Agrifoodbrief. Op weg naar groei. Inhoud. oktober 2009

NUMMER

Agrifoodbrief 3 oktober 20 09

Inhoud Is de voedselcrisis voorbij? In 2008 kreeg de voedselcrisis volop media-aandacht. Na een daling van veel grondstofprijzen werd het stil. Maar hebben we nu niets meer te vrezen?__________ 2

Op weg naar groei Hoopvol zoeken economen, maar ook anderen zoals ondernemers en bankiers naar ‘green shoots’ in de economie: voorzichtig opkomende signalen dat het beter gaat met de wereldeconomie. Iedere sector zoekt een nieuw perspectief om ‘topline growth’ te realiseren. Door het minder recessiegevoelige karakter van de Agrifood is globaal genomen de impact op de Food waardeketen te overzien geweest deze crisis. Nu is ‘globaal genomen’ wel een ruwe optelsom van verschillende bedrijven. Bedrijven met een forse exportpositie bijvoorbeeld in Rusland of het Verenigd Koninkrijk of bedrijven iets eerder in de waardeketen

Export_______________________ 3

zoals glastuinbouwbedrijven of melkveehouders gaan wel degelijk door zware tijden. Wat deze recessie ook teweeg heeft gebracht, is een sterke aandacht bij retailers voor ‘prijs’. Eerder dan het

Familie bouwt driekwart eeuw aan kaasgroothandel Vergeer Consolidatieslag in de sector gaat door _________________________ 4

aspect vraaguitval is in deze recessie de margedruk hierdoor een belangrijke kopzorg voor Agrifoodondernemers. En ik ben bang dat met de hevige onderlinge concurrentie tussen de fabrikanten de margedruk groot blijft. De aanstaande consolidatie in de retail met het bod op Super de Boer zal de consolidatiedruk bij fabrikanten verder opvoeren. Daarnaast zal de behoefte aan differentiatie tussen retailformules het gevecht tussen merk- en Private Label fabrikanten om schapruimte doen verhevigen.

Agrarisch Nederland in een dip? Veel landen in de wereld verkeren in een recessie en hebben in economisch opzicht last van de kredietcrisis. Van verschillende agrarische sectoren wordt bekeken hoe zij worden beïnvloed door de economische ontwikkelingen____ 6 MAQSfood nummer 1 in de VERS TOP 100 De ranglijst voor de verssector is dit jaar bekend gemaakt tijdens de Fresh Rotterdam. Een gevarieerde top 3 werd in het zonnetje gezet_________________ 7

Dit is een omgeving waarin organisaties zich geen fouten kunnen permitteren. In het bijzonder wil ik twee punten noemen die te maken hebben met de interne organisatie van bedrijven. Punten die in geval van het niet in staat zijn om aan bancaire verplichtingen te voldoen, opvallend vaak zwak zijn verzorgd. Dit zijn aandacht voor financieel management en voor risicomanagement. Bedrijven zullen steeds scherper, en accuraat (!), kosten moeten calculeren en management is genoodzaakt steeds sneller te sturen. Pro-actief vooruitkijken via scenario’s en liquiditeitsplanning vormen steeds vaker een onderdeel van managementrapportages. In deze Agrifoodbrief is een artikel gewijd aan de prijsontwikkeling van agrarische grondstoffen. Meer volatiliteit, dus risico op het inkoopvlak, is te verwachten. Om deze bedreiging om te zetten in een kans is een grotere financiële buffer nodig om profijt te halen uit deze volatiliteit. Versterking van het risicomanagement is hierbij een must. Risicomanagement; om te zorgen dat voldaan wordt aan de toenemende regelgeving en om niet onbedoeld in conflict te komen met ‘regelgeving’ van NGO’s (Niet Gouvernementele Organisaties, denk aan Greenpeace, Dierenbescherming). Gegeven de goede historische jaren, waarbij zeker qua omzetontwikkeling 2007 opvalt als een jaar met dubbelcijferige groei, duikt de omzetgroei nu onder de langere termijn sectortrend. Contractie noemen wij deze fase die wij voor 2009 voorzien en dit betekent een relatieve omzetdaling waarbij het dalingspercen-

Rutte raakt ‘m _ ______________ 8

tage onder het trendmatige groeipercentage ligt. Van contractie naar herstel en via expansie naar teruggang, zo loopt via een sinuscurve de cyclus. De afgelopen cyclus duurde 6 jaar. De green shoots van de hele economie, zoals het aantrekken van de wereldhandel, helpt de Agrifood naar de volgende fase in de omzetontwikkeling: op weg naar groei. Belangrijker is echter voor Agrifoodondernemers de margebewaking. Voor een aanzienlijk deel bent u hiervoor zelf als organisatie aan zet om goed door deze crisis heen te komen. Wilt u sparren met mij over de economische impact op uw strategie en marge, mailt u mij gerust. Niels Dijkman Sector Banker Agrifood [email protected]

Is de voedselcrisis voorbij? In het voorjaar van 2008 was de wereld in de ban van de voedselcrisis. De stijgende voedselprijzen kregen veel media-aandacht en veel onderzoeksinstituten kwamen met rapporten over dit onderwerp. In een aantal landen ontstonden voedselrellen vanwege de hoge voedselprijzen. Vooral in de allerarmste landen, waar de mensen een groot gedeelte van hun inkomen aan voedsel uitgeven, was de onrust groot. Na de zomer van 2008 zijn de prijzen van veel agrarische grondstoffen sterk gedaald, waardoor de voedselcrisis in de media wegebde. Is de angst voor een voedselcrisis nu bezworen en hebben we hiervan niets meer te vrezen?

De fundamenten van de voedselcrisis De vraag naar voedsel neemt jaarlijks toe door de groei van de wereldbevolking. Er moeten meer monden in de wereld worden gevoed. Daarnaast vindt er een verschuiving in voedingsgewoonten plaats. Door de stijgende welvaart verschuift de consumptie naar meer eiwitrijke voedingsmiddelen. Zo is in de afgelopen jaren in China en andere opkomende markten zoals India de vraag naar vlees en zuivel toegenomen. Het houden van dieren voor de productie van vlees en zuivel legt een groot beslag op agrarische grondstoffen. De veestapel wordt immers groter en deze dieren moeten ook eten. Agrarische grondstoffen worden niet alleen voor de productie van voedingsmiddelen gebruikt, maar ook voor de productie van biobrandstoffen. De vraag naar biobrandstoffen wordt aangewakkerd door de hoge prijzen van fossiele brandstoffen in de tweede helft van 2007 en de eerste maanden van 2008 en door allerlei overheidsmaatregelen. Een groter deel van het beschikbare landbouwareaal in de wereld wordt hierdoor gebruikt voor de teelt van grondstoffen voor biobrandstoffen wat ten koste gaat van de voedselproductie. Er wordt op aarde niet alleen beslag gelegd op landbouwgronden voor food en feed maar ook voor fuel. De wereldproductie van agrarische grondstoffen is in de afgelopen decennia regelmatig tegengevallen door misoogsten. Natuurrampen zoals droogte in Australië en Zuid-Amerika, cyclonen in Zuidoost-Azië en overstromingen in Australië hebben tot een lagere productie geleid.

2

De wereldvoorraden van agrarische grondstoffen zijn in de loop der jaren afgenomen door de consumptie die gestaag is gestegen en de productie die regelmatig is tegengevallen. Hierdoor zijn de voorraden, uitgedrukt in het aantal consumptiedagen, op een zeer laag niveau beland. Overheidsbeleid heeft ook geleid tot afnemende voorraden. Het EU-landbouwbeleid leidde vroeger tot interventievoorraden, maar de herziening van dit beleid heeft tot gevolg dat deze voorraden bij veel producten zijn afgebouwd. De WTO heeft paal en perk gesteld aan overheidsingrijpen. Op de voedselmarkt is zo een wankel evenwicht ontstaan waardoor er grotere prijsfluctuaties optreden. Speculanten, termijnhandelaren en de ontwikkeling van diverse financiële producten hebben de prijsfluctuaties vervolgens nog eens versterkt.

2008, een turbulent jaar De onevenwichtige balans tussen consumptie en productie, de betrekkelijk lage wereldvoorraden en de aandacht van beleggers voor agrarische markten hebben in het eerste halfjaar van 2008 geleid tot sterk gestegen prijzen van agrarische grondstoffen. De markten waren op hol geslagen door de turbulentie in de markt. Er is hierdoor een voedselcrisis ontstaan. In het tweede halfjaar vond er een aantal ontwikkelingen plaats die van grote invloed zijn op de markt voor agrarische grondstoffen. Allereerst waren de oogsten in de zomer van 2008 door gunstige weersomstandigheden in de belangrijkste productiegebieden overvloedig. Daarnaast heeft de recessie en de kredietcrisis geleid tot een afname van de consumptie in met name de opkomende markten.

De olieprijs is ook sterk gedaald waardoor de belangstelling voor biobrandstoffen onder druk stond. De grotere productie en de tegenvallende vraag hebben tot gevolg dat de wereldvoorraden weer een bescheiden groei hebben laten zien. Door de kredietcrisis is er minder interesse op financiële markten voor agrarische grondstoffen ontstaan. De prijzen van agrarische grondstoffen zijn door de voorgaande factoren in de tweede helft van 2008 sterk gedaald. De voedselcrisis is in de publieke opinie naar de achtergrond verschoven, het is geen actueel onderwerp meer.

Zijn de fundamentele factoren verbeterd? Hoewel de voedselcrisis momenteel niet actueel meer is, bestaan de drijvende krachten achter de crisis van 2008 nog steeds. Als de economie zich herstelt, zal de vraag naar agrarische grondstoffen weer aantrekken. De groei van de wereldbevolking en de toename van de welvaart leggen een stevige basis onder de vraag naar voedingsmiddelen. De wereldbevolking zal naar verwachting de komende 40 jaar met meer dan 30% stijgen tot 9 miljard mensen. De productie kan op korte termijn niet sterk worden opgevoerd doordat de periode waarin een product groeit al snel een jaar in beslag neemt. Daarnaast zijn er geen aansporingen om de productie momenteel sterk te vergroten. Op korte termijn kunnen we nog interen op de wereldvoorraden waardoor er geen acute noodsituatie ontstaat. Maar het wankele evenwicht tussen vraag en aanbod en de lage wereldvoorraden zullen bij een aantrekkende vraag weer leiden tot stijgende prijzen. Eigenlijk zitten we momenteel in het oog van een orkaan, het is een stilte voor de storm. De geschiedenis kan zich gemakkelijk herhalen.

Wat gaat de toekomst ons brengen? Op de middellange termijn hoeven we ons geen zorgen te maken over grootschalige en langdurige hongersnoden alhoewel weersomstandigheden en natuurrampen zeker roet in het eten kunnen gooien. Er zijn nog veel mogelijkheden om de productie van agrarische grondstoffen te vergroten. Er is nog een groot areaal beschikbaar voor de productie wat nu nog braak ligt. Hierbij kunnen we denken aan uitgestrekte gebieden in Rusland, Zuid-Amerika en Afrika. Deze areaaluitbreiding is echter eindig. De meest productieve landbouwgronden in de wereld zijn nu al in productie. Op de langere termijn is er een grote rol weggelegd voor wetenschap en technologie. Allerlei technologische ontwikkelingen kunnen zorgen voor een toename van de productiviteit. Te denken valt hierbij niet alleen aan de ontwikkeling van nieuwe rassen met een grotere productiviteit of met een grotere resistentie tegen ziekten en plagen, maar ook aan een verdere modernisering van de infrastructuur, transport en opslagfaciliteiten. Het is wel de vraag of productiviteitstoename op de langere termijn de groei van de consumptie kan bijhouden. We zullen de komende decennia dan ook voor een grote uitdaging geplaatst worden om een balans in dit vraagstuk te vinden. TP

Export x 1 ton

7M 2008

7M 2009

Mutatie 09/08

Snijbloemen, x EUR 1 mln

2.022

1.812

-10,4%

Potplanten, x EUR 1 mln

1.164

1.182

+1,6%

1.370.420

1.303.367

-4,9%

Consumptie aardappelen*

878.534

970.604

+10,5%

Pootaardappelen*

646.464

657.427

+1,7%

Uien

445.698

501.608

+12,5%

Varkensvlees

518.061

446.179

-13,9%

Kaas**

272.269

274.707

+0,9%

Groente en fruit

* oogst 2007 resp 2008 ** 6 maanden

Colofon

Bronnen: HBAG Bloemen, Productschap Tuinbouw, Aardappelinfo.nl, NAO, PVE, Productschap Zuivel

De Agrifoodbrief is een publicatie van ABN AMRO Sector Advisory in samenwerking met Sector Research. Samenstelling en redactie Thijs Pons, ABN AMRO Sector Research Wendy Klein, ABN AMRO Sector Advisory Aan dit nummer werkten verder mee: Joep Auwerda, freelance journalist Niels Dijkman, ABN AMRO Sector Advisory Gerard Rutte, RTC B.V. Distributie De Agrifoodbrief wordt door ABN AMRO Sector Advisory extern en intern verspreid in electronische en in gedrukte vorm. U kunt de publicatie ook vinden op www.abnamro.nl/agrifood. Contactpersoon: Wendy Klein, telefoon 020 629 69 08, e-mail [email protected]

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden in deze publicatie. © ABN AMRO, oktober 2009 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is toegestaan, indien hiervoor schriftelijke toestemming is verkregen van ABN AMRO.

Agrifoodbrief oktober 2009

3

Consolidatieslag in de sector gaat door

Familie bouwt driekwart eeuw aan kaasgroothandel Vergeer Ze zitten al drie generaties in het vak, begonnen in 1934, en hebben in dit jubileumjaar hun logo veranderd, vanwege de meer internationale uitstraling. Familiebedrijf Th. Vergeer en Zonen B.V., beter bekend als Vergeer Kaas (55 procent van de producten gaat naar het buitenland, omzet 250 miljoen euro, 550 werknemers) heet vanaf januari 2010 Vergeer Holland. Het gele vlak in het logo is zijn rechte hoeken kwijt, die zijn vervangen door kaasachtige rondingen. Voor consumenten èn kaasspecialisten staat Vergeer voor kwaliteit. Het bedrijf staat hoog in de top tien van de grootste kaasverwerkingsbedrijven in Nederland. Grondlegger opa Diederik Vergeer, geboren in 1908 en op zijn 66-ste overleden, zou de markt van zijn sector anno 2009 nauwelijks herkennen, zoveel is er veranderd. Bijvoorbeeld het percentage kaas dat nog vers van het mes verkocht wordt. Kleinzoon Diederik Vergeer, algemeen directeur: ‘Ik weet niet hoe hoog dat percentage dertig jaar geleden lag, maar tien jaar geleden was dat zestig procent, en nu is dat nog maar dertig procent. De verkoop van voorverpakte kaas heeft een grote vlucht genomen. Een heleboel kaas in de supermarkt, verpakt in knisperfolie, met een sticker erop, lijkt vers gesneden, maar komt bij ons vandaan. Mijn opa was er overigens snel bij om supermarkten van voorverpakte kaas te voorzien.’

150-Duizend kilo geraspte kaas Opa Vergeer verkocht veertig jaar geleden als een van de eersten geraspte kaas. Dat begon met een beperkte vraag. De vijf dochters van Dirk vulden destijds met de hand de zakjes op de boerderij. Diederik: ‘Het was een mooie manier om kontjes kaas, die overbleven na het versnijden en moeilijk verkoopbaar waren, te verwerken. Nu produceren we 150-duizend kilo geraspte kaas per week. Om het klonteren van de geraspte kaas tegen te gaan, wordt er zetmeel aan toegevoegd, maximaal drie procent. Melkvreemd vet zit er niet in. Vergeer maakt geen geraspte kaas van zogenaamde analoge kaas, een product dat melkvreemde (plantaardige) vetten bevat en een hoger waterpercentage heeft dan kaas. Analoge kaas is vijftig procent goedkoper.

Diederik Vergeer

4

De kwaliteitseis voor Vergeers geraspte kaas is vastgelegd in een keurmerk. Ook andere bedrijven doen mee aan dat keurmerk. Bij iedere deelnemer worden regelmatig steekproeven genomen. Op overtreding (meer dan drie procent zetmeel of toch melkvreemd vet) staat duizend euro boete.’ Een andere grote ontwikkeling is de consolidatieslag die in de sector heeft gewoed. Toen opa de leiding van Th. Vergeer & Zn. B.V. overdroeg aan zijn zonen, telde Nederland nog 300 kaashandelaren, anno 2009 zijn dat er nog 50, vertelt Diederik. ‘En daarvan zijn er hooguit tien met een omzet van 100 miljoen of meer, wat in mijn ogen de minimale bedrijfsgrootte is om te kunnen leveren aan één van de vijf inkooporganisaties voor supermarkten. Ik denk niet dat er nu nog een nieuwe kaasgroothandel een schaalgrootte kan bereiken die nodig is om voor de retail te kunnen werken. Heel wat kaashandels hebben het nu moeilijk, omdat ze te klein zijn om te kunnen leveren aan de retail, maar ook te groot om alleen voor foodservice te werken.’

Melkprijs geen vlakke lijn De ontwikkeling van de melkprijs maakt het lastiger om in de kaassector gezond te kunnen ondernemen. De televisiebeelden van boeren die hun melk uit protest over het land uitrijden, illustreren de grote prijsdruk. Diederik: ‘Tot 2006 liet de prijsgrafiek van melk een vlakke lijn zien, ik hoefde eigenlijk nooit op mijn inkoop te letten. Dat was een vaste factor. De inkoopwaarde steeg van 2006 tot 2007 met twintig tot vijftig procent. Dat had onder meer te maken met méér consumptie in China en droogte in Australië. En in 2008/2009 is de prijs weer flink gezakt. De melkprijs heeft dit jaar een dieptepunt gehaald en is nu licht oplopend. Door de lage prijs gaan boeren méér produceren om toch nog hetzelfde inkomen te genereren. Het grotere aanbod van melk en de daardoor lage prijs, maken het moeilijk voor corporaties om een keuze te maken wat ze van hun grondstof moeten maken (melkpoeder, boter of kaas).’ Diederik: ‘Vergeer Holland zal zich uitstekend staande kunnen houden in de markt. We zijn groot genoeg, en werken op een unieke manier, waardoor we voldoende onderscheidend zijn in de markt. We leveren aan EU-landen, VS, Canada en het Midden Oosten.’ Als de verschillende soorten kaas bij Vergeer worden binnengebracht, zijn ze nog maar twee weken oud.

Na de rijping, die vier weken (jonge kaas) tot twee jaar (brokkeloud) kan duren, en onder streng gecontroleerde luchtvochtigheid en temperatuur van 14, 15 graden Celsius plaatsvindt, worden er 2000 verschillende producten van gemaakt.’

Cheese Sticks erg populair Diederik: ‘Bij Vergeer worden de kazen gerijpt, waaronder de merken: Gouwenaar, Rondeur (Maasdam), Halvetta, Twenny, Old Holland, Pronto, Kasarella en Backarella. De geraspte kaas is onder meer geschikt voor de pizza, de pasta en de salade. Er zijn consumentenverpakkingen voor thuis, maar ook hotelblokken van vier kilo, verpakkingen van tientallen gesneden plakken kaas in een mooie ronde vorm gedrapeerd voor het out of home segment, maar ook producten die te vinden zijn in ziekenhuizen (verpakkingen van één of twee plakken) of in het benzinestation (Cheese Sticks met een stokje). ‘Als jongetje van zes stond ik al stokjes in de Cheese Sticks te steken. De kaassnack voor de chauffeur met de vieze handen is nu razend populair, maar bestaat al meer dan dertig jaar.’ Het nieuwe Vergeer-logo met zijn ronde kaasvormen is vooral een verwijzing naar kwaliteit: vroeger waren alle kazen rond en bestonden er geen vierkante. Diederik Vergeer: ‘Kaas neemt in een pekelbad zout op. In een ronde kaas is de verdeling van dat zout tijdens het rijpen automatisch goed. Bij een vierkante kaas kunnen de randen wegens ongelijke zoutverdeling wit en droog worden. Dat wil zeggen: als de kaas niet op de juiste manier gerijpt wordt.’

Opa Vergeer kocht de eerste kazen van boeren Dirk Vergeer (1908) begon op zijn 25-ste vanuit de boerderij aan de Reewal in Reeuwijk met het bedrijf. Iedere donderdagochtend gingen zo’n 400 boeren naar de kaasmarkt in Gouda. Kleinzoon Diederik Vergeer (37): ‘Mijn opa kocht bij hen kazen op en ging erin handelen: het land in en vanuit de vrachtwagen aan klanten verkopen zoals slagers, bakkers, kruideniers. Opa is 40 jaar directeur geweest. Mijn vader Leo, die op zijn vijftiende in het bedrijf kwam, heeft in 1973 het stokje van hem overgenomen.’ Diederik werd geboren boven de verpakkingsafdeling. Na een HEAOstudie begon hij op zijn 25-ste in het bedrijf. Sinds 2006 is hij algemeen directeur. Zijn neef Dennis (zoon van Hans Vergeer) is logistiek directeur. Aan de muur van zijn directiekamer hangen drie olieverfportretten, geschilderd door Ans Markus. We zien oprichter opa Dirk en de voormalige directeuren Hans en Leo Vergeer.

Zout in vierkante kazen Ook Vergeer heeft vierkante kazen in de rijpingsruimten liggen. Diederik: ‘Vierkante kazen hebben het grote voordeel dat ze veel minder ruimte in beslag nemen dan ronde. En opslagruimte is kostbaar.’ En die zoutverdeling? ‘Tussen de vierkante kazen zijn buisjes gedrapeerd die op een ingenieuze manier de lucht eerst van links naar rechts langs de kazen doet stromen, en dan van rechts naar links. Zo wordt het zout goed verdeeld. We hebben unieke producten. De lekkerste kazen rijpen in een kelder die 7,5 meter onder de grond ligt, in optimale luchtvochtigheid en temperatuur.’

JA

75 Jaar het gele goud van Vergeer Kaas heet het jubileumboek. Het gele goud, zo’n 9000 ton kaas, ligt opgeslagen in Reeuwijk en diverse locaties in het Groene Hart. Het distributiecentrum in Bodegraven heeft circa 5000 palletplaatsen. In de bedrijfsruimten in Reeuwijk, waar vroeger opa’s boerderij stond, staan zo’n 50 verpakkingslijnen op één of andere manier kaas in te pakken. Een stuk muur en rieten dak is nagebouwd in de ontvangstruimte van het bedrijf. Wat belangrijk is voor het bedrijf, zegt Diederik, is dat het flexibel blijft inspelen op de markt. ‘De klant kan in deze 24-uurseconomie op dag één bestellen en op dag twee geleverd krijgen. Dat is een lastige klus. Een gerijpte kaas moet van 14, 15 graden Celsius eerst teruggekoeld worden, dan gaat de korst er nog af, en moet er versneden worden. Dat red je niet in 24 uur. Dus een levertijd van één dag kan alleen met een uitgekiende voorraad, een uitgekiende logistiek en de inzet van veel informatietechnologie en gedreven personeel. Dat dat steeds weer lukt, daar zijn we trots op.’

Agrifoodbrief oktober 2009

5

Agrarisch Nederland in een dip? Veel landen in de wereld verkeren in een recessie en hebben in economisch opzicht last van de kredietcrisis. Ondervindt de agrarische sector in Nederland veel hinder van deze economische ontwikkelingen of zijn er ook andere factoren die een grote invloed op huidige ontwikkeling in agrarisch Nederland hebben? Deze vragen stellen we in dit artikel centraal. Goede oogst in akkerbouw In de akkerbouw zijn de oogsten in 2009 goed. Het weer was tijdens het groeiseizoen gunstig. Er is voldoende regen gevallen, terwijl de temperatuur ook goed was. De grote productie, niet alleen in Nederland maar ook in de omringende landen, gaat gepaard met lage prijsniveaus van veel producten. Daar de prijs van akkerbouwproducten veelal inelastisch is, is de prijsval groot bij een beperkte productietoename. De bedrijfsresultaten van de bedrijven zullen dan ook laag zijn.

Glastuinbouw sterk in de mineur Voor de glastuinbouw is 2009 een zeer moeilijk jaar. De snijbloemensector wordt geconfronteerd met een vraaguitval door de economische ontwikkelingen in enkele belangrijke afzetlanden. De export naar het Verenigd Koninkrijk en Rusland, onze tweede en zesde exportmarkt, is sterk gedaald. Deze twee markten hebben sterk te lijden onder de zwakke positie van het pond en de roebel waardoor bloemen in deze landen voor de consument te duur zijn geworden. In enkele deelsegmenten zoals de rozenteelt heeft Nederland last van een toenemende concurrentie uit enkele Afrikaanse landen. Per saldo daalt de export van snijbloemen wat leidt tot sterk onder druk staande bloemenprijzen. De lagere energiekosten hebben niet kunnen voorkomen dat de bedrijfsresultaten in de snijbloementeelt een grote veer hebben moeten laten. In de groenteteelt onder glas is op dit moment geen evenwicht tussen vraag en aanbod. Gedurende de afgelopen jaren is de productie gestaag gestegen door het vervangen van verouderde kassen door modernere kassen, het in grotere mate toepassen van assimilatiebelichting en het gebruik van andere technologieën. Aan de afzetzijde opereert Nederland op een verzadigde West-Europese markt, waarbij de groei voornamelijk uit nieuwe markten in Oost-Europa moet komen. De groeimogelijkheden in Oost-Europa waren in 2009 beperkt door de economische ontwikkelingen, terwijl de concurrentie van Spaanse groenten groot was. Hierdoor zijn de prijsniveaus van de belangrijkste glasgroenten in 2009 laag. De afgelopen twee jaar heeft de glastuinbouw kosten bespaard door inkomsten te halen uit de productie van elektriciteit met WKK-installaties. Deze bron is in 2009 voor een deel weggevallen door de lage prijzen voor fossiele brandstoffen. De onder druk staande productprijzen en de tegenvallende energieopbrengsten hebben in 2009 geleid tot minder goede bedrijfsresultaten.

Lage melkprijzen De melkveehouderij ondervindt de gevolgen van de lage melkprijzen en behaalt geen goede bedrijfsresultaten. De lagere voerprijzen hebben de lage melkprijzen slechts gedeeltelijk kunnen compenseren. De prijsniveaus op de wereldzuivelmarkt zijn in 2008 en in de eerste helft van 2009 sterk gedaald. Door de economische ontwikkelingen is de vraag naar zuivelproducten gedaald, terwijl de wereldproductie nog steeds in een stijgende lijn zit.

6

De Europese Commissie heeft een aantal beheersmaatregelen van stal gehaald waardoor de melkprijsdaling niet verder doorzet. Er is een bodem in de markt gelegd door het openstellen van de interventieregeling. In het tweede halfjaar van 2009 volgt er in de markt een seizoensmatig herstel van de prijs. Er is echter nog geen herstel zichtbaar uit de lage bandbreedte van de prijs; eerst moeten de zuivelvoorraden van de EU worden afgebouwd.

Intensieve veehouderij in de plus De varkenshouderij klimt gestaag uit het dal van de varkenscyclus. De opgaande lijn gaat in 2009 minder snel dan verwacht doordat de export naar enkele belangrijke markten, zoals het Verenigd Koninkrijk, Rusland en Spanje tegenvalt. De export naar het Verenigd Koninkrijk heeft te lijden onder de zwakke positie van het pond, terwijl de export naar Rusland onder druk staat door de zwakke positie van de roebel en doordat exportzendingen vanwege de kredietcrisis minder gemakkelijk te financieren of te verzekeren zijn. De afzet van varkensvlees in Spanje wordt getroffen door een vraaguitval; de voorkeur van de Spaanse consument is verschoven naar pluimveevlees. De grotere export van levende varkens kan de teruggang in de export niet compenseren. Er worden in de sector betere resultaten behaald doordat de voerkosten op een lager niveau liggen. In de pluimveehouderij zijn de eierprijzen goed. Er is veel vraag naar Nederlandse eieren doordat Nederland al in een vroeg stadium is overgestapt op alternatieve huisvestingssystemen voor leghennen. Andere EU-landen hebben deze overstap nog niet in een grote mate gemaakt. De consument vraagt naar alternatieve eieren, vooral op de Duitse markt, wat onze belangrijkste afzetmarkt is. Verder leveren de lagere voerkosten een positieve bijdrage aan de resultaten.

Dip groot in glastuinbouw en melkveehouderij In de verschillende agrarische sectoren worden uiteenlopende resultaten behaald. Veel agrarische bedrijven hebben in 2009 te lijden onder lage afzetprijzen. De prijsniveaus van de verschillende producten zijn niet alleen laag door de ontwikkelingen op de belangrijkste markten, maar ook door de grootte van de productie. De conclusie is gerechtvaardigd dat naast de conjuncturele ontwikkelingen ook andere factoren de gang van zaken in de agrarische sector bepalen. Vooral de glastuinbouw en de melkveehouderij hebben het dit jaar moeilijk. De intensieve veehouderij heeft de opgaande lijn te pakken hoewel het traag verloopt. De resultaten in de dierlijke sectoren worden positief beïnvloed door de gedaalde voerkosten. TP

MAQSfood nummer 1 in de VERS TOP 100 Het bijzondere concept van MAQSfood waarmee bijvoorbeeld kalfsbiefstuk in de magnetron mooi rosé kan worden klaargemaakt, is de nummer 1 in de Vers Top 100, editie 2009. Op 21 september is tijdens de opening van de beurs Fresh Rotterdam de nieuwe lijst met de meest innovatieve producten, diensten en bedrijven in verswereld bekend gemaakt. Op positie 2 staat het initiatief Fresh Corridor van Frugi Venta en op nummer 3 eindigde BiJo, een bedrijf dat volledig CO2-neutraal groenten teelt. De enorme variatie in de top 3 is opnieuw een afspiegeling van de hele Vers Top 100. In deze prestigieuze, maar ietwat eigenwijze ranglijst zijn de meest uiteenlopende versinitiatieven te vinden. Niet alleen het verse product, maar ook bijzondere marktconcepten, technische innovaties die het product langer vers houden of opmerkelijke bedrijfsconcepten komen voor deze lijst in aanmerking. De Vers Top 100 is dan ook bedoeld als aanjager en inspiratiebron voor de verssector en daarmee een stimulans voor nieuwe kruisbestuivingen. Net als bij de eerste editie is ABN AMRO ook dit jaar nauw betrokken bij het samenstellen van de Vers Top 100. ”Alleen innovatief zijn is onvoldoende voor succes” een uitspraak van juryvoorzitter Niels Dijkman was zeker van toepassing op de top-3. Deze winnende initiatieven vonden hun basis in een samenwerkingsverband of een nauwe samenwerking met derden. Een succesvolle samenwerking kenmerkt zich door een combinatie van voldoende efficiënt te produceren innovatie. De innovatieve kracht van één partij wordt versterkt door in een netwerk samen te werken met de meer op efficiëntie gerichte partij. Het zogenaamde ‘keten ambidex’ (tweehandig) werken.

Winnaars MAQSfood ontwikkelde met partners een procedé waardoor vlees, wild, kip en gevogelte mals blijven na verwarming, zonder chemische toevoegingen of methoden. Samen met de Van Drie Groep is dit procedé nu voor kalfsvlees op de markt gebracht. Zij richten zich met dit concept ook op de groeiende institutionele out of home markt. De Fresh Corridor is een initiatief van vele partners in de tuinbouwwereld om een optimaal (binnenvaart)netwerk voor het vervoer van groente en fruit te realiseren. BiJo heeft in maart 2009 de eerste ‘gesloten kas’ in productie genomen waardoor het bedrijf volledig CO2-neutraal groenten kan telen. De Vers Top 100 kwam tot stand nadat de redactie een fors aantal bedrijven selecteerde op basis van openbare bronnen en tips van mensen uit de sector. Maar bedrijven uit de sector konden ook zichzelf aanmelden. Van elke kandidaat is vervolgens een kort profiel opgesteld op basis waarvan een onafhankelijke, deskundige jury de inzendingen heeft beoordeeld. Zij hanteerde daarbij de criteria innovatief vermogen, ondernemerschap, groeiperspectief, duurzaamheid. Overigens is de totale lijst van de Vers Top 100, met van elke kandidaat een kort profiel, te vinden op www.verstop100.nl. Tevens kunt u zich hier aanmelden voor de Vers Top 100 voor 2010.

Grote vreugde bij Patricia van Krieken (Van Drie Group) en Roel Bloemen (MaqsFood) nadat zij uit handen van topkok Ramon Beuk en juryvoorzitter Niels Dijkman (ABN AMRO) de award voor de nummer 1 hebben ontvangen.

Agrifoodbrief oktober 2009

7

Rutte raakt ‘m Voor de Agrifoodbrieven van 2009 schrijft Gerard Rutte een column. Gerard Rutte is retailkenner met uitgesproken ideeën over winkelformules, producten, marketing-communicatie en sales. Zijn specialisme is koppelen van kennis van de winkelvloer aan de ‘wetenschap’ van marketing, communicatie en sales.

A-Merkfabrikanten denken niet strategisch, die zijn goed in zeuren Er is de laatste tijd veel gedoe geweest rondom het eigen merk. Het eigen merk van supermarktorganisaties dat aan een sterke opmars lijkt begonnen te zijn. Supermarkten prefereren steeds vaker hun eigen merk boven de bekende A-merken en geven het meer en betere ruimte in het schap. Ten koste van het A-merk, dat langzamerhand naar de onderste schappen wordt verbannen. De motieven van supermarkten zijn helder: met eigen merken kan meer geld verdiend worden (want er zijn geen extra marketing- en communicatiekosten mee gemoeid) en er kan vrijelijk mee gespeeld worden (concurrenten hebben het merk niet en de prijs is vrij invulbaar). Maar bovenal levert een eigen merk goodwill op voor het merk van de retailer en niet dat van de toeleveranciers. Het eigen merk versterkt de waarde van de retailer en ‘that’s what really counts’. Supermarkten hebben zwaar geïnvesteerd in distributie en logistiek en plukken nu de vruchten van hun inspanningen. Zij hebben de ‘gateway’ naar de consument in handen en geven die nooit meer af. Fabrikanten hebben het nakijken. En het ziet er niet naar uit dat daar nog verandering in gaat komen. Fysieke distributie (de winkels dus) verander je zonder hoge kosten niet een-twee-drie. Bovendien heb ik niet de indruk dat fabrikanten door hebben wat er aan de hand is: hoe groot de dreiging voor de toekomst is. Strategisch nadenken is niet de sterkste kant van A-merken. Zeuren en zielig doen wel. De opmars van het eigen merk wordt afgedaan als diefstal en ‘copy-cat gedrag’. Retailers worden afgeschilderd als de bonte hond en de partij die productinnovatie tegenhoudt. Letterlijk noemde de belangenclub van A-merken onlangs supermarkten ‘de beheerder van de slagboom’. En de slagboom – zover zijn ze inmiddels wel – wordt maar sporadisch opengesteld voor nieuwe A-merken. Innovaties noemde de woordvoerder van de A-merkenclub het zelfs. Maar wat zijn innovaties? Wat zijn de innovaties van A-merken van het afgelopen decennium? Wat is de laatste innovatie van Heineken van de afgelopen 25 jaar? De Beertender, misschien? Een schamele oogst. De Senseo van Philips en Douwe Egberts dan? Inderdaad een innovatie, maar slecht beschermt. De hardware is al gekopieerd door anderen en de software (de pads) overal verkrijgbaar. Retailers lachen zich suf. De pads van het eigen merk domineren het schap inmiddels en de omzet van pads is gekannibaliseerd op die van het A-merk. Bedankt merkfabrikanten, u heeft het paard van Troje binnengehaald in uw eigen organisatie. En het copy-cat gedrag van supermarktorganisaties? Is dat laakbaar? Neen. Zolang een nieuw product klakkeloos gekopieerd kan worden, is er geen sprake van innovatie. Dan is er sprake van op een rijdende trein springen, meeliften op een succesvolle trend. En dat mag. Het beschermen van een merk of product is onderdeel van het innovatieve gehalte. Misschien wel de basis. En die wordt dus veelal niet ingevuld. Merkfabrikanten hebben in mijn ogen maar twee echte kansen: zorg voor introducties die succesvol zijn en niet te kopiëren. Zorg voor een kanteling in de bedrijfskolom. Zorg voor hernieuwde grip op de toegangspoort naar de consument. De sleutel ligt altijd bij de loyaliteit van de eindgebruiker. Zolang de A-merkfabrikant geen sleutel van die poort heeft, blijft hij slaaf van de nukken van de supermarktorganisatie. Deze column geeft opvattingen van Gerard Rutte weer, deze hoeven niet noodzakelijker wijze overeen te komen met de opvattingen van ABN AMRO.

8