afdeling, ambtenaar, telefoonnr. N700, L

Collegevoorstel Advies:

Openbaar

Onderwerp

vervolgonderzoek kankerincidentie Weurt, Beuniningen en Nijmegen-West

Programma / Programmanummer

IBW-nummer

Openbare gezondheidszorg / 7310 Portefeuillehouder

G. van Rumund Samenvatting

Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr.

Naar aanleiding van ongerustheid onder de bevolking in Weurt en N700, L. Deurloo, 2 2 3 0 Nijmegen-West in 1994 over het voorkomen van kanker worden Datum ambtelijk voorste periodiek de kankerincidentiecijfers van Weurt, Beuningen en 14 april 2004 Nijmegen-West geanalyseerd. De resultaten van de analyse van de Registratienummer cijfers 1989 t/m 2001 zijn nu gereed. Die worden nu openbaar 4.23607 gemaakt. De analyse wordt weer uitgevoerd wanneer in ieder geval de cijfers van 2 volgende incidentiejaren beschikbaar zijn. Mede op basis van reacties van bewoners in de betreffende gebieden en na overleg met belangenorganisaties wordt een standpunt ingenomen over de patiënt-controle onderzoeken. Voorstel om te besluiten

1. De rapportage kankerincidentie in Weurt, Beuningen en Nijmegen-West in 1989 tot en met 2001 t e presenteren op de wijze zoals opgenomen in de paragraaf communicatie in dit voorstel; 2. De aanbeveling van de wetenschappers "om deze rapportage als het definitieve (ontkennende) antwoord te zien op de vraag of er een (milieugerelateerd) kankercluster is in Nijmegen-West" over te nemen, maar een definitief besluit hierover te nemen na kennisgenomen t e hebben van de reacties op de rapportage en na overleg met betrokken bewoners- en milieuorganisaties; 3. Dat naar aanleiding van deze rapportage en de reacties daarop de besluiten van 2001 over de patiënt-controle onderzoeken heroverwogen zullen worden; 4. Dit voorstel en het rapport ter kennis te brengen aan de raad via de commissie stedelijke samenleving en de commissie stadsontwikkeling; 5. Dit besluit openbaar te maken nadat de bewoners zijn geÏnformeerd op de wijze aangegeven in de paragraaf communicatie. ~

~~~

Besluit B&W d.d. 27 april 2004 nummer: 1.6

Conform advies.

Collegevoorstel

1

Inleiding

Naar aanleiding van onrust onder bewoners van Weurt in 1994 over een mogelijk verhoogd voorkomen van kanker zijn op initiatief van de gemeente Beuningen zowel gezondheidsonderzoeken als milieuonderzoeken gestart. De gemeente Nijmegen heeft zich hierbij aangesloten voor Nijmegen West, omdat er verbanden werden gelegd met de in de nabijheid aanwezige industrie in Weurt en Nijmegen West. Het gezondheidsonderzoek moet een bijdrage leveren aan het antwoord op de vraag of bewoners van Weurt en Nijmegen-West vanwege de luchtkwaliteit ontoelaatbare gezondheidsrisico’s hebben in verband met het ontwikkelen van kanker. Het gezondheidsonderzoek bestaat voornamelijk uit een statistische analyse van kankerincidentiecijfers (onderscheid naar man-vrouw, op basis van 10 kankersoorten en naar postcodegebieden). Tot nu toe zijn 3 analyses uitgevoerd en gepresenteerd. De laatste betrof de analyse en rapportage over de incidentiejaren 1989-1997, die in november 2001 zijn gepresenteerd, na een besluit van beide colleges. Dit besluit hield in: Het overnemen van de aanbevelingen in de rapportage dat het: niet zinvol is om elk jaar een analyse uit te voeren, omdat het toevoegen van een of enkele incidentiejaren weinig invloed heeft op de cijfers; het raadzaam is en min of meer definitieve analyse uit te voeren met een betere statistische techniek; een patiënt-controle onderzoek onder mannen (in Weurt) uit te voeren naar met name beroepsgebonden risicofactoren ten einde een bijdrage te leveren aan het opsporen van verhoogde kankerincidentie. Het UMC/IKO een advies te vragen over wat de mogelijke resultaten kunnen zijn van een patiënt-controle onderzoek in Nijmegen West, omdat daar een verhoogde incidentie van longkanker onder vrouwen wordt waargenomen. Het UMC en het IKO hebben recent de analyses van de cijfers 1989 t/m 2001 met een verbeterde statistische methodiek (Empirisch-Bayesiaanse clusteranalyse), waarbij rekening wordt gehouden met kankerincidentie in omliggende postcodegebieden, afgerond. Het belangrijkste resultaat is dat in de meeste postcodegebieden voor kanker-totaal of voor specifieke vormen van kanker er geen sprake is van een duidelijke verhoging. Wel worden voor enkele postcode gebieden enkele afwijkingen waargenomen. Voor Nijmegen gaat het hierbij om long- en mond/keelkanker bij mannen in het haven- en industriegebied. Ook voor vrouwen is de longkankerincidentie verhoogd. In Hees en Neerbosch wordt hetzelfde beeld gezien. In Weurt wordt nog steeds een verhoging van longkanker onder mannen gezien, maar aanzienlijk minder dan bij de vorige analyse. Aangetekend wordt dat het resultaat nog steeds op een klein aantal is gebaseerd. De onderzoekers concluderen op basis van de resultaten, dat, al is er voor sommige wijken sprake van een verhoogd risico, er niet gesproken kan worden van kankerclusters. Althans het bestaan is met dit onderzoek noch aan te tonen, noch te verwerpen. De afwijkingen worden vooral verklaard door statistisch toeval, in mindere mate door leefstijl en beroepsexposities en in nog mindere mate door milieufactoren. Voor de verhogingen in Nijmegen kan in zijn algemeenheid gezegd worden dat doorgaans in grote steden ook verhogingen worden waargenomen. Hetgeen waarschijnlijk duidt op leefstijlfactoren. De onderzoekers benadrukken dat met dit type onderzoek de verbanden met mogelijke oorzaken niet opgespoord kunnen worden. Zij bevelen dan ook aan deze rapportage als definitief antwoord te zien op de vraag of er een (milieugerelateerd) kankercluster is in

Collegevoorstel

Vervolgvel

2

Nijmegen-West en Weurt, omdat het onwaarschijnlijk is dat vervolganalyses over een nog langere periode tot nieuwe inzichten zal leiden. Voor het uitvoeren van het patiënt-controle onderzoek onder mannen in Weurt is nog geen opdracht versterkt. Over het advies van het UMC over de mogelijke resultaten van een patiënt-controle onderzoek onder vrouwen met longkanker in Nijmegen West is door ons nog geen standpunt ingenomen. 2

Doelstelling

Het doel van de presentatie van de resultaten van de analyse is dat de bewoners van Nijmegen West en Weurt worden geïnformeerd over de resultaten van de monitoring van het aantal kankergevallen in hun woongebied over de periode 1989-2001 en over de conclusies die op basis daarvan getrokken kunnen worden met betrekking tot de vraag of er sprake is van een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker. 3

Argumenten

De presentatie van de resultaten van de analyse vloeit voort uit eerder genomen besluiten om naar aanleiding van ongerustheid onder de inwoners van Weurt en Nijmegen West periodiek na te gaan of in deze gebieden het aantal kankerincidenties afwijkt van die van het referentiegebied (de IKO-regio). De aanbeveling van de wetenschappers om deze rapportage als definitief antwoord te zien op de vraag of er een kankercluster is in Nijmegen-West, omdat het onwaarschijnlijk is dat analyses over een nog langere periode tot nieuwe inzichten zal leiden, is helder. Na vijf analyses kan worden geconstateerd dat de resultaten steeds een zelfde beeld geven: er is geen sprake van een kankercluster. Verder zijn de kankerincidentiecijfers, ook voor nieuwe jaren, bij het IKO altijd beschikbaar voor analyses. Gezien de afspraken die met de belangenorganisaties zijn gemaakt over hun betrokkenheid in het besluitvormingsproces m.b.t. tot het uitvoeren van onderzoeken nemen wij een definitief besluit over vervolganalyses, nadat overleg met de organisaties heeft plaatsgevonden. In dit overleg zullen ook de reacties van bewoners op de rapportage betrokken worden. Voor het heroverwegen van het uitvoeren van patiënt-controle onderzoeken zijn twee redenen: Het uitvoeren van het patiënt-controle onderzoek onder mannen in Weurt en het voorbereiden van een standpunt over het uitvoeren van een patiënt-controle onder vrouwen in Nijmegen West had een vertraging in tijd opgelopen, waardoor het moment dat de resultaten van de analyse met de betere statistische techniek beschikbaar zijn steeds dichterbij kwam. De resultaten kunnen tot een ander inzicht leiden over het nut van een patiënt-controle onderzoek. Hierover wordt gecommuniceerd met de belangenorganisaties. 4

Financiën

De kosten van het onderzoek zijn op offertebasis door het UMC geraamd op € 14.500 euro (prijspeil 2002). De definitieve kosten worden tussen de gemeente Nijmegen en Beuningen verdeeld op basis van het aantal inwoners in Weurt en Nijmegen-West. De kosten kunnen bestreden worden uit het budget € 30.000 euro dat voor dit doel is opgenomen in de stadsbegroting. Zodra de gemeente Beuningen, die als opdrachtgever heeft gefungeerd voor dit onderzoek, de rekening heeft ontvangen, zullen wij een besluit over de betaling van de kosten nemen.

Collegevoorstel

Vervolgvel

3

5

Juridische aspecten

n.v.t. 6

Communicatie

Het traject voor het informeren van betrokken bewoners en organisaties is gelijk aan het traject dat in 2001 voor de derde rapportage is gehanteerd. In onderstaande tabel is dit traject opgenomen. Ter toelichting het volgende: De bewoners krijgen de mailing via een huis aan huis te verspreiden brief; Bewoners kunnen telefonisch, per e-mail of schriftelijk reageren en vragen stellen. De afdeling GOZ zal zorgdragen voor beantwoording van de vragen; De belangenorganisaties worden uitgenodigd voor een overleg, waarin zij hun vragen kunnen stellen over de rapportage en waarin overlegd wordt over het vervolg. In dit overleg zijn de gemeenten vertegenwoordigd door de verantwoordelijke bestuurders. In dit overleg zal ook de uitvoering van een patiënt-controle onderzoek onderwerp zijn.

Wk 15 14 april 20 april

21 april

22 en 23 april 23 april 23 april eind wk 17 = 23 april wk 18 28 april

Rapport cijfermatig klaar Rapport klaar

UMC UMC

Colleges besluiten rapport te presenteren;

Gemeente Nijmegen + gemeente Beuningen GN + GB (communica tiebureau DIW) GN + GB

Bewonersgroepen en milieugroeperingen krijgen onder embargo info plus rapport Bewoners ontvangen mailing over rapport (en kunnen daar vragen over stellen)(brief in concept bijgevoegd) Persbericht gaat uit (in concept bijgevoegd) Informatie op website Gemeente Nijmegen Artikel in NTvG

GN + GB GN UMC

Citeren onderzoek in inaugurale rede van Kiemeney Artikel in De Brug

UMC

Overleg met belangenorganisaties over

GN + GB samen

GN

Collegevoorstel

Vervolgvel

4

Medio 2004

7

resultaten, methode, aanbevelingen, vervolg Colleges nemen besluit over vervolg

Uitvoering

Zie vorige paragraaf

Bijlage:

Rapportage

GN + GB

Rapport

Het risico voor kanker in Beuningen en Nijmegen-West in de periode 1989 tot en met 2001 Vijfde analyse van een vermeend kankercluster

Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Afdeling Epidemiologie en Biostatistiek Huispost 252 Postbus 9101 6500 HB Nijmegen T (024) 361 96 30 F (024) 361 3505 Auteurs: Prof. dr. L.A.L.M. Kiemeney, epidemioloog Prof. dr. A.L.M. Verbeek, arts-epidemioloog Dr J.C.M. Hendriks, biostatisticus Dr. J.A.A.M. van Dijck, epidemioloog (tevens Integraal Kankercentrum Oost, Nijmegen)

Datum: 16-04-2004

Inhoudsopgave Pagina Samenvatting

3

Inleiding

4

Methoden

4

Selectie van tumoren

4

Onderzochte gebied

5

Postcodegebieden

5

Bevolkingsaantallen per postcodegebied

6

Berekeningen

7

Extra: verfijnde statistische methode

7

Interpretatie SMR’s

8

Grafische weergave van resultaten

8

Wijzigingen ten opzichte van de vorige rapportage

9

Resultaten

9

Beschouwing

11

Conclusies

13

Aanbeveling

14

Nawoord

14

Literatuur

15

Tabellen Tabel 1: Indeling tumoren

5

Tabel 2: Aantal inwoners per postcodegebied

6

Tabel 3: Aantal diagnoses, gecorrigeerde SMR en 95% BI per vorm van kanker voor mannen en vrouwen in de periode 1989-2001 in de geanalyseerde postcodegebieden 16-20 Figuren

21-42

pagina 2

Samenvatting Doel In deze rapportage wordt verslag gedaan van het risico voor kanker voor bewoners van NijmegenWest (postcodegebieden 6541-6546), Weurt, Beuningen, Ewijk en Winssen, gebaseerd op gegevens over een lange periode (13 jaar). Methoden Gegevens over aantallen nieuwe patiënten met kanker in de jaren 1989-2001 werden verkregen van het Integraal Kankercentrum Oost. Populatiegegevens per postcodegebied werden verkregen van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Ratio’s van waargenomen en verwachte aantallen kankergevallen (ruwe standardised morbidity ratios; SMR’s) werden berekend. Een Bayesiaanse analyse met een "random"-effecten-Poisson-model met ruimtelijke correlatie werd toegepast om de gecorrigeerde SMR’s te berekenen. In deze analyse wordt de incidentie in een postcodegebied gecorrigeerd voor de kankerincidentie in buurgebieden. Resultaten. Voor de meeste postcodegebieden zijn de gecorrigeerde SMR’s voor kanker-totaal of de specifieke vormen van kanker niet duidelijk verhoogd, zeker niet wanneer rekening wordt gehouden met de precisie van de resultaten. Voor enkele gebieden bestaan afwijkende resultaten. Voor Haven- en industrieterrein (6541) is de SMR voor kanker-totaal bij mannen verhoogd. Dit lijkt met name te komen door een verhoogd vóórkomen van long- en mond/keelkanker (SMR = 1,52 resp. 2,83). Ook voor vrouwen is hier de longkankerincidentie verhoogd (SMR = 2,49). In Hees (6542) en Neerbosch (6544) wordt hetzelfde beeld gezien. Voor Weurt lijkt dat de in het verleden gerapporteerde verdubbeling van de longkankerincidentie voor een groot deel op toeval was gebaseerd. Met de huidige analyse over een periode van 13 jaar is de gecorrigeerde SMR 1,34, maar nog steeds is het aantal diagnoses waarop deze SMR is gebaseerd erg klein (27). Conclusies. Voor sommige wijken wordt een verhoogd risico waargenomen van longkanker en mond- en keelkanker. De resultaten suggereren dat er geen echt kankercluster is in Weurt, hoewel het aantal diagnoses nog steeds klein is. De verschillen tussen de resultaten voor longkanker bij mannen en vrouwen in Weurt suggereert dat, naast toeval, leefstijl of arbeidsomgevingsfactoren meer voor de hand liggende oorzaken zijn dan woonomgeving. Ook bij de grafische presentatie van de resultaten valt de omgeving Beuningen / Nijmegen-West niet op in vergelijking met de rest van de IKO-regio. Het verder monitoren van de kankerincidentie in dit gebied wordt niet aanbevolen omdat het naar alle waarschijnlijkheid niet zal leiden tot nieuwe inzichten.

pagina 3

Inleiding Ongeveer tien jaar geleden ontstond in Weurt onrust toen in korte tijd drie personen aan kanker overleden. Bewoners van Weurt waren ongerust en vermoedden dat de industrie rondom het dorp, o.a. de ARN en de energiecentrale, door hun uitstoot kanker veroorzaakte. Na een eerste inventarisatie zetten de gemeenten Beuningen en Nijmegen samen met de provincie Gelderland een breed onderzoekstraject in. Onderdeel van dit traject waren clusteranalyses van de gegevens van de kankerregistratie IKO die sinds 1989 alle nieuwe diagnoses kanker in een groot deel van Gelderland registreert. In één van die rapportages kwam o.a. naar voren dat de longkankerincidentie in Weurt zou zijn verdubbeld. De meest recente rapportage uit 2001 besloeg de registratiejaren 1989 tot en met 1997. Het huidige rapport betreft de incidentiejaren 1989-2001, een periode van 13 incidentiejaren. Voor deze rapportage werd gebruik gemaakt van een verfijnde statistische methode om een gedeelte van de toevalsvariatie te kunnen corrigeren.

Methoden Selectie van tumoren Voor de huidige analyses werden, met uitzondering van de statistische analyse, grotendeels dezelfde keuzes en procedures gebruikt als voor de rapportage uit 2001 (incidentie 1989-1997). Daar waar andere keuzes werden gemaakt, wordt dit nadrukkelijk aangegeven. Alle invasieve en niet-invasieve (is in situ) maligniteiten gediagnosticeerd in de incidentiejaren 1989-2001 werden geselecteerd, exclusief basaliomen van de huid en exclusief carcinoma in situ van de baarmoederhals. Beide groepen tumoren worden niet standaard geregistreerd door de Nederlandse Kankerregistratie. Voor de huidige rapportage zijn ook de zogenaamde borderline tumoren van het ovarium weggelaten omdat deze aandoening in sommige registratiejaren als goedaardig werd geregistreerd. Alleen patiënten die ten tijde van de diagnose in de hierna omschreven delen van de IKOregio woonden, werden geselecteerd. Meerdere maligniteiten bij één persoon werden geteld volgens internationale richtlijnen (International Association of Cancer Registries). Deze houden grofweg in dat per lokalisatie slechts de eerste tumor wordt geteld, tenzij de volgende van een andere weefselsoort uitgaat. Deze criteria volgend, werden in totaal 58.126 tumoren geselecteerd. Behalve alle soorten kanker tezamen, kortweg kanker-totaal genoemd, werd een aantal groepen van kanker onderscheiden (apart voor mannen en vrouwen); zie tabel 1.

pagina 4

Tabel 1: Indeling van tumoren Vorm van kanker

Specifieke vormen

Long (luchtwegen) Borst

Long, luchtpijp, neusholte, strottenhoofd, mediastinum Vrouwelijke borst Slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, anus, lever, galblaas en -wegen, milt Prostaat, zaadbal, penis, baarmoederlichaam en - hals, eierstok, vagina, schaamlip Nier, urineleiders, urineblaas, plasbuis Melanomen, plaveiselcelcarcinomen, overige huidtumoren Hodgkin en non-hodgkin lymfomen, leukemie, plasmaceltumoren Mond, mondholte, lip, tong, speekselklieren, tonsil, keelholte Mesothelioom (borstvlies en buikvlies), Kaposi's sarcoom, buikvlies, perifere en autonome zenuwstelsel, overige sarcomen Hersenen en centrale zenuwstelsel, hersenvliezen Diagnose aan de hand van metastasen, oorsprongsorgaan onbekend Schildklier, bijnier, oog en oogkas, bot en gewricht, borst bij mannen, Weke delen bij vrouwen

Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Weke delen(incl. mesotheliomen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend Overige

Onderzochte gebied De IKO-regio heeft in de afgelopen jaren enige veranderingen ondergaan. Zo is per 1-1-2001 het ziekenhuis Bernhove te Oss overgegaan naar de IKZ-regio. Daarbij is de grens tussen IKO en IKZ opnieuw bepaald. Oss, Bernheze, Ravensteijn en Landerd zijn onderdeel geworden van de IKZ-regio en horen dus niet meer bij het IKO. Deze gebieden zijn over de gehele periode weggelaten. Verder bestaat de IKO-regio in feite uit twee delen: een groot gebied rondom de ziekenhuizen in Boxmeer, Nijmegen, Arnhem, Velp, Zevenaar, Doetinchem en Ede en een kleine enclave rondom het ziekenhuis in Harderwijk. Dit laatste gebied is in de huidige analyses weggelaten. Postcodegebieden De kankerregistratie beschikt voor vrijwel alle tumoren over de postcode bij diagnose. In sommige gevallen is echter alleen de woonplaats en niet het volledige adres bekend omdat de betreffende patiënt geen vast verblijfadres heeft. Voor deze tumoren wordt de postbuspostcode gehanteerd. In geval van Nijmegen betreft het postcode 6500. Voor dorpen met één echte postcode werd de postbuspostcode veranderd in de werkelijke postcode. Zo werden tumoren met postcode 6550 behandeld als hadden zij postcode 6551. Voor tumoren met postcode 6500 was dit niet mogelijk. Daarom is een 40tal tumoren met postcode 6500 buiten beschouwing gelaten in de analyses (minder dan 1% van het totaal aantal tumoren in Nijmegen). Voor het dorp Beuningen werden drie postcodes samengevoegd: 6640, 6641 en 6642. Woonkern Beuningen (postcode 6642) wordt aan alle kanten omsloten door postcodegebied 6641, eveneens behorend tot Beuningen. Deze postcodegebieden zijn samengevoegd, enerzijds om ervoor te zorgen dat het aantal verwachte diagnoses niet te klein zou zijn, anderzijds om tumoren met postbuspostcode 6640 te kunnen meenemen in de analyse.

pagina 5

Bevolkingsaantallen per postcodegebied Populatieaantallen op het niveau van 4 postcodecijfers zijn bij het CBS beschikbaar sinds 1-1-1998. Voor de huidige analyses is gewerkt met het bevolkingsaantal op 1-1-1998 uitgesplitst naar mannen en vrouwen en 5-jaarsleeftijdscategorieën. Hoewel voor Nijmegen en Beuningen voor de periode 1989-2000 bevolkingsgegevens op het niveau van 4 postcodecijfers beschikbaar waren, zijn die niet gebruikt in de huidige analyses, omdat soortgelijke gegevens niet beschikbaar waren voor de overige postcodegebieden.

Tabel 2: Aantal inwoners per postcodegebied volgens de gemeentes in Beuningen en Nijmegen-West JAAR Postcode

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

6541

6018

6630

6624

6538

6522

6655

6723

6860

6647

6609

6591

6843

6542

7266

7298

7542

7612

7562

7553

7423

7368

7284

7083

7240

7167

6543

6792

6713

6670

6911

7048

7043

6947

7122

7011

7010

7095

7044

6544

5704

5634

5716

5867

5959

5897

5853

5885

5973

5970

5934

5882

6545

6331

6189

6194

6179

6170

6154

6100

6026

5888

5855

5761

5739

6546

6913

7654

8406

9002

9302

9703

10130

10277

10293

10198

10213

10309

6551

2739

2711

2659

2647

2646

2589

2548

2563

2553

2513

2508

2499

6641+6642

13092

13855

14352

14433

14773

15101

15555

15962

15922

16134

16676

17092

6644

3349

3339

3374

3398

3400

3488

3504

3572

3642

3707

3665

3730

6645

2200

2208

2192

2205

2173

2151

2191

2185

2194

2149

2132

2105

In Tabel 2 worden de bevolkingsaantallen op 1 januari van de jaren 1989-2000 gepresenteerd in de geanalyseerde postcodegebieden van de gemeenten Nijmegen en Beuningen. Voor de postcodegebieden 6541, 6542, 6543, 6544 geeft de peildatum 1998 een goede schatting voor de populatieaantallen in de jaren 1989-2001. In postcodegebied 6545 is de populatie in 12 jaar met 10% gedaald. Deze daling blijkt met name bij volwassenen van 30-39 jaar en kinderen <10 jaar te zijn opgetreden. Aangezien het bevolkingsaantal in de leeftijdscategorieën waar veel kanker optreedt wel goed wordt geschat, zal de invloed op de SMR beperkt zijn. Voor postcode 6546 is een stijging van 7000 in 1989 naar 10000 personen in 1995 te zien, waarna stabilisatie optreedt. Deze stijging blijkt bij kinderen van 10-19 en volwassenen van 35 jaar en ouder te zijn opgetreden. In die leeftijdscategorieën is het bevolkingsaantal in 1998 een overschatting van het gemiddelde bevolkingsaantal over de gehele periode, waardoor ook het verwachte aantal kankers te hoog zal zijn. Hierdoor wordt de SMR in postcodegebied 6546 enigszins onderschat. In postcodegebied 6551 (Weurt) is de populatie met 9% gedaald. De daling is met name opgetreden bij de leeftijdscategorieën 15-24 jaar en 45-49 jaar. Verwacht wordt dat dit weinig invloed zal hebben op de SMR. Voor postcodes 6641 en 6642 (Beuningen) is een populatietoename in 12 jaar met 30%. De stijging blijkt het sterkst in de leeftijdscategorieën 40-84 jaar, terwijl bij 20-29 jarigen zelfs een daling is opgetreden. Hier wordt met name bij 40-84 jarigen het populatieaantal overschat en daarmee de SMR enigszins onderschat. Postcodegebied 6644 (Ewijk) groeit met 11% in 12 jaar. Dit blijkt met name in de leeftijdscategorie 45-69 jaar te zijn. De bevolking van 1998 zal de gemiddelde populatieomvang iets hebben overschat en daarmee zal de verwachte incidentie zijn overschat; de SMR zal iets zijn onderschat.

pagina 6

Berekeningen Het incidentiecijfer (aantal kankers per 100.000 persoonsjaren) in de IKO-kernregio werd berekend door het aantal kankers dat was gediagnosticeerd in alle jaren tezamen te delen door de som van (dertien maal) de bevolkingsaantallen op 1 januari 1998. Hierbij werden de gegevens uitgesplitst naar geslacht en 5-jaars leeftijdscategorieën. Verwachte aantallen (Expected) in de postcodegebieden werden berekend door de incidentiecijfers van de IKO-regio toe te passen op de bevolkingsaantallen in de betreffende postcodegebieden. Om verschillen door leeftijdsopbouw te vermijden werd deze berekening gedaan per 5-jaars leeftijdscategorie. Per postcodegebied werden de waargenomen aantallen in de gehele periode (Observed) gedeeld door de verwachte aantallen in de gehele periode (Expected), resulterend in een O/E ratio, ofwel een SMR (Standardized Morbidity Ratio). Deze SMR noemen wij hier de ruwe SMR. De ruwe SMR’s worden niet gepresenteerd. Extra: verfijnde statistische methode Het waargenomen aantal gediagnosticeerde tumoren in een specifiek postcodegebied (en dus ook de SMR) is onderhevig aan toeval door intra- en interregionale variabiliteit van de incidentie. Bij een onveranderd risico voor kanker zullen in twee perioden van gelijke duur doorgaans niet dezelfde aantallen patiënten worden waargenomen. Hetzelfde geldt voor twee gebieden met een identieke bevolkingsopbouw en een gelijk risico voor kanker. De feitelijke interesse gaat uit naar de werkelijk onderliggende incidentie in plaats van de geobserveerde incidentie. De incidenties in de buurgebieden geven van de onderliggende incidentie een goede indruk. De incidentie in een gebied werd daarom gecorrigeerd voor de gemiddelde incidentie van de buurgebieden. Omdat de buurgebieden kunnen verschillen qua bevolkingsomvang is de buurinformatie daarbij gewogen naar deze omvang. Uitgaande van een Poissonverdeling voor de incidenties is een Bayesiaanse analyse uitgevoerd met een standaard numerieke procedure, de zogenaamde Markov Chain Monte Carlo simulatie (MCMC). Het random effecten Poisson model met ruimtelijke correlatie is gebruikt om gecorrigeerde SMR’s per postcodegebied te berekenen. De analyses werden uitgevoerd met behulp van het softwarepakket BUGS (Bayesian Inference Using Gibbs Sampling). Alle analyses zijn uitgevoerd op het aantal diagnoses kanker, niet op het aantal patiënten. Bij één patiënt kunnen meerdere vormen van kanker zijn gediagnosticeerd. Het aantal patiënten is in het algemeen ongeveer 10% lager dan het aantal diagnoses. Dit modelleringsproces resulteert in een SMR die deels gecorrigeerd is voor toevalsvariatie. Deze maat wordt de gecorrigeerde SMR genoemd. Bij de gecorrigeerde SMR werd een 95% betrouwbaarheidsinterval berekend. In de vorige rapportage, waar slechts ruwe O/E ratio’s (SMR’s) werden gerapporteerd, werden 97,5% betrouwbaarheidsintervallen gebruikt. Interpretatie SMR’s Hoe moeten de gecorrigeerde SMR’s en hun betrouwbaarheidsintervallen worden gelezen? Als de incidentie in de betreffende jaren ongeveer gelijk is aan die in de IKO kernregio, zal de SMR ongeveer gelijk zijn aan 1. Een SMR > 1 kan duiden op een verhoogde incidentie, terwijl een SMR < 1 kan

pagina 7

duiden op een verlaagde incidentie. In normaal Nederlands betekent SMR = 1,1 dat het risico op kanker in het betreffende gebied 1,1 maal zo hoog is (ofwel 10% meer) dan in het referentiegebied. Een SMR = 0,90 betekent dat het risico 0,9 maal zo hoog is (ofwel 10% minder). De SMR moet gezien worden als een schatting van een werkelijk, maar onbekend, relatief risico op kanker in bijvoorbeeld Weurt ten opzichte van de IKO regio. Er zit variatie in een dergelijke schatting. Bij de huidige gehanteerde statistische methoden wordt die variatie met name bepaald door de waargenomen incidentie in een postcodegebied en de omvang van de buurgebieden De grootte van deze variatie wordt weergegeven door de breedte van het betrouwbaarheidsinterval. Hoewel een zeer specifieke berekening ten grondslag ligt aan een dergelijk betrouwbaarheidsinterval moet het interval niet te specifiek geïnterpreteerd worden. Aan het betrouwbaarheidsinterval kan begrip ontleend worden over de stabiliteit van de schatting. Niet meer dan dat. Een heel breed betrouwbaarheidsinterval geeft weinig

zekerheid

dat

de

schatting

dicht

bij

de

de

werkelijke

waarde

ligt.

Een

smal

betrouwbaarheidsinterval geeft daarvoor meer zekerheid. Interpretaties zoals “statistisch significant” (wanneer SMR=1 niet in het betrouwbaarheidsinterval ligt) of “statistisch niet significant” (wanneer SMR=1 daar wel in ligt) hebben géén meerwaarde. Grafische weergave van resultaten Alle analyses werden gedaan op 4-cijfer postcodegebieden. Voor de postcodes 6551 (Weurt), 6641 en 6642 (Beuningen), 6644 (Ewijk), 6645 (Winssen) en 6541-6546 (respectievelijk Haven- en industrieterrein, Hees, Heseveld, Neerbosch, Neerbosch-West en ’t Acker) worden de resultaten apart weergegeven. Verder worden de resultaten van alle postcodegebieden in kaartjes weergegeven. De lengte- en breedtecoördinaten van de 4-cijfer postcodegebieden (jaar 1998) werden verkregen van het bedrijf Geodan (www.geodan.nl). Hiermee konden kaarten van het gebied worden vervaardigd. In de kaarten werd de hoogte van de SMR geplot. Om visuele inspectie van de kaarten te vergemakkelijken werd besloten een kleurenschaal te gebruiken met lichtgroen tot donkergroen voor klassen met verlaagde SMR-waarden, geel voor neutrale waardes en lichtoranje tot donkerrood voor verhoogde waardes. Gekozen werd voor een (logaritmisch symmetrische) schaal met 9 klassen. De volgende indeling werd gehanteerd: Grenswaarden 1= > 2,50 2= 2,00-2,49 3= 1,50-1,99 4= 1,25-1,49 5= 0,81-1,24 6= 0,67-0,80 7= 0,50-0,66 8= 0,40-0,49 9= <0,40

pagina 8

Wijzigingen ten opzichte van de vorige rapportage In de huidige rapportage is dus een aantal wijzigingen aangebracht ten opzichte van de vorige rapportage. •

Een aantal vormen van kanker die in het verleden apart werden gerapporteerd, werden nu niet geanalyseerd. Het betreft zeldzame vormen van kanker: borstkanker bij mannen, bot- en gewrichtskanker, oog- en oogkaskanker, kanker aan endocriene klieren, weke delen (inclusief mesotheliomen) bij vrouwen en de restgroep ‘overig’ (respectievelijk + 60, + 130, + 140, minder dan 400 en ongeveer 70 patiënten per jaar in heel Nederland).

•

Het referentiegebied was kleiner dan in voorafgaande rapportages. Gemeenten rondom het ziekenhuis Bernhove te Oss behoren vanaf 1-1-2001 niet meer tot de IKO-regio en zijn over de gehele periode weggelaten. In verband met de verfijnde analyse waarbij correlaties tussen aangrenzende gebieden worden gemodelleerd, werd besloten de gemeenten rondom ziekenhuis St Jansdal, Harderwijk, weg te laten omdat het een aparte enclave betreft die niet grenst aan andere gemeenten van de IKO-regio.

•

Nijmegen-West werd uitgesplitst in 6 aparte postcodegebieden en ‘overig’ Beuningen in Beuningen, Ewijk en Winssen. Weurt werd ook in het verleden al apart gerapporteerd.

•

Bevolkingscijfers op peildatum 1 januari 1998 werden gebruikt waar in het verleden het gemiddelde bevolkingscijfer in de gehele periode werd gebruikt. De reden hiervoor was dat de benodigde gegevens, bevolkingsaantallen per 5-jaarsleeftijdscategorie en per geslacht voor alle 4-cijferpostcodegebieden in de regio, bij het CBS niet beschikbaar zijn voor de jaren 1989-1997.

•

In de huidige rapportage is een nieuwe statistische methode gebruikt. Bij deze methode wordt de kankerincidentie van aan elkaar grenzende gebieden in een statistisch model opgenomen waardoor voor een deel van de toevalsvariatie wordt gecorrigeerd.

•

Doordat deze nieuwe statistische methode werd gebruikt was het niet meer ‘noodzakelijk’ 97,5% betrouwbaarheidsintervallen

te

hanteren

maar

worden

de

meer

gangbare

95%

betrouwbaarheidsintervallen gepresenteerd.

Resultaten Tabel 3 (pagina 16) laat per postcodegebied voor de verschillende geanalyseerde vormen van kanker het aantal diagnoses, de gecorrigeerde SMR en het 95% betrouwbaarheidsinterval (BI) zien voor mannen en vrouwen. De figuren 1 tot en met 22 (pagina’s 21-42) geven per onderzochte vorm van kanker de gecorrigeerde SMR’s voor alle postcodegebieden. Figuur 1 en Figuur 2 laten zien dat de gecorrigeerde SMR’s voor kanker-totaal in NijmegenWest en Beuningen niet afwijkend zijn ten opzichte van andere postcodegebieden in de regio. Voor longkanker bij mannen (Figuur 3) kleuren de onderzochte postcodegebieden in Nijmegen en Beuningen geel, lichtoranje en donkeroranje, maar ook hier is geen opvallend patroon zichtbaar voor deze gebieden. De gecorrigeerde SMR voor longkanker bij vrouwen (figuur 4) is voor Nijmegen

pagina 9

verhoogd. Overigens is te zien is dat dit ook voor Arnhem geldt. Voor Borstkanker (figuur 5), darmkanker (figuur 6+7), kanker van de geslachtsorganen (figuur 8+9) en urinewegkanker bij mannen vallen de resultaten voor Nijmegen-West en Beuningen niet uit de toon. Voor urinewegkanker bij vrouwen kleuren enkele gebieden licht- of donkeroranje, maar in tabel 3 is te zien dat deze gecorrigeerde SMR’s een wijd betrouwbaarheidsinterval hebben. Voor huidkanker (figuur 12+13), en kanker van bloed/lymfeklieren (figuur 14+15) kleuren een aantal gebieden aan, maar in tabel 3 is opnieuw te zien dat de betrouwbaarheidsintervallen wijd zijn. Voor mond- en keelkanker zijn enkele aaneengesloten gebieden met verhoogde gecorrigeerde SMR’s te zien. Hetzelfde geldt voor weke delenkanker bij mannen (figuur 18), maar die worden omringd door donkergroene gebieden. Voor kanker van de hersenen (figuur 19+20) voor vrouwen zijn de onderzochte postcodegebieden met name donkeroranje. In het noorden en zuiden worden deze gebieden door donkergroene gebieden begrenst. In tabel 3 is te zien dat het steeds een klein aantal tumoren betreft en dat de 95% BI erg wijd zijn. In figuur 21 en 22 is de gecorrigeerde SMR voor ‘primaire lokalisatie onbekend’ te zien. Bij vrouwen kleurt een aantal van de onderzochte postcodegebieden donkeroranje, maar ook hier gaat het om kleine aantallen gediagnosticeerde tumoren. Hieronder worden de resultaten uit tabel 3 voor elk postcodegebied kort besproken. 6541 Nijmegen Haven- en industrieterrein Bij mannen is de gecorrigeerde SMR voor kanker-totaal licht verhoogd (1,35). Voor longkanker (1,52) en mond en keelkanker (2,83) is dit ook het geval. Bij vrouwen valt de gecorrigeerde SMR voor longkanker op (2,49). Voor het overige zijn de gecorrigeerde SMR’s niet noemenswaardig verhoogd. 6542 Nijmegen Hees Bij mannen is de gecorrigeerde SMR voor kanker-totaal licht verhoogd (SMR = 1,29). Voor kanker van long, darm, urinewegen, huid, bloed en lymfeklieren, mond en keel en primaire vorm onbekend zijn de gecorrigeerde SMR’s verhoogd, maar alle met een wijd betrouwbaarheidsinterval. Bij vrouwen is alleen voor longkanker (gecorrigeerde SMR = 1,84) een opvallende verhoging te zien, maar met een wijd betrouwbaarheidsinterval 6543 Nijmegen Heseveld De gecorrigeerde SMR voor kanker-totaal is bij mannen en vrouwen nauwelijks verhoogd (gecorrigeerde SMR 1,12 resp. 1,09; in beide gevallen met een wijd betrouwbaarheidsinterval). Verder valt bij mannen de gecorrigeerde SMR voor weke delen op (3,70), en bij vrouwen die voor longkanker (1,47) maar steeds bestaat weinig zekerheid over de werkelijke hoogte van de SMR. 6544 Nijmegen Neerbosch Bij mannen en vrouwen is de gecorrigeerde SMR voor kanker-totaal licht verhoogd (gecorrigeerde SMR 1,20 resp. 1,14). Voor longkanker is zowel voor mannen als voor vrouwen een verhoogde SMR te zien (1,34 resp. 1,74) als ook voor mond- en keelkanker bij mannen (SMR=2,47), maar steeds met

pagina 10

wijde betrouwbaarheidsintervallen. Voor kanker aan de weke delen is de SMR 3½ keer verlaagd waar die in Heseveld (bij mannen) 3½ keer verhoogd is. 6545 Nijmegen Neerbosch-West Voor geen enkele vorm van kanker is een verhoogde gecorrigeerde SMR waar te nemen. 6546 Nijmegen ’t Acker Voor kanker-totaal is geen verhoogde SMR te zien. Longkanker en mond en keelkanker bij vrouwen lijken verhoogd, maar de betrouwbaarheidsintervallen zijn wijd. De SMR voor kanker aan hersenen en zenuwstelsel is bij mannen verlaagd en bij vrouwen verhoogd bij respectievelijk 2 en 3 observaties. Hier is opnieuw te zien wat de invloed is van kleine aantallen. 6551 Weurt Onrust in Weurt is zo’n 10 jaar geleden de aanleiding geweest dit soort analyses voor Beuningen en Nijmegen-West uit te voeren. In een van de analyses kwam een verdubbeling van longkanker bij mannen naar voren. Nu is bij mannen een suggestie voor een matig verhoogd voorkomen van kanker-totaal (1,18). Voor longkanker wordt een gecorrigeerde SMR van 1,34 gezien met een wijd betrouwbaarheidsinterval, evenals voor mond en keelkanker (1,44) en weke delenkanker (2,31). Bij vrouwen is de gecorrigeerde SMR voor kanker-totaal 1,09 maar eveneens met een wijd betrouwbaarheidsinterval (95% BI 0,84-1,37). Voor geen van de specifieke vormen van kanker is een verhoging te zien. 6641+6642 Beuningen In Beuningen bestaat geen verhoogd risico voor kanker-totaal. Het voorkomen van mond en keelkanker lijkt enigszins verhoogd, evenals weke delen kanker bij mannen (niet bij vrouwen) en kanker van de hersenen bij vrouwen (niet bij mannen). Alle schattingen hebben echter een breed betrouwbaarheidsinterval. 6644 Ewijk,6645 Winssen De gecorrigeerde SMR voor kanker totaal is zowel bij mannen als bij vrouwen ongeveer 1. Voor sommige

specifieke

vormen

van

kanker

lijkt

de

SMR

verhoogd

te

zijn,

maar

de

betrouwbaarheidsintervallen zijn erg breed.

Beschouwing Naarmate kankergegevens over een langere periode beschikbaar zijn, spelen jaarlijkse schommelingen in geobserveerde aantallen een kleinere rol. Daarom zijn de gegevens over de gehele periode van 13 jaren samengevoegd. Voor sommige postcodegebieden (Neerbosch-West, ’t Acker, Weurt,

pagina 11

Ewijk en Winssen) is het aantal tumoren nog steeds erg klein, vooral indien naar de afzonderlijke lokalisaties wordt gekeken. Voor kanker-totaal geldt dit in mindere mate, maar daarbij worden in feite zeer diverse ziektebeelden als één entiteit beschouwd. Dit is niet correct ten aanzien van de ontstaanswijze. De resultaten geven aan dat voor de meeste postcodegebieden er geen discrepantie bestaat tussen waargenomen en verwachte aantallen van kanker. De gecorrigeerde SMR schommelt dan rondom 1. Vele van 1 afwijkende waarden zijn waarschijnlijk een gevolg van toeval hetgeen ook tot uiting komt in een (zeer) wijd betrouwbaarheidsinterval.Voor enkele gebieden zijn er afwijkende resultaten. Voor Haven- en industrieterrein (6541) is de SMR voor kanker-totaal bij mannen verhoogd. Dit lijkt met name te komen door een verhoogd voorkomen van long- en mond- en keelkanker. Ook voor vrouwen is hier de longkankerincidentie verhoogd. In Hees (6542) en Neerbosch (6544) wordt hetzelfde beeld gezien. Voor Weurt lijkt dat de in het verleden gerapporteerde verdubbeling van de longkankerincidentie voor een groot deel op toeval was gebaseerd. Met de huidige analyse over een periode van 13 jaar is de gecorrigeerde SMR 1,34, maar nog steeds is het aantal diagnoses waarop deze SMR is gebaseerd erg klein (27). De keuzen die in de huidige studie werden gemaakt, zijn arbitrair. Kanker werd in grove ziektecategorieën ingedeeld. Dit is vooral gedaan om te voorkomen dat de aantallen nog kleiner zouden worden. Verder werd met vaste populatiegegevens van 1-1-1998 gerekend, omdat gegevens over de jaren vóór 1998 niet beschikbaar waren bij het CBS. Voor gebieden waar de populatieopbouw in de 13-jaars periode niet veel is veranderd, zal een goede schatting van de SMR zijn gedaan. Voor postcodegebieden met een niet-stabiele populatie kan een kleine fout zijn gemaakt. Onderzoeken met gegevens van het Integraal Kankercentrum Limburg en de Nederlandse Kankerregistratie lieten voor diverse vormen van kanker verschillen in incidentie zien tussen bewoners van steden en het platteland, met name voor kanker-totaal bij mannen en kanker van de luchtwegen bij vrouwen (zie literatuurlijst). Ook internationaal worden dergelijke verschillen beschreven. De oorzaken worden met name gezocht in (cohorteffecten in) leefgewoonten van stadsbewoners zoals een grotere sigarettenconsumptie, hoger alcoholgebruik, ongezond eten en promiscue gedrag. In het huidige onderzoek zijn dergelijke verschillen ten aanzien van kanker-totaal bij mannen minimaal, maar voor longkanker bij vrouwen wel waarneembaar in figuur 4. De gepercipieerde oorzaken van een vermeend ziektecluster zijn vooral milieuverontreiniging en in het bijzonder bodem- en luchtverontreiniging. Van Poll en Drijver rapporteerden over de periode 1993-1997 120 clustermeldingen bij 35 GGD’en waarvan 75% kanker betrof. Vier van de 5 meldingen betroffen een wijk of kleiner aggregatieniveau. Geen enkel gerapporteerd ziektecluster kon als ‘milieugerelateerd’ worden aangemerkt. Voor de Gezondheidsraad was dit aanleiding een rapport op te

stellen

met

de

titel:

“Ongerustheid

over

lokale

milieufactoren:

risicocommunicatie,

blootstellingbeoordeling en clusteronderzoek”. In het rapport van de Gezondheidsraad wordt gesteld dat de primaire vraagstelling bij clusteranalyses doorgaans geografisch en niet temporeel van aard is. Men wil weten waarom juist in deze wijk of dit dorp zoveel kanker wordt waargenomen. Een bekend probleem hierbij is het zogenoemde Texas sharpshooter fenomeen. Een cowboy schiet op een schuur en tekent daarna een

pagina 12

schietschijf rond de kogelgaten. De kogelgaten zijn de straat of wijk waar men meent een verhoogd voorkomen van kanker (of een andere aandoening) te zien. De grootte van de schietschijf, ofwel de grootte van het gebied waarvoor de clusteranalyse moet worden gedaan, is arbitrair. Welke straten en wijken precies moeten worden geanalyseerd is een belangrijke, maar lastig te maken keuze. Door uit te gaan van vaststaande administratieve eenheden, zoals de gebruikte postcodegebieden, wordt dit probleem enigszins omzeild. Bovendien wordt de keuze vooraf bepaald en niet geleid door het resultaat. Verder ligt het voor de hand bij de analyses rekening te houden met de geografische inbedding van het gebied en dus met de kankerincidentie van omringende gebieden. Dit past bij het uitgangspunt dat administratieve grenzen zelden bepalend zullen zijn voor de verspreiding van etiologische factoren van kanker in de bevolking. Clusteronderzoek heeft een aantal beperkingen. De natuurlijke fluctuatie in het optreden van kanker is groot. In de 13 gerapporteerde incidentiejaren was het aantal diagnoses kanker in Weurt gemiddeld 12,8 met een range van 7 tot 20. Zeker wanneer de kankerincidentie in een klein gebied en over een korte periode wordt geanalyseerd, kan toeval een grote rol spelen. De specificiteit van clusteronderzoek is doorgaans erg laag. Dit wil zeggen dat vaak een (statistisch significante) SMR>1 zal worden gevonden, terwijl er in werkelijkheid geen kankercluster is. De specificiteit verbetert met de Bayesiaanse analysemethode omdat hiermee de toevalsvariatie voor een deel wordt verdisconteerd. De interpretatie van de resultaten van clusteronderzoek blijft echter zeer moeilijk, ook wanneer die resultaten met de hier beschreven methode werden verkregen. De latentietijd van kanker is lang. Voor de meeste vormen van kanker wordt 10 tot 30 jaar verondersteld. Zelfs wanneer een zeer specifieke hypothese (één vorm van kanker veroorzaakt door één specifieke blootstelling) wordt onderzocht kan geen direct oorzakelijk verband worden gelegd tussen de betreffende factor en de kankerincidentie. Daartoe zou men op zijn minst rekening moeten houden met gebiedsspecifieke emigratie en immigratie en expositie aan andere, vaak sterkere, risicofactoren op individueel niveau zoals leefstijl en beroep.

Conclusies Het meest opvallende resultaat van de huidige studie over een periode van 13 jaar is de verhoging van de incidentie van longkanker en mond en keelkanker in (hoewel niet alle) Nijmeegse postcodegebieden. De longkankerincidentie bij mannen in Weurt is verhoogd met circa 35%, maar ook over deze lange periode blijft de nauwkeurigheid van deze schatting beperkt. In het verleden leek de longkankerincidentie bij mannen sterker verhoogd. De huidige berekeningen wijzen erop dat tenminste een deel van die verhoging door toeval is veroorzaakt. De resultaten zeggen niets over mogelijke oorzaken van long- en mond-en keelkanker. Aangezien roken de belangrijkste oorzaak is voor het ontstaan van beide vormen van kanker (en voor mond- en keelkanker vooral de combinatie van roken en overmatig alcoholgebruik), zou op zijn minst informatie bekend moeten zijn over het aantal rokers in deze postcodegebieden in de afgelopen decennia. Hiernaast kunnen ook beroepsexposities een rol hebben gespeeld.

pagina 13

Een vermeend ziektecluster verdient serieuze aandacht om verdere nadelige gevolgen van een echte expositie voor de bevolking en het milieu te voorkomen. Net zoals eerdere vermeende clusters leert dit onderzoek naar de kankerincidentie in Nijmegen-West en Beuningen echter dat het zeer moeilijk is om het bestaan van een cluster daadwerkelijk te bevestigen of verwerpen. Nog moeilijker is het om oorzaken aan te wijzen voor eventuele verhoogde of verlaagde incidentiecijfers in een gebied. Voor belanghebbenden ligt de aandacht primair op milieublootstelling, terwijl toeval, leefstijl en mogelijk beroepsexposities doorgaans een veel grotere invloed hebben. In de huidige analyses kan helaas het aandeel van deze mogelijke oorzaken niet worden uiteengerafeld

Aanbeveling Het is onwaarschijnlijk dat analyses over een nog langere periode tot nieuwe inzichten zal leiden. Daarom wordt aanbevolen deze rapportage als het definitieve (ontkennende) antwoord te zien op de vraag of er een (milieugerelateerd) kankercluster is in Nijmegen-West en de gemeente Beuningen.

Nawoord Een gedeelte van de resultaten in dit rapport zal ook worden gepubliceerd in een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 24 april 2004.. Er bestaan enkele, marginale, verschillen tussen de resultaten zoals die hier worden gepresenteerd en de resultaten in het artikel. Dat heeft te maken met het volgende. Bij een laatste controle van de resultaten op 13 april 2004 bleek dat wel het aantal tumoren van postcodegebieden 6641 en 6642 waren samengevoegd maar niet de populatieaantallen. Dat betekent dat de SMR’s van Beuningen iets werden overschat. Omdat Beuningen een buurgebied is van Weurt werden daarom de resultaten van Weurt (die in het artikel staan beschreven) ook beïnvloed. Op het laatste moment werden alle analyses opnieuw gedaan. De nieuwe resultaten konden wel in het rapport worden veranderd maar niet meer in het artikel. Omdat de Bayesiaanse analyse werkt met MCMC simulaties kunnen ook de schattingen van gebieden verder weg gelegen van Beuningen marginaal veranderen t.o.v. de eerdere analyses. Deze veranderingen kunnen inhouden dat (enkele) postcodegebieden in de 4 figuren van het artikel net van kleur veranderen. De conclusies van dit onderzoek (en die van het artikel) veranderen daardoor echter niet.

pagina 14

Literatuur •

Breslow NE, Clayton DG. Approximate inference in generalized linear mixed models. J Am Stat Assoc 1993; 88: 9-25.

•

Coebergh JWW. Schijn bedriegt in clusteronderzoek van kanker. Ned Tijdschr Geneeskd 1998; 142: 1542-5.

• • • • • • • • • • • • • • •

Dijck JAAM van, Verbeek ALM, Kiemeney LALM. Kankerincidentie in Weurt, Beuningen en Nijmegen-West in 1989 tot en met 1997. IKO en UMC St Radboud, april 2001. Drijver M. Het verschil tussen ‘pluis’ en ‘niet-pluis’. Ziekteclusters, milieuverontreiniging en het BOMBY-syndroom. Medisch Contact 1995; 50: 1620-1. Elliott P, Cuzick J, English D, Stern R (eds). Geographical and environmental epidemiology. Methods for small-area studies. Oxford University Press: 1992, hoofdstuk 14. Elliott P, Cuzick J, English D, Stern R (eds). Geographical and environmental epidemiology. Methods for small-area studies. Oxford University Press: 1992, Hoofdstuk 2. Gezondheidsraad. Ongerustheid over lokale milieufactoren; risicocommunicatie, blootstellingsbeoordeling en clusteronderzoek. Den Haag: Gezondheidsraad 2001; publicatie nr 2001/010. GGD Regio Nijmegen. Onderzoek GGD Regio Nijmegen kankercluster Weurt. Rapportage aan het College van B&W gemeente Beuningen. Nijmegen, januari 1995. Lawson AB, Browne WJ, Vidal Rodeiro CL. Disease Mapping with WinBUGS and MlwiN. John Wiley and Sons Ltd, Chichester, United Kingdom, 2003. Olsen SF, Martuzzi M, Elliot P. Cluster analysis and disease mapping - why, when, and how? A step by step guide. Br Med J 1996; 313: 863-6. Poll R van, Drijver M. Inventarisatie van milieu-gerelateerde ziekteclusters. Tijdschr Gezondheidswetenschappen 2001; 79: 9-15 Rothman KJ. A sobering start for the cluster busters’ conference. Am J Epidemiol 1990; 132: S6S13. Schouten LJ, Kiemeney LALM, Verbeek ALM, Drandt PA van den. Stad-plattelandverschillen in kankerincidentie in Midden- en Zuid-Limburg. T Soc Gezondheidsz 1991; 69: 345-9. Schouten LJ, Kok MWE, Ament HA, Kiemeney LALM (eds). Kankerincidentie 1989-1993, Regionale Kankerregistratie IKO. Nijmegen: Integraal Kankercentrum Oost, 1996. Schouten LJ, Meijer H, Huveneers JAM, Kiemeney LALM. Urban-rural differences in cancer incidence in The Netherlands. Int J Epidemiol 1996; 25: 729-36 Visser O, Coebergh JWW, Dijck JAAM van, Siesling S (eds). Incidence of Cancer in the Netherlands 1998. Utrecht: Vereniging van Integrale Kankercentra, augustus 2002. Visser O, Coebergh JWW, Dijck JAAM van, Siesling S (eds). Incidence of Cancer in the Netherlands 1998. Utrecht: Vereniging van Integrale Kankercentra, augustus 2002, Bijlage C1: pagina 52-3.

pagina 15

Tabel 3: Aantal diagnoses, gecorrigeerde SMR en 95% BI per vorm van kanker voor mannen en vrouwen in de periode 1989-2001 in de geanalyseerde postcodegebieden 6541 Nijmegen haven- en industrieterrein Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend

Aantal diagnoses 249 71 45 41 30 10 11 19 5 4 12

Mannen Gecorrigeerde SMR* 1,35 1,52 1,14 1,23 1,27 0,88 0,87 2,83 2,20 0,87 1,63

95% BI 1,10 - 1,64 1,00 0,70 0,73 0,68 0,33 0,36 1,07 0,24 0,06 0,57 -

2,17 1,70 1,91 2,12 1,75 1,75 5,53 6,61 3,24 3,50


Vrouwen Gecorrigeerde SMR* 1,14 2,49 0,95 1,22 1,10 1,23 1,09 0,76 0,41 1,45 1,31

95% BI 0,90 - 1,42 1,19 0,61 0,76 0,57 0,41 0,47 0,26 0,01

0,07 0,31 -

4,29 1,36 1,82 1,82 2,66 2,00 1,64 2,02 5,12 3,39

Noten: Een aantal van 6 (zeldzame) diagnoses kanker in dit postcodegebied is niet in de tabel opgenomen; een patient kan meerdere specifieke diagnoses hebben;

6542 Nijmegen Hees Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 1,04 - 1,59 0,79 0,76 0,60 0,82 0,55 0,55 0,44 0,00 0,00 0,75 -

1,89 1,86 1,66 2,50 2,41 2,46 3,98 2,16 1,75 4,45



95% BI 0,85 - 1,37 0,75 0,64 0,58 0,50 0,47 0,40 0,27 0,07

0,05 0,25 -

3,54 1,50 1,53 1,92 3,16 2,04 2,01 4,19 5,42 3,21

Noten: Een aantal van 5 (zeldzame) diagnoses kanker in dit postcodegebied is niet in de tabel opgenomen

pagina 16

6543 Nijmegen Heseveld Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,89 - 1,39 0,72 0,68 0,57 0,43 0,36 0,45 0,12 0,77 0,04 0,24 -

1,71 1,71 1,64 1,63 2,07 2,24 2,28 8,84 3,52 2,59



95% BI 0,85 - 1,36 0,54 0,65 0,71 0,55 0,32 0,41 0,27 0,06

0,04 0,40 -

2,93 1,51 1,77 1,99 2,63 1,91 1,95 3,75 5,10 3,81


6544 Nijmegen Neerbosch Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,96 - 1,46 0,87 0,63 0,60 0,77 0,60 0,50 0,81 0,00 0,00 0,14 -

1,92 1,53 1,64 2,25 2,49 2,29 5,20 1,75 1,68 1,90



95% BI 0,90 - 1,41 0,75 0,78 0,64 0,39 0,57 0,44 0,37 0,00

0,06 0,20 -

3,21 1,67 1,59 1,56 3,16 2,04 2,06 1,74 5,15 2,77


pagina 17

6545 Nijmegen Neerbosch-West Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend

Aantal diagnoses 77

Mannen Gecorrigeerde SMR* 0,94

23 15 11 6 10 3 1 1 1 4

1,16 0,90 0,97 0,83 1,15 0,70 0,69 0,47 0,37 1,02

95% BI 0,69 - 1,25 0,63 0,45 0,44 0,30 0,36 0,21 0,09 0,00 0,00 0,18 -

1,91 1,53 1,77 1,70 2,51 1,57 2,13 2,74 1,94 2,90



95% BI 0,78 - 1,42 0,21 0,67 0,44 0,37 0,20 0,26 0,41 0,10

0,08 0,18 -

2,18 1,69 1,63 1,71 3,18 1,87 3,06 6,82 6,86 5,27

Noten: Een aantal van 5 (zeldzame) diagnoses kanker in dit postcodegebied is niet in de tabel opgenomen; een patient kan meerdere specifieke diagnoses hebben; borstkanker bij mannen en mesotheliomen bij vrouwen zijn niet geanalyseerd;

6546 Nijmegen ' t Acker Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend


Mannen gecorrigeerde SMR* 0,94 1,11 1,05 0,99 0,90 0,72 0,94 1,14 2,07 0,42 0,68

95% BI 0,65 - 1,31 0,52 0,48 0,39 0,28 0,16 0,27 0,14 0,09 0,00 0,07 -

1,93 1,91 1,96 2,06 1,86 2,16 3,49 7,80 2,30 2,50


Vrouwen gecorrigeerde SMR* 1,08 2,20 0,99 0,90 1,25 1,06 0,68 0,89 2,47 2,09 1,78

95% BI 0,77 - 1,49 0,65 0,54 0,37 0,51 0,13 0,16 0,18 0,12

0,07 0,15 -

4,77 1,57 1,72 2,42 3,20 1,72 2,30 8,96 7,79 5,53


pagina 18

6551 Weurt Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,95 - 1,44 0,87 0,67 0,61 0,55 0,41 0,33 0,36 0,29 0,24 0,20 -

1,92 1,67 1,70 1,86 2,04 1,82 3,18 6,67 5,27 2,42



95% BI 0,84 - 1,37 0,28 0,80 0,73 0,65 0,05 0,44 0,20 0,00

0,08 0,04 -

2,08 1,70 1,93 2,25 1,26 2,11 1,83 2,22 5,30 1,73

Noten: Eén (zeldzame) diagnose kanker in dit postcodegebied is niet in de tabel opgenomen

6641+6642 Beuningen Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,75 - 1,31 0,59 0,57 0,53 0,35 0,19 0,38 0,25 0,05 0,05 0,13 -

1,78 1,78 1,90 1,84 1,76 2,36 3,86 5,89 4,24 2,33



95% BI 0,79 - 1,40 0,36 0,63 0,42 0,44 0,12 0,38 0,38 0,09

0,06 0,32 -

2,89 1,59 1,52 1,99 2,35 2,38 2,86 6,10 6,35 5,11


pagina 19

6644 Ewijk Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,77 - 1,28 0,81 0,44 0,54 0,39 0,31 0,18 0,22 0,00 0,27 0,23 -

2,08 1,35 1,69 1,66 1,97 1,52 3,34 1,77 6,05 2,75

Aantal diagnoses 89

Vrouwen gecorrigeerde SMR* 1,03

3 38 15 8 3 6 9 1 -33 1 3

0,74 1,25 0,84 0,86 0,94 0,80 1,68 1,35 1,65 1,48

Aantal diagnoses 57

Vrouwen gecorrigeerde SMR* 0,83

95% BI 0,77 - 1,32 0,16 0,80 0,42 0,33 0,17 0,26 0,63 0,07

0,06 0,24 -

1,82 1,81 1,40 1,68 2,46 1,67 3,33 4,83 5,97 4,00


6645 Winssen Vorm van kanker Kanker totaal Long (luchtwegen) Borst Darm (spijsverteringsorganen) Geslachtsorganen Urinewegen Huid Bloed en lymfeklieren Mond en keel Mesotheliomen (weke delen) Hersenen en zenuwstelsel Primaire vorm onbekend



95% BI 0,75 - 1,18 0,72 0,48 0,42 0,31 0,59 0,19 0,57 0,03 0,01 0,62 -

1,68 1,29 1,30 1,28 2,43 1,28 3,98 3,80 1,83 3,80

3 22 10 5 1 4 7 2 1 0

0,75 1,00 0,64 0,76 0,46 0,68 1,53 1,72 1,29 0,26

95% BI 0,64 - 1,03 0,19 0,65 0,36 0,34 0,08 0,26 0,67 0,21

0,05 0,02 -

1,72 1,44 1,00 1,41 1,26 1,39 2,88 4,93 4,86 0,98


pagina 20

Figuur 1: Gecorrigeerde SMR: Kanker-totaal bij mannen, 1989-2001 pagina 21

Figuur 2: Gecorrigeerde SMR: Kanker-totaal bij vrouwen, 1989-2001 pagina 22

Figuur 3: Gecorrigeerde SMR: Longkanker bij mannen 1989-2001

pagina 23

Figuur 4: Gecorrigeerde SMR: Longkanker bij vrouwen 1989-2001 pagina 24

Figuur 5: Gecorrigeerde SMR: Borstkanker bij vrouwen 1989-2001 pagina 25

Figuur 6: Gecorrigeerde SMR: Darmkanker bij mannen 1989-2001 pagina 26

Figuur 7: Gecorrigeerde SMR: Darmkanker bij vrouwen 1989-2001 pagina 27

Figuur 8: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de geslachtsorganen bij mannen 1989-2001 pagina 28

Figuur 9: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de geslachtsorganen bij vrouwen 1989-2001 pagina 29

Figuur 10: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de urinewegen bij mannen 1989-2001 pagina 30

Figuur 11: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de urinewegen bij vrouwen 1989-2001 pagina 31

Figuur 12: Gecorrigeerde SMR: Huidkanker bij mannen 1989-2001 pagina 32

Figuur 13: Gecorrigeerde SMR: Huidkanker bij vrouwen 1989-2001 pagina 33

Figuur 14: Gecorrigeerde SMR: Kanker van bloed/lymfeklieren bij mannen 1989-2001 pagina 34

Figuur 15: Gecorrigeerde SMR: Kanker van bloed/lymfeklieren bij vrouwen 1989-2001 pagina 35

Figuur 16: Gecorrigeerde SMR: Mond/keelkanker bij mannen 1989-2001 pagina 36

Figuur 17: Gecorrigeerde SMR: Mond/keelkanker bij vrouwen 1989-2001 pagina 37

Figuur 18: Gecorrigeerde SMR: Weke delen Kanker bij mannen 1989-2001 pagina 38

Figuur 19: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de hersenen bij mannen 1989-2001 pagina 39

Figuur 20: Gecorrigeerde SMR: Kanker van de hersenen bij vrouwen 1989-2001 pagina 40

Figuur 21: Gecorrigeerde SMR: Primaire lokalisatie onbekend bij mannen 1989-2001 pagina 41

Figuur 22: Gecorrigeerde SMR: Primaire lokalisatie onbekend bij vrouwen 1989-2001 pagina 42

afdeling, ambtenaar, telefoonnr. N700, L

Recommend Documents