limburg. Het verleden herleefde in Nijmegen, het trotsgevoel bij de bevolking kreeg een forse impuls en de bekendheid met onze stad als oudste van het land groeide aantoonbaar. En dat smaakt naar meer. Alom is het besef ontstaan dat Nijmegen veel meer zou kunnen profiteren van haar geschiedenis, in maatschappelijke, culturele en economische zin. De stad bezit een zeer rijke DNA, waar ze veel te weinig ge-
bruik van maakt. De tijd is gekomen om het ongemakkelijke gevoel over de teloorgang van de oude stad van ons af te werpen en de ogen weer te openen voor alle fantastische hoofdstukken die eraan vooraf zijn gegaan. Terughalen wat we zijn kwijtgeraakt, op een krachtige manier die iedereen aanspreekt en voor iedereen toegankelijk is, en tegelijk op een vernieuwende en verantwoorde wijze. Nijmegen Revisited, dat is wat we willen, geen Disneyworld of Land van Ooit. We hoeven geen geschiedenis te verzinnen, die is er gewoon, we moeten haar alleen op een verstandige manier weer beleefbaar maken, niet alleen in het archief en het museum maar bovenal op straat, altijd tastbaar en voor iedereen aanwezig. Ons college heeft eerder de de overtuiging uitgesproken dat Nijmegen zich het best kan onderscheiden en profileren met haar geschiedenis en besloten dat het als unique selling point, als kernthema van de citybranding in de komende jaren zal worden ingezet. De condities zijn gunstig: binnenkort wordt de Canon van Nijmegen afgerond en gepresenteerd, waardoor er een uitstekend gefundeerde inhoudelijke onderlegger voor handen is. In het regionale toeristische beleid voor de komende jaren is cultuurhistorie een dominante factor (‘De Romeinen waren hier ook al...’), met Nijmegen als belangrijke speler. Er zijn legio initiatieven aan de orde, zoals regionale cultuurhistorische routes, historische festivals en interactieve informatiesystemen. De mogelijk nominatie als Culturele Hoofdstad van Europa zou een fantastisch kader vormen voor uitbouw van Nijmegen als oudste en tegelijk cultureel bruisende stad. De omstandigheden zijn in veel opzichten buitengewoon gunstig. De financiële ruimte binnen de gemeentelijke begroting zal de komende jaren echter aanzienlijk minder zijn door het wegvallen van ISV-middelen. Hieruit konden jarenlang veel activiteiten op het gebied van cultuurhistorie gefinancierd worden. Dit maakt het extra belangrijk om actief te investeren in nieuwe strategische verbindingen die kunnen leiden tot investeringen in het cultuurhistorische aanbod in Nijmegen. Met name de provincie Gelderland is een belangrijke partner en ook
in Brussel zijn programma’s waarbinnen deze ambitie kans van slagen heeft. Daarbij zal uiteraard wel altijd sprake moeten zijn van cofinanciering door de gemeente. In deze notitie wordt een ambitie geformuleerd die in de komende jaren moet leiden tot nieuwe impulsen in de profilering van Nijmegen als historische stad, wat we zien als belangrijke factor voor de verbondenheid van bewoners en ondernemers met de stad en voor de toeristischeconomische ontwikkeling. Het is bedoeld als: XX inspiratiebron voor een ieder die zich wil inzetten voor de beleving van historisch Nijmegen XX beleidskader ten behoeve van gemeentelijke initiatieven op dit gebied; XX richtsnoer ten behoeve van coördinatie en samenhang van activiteiten op dit terrein, zowel intern binnen de gemeente; XX hulpmiddel voor externe partijen om meer coördinatie en samenhang te bewerkstelligen; XX afwegingskader ten behoeve van het beoordelen van verzoeken om ambtelijke en financiële ondersteuning van activiteiten van derden; XX strategisch document ten behoeve van samenwerking met en financiële ondersteuning door provincie, Rijk en Europese Unie; XX strategisch document ten behoeve van het initiëren van nieuwe samenwerkingsverbanden met andere steden in Nederland en Europa met een vergelijkbare problematiek en ambitie
Strategisch uitgangspunt Wie Nijmegen bezoekt, kan een aanzienlijke hoeveelheid waardevolle monumentale gebouwen vinden, fraaie historische plekken en een geweldig museum met een rijke historische collectie. Maar men zal niet direct doorhebben dat de stad meer dan tweeduizend jaar oud is en een continue ontwikkeling heeft gekend met perioden van grote rijkdom en bloei en perioden van verwoesting en teloorgang. Daarvoor is er te weinig samenhang voelbaar tussen de historische plekken en gebouwen en is er te veel verdwenen van de oudere historische lagen. Het dominante beeld in de bovenstad is dat van de wederopbouw en in de benedenstad van de 19de en vroeg 20ste eeuw. De omgeving van de Grote Markt en het Stevenskerkhof en van het Valkhofpark vormen de uitzonderingen, die worden ervaren als ‘historische oases’ in het centrum. Het uitgangspunt voor het beter verbeelden van de geschiedenis kan in onze stad niet gevonden worden in een gaaf authentiek historisch stadsbeeld, zoals Maastricht, Delft, Leiden etcetera dat hebben. Je kunt de lange en rijke geschiedenis van Nijmegen niet zomaar van haar aflezen, maar wat je ziet is wel het resultaat van die roemrijke én dramatische geschiedenis. Nijmegen kan worden opgevat als een geschiedenisboek, waar de plaatjes ontbreken bij de eerdere hoofdstukken. Je moet het lezen, je erin verdiepen, om er kennis van te kunnen nemen. Het is een goed boek, maar het is gewoon te taai zonder beelden, zeker als je maar weinig tijd hebt of niet houdt van veel lezen en onderzoeken. Daarom móeten we verbeelden, zonder te reconstueren. De stad als een geschiedenisboek: het kán aanspreken omdat het spannend, veelzijdig en leerzaam is, goed in hoofdstukken verdeeld kan worden en, niet onbelangrijk, de lezer persoonlijk aanspreekt omdat elk hoofdstuk iets met hem of haar zelf te maken heeft. Het mooie van de geschiedenis van Nijmegen is dat de gebeurtenissen en lessen van elk hoofdstuk uitstijgen boven het lokale, omdat ze te maken hebben met de nationale én Europese
geschiedenis. In dit boek kan iedereen dus een stukje van hem of haar zelf tegenkomen. Het kán aanspreken, maar dan moet het wel leesbaarder en toegankelijker worden en daarvoor is een heldere structuur, een leeswijzer, en verbeelding nodig. Elk hoofdstuk moet érgens op een overtuigende manier zichtbaar en voelbaar worden, alleen dan gaat het echt leven. We nemen dus het geschiedenisboek als uitgangspunt, en gaan de highlights op concrete plekken in de stad ‘vertellen’ en ‘verbeelden’ met fysieke en niet-fysieke middelen en daarmee nodigen we Nijmegenaren en bezoekers van buiten de stad uit tot het zelf lezen van de rest. Voor de structuur van het boek kan de canon van Nijmegen als uitgangspunt worden genomen. De belangrijkste historische momenten kun je in een tijdbalk zetten en deze als focuspunten selecteren. Deze balk kan vervolgens denkbeeldig als bedelketting door de stad worden gelegd en zo kan elk focuspunt op de meest passende en geschikte plek expliciet en op bijzonder wijze worden uit gelicht, als de bedels aan de ketting. Op die manier krijgt elk belangrijk hoofdstuk ergens een speciale plek, noem het attractie, die op zichzelf de moeite waard is te bezoeken en te beleven, en waarvan de optelsom het boek van Nijmegen vormt en dus ook één totaalproduct wordt. De bedelketting kan niet in één keer compleet zijn, dat is ook het mooie ervan: met elke bedel wordt de ketting nóg mooier en waardevoller. De bedelketting door de stad vormt de hardware, die er altijd is, voor de Nijmegenaren en voor de bezoeker. Ze laat de geschiedenis van de stad zien en beleven en draagt bij aan de identiteit en beeldkwaliteit van de stad. Het voegt een dimensie toe die de stad is kwijtgeraakt zonder de zwarte bladzijden uit de recente geschiedenis te ontkennen. We gaan de oude stad niet herbouwen, maar brengen haar op relevante en strategische plekken weer terug.
Het is essentieel dat op een centraal punt een overzicht van de geschiedenis wordt geboden dat als referentie kan dienen bij het beschouwen van de afzonderlijke items en waar voor de meer geïnteresseerde bezoeker of voor schoolklassen een mogelijkheid tot nadere verdieping en beschouwing aanwezig is. In de komende periode zou de Mariënburgkapel voorlopig hiervoor kunnen worden ingezet, als Huis van de Geschiedenis. Om de facetten van de geschiedenis op gezette tijden extra aandacht te geven en daarmee nog beter in het bewustzijn te verankeren, zijn evenementen, exposities en andere tijdelijke activiteiten (software) zeer noodzakelijk. Het ververst, prikkelt en verdiept, maakt de geschiedenis ook tot iets spannends en leuks en betrekt vele vrijwilligers actief bij het gebeuren. Geschiedenis moet immers leven, je moet er ín kunnen duiken en daar helpt een actief programma bij, waarin goed verdeeld over het jaar steeds andere hoofdstukken uit het geschiedenisboek aandacht krijgen. In Nederland hebben we hierin niet zo’n sterke traditie als in Frankrijk, Spanje en Engeland (living history), maar we hebben de afgelopen jaren in Nijmegen gezien dat het heel goed uitpakt als het verantwoord en professioneel georganiseerd wordt. Het Gebroedersvan-Limburgfestival en het Romeinenfestival zijn zeer succesvol gebleken. De denkrichting samengevat: Beschouw Nijmegen als een geschiedenisboek, kies de belangrijkste historische momenten als focuspunten, breng deze focuspunten op strategische plekken in de stad tastbaar en fysiek tot uitdrukking als bedels aan een ketting en breng ze extra tot leven door middel van professionele evenementen, exposities etc. Positioneer één centraal punt (Huis van de Geschiedenis) als plek voor informatie en verdieping, in het bijzonder voor toeristische en educatieve doeleinden.
Uitwerking en aanpak Deze kapstok kan helpen om in de veelheid van bestaande plekken en initiatieven, plannen en nieuwe ideeën samenhang te brengen. Er gebeurt al heel veel, maar allemaal nogal autonoom. Daardoor is het voor het publiek en zeker voor de bezoekers van buiten, moeilijk te plaatsen in een kader en blijft de toegevoegde waarde voor de branding van Nijmegen vaak te beperkt en mogelijke synergie tussen activiteiten onderling onbenut. Wat zouden we moeten doen: XX Om te beginnen moeten we eenduidig identificeren wat de hoofdpunten uit de geschiedenis van Nijmegen zijn. Ze lijken misschien voor de hand te liggen, maar het zal nog niet meevallen om uit twee millennia geschiedenis een overzichtelijk aantal tot de verbeelding sprekende hoofdstukken te selecteren die passen in deze strategie. De Canon van Nijmegen zal hierin kunnen voorzien. XX De verschillende hoofdstukken moeten worden verwoord in goed overdraagbare feiten en boodschappen: wat is er gebeurd, waarom was dat zo belangrijk voor de stad, voor Nederland en daarbuiten? Wat kunnen we erover zeggen en tonen?Welke tools hebben we in de stad om dit hoofdstuk te verbeelden? Welke plek leent zich historisch gezien het best, wat is er in het museum, welke deskundigen hebben we in de stad op dit onderwerp, is er een organisatie die zich hierop heeft toegelegd? Zijn er personen die in het betreffende hoofdstuk een hoofdrol hebben gespeeld en die we kunnen benutten om wat human interest toe te voegen en de geschiedenis een menselijk en daarmee toegankelijker gezicht te geven. Etcetera. Dit moet leiden tot strategische voorstellen per hoofdstuk/bedel. Daarin wordt zowel de hardware als de software meegenomen. XX Op basis van de strategische deelplannen wordt nagegaan welke
partij welke rol zou kunnen/moeten spelen, inclusief de gemeente. Het is essentieel dat voor elk hoofdstuk trekkers/probleemeigenaren bereid worden gevonden. Het zal duidelijk zijn dat deze onderneming niet exclusief op het bord van de gemeente mag en kan liggen. Het is bij uitstek geschikt om het particulier initiatief (profit en non-profit) en de universiteit bij te betrekken. Ook in financiële zin is het uiteraard noodzakelijk om partijen aan deze ambitie te verbinden. Het bedrijfsleven moet hierbij betrokken worden. Te denken valt aan een soort adoptiesysteem voor, waarbij elk hoofdstuk wordt omarmd door een Nijmeegse onderneming en/of een fonds en/of subsidiegever, die niet alleen de realisatie helpt mogelijk maken, maar ook structureel voor zijn adoptiekind blijft zorgen. De provincie is hierbij trouwens een interessante partij, omdat zij toewil naar meerjarige strategische afspraken met Nijmegen waarbij zij financieel bijdraagt aan projecten en activiteiten die bijdragen aan versterking van het cultuurhistorisch (en toeristisch) profiel van Gelderland. De provincie heeft reeds aangegeven de denkrichting zoals in deze notitie beschreven zeer aansprekend te vinden. XX Het resultaat van deze zoektocht per hoofdstuk zal duidelijk maken waar we aan moeten werken. Er zal een strategisch meerjarenplan gemaakt worden, waarin de gemeente haar aandeel zal moeten nemen maar vooral ook een regisserende en coördinerende rol zal moeten spelen. Extern, maar ook intern. Op basis daarvan zal goed moeten worden bekeken waar in de organisatie wat moet gebeuren, wie daarvoor op bestuurlijk en ambtelijk niveau verantwoordelijk is of wordt en hoe we dat intern afstemmen en coördineren. Het raakt primair aan de portefeuilles citymarketing, economie, toerisme, cultuur, ruimte en bouwen en aan de afdelingen RAN (Regionaal Archief Nijmegen), Stadsontwikkeling (Archeologie&Monumenten), Economische Zaken, Concernstaf, Strategie en Programmeren, Cultuur (DIW). Inmiddels is op initia-
tief van het RAN al gestart met een cultuurhistorisch overleg binnen de gemeente. Naar buiten toe zal eveneens op bestuurlijk en ambtelijk niveau een eenduidige communicatie en regie nodig zijn. Er zal een stevige stuurgroep nodig zijn met belangrijke stakeholders als het Museum Het Valkhof, de Radboud Universiteit, het Regionaal Bureau voor Toerisme, Numaga, het Cultuurhistoris ch Platform en deskundigen op het gebied van cultuurhistorie, toerisme en citybranding. Op dit moment bestaat reeds de zgn. Romeinse Alliantie, een overlegplatform met grotendeels dezelfde samenstelling, ter inhoudelijke oplading en coördinatie van de initiatieven gericht op het doen herleven van de Romeinse periode. XX De noodzaak van meer centrale regie, coördinatie en afstemming is reeds volop aanwezig, want zoals gezegd: er gebeurt al heel veel. Er is behoefte aan afstemming in de programmering van evenementen, integrale en meer strategische afweging in geval van verzoeken om (financiële) steun, organiseren van actieve betrokkenheid van relevante actoren intern en extern, o.a. via het Cultuurhistorisch Platform, de Romeinse Alliantie, de provincie Gelderland e.a., centrale regie op publiciteit en inzet burgemeester en wethouders en centrale aanspreekbaarheid voor de buitenwereld. Het vaststellen van de inhoudelijke strategische lijn kan reeds op de korte termijn structurerend werken en helderheid brengen in ieders rol en bijdrage aan het grotere geheel. Er moeten zo spoedig mogelijk afspraken komen over rollen en verantwoordelijkheden. XX Op korte termijn richten we de Mariënburgkapel in als publiekscentrum voor de geschiedenis van Nijmegen. Hier zal een vaste pakkende audiovisuele en fysieke presentatie worden verzorgd over de Nijmeegse historie, ook in de Engelse en Duitse ‘taal. De gemeentelijke collecties (met name van bureau Archeologie en het Regionaal Archief) bieden meer dan voldoende mogelijkheden.
Daarnaast worden tijdelijke exposities georganiseerd over actuele onderwerpen met een historische dimensie (bijvoorbeeld het bombardement, de bevrijding, de Bataafse Opstand in Nijmegen, jubilea van grote Nijmeegse bedrijven en instellingen etcetera), en worden vondsten uit actuele archeologische opgravingen getoond. Dit ‘Huis van de Geschiedenis’ kan ook ruimte bieden aan activiteiten van stichtingen en verenigingen die zich bezighouden met de geschiedenis van Nijmegen (vergaderingen, lezingen, diapresentaties etcetera). Het kan daarmee een broedplaats voor cultuurhistorische initiatieven worden en mogelijk ook coördinatiepunt voor de verdere realisatie van de ambitie ‘Verleden Verbeeld’, mogelijk ook met een aparte (private) rechtspersoon. Als de Mariënburgkapel te zijner tijd voor andere doeleinden benut gaat worden, kan het ‘Huis van de Geschiedenis’ op een andere locatie voortgezet worden.
Waar kunnen we aan denken? Deze notitie dient als basis voor bestuurlijk commitment, ook in financiële zin, en voor het maken van concrete afspraken met alle partijen die een substantiële bijdrage kunnen leveren in de realisatie, organisatie en/of financiering van de verschillende projecten en activiteiten. Daarvoor is een goede, gedeelde inhoudelijke basis nodig. De Canon, die najaar 2009 verschijnt, zal in lijn met deze strategie worden benut. Ze vormt de inhoudelijke richtsnoer op basis waarvan de hardware en software inhoudelijk ingekleurd kunnen worden. Hoewel de Canon straks vast en zeker aanleiding zal geven tot een completer en correcter overzicht, wordt hieronder een voorlopig overzicht weergegeven van de belangrijke periode uit de Nijmeegse geschiedenis, om een concreter beeld te krijgen. Hoofdepisodes uit de Nijmeegse geschiedenis: I. de Bataafs-Romeinse periode (met o.a. veldheer Drusus, batavenleider Civilis en keizer Trajanus als tot de verbeelding sprekende figuren), II. de periode van de Frankische en Karolingische koningen en keizers (met Karel de Grote, prinses Theophanu en Frederik Barbarossa als hoofdpersonen), III. de latere middeleeuwen, een in economisch en cultureel opzicht gouden tijd voor Nijmegen, waarin de Gebroeders van Limburg, glazenier Arnold van Nijmegen, maar ook Mariken van Nimwegen figureerden, IV. de nieuwere tijden, waarin Nijmegen een centrale rol speelde in Gelre en in internationaal opzicht een belangrijk toneel was in strategisch, politiek, economische en religieus opzicht met de
Vrede van Nijmegen (1678-’79) als wapenfeit, V. de Belle Epoque, de decennia voor en na 1900, waarin Nijmegen zich ontplooide en alom furore maakte als ideaal woonoord vanwege de schitterende monumentale stadsuitleg met haar singels en parken, de fraaie groene omgeving en het uitstekende culturele aanbod, waarin vele prominenten tot grootse prestaties werden gestimuleerd. Mede door een zeer actieve stadspromotie wist men veel beter gesitueerden aan te trekken, waaronder de nodige oudIndiëgangers. In weinig Nederlandse steden heeft het zulke fraaie stedenbouw en architectuur opgeleverd als in Nijmegen, VI. de Tweede Wereldoorlog, die aan het geschiedenisboek Nijmegen, vooral vanwege het fatale vergissingsbombardement en de moedige en energieke wederopbouw een droevig, ingrijpend en aangrijpend hoofdstuk toevoegde. VII. en misschien ook de activistische en anarchistische jaren ’60 en ’70, die in ieder geval in nationaal opzicht spraakmakend en prominent waren. Bij deze verschillende tijdslagen kan bijvoorbeeld aan de volgende ‘bedels’ gedacht worden: De Bataafs-Romeinse periode met een zo waarheidsgetrouw mogelijke reconstructie in een fraai en educatief park op het Kops Plateau, en een visualisatie in het Waalfront (Quartier Romain), beide met een horecavoorziening in Romeinse sfeer (althans in overdrachtelijke zin), onderling verbonden via een wandelroute waarbij in ieder geval het Valkhofmuseum met de Godenpijler, de visualisaties in de Josephhof en de op te waarderen visualisatie van het hypocaustum in het Casino worden opgenomen, evenals nog te realiseren visualisaties. Het Romeinenfestival
brengt deze periode elk jaar of elke twee jaar tot leven, waarbij steeds andere perioden of facetten van het Bataafs-Romeinse leven worden geaccentueerd. Plaats van handeling zou het Kops Plateau kunnen zijn en/of een locatie in het Waalfront, bijvoorbeeld bij de haven (Romeinse vlootschouw en waterspektakel), het Quartier Romain of het centrale park bij het fort Krayenhof . De periode van koningen en keizers kan uiteraard het best beleefbaar worden gemaakt in het Valkhofpark. Een herbouwde Donjon zou daarbij, naast de Nicolaaskapel en de Barbarassokapel, centrale plaats van handeling kunnen zijn, in een gerevitaliseerd fraai park. In de Donjon duikt de bezoeker in een tijdmachine, waarin hij met virtuele technieken op spectaculaire wijze de verhalen ondergaat van keizer Karel de Grote, de mysterieuze Byzantijnse prinses Theophanu en keizer Barbarossa (die de burcht liet bouwen) en van de romantische verwikkelingen van Beatrijs en haar Zwaanridder. Het Valkhofpark en omgeving kan het decor worden van son et lumièreachtige voorstellingen tijdens zomeravonden, waarin Donjon, kapel en ruïne feeërieke hoofdrolspelers zijn. Voor de latere middeleeuwen hebben we, gelukkig, wel voldoende authentieke hardware beschikbaar. Met name de Grote Markt is een uitgelezen plek hiervoor (ook al hebben panden veelal een exterieur uit latere perioden), net als het Stevenskerkhof en de kerk zelf. De Grote Markt als pleinruimte vraagt daarbij wel aandacht. Het contrast dat de Wederopbouw hier heeft opgeleverd moeten we niet ontkennen door hier historiserende bebouwing toe te voegen, maar de beslotenheid en intimiteit kan op stedenbouwkundig niveau wel teruggehaald worden. Mariken van Nimwegen moet hier weer het podium krijgen met een schouwspel dat door de hoge kwaliteit (weer) tot een echte trekker kan worden. Muziek- en theatervoorstellingen met re-enactment vinden hier een bijzonder pas-
sende setting. Op deze plek hoeven we niet al te bang te zijn voor Bruegheliaanse taferelen en Anton-Pieckerie, hier past dat gewoon en kan het de volle ruimte krijgen. Het Gebroeders-van-Limburgfestival, dat zijn kwaliteit en bereik inmiddels meer dan bewezen heeft, moet hierin een prominente rol krijgen toebedeeld. Bijzonder kansrijk lijkt een centrum voor middeleeuwse miniatuurkunst, waarvoor de Gebroeders van Limburg trendsettend zijn geweest, en de glasschilderkunst, waarbinnen de invloed van Arnold van Nijmegen groot was. Er zijn diverse opties denkbaar voor een dergelijk centrum (vergelijk het Jhieronimus Bosch Centre in een daarvoor herbestemde kerk in het centrum van Den Bosch), zoals de Stratemakerstoren of het Weeshuis op de Hessenberg. Het zou echter de grote voorkeur verdienen als het een hoogtepunt zou kunnen zijn van een ‘middeleeuws kwartier’ rond de Grote Markt en de Stevenskerk en dus in één van de historische gebouwen in deze omgeving. Ook uit de nieuwere tijden zijn nog veel tastbare herinneringen aanwezig in de stad, waaronder veel panden in de Benedenstad, die vaak een oudere oorsprong hebben maar hun stenen facade voor een groot deel in de 17de en 18de eeuw kregen en dat deels behouden hebben. Maar het belangrijkste bouwwerk uit deze tijd was het enorme complex van fortificaties, die vestingbouwer Menno van Coehoorn aanlegde tussen 1688 en 1732. Het is de uitdrukking van de zeer belangrijke strategische betekenis van de stad in die tijd. Op meerdere plekken vinden we nog restanten van de vesting en het zou veel terughalen als deze ‘incidenten’ weer met elkaar verbonden zouden worden door fysieke en nietfysieke ingrepen (visualisaties zoals de Hertsteegpoort, illuminaties, kunstzinnige verwijzingen/verbindingen, bijvoorbeeld in de Walstraten, eigentijdse interpretaties van stadspoorten etcetera). Er kan weer een wallenwandeling ontstaan zoals die eeuwen lang door generaties Nijmegenaren gelopen werd. Er ontstaan weer een logische verbinding van de Waal, via het Kronenburgerpark, de Walstraten naar het Hertogplein
en vandaaruit naar de restanten van de vesting in het Hunnerpark. De parken die ‘eraan hangen’ kunnen worden ingezet voor evenementen als klassieke concerten, theatervoorstellingen in de sfeer van Shakespeare en andere belevenissen in relatie tot de 17de en 18de eeuw. Hoewel de aanleiding niet altijd prettig was, kan Nijmegen zich hierin manifesteren als een stad waarin Franse en Spaanse invloeden groot waren, en daarmee als stad met Bourgondische inslag. Een tot de verbeelding sprekend historisch feit is de Vrede van Nijmegen. Deze krijgt binnen afzienbare tijd al concreet uitdrukking in de Vrede-van-Nijmegenzaal in het Valkhofmuseum, waar de gobelins die zijn vervaardigd in het kader van de vredesonderhandelingen de hoofdrol spelen. Het wordt een ruimte die mogelijkheden biedt voor allerhande activiteiten op kleinere schaal, in het bijzonder ontvangsten, recepties, vergaderingen. Hier kan deze ‘Gouden Eeuw’ van Nijmegen op bijzondere wijze beleefd worden. Door de ligging van het Museum aan de vestingwandeling kan gemakkelijk een verbinding gelegd worden. Vooral voor educatieve en representatieve doeleinden biedt de bijzondere vaste expositie uitgelezen mogelijkheden. De 19de- en vroeg 20ste eeuwse stadsuitleg is de nog bijzonder gave, zeer fraaie weerslag van de rijke Belle Epoque in Nijmegen, met het Keizer Karelplein, de Canisius- en Oranjesingel, concertgebouw De Vereeniging, het Kronenburgerpark en de Van Schaeck Mathonsingel als hoogtepunten. Hier kunnen we benutten wat er al is, hoewel hier en daar herstel en versterking nodig is. Zwakke elementen zijn op dit moment nog de troosteloze Nassausingel, de verwaarloosde Van Schaeck Mathonsingel en de verstening van de ooit fraaie groene voortuinen met hekwerken langs de singels. De aanleg van de parkeergarage onder de Van Schaeck Mathonsingel grijpen we aan om de vroegere allure van de singel met fonteinen en fraaie bloemen en planten terug te brengen en de Nassausingel te ontdoen van het parkeerblik en weer te herstellen. Dat is al enorme winst. Een nog stringenter handhavingsbeleid in
combinatie met stimuleringspremies kan de groene allure van de singels terugbrengen. Plannen voor nieuwbouw in het gebied verdienen de grootst mogelijke aandacht om te voorkomen dat het kind met het badwater wordt weggespoeld. Fysiek hoeft er niet zoveel te gebeuren om dit boeiende hoofdstuk uit de Nijmeegse geschiedenis te beleven. Maar het kan wel veel beter gebruikt worden om het verhaal te vertellen. Het verhaal van grootste wetenschappelijke, politieke en culturele prestaties van prominente Nijmegenaren die ook buiten de stadsgrenzen een rol van betekenis hebben gespeeld. Wandelingen langs ‘lieux de mémoires’ in dit gebied kunnen een bredere doelgroep aanspreken, met waar mogelijk ook bezichtiging van de fraaie Art Nouveau-, Art Deco- en ecclecticistische interieurs die veel panden nog rijk zijn, een beetje zoals we dat in Barcelona maasaal doen met de panden van Gaudí. De periode inspireert tot culturele evenementen als exposities in het museum, literaire middagen en avonden en uiteraard muziek- en theatervoorstellingen en filmavonden (want van deze periode bestaat veel documentair materiaal) in de Vereeniging. Oorlog en wederopbouw hebben de Nijmegenaren in de afgelopen decennia voortdurend beziggehouden. Maar om écht kennis te nemen van wat er in Nijmegen gebeurd is, moet de geïnteresseerde naar Groesbeek, naar het Bevrijdingsmuseum. Hoewel dat een uitstekende presentatie kent en de moeite zonder meer waard is, is er alle aanleiding voor een plek van herinnering en informatie in de stad zelf, daar waar de ramp zich voltrok. Dat kan natuurlijk op meerdere plekken. De meest dramatische omgeving is de ‘brandgrens’, daar waar je de confrontatie van de oude en de nieuwe stad het meest direct beleeft. Je zou kunnen denken aan het Kelfkensbos, bijvoorbeeld in een nieuw gebouw dat meteen helpt het plein wat intiemer te maken. De Lindenberg is ook denkbaar, het gebouw kan best nog een publiekstrekker erbij gebruiken. De Mariënburg is door de contrasten tussen de wederopbouw- en eind 20ste-eeuwse bebouwing en de historische ‘relicten’
ook heel geschikt. Minder confronterend qua omgeving, maar wel in het hart van de weer opgebouwde stad is het Plein 44, dat alleen al qua naam een symbolische setting biedt. Het zou in een van de bestaande panden, maar mogelijk ook in de nieuwbouw een plek kunnen krijgen. De omvang van het centrum van oorlog en wederopbouw moet vastgesteld worden door nader (markt)onderzoek. De toeristische, maar zeker ook de educatieve betekenis zou best groot kunnen zijn als de presentatie breed wordt ingestoken: Nijmegen in de context van Market Garden etcetera. Een samenwerking met het museum in Groesbeek ligt voor de hand. De software zal hier vooral bestaan uit bijzondere exposities, documentaire filmactiviteiten etc. Oorlog en Wederopbouw hebben iets heel omvangrijks nagelaten aan de Nijmegenaren: een binnenstad vol winkels, woningen, bioscopen, bankgebouwen, kerken etcetera. Veel straatwanden en individuele panden die op zichzelf lang niet allemaal staaltjes van architectuur zijn, maar bij elkaar een geheel vormen, waarvan de betekenis en kwaliteit inmiddels steeds meer gewaardeerd worden. Veel van de oorspronkelijke kwaliteit is aangetast, en het is zeer de moeite waard om alle kansen die zich voordoen aan te grijpen om winkelpuien en gevels te herstellen. Bij recente voorbeelden kunnen we zien hoe mooi wederopbouwpanden aanvankelijk waren (bijvoorbeeld het winkelpand van Triumph aan de Burchtstraat). Op strategische plekken liggen er kansen, zoals in de Houtstraat (bioscoop Centrum), hoek Plein 44/Molenstraat, hoek Burchtstraat/Mariënburgsestraat, Kelfkensbos e.a.). Het lijkt misschien nog wat moeilijk voor te stellen, maar Nijmegen kan zich echt ook als Wederopbouwstad prima onderscheiden en manifesteren als we een kwaliteitslag kunnen maken. De aanpak van Plein 44 kan in die strategie als paradepaardje worden beschouwd. Laten we positief benutten wat we sowieso al beschikbaar hebben. Nijmegen in de jaren ’60 en ’70 is historisch zeker een boeiend hoofdstuk in het boek. Het laat zich alleen wat moeilijk verbeelden in fysieke
zin. Er is natuurlijk de Zeigelhof als lieu de mémoire, en de Lindenberg als monument van die tijd, maar wat kun je daar omheen organiseren? En spreekt het wel voldoende aan? Museum Het Valkhof biedt misschien de beste mogelijkheden om iets te doen met dit onderwerp. Het Museum wil zich verder profileren met haar collectie Pop Art, de kunststroming die in de activistische periode haar hoogtepunt kende. In nader overleg met het museum kan bekeken worden of aan de collectie een Nijmeegse historische dimensie kan worden toegevoegd.
De hiervoor beschreven ambitie lijkt hoog gegrepen en dat is ze ook. Het lijkt misschien onrealistisch om dit allemaal voor elkaar te krijgen, maar veel is er al of ligt voor het grijpen. We kunnen beginnen met wat voorhanden is en het stukje bij beetje uitbouwen, zoals een bedelketting ook steeds completer en rijker wordt. Er is vaker geopperd om dan maar te kiezen voor één of enkele periode uit de geschiedenis, bijvoorbeeld de Romeinse periode of de Middeleeuwen. Maar Nijmegen kan zich (in ieder geval internationaal) met geen van deze perioden daadwerkelijk onderscheiden. De kracht zit hem er juist in dat Nijmegen een compleet geschiedenisboek is met een aantal prominente hoofdstukken die een ieder tot de verbeelding spreken. Omdat ze historisch heel belangrijk zijn, omdat er spannende taferelen in zitten en hoofdrolspelers met karakter en omdat het heel dicht bij iedereen gebracht kan worden: we zijn allemaal een beetje Romeins, een groot deel van de West-Europese bevolking stamt aantoonbaar af van Karel de Grote, niemand blijft onberoerd door het prachtige werk van de Gebroeders van Limburg, iedereen vindt herkenning in het verhaal van Marieken, de Vrede van Nijmegen heeft mede geleid tot het Europa van nu, elke familie werd geraakt door de oorlog en aan de wederopbouw hebben velen nog bijgedragen en het bepaalt in ieder geval ook nu nog het decor waarin ons leven zich afspeelt. Ben Verfürden, mei 2009
Directie Stadsbedrijven Servicebedrijf Communicatie
PERSBERICHT Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 23 80 Telefax
(024) 329 23 78
E-mail
[email protected]
Postadres Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum
Nummer persbericht
30 juni 2009
090630L
Mariënburgkapel wordt Huis van de Nijmeegse geschiedenis De Mariënburgkapel gaat tijdelijk onderdak bieden aan het Huis van de Nijmeegse geschiedenis. Omdat de aanbesteding voor de invulling van de Mariënburgkapel geen geschikte kandidaten heeft opgeleverd, heeft het College van Burgemeester en Wethouders vandaag besloten de aanbesteding voor de duur van twee jaar stop te zetten. Het Huis van de Nijmeegse geschiedenis moet een cultuurhistorisch publieks- en ontmoetingscentrum worden waar de Nijmeegse geschiedenis tot leven komt. Het Huis van de Nijmeegse geschiedenis past in het streven om Nijmegen nog meer te profileren als historische stad. In de notitie Verleden Verbeeld wordt hiervoor een aanzet gegeven. Bij de totstandkoming van deze notitie is overleg geweest met diverse partijen binnen en buiten de gemeente. Het Nijmeegse stadsbestuur laat de mogelijkheden voor een betere profilering in 2009 uitwerken tot een projectplan, inclusief financieringsmogelijkheden. Ook bij de ontwikkeling van het Huis van de Nijmeegse geschiedenis zal de gemeente actief contact zoeken met diverse partijen. Naast een permanente, multimediale expositie over de geschiedenis van de stad gaat het Huis van de Nijmeegse geschiedenis een programma bieden met tentoonstellingen, lezingen, debatten, educatieve projecten, toeristische activiteiten en studiemogelijkheden. Dit programma wordt voor een deel gevuld door het centrum zelf en voor een deel door de cultuurhistorische organisaties van Nijmegen. Het centrum in de Mariënburgkapel wordt zo opgezet dat het na twee jaar ook elders kan worden voortgezet, mocht de kapel een andere functie krijgen. Volgens planning gaat het Huis van de Nijmeegse geschiedenis tijdens de Week van de Geschiedenis (17 t/m 25 oktober 2009) open voor het publiek.
g:\publiceren\_bis_werk\b&w voorstellen 2009 openbaar\c20090630\c20090630 2.05rbr g280 verleden verbeeld\090630l huis van de geschiedenis.doc
