Wethouder van Financiën en Cultuur RIS131220_20-SEP-2005
mw. drs Else L. van Dijk-Staats
Gemeente Den Haag
Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag
Aan de voorzitter van de Commissie Middelen, Stadsbeheer, Sport en Scheveningen
Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk
BSD/2005.2728 - RIS 131220 Doorkiesnummer
070 - 353 2250 E-mailadres Aantal bijlagen
11 Datum
13 september 2005 Onderwerp
Aankoop aandelen Novio N.V. door HTM Personenvervoer N.V. 1. Inleiding Deze notitie vindt zijn oorsprong in de commissievergadering MSSS van 31 augustus. In de vergadering is besloten om op 21 september de discussie te hernemen, op basis van meer informatie van het college (conform artikel 169 procedure). Met deze brief wil ik graag tegemoet komen aan deze wens. De antwoorden op de vragen die de fracties van D66, PvdA en de SP hebben ingediend zijn in deze brief verwerkt en bovendien apart in de bijlagen 1,2 en 3 opgenomen. Enerzijds is er de behoefte om de raad van zoveel mogelijk informatie te voorzien. Anderzijds kan wellicht bedrijfsgevoelige informatie aan de orde komen. Het openbaar maken daarvan zou de onderhandelingspositie van de HTM of die van de gemeente kunnen schaden. In overleg met uw voorzitter stel ik daarom de volgende aanpak voor. In deze brief wordt nadere informatie aan de raad gepresenteerd. Mocht de brief aanleiding geven tot vragen, dan wil ik die graag ter vergadering beantwoorden. Tevens heb ik met de heer Jol afgesproken om de directeur van HTM, de heer Kaper, uit te nodigen bij de commissievergadering. De heer Kaper kan aanvullende vragen vanuit de commissie direct beantwoorden, dan wel, indien daartoe aanleiding is, in een aanvullende, besloten vergadering. Zekerheidshalve wordt een dergelijke besloten vergadering dan ook geagendeerd. Ik hecht er aan de belangrijkste overwegingen van het college om HTM te steunen in de voorgenomen aankoop van Novio nog eens onder uw aandacht te brengen. De van rijkswege aangekondigde marktwerking in het openbaar vervoer, ook in Haaglanden, is een gegeven. Een inhoudelijke discussie om de (on)wenselijkheid van marktwerking in het openbaar vervoer – zoals wij die jarenlang met de minister hebben gevoerd – ligt achter ons. Hierdoor ontstaat voor HTM de noodzaak om haar marktpositie ook buiten Den Haag te versterken. HTM zal nieuwe diensten moeten leveren (besloten vervoer, consultancy) en nieuwe markten moeten zien te betreden. De overname van Novio is daartoe een legitieme poging, die past binnen de wet. De gemeente heeft als eigenaar van het bedrijf het belang om de continuïteit van de bedrijfsvoering te waarborgen, ook in het licht van de verantwoordelijkheid voor de werknemers van HTM.
Inlichtingen bij
Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Internetadres: www.denhaag.nl
Telefoon: 070 - 353 2250 Fax: 070 - 353 2390
Ik realiseer mij dat de discussie over de verkoop vermengd wordt met vragen naar de toekomst van HTM en de organisatie van het openbaar vervoer in de regio, en zelfs in Nederland. Deze brief gaat daarom ook in hoofdlijnen op dit punt in. 2. Collegebesluit De directie van HTM Personenvervoer N.V. heeft het college van B&W in haar brief van 21 april 2005 laten weten, dat de gemeente Nijmegen HTM had geaccepteerd als één van de kandidaten voor het verkrijgen van de aandelen in Novio N.V., het vervoerbedrijf van die stad. In de collegevergadering van 24 mei 2005 heeft het college van B&W hiervan kennis genomen. In haar brief van 29 juli 2005 laat HTM weten dat zij als voorkeurskandidaat is geclassificeerd. 3. Besluitvorming Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen heeft in zijn vergadering van 22 juni 2005 kennisgenomen van het indicatieve (niet bindende) bod dat HTM heeft uitgebracht op de aandelen van Novio N.V. Ingevolge artikel 14, lid 1, sub d en e van de statuten van HTM Personenvervoer N.V. dient een besluit van de directie over de overname van de aandelen Novio N.V. te worden goedgekeurd door de Raad van Commissarissen. Op 12 juli 2005 heeft de Raad van Commissarissen ingestemd met een bindend bod van de directie van de directie van HTM. De hoogte van het bedrag en de overige voorwaarden uit de bieding van HTM blijven een zaak tussen HTM en de verkopende partij. Omdat dit concurrentiegevoelige informatie betreft stel ik u voor hierover nader van gedachten te wisselen in het besloten deel van uw vergadering. 4. Intentieverklaring HTM heeft op 15 augustus 2005 een intentieverklaring getekend voor de overname van de aandelen. De overnamedatum wordt gesteld op 1 januari 2006. Volgens Artikel 14, lid 3 van de statuten is voorafgaande toestemming van de aandeelhouder vereist. De Raad van Commissarissen heeft goedkeuring verleend. HTM acht het verkrijgen van Novio passend in de strategie en de ontwikkeling van HTM, gericht op schaalvergroting van m.n. het busvervoer. Dat is van belang omdat per 1 januari 2009 de concessie voor het busvervoer door HTM in Den Haag en omgeving openbaar moet worden aanbesteed. Er is géén direct verband tussen de concessie in het Stadsgewest Haaglanden en de overname van Novio. De concessie speelt geen rol bij de financiering van de overname. Indien een ander openbaar vervoerbedrijf in Nederland in 2007 het aanbestedingsgebied Nijmegen wint, dan betekent dit voor HTM alléén verlies van het openbaar vervoer in Nijmegen. Het streekvervoer zal dan blijven bestaan en zo ook het taxivervoer. De korting die is bedongen als de Nijmeegse concessie niet aan Novio gegund zou worden is volgens de directie van HTM gelijk aan de (fictieve) waarde van de Nijmeegse concessie. De omzet van Novio bestaat uit: Openbaar vervoer 42% Kleinschalig personenvervoer: 46% Techniek: 12% De 42% openbaar vervoer is opgebouwd uit : 10% Stadsvervoer Nederland 30% openbaar vervoer Nijmegen 60% elders Gesteld kan worden dat circa 30% van de omzet van Novio samenhangt met de concessie KAN-Zuid. De waarde van de HTM wordt meegenomen in het haalbaarheidsonderzoek van De Galan Groep. Door schaalvergroting wordt de waarde van de HTM verhoogd.
De bedrijfsonderdelen Novio Express B.V. en Novio Techniek B.V. maken onderdeel uit van de overname. Deze bedrijfsonderdelen kunnen een toegevoegde waarde leveren aan HTM als geheel; Het is ons als aandeelhouder niet bekend of Novio (Express) in de regio Haaglanden actief is met kleinschalig personenvervoer of van plan is dat binnenkort te worden. 5. Stadsvervoer Nederland Gemeentelijke vervoerbedrijven mogen niet rechtstreeks inschrijven op concessies buiten hun regio’s. Het is om die reden dat een aantal jaren geleden Stadsvervoer Nederland is opgericht, zodat inschr ijving door stedelijke vervoerbedrijven op concessies in andere regio’s mogelijk wordt gemaakt. De aandeelhouders in Stadsvervoer Nederland zijn: Volker Wessels (51%); Novio (49%) In 2004 heeft HTM, onder druk van de Minister van Verkeer en Waterstaat, haar 35% aandelen in Stadsvervoer Nederland verkocht. Dat HTM opnieuw een aandeel in SVN zal krijgen is een gevolg van de wens van HTM om Novio over te nemen. Door overname van de aandelen van Novio N.V. heeft HTM weer toegang tot Stadsvervoer Nederland. Het college van burgemeester en wethouders is van mening dat dit geen negatieve gevolgen heeft voor de gemeente Den Haag als aandeelhouder van HTM., omdat nog altijd uitgegaan wordt van het openstellen van de markt. Als op termijn de markt opengesteld wordt aan alle partijen (Wet Personenvervoer 2000) wordt het bestaansrecht van Stadsvervoer onbelangrijk. De Galan Groep is gevraagd om Stadsvervoer Nederland mee te nemen in het haalbaarheidsonderzoek. 6. EU Wet- en regelgeving m.b.t. aankoop aandelen Novio De EU wet- en regelgeving vormt geen beletsel voor de overname van de aandelen Novio. Voorzover bedrijfsovername is gereguleerd door het Europees recht, gaat het om het Europese mededingingsrecht. Dat wordt echter pas van kracht als de bedrijfsovername een grensoverschrijdend karakter heeft, en/of qua schaalgrootte van invloed kan zijn op de werking van de Europese interne markt. In het geval van de overname van Novio door HTM is daarvan geen sprake. Er is dus geen strijd met EUregelgeving. Het is wellicht relevant ook de derde, in juli 2005 gepubliceerde ontwerp-verordening van de Europese Commissie te vermelden. Deze ontwerp-verordening wordt nogal eens betrokken in de gedachtevorming rond de marktorganisatie in het openbaar vervoer. Nadrukkelijk moet worden vermeld, dat dit document geen rechtskracht heeft, omdat het zich nog slechts in de aanvangsfase van het wetgevingstraject bevindt. Bovendien gaat deze ontwerp-verordening niet over bedrijfsovernames, maar over een aanpalend onderwerp, namelijk de financiering van en wijze van opdrachtverlening in het OV. Indien het als wetgeving zou worden aangenomen raakt dit document het terrein van de Wp2000. Ten aanzien van bedrijfsovernames is in deze ontwerp-verordening niets vermeld. Wel beperkt het ontwerp de speelruimte van zgn. “internal operators”. Dit zijn vervoerbedrijven die geheel onder controle staan van de opdrachtgever. HTM kan onder de tekst van het voorstel niet worden gekwalificeerd als “internal operator”, omdat haar opdrachtgever (het Stadsgewest Haaglanden) geen invloed op de bedrijfsvoering heeft. 7. Stand van zaken verkoopproces De directie van HTM is nog in onderhandeling met de gemeente Nijmegen op basis van een intentieverklaring, zoals hierboven genoemd. 8.Concessies en aanbestedingen binnen het Stadsgewest Haaglanden Wat betreft het Stadsgewest Haaglanden is de situatie daarbij als volgt. De minister heeft, na overleg met de Kamer, gemeld dat zij voornemens is om aan de gemeente Den Haag een ontheffing van de maximale concessieduur voor 10 jaar te verlenen voor het tramvervoer. Dit betekent dat de concessie verleend kan worden van 1 januari 2007 tot uiterlijk 1 januari 2017. Deze lange termijn wordt vooral ingegeven door de
hoge investeringen in deze tak van openbaar vervoer en de nauwe samenhang met de publieke infrastructuur. Voor het busvervoer in onze regio geldt het volgende. Ingevolge de Wet Personenvervoer 2000 dient het busvervoer te worden aanbesteed per 1 januari 2009. Op basis van de Wet personenvervoer zal het stadsgewest eind 2008 het busvervoer openbaar aanbesteden. Het is dan dus onzeker in hoeverre de HTM alle huidige buslijnen kan blijven exploiteren. Gelet op deze aankondiging dient HTM zich als openbaar vervoerbedrijf voor te bereiden op de marktwerking. De mogelijkheid dat een deel van de concessie naar een andere vervoerder gaat zal zo goed als mogelijk moeten worden opgevangen door exploitaties elders, dat wil zeggen buiten het Stadsgewest Haaglanden. Daarbij is het bedrijfsmatig en financieel voor HTM en haar medewerkers zeker niet verstandig om te wachten tot het laatste moment (waarop de Haaglanden concessie voor busvervoer afloopt en opnieuw wordt aanbesteed). Mogelijkheden om te komen tot schaalvergroting, passend binnen een goed bedrijfseconomisch perspectief, die nt de HTM serieus te bezien. Vandaar de belangstelling voor de aandelen van Novio. Anders gezegd: het beperken van alle activiteiten van HTM tot het openbaar vervoer in Haaglanden maakt het bedrijf buitengewoon kwetsbaar, zodra die activiteiten ook aan andere bedrijven kunnen worden gegund. De bevoegdheid daartoe ligt overigens ook niet bij de stad Den Haag, maar bij het Stadsgewest Haaglanden waarin onze gemeente geen meerderheid van stemmen heeft. Gezien deze beleidsmatige ontwikkelingen heeft het college van burgemeester en wethouders geleid tot de opvatting dat positief kan worden gereageerd op de aankoop van Novio, mits passend binnen goede bedrijfseconomische perspectieven. 9. De rol van de gemeente Den Haag en HTM Zoals aan u gemeld op 23 november 2004 is hierover een haalbaarheidsonderzoek gestart in opdracht van het college van burgemeester en wethouders. De Wet Personenvervoer 2000 en de afspraken over concessies voor tram- en busvervoer nopen tot het heroverwegen van de bestaande relatie tussen HTM en de gemeente. De bestaande relatie kent de volgende belangrijkste onderdelen: Den Haag is de facto enig aandeelhouder in HTM, Den Haag staat op basis van een overeenkomst uit 1926 financieel garant voor het exploitatieresultaat van het openbaar vervoer van HTM in het Stadsgewest Haaglanden, Den Haag besluit als deelnemer in het Stadsgewest Haaglanden mede over het openbaar vervoerbeleid (en de inhoud van concessies), Den Haag maakt afspraken met HTM en andere vervoerders over het wegbeheer. Omdat met ingang van 1 januari 2009 het busvervoer van HTM openbaar moet zijn aanbesteed, is van belang dat vooraf de relatie tussen de gemeente Den Haag en HTM is geregeld. Partijen kunnen dan hun rol als respectievelijk wegbeheerder/beleidsmaker en meedingende busvervoerder/zittende railvervoerder zakelijk invullen tijdens de openbare aanbesteding door het Stadsgewest Haaglanden. De start van de aanbesteding voor de stadsbusconcessie 2009-2015 moet al in 2006 plaatsvinden met het opstellen van het Programma van Eisen, wil de concessie in 2008 daadwerkelijk gegund worden met een voldoende voorbereidingstijd voor de (nieuwe) vervoerder. Dit betekent dat in de zomer van 2007 het Programma van Eisen en de concessie dienen te zijn vastgesteld, zowel vanuit de gemeente Den Haag als vanuit het Stadsgewest Haaglanden. Met name door het eigenaarschap van HTM in combinatie met deelname in de concessieverlenende overheid ontstaat een conflicterend belang. De Wet Personenvervoer 2000 stelt de gemeente/eigenaar voor de keuze tussen eigenaarschap van één van de busvervoerbedrijven of (mede)bepaler van het openbaarvervoerbeleid in de stad en de regio. Gelet op de gemeentelijke taken, zou de keuze van het gemeentebestuur van Den Haag op het laatste moeten vallen. Naar onze opvatting moet worden gestuurd op de kwaliteit van de dienstverlening (dienstregeling) en is de opdrachtgever, het Stadsgewest Haaglanden, daartoe de geschikte partij. De langjarige concessie voor tramvervoer geeft voor een groot deel van de HTM-activiteiten operationele en financiële zekerheid, en heeft daarom een positief effect op de waarde van het bedrijf. Daarbij komt dat
bus- en railvervoer bij HTM altijd nauw verweven zijn geweest, met voordelen voor reizigers (afstemming dienstregelingen) en de bedrijfsvoering (flexibiliteit). De gemeente zal, vooral gelet op zijn taken als wegbeheerder, beslissende invloed willen houden in de (tram)infrastructuur in de stad. Het haalbaarheidsonderzoek zal over de bovenstaande punten verdere duidelijkheid kunnen geven. 10. Financiering van de overname van de aandelen Novio N.V. Binnen het HTM concern zal Novio een zelfstandige onderneming blijven met een eigen balans en verliesen winstrekening. Hierdoor zullen de geldstromen van Novio zo veel mogelijk gescheiden worden gehouden met die van HTM. Financiering voor de overname van Novio N.V. zal betrokken worden van commerciële banken. Eventuele bijzondere voorwaarden zijn niet bekend bij de gemeente Den Haag. De gemeente Den Haag zal niet garant staan voor de exploitatie van Novio. Dit heeft Den Haag als aandeelhouder ook helder gemaakt richting HTM. Net zomin overigens als Den Haag garant staat voor andere activiteiten van HTM buiten het openbaar vervoer in Haaglanden. Volgens HTM is het bod van HTM zodanig opgebouwd dat sprake kan zijn van een goede bedrijfsvoering bij de Novio-activiteiten, zonder tekorten. Indien die door onverwachte omstandigheden toch optreden, hetgeen nooit uit te sluiten is, zou dat natuurlijk nadelig uitpakken voor de bedrijfsresultaten van HTM als geheel. Novio vormt immers een onderdeel van het totale bedrijf. Zelfs indien de concessie KAN-Zuid in 2007 niet meer aan Novio wordt gegund is de feitelijke waarde van de Novio-activa zodanig dat het bod van HTM bedrijfseconomisch verantwoord is. Overigens keert HTM geen dividend uit aan de aandeelhouder Den Haag 11. Betrokkenheid van de Tweede Kamer Op 30 augustus jl. heeft de Minister van Verkeer en Waterstaat vragen van de Tweede Kamer met betrekking tot de voorgenomen aankoop van de aandelen Novio door HTM beantwoord. Gelet op het feit dat de eigen markt van HTM pas eind 2008 voor het busvervoer open zal gaan en HTM nu aan uitbreiding van zaken doet door de aandelen Novio te kopen, heeft de Tweede Kamer gevraagd of de minister maatregelen kan nemen om te voorkomen dat nog meer bedrijven door HTM gekocht zullen worden. De minister heeft aangegeven om de vrijstelling van openbare aanbesteding voor drie jaar, die zij heeft voorgesteld als een gemeente haar aandelen in een gemeentelijk vervoerbedrijf vervreemdt, in de wet in te perken. Dit betekent dat de vrijstelling niet geldt als dat gemeentelijk vervoerbedrijf gekocht wordt door een ander gemeentelijk vervoerbedrijf en dat de concessie van Novio per 1 januari 2007 dient te zijn aanbesteed. De minister geeft hierbij aan dat zij de Tweede Kamer in oktober 2005 zal berichten hoe zij hieraan precies uitvoering zal geven. Met betrekking tot de financiering door HTM van de overname van Novio vraagt de Tweede Kamer om duidelijk te maken dat er geen vervle chting heeft plaatsgevonden met de door het Rijk ter beschikking gestelde overheidsmiddelen. De gemeente Den Haag zal in haar rol als eigenaar van HTM geen financiering verstrekken noch garant staan voor de financiering van de aankoop van de aandelen van Novio N.V. 12. Overleg Vaste Commissie voor Verkeer en Waterstaat Op 6 september jl. heeft de Minister van Verkeer en Waterstaat een brief geschreven aan de Tweede Kamer waarin zij kenbaar maakt bezwaren te hebben tegen de aankoop van de aandelen Novio N.V. door HTM. De overname is niet in strijd met de wet . De wet gaat over het meedingen bij aanbesteden van concessies en niet over koop of verkoop van bedrijven. De overname wordt gezien als oneerlijke concurrentie door
vervoerbedrijven die opereren op een beschermde thuismarkt. De Minister heeft aangegeven de wet te willen aanpassingen. Zij noemt hierin twee punten: 1. Wijziging van het reciprociteitsartikel 109 van de Wet Personenvervoer 2000, zodanig dat gemeentelijke verbedrijven en dochterondernemingen niet mogen meedingen naar concessies zolang de markt van het moederbedrijf niet is geopend; 2. Een wetswijziging overeenkomstig de motie Dijksma van 30 juni 2005. De wijziging komt erop neer dat het voorgenomen uitstel van aanbestedingsplicht van 3 jaar bij verkoop van een gemeentelijk vervoerbedrijf niet wordt gegeven indien het wordt verkocht aan een ander gemeentelijk vervoerbedrijf. Dat betekent dat de concessie die nu is verleend aan Novio per 1 januari 2007 moet zijn aanbesteed. Op 7 september jl. heeft een overleg, over de door de minister beantwoordde vragen op 30 augustus en haar brief van 6 september jl., plaats gevonden tussen de Vaste Commissie voor Verkeer en Waterstaat van de Tweede Kamer en de Minister van Verkeer en Waterstaat. De gemeente Den Haag was hierbij als toehoorder aanwezig. Het verslag wordt u na ontvangst toegezonden. Een impressie van het overleg is als volgt. Duidelijk werd dat HTM handelt naar de letter van de wet: HTM doet niets illegaals. Zowel een Tweede Kamermeerderheid als de minister menen wel dat HTM handelt in strijd met de geest van de Wet personenvervoer 2000, door mee te dingen naar Novio terwijl de concessie in Haaglanden nog niet is aanbesteed. De Kamer neemt het ook zichzelf (en de minister) kwalijk, zo laat pas te hebben ingezien dat dit kon gebeuren. De aangekondigde wetswijziging, die de speelruimte van gemeentelijke vervoerbedrijven en hun dochters verder aan banden legt, zal nu versneld worden behandeld en moet ingaan in 2006. Er was ook waardering vanuit de Tweede Kamer en de minister voor het ondernemerschap van HTM. De Tweede Kamer wil dat er op de markt ruimte komt voor een derde of vierde serieuze speler; bij voorkeur een Nederlandse. Verkoop van stedelijke bedrijven aan de bestaande grote streekvervoerders kan op weinig sympathie rekenen. De minister heeft aangegeven dat, mocht HTM inderdaad de eigenaar van Novio worden, de concessie van Novio in 2007 moet zijn aanbesteed. Bovendien mag Novio dan niet meedingen naar de eigen concessie. Pas indien de markt van HTM eerder opengaat, of als HTM zou worden geprivatiseerd, kan daaraan worden ontkomen. Dan geldt ook dat Novio bij verkoop een onderhandse concessie van drie jaar extra meekrijgt. De vraag van de Kamer of het logisch is dat een private onderneming wél, en een gemeentelijk bedrijf niet een verlengde concessie kan meekrijgen, kon de minister niet beantwoorden. Evenmin had zij een antwoord op de vraag, waarom een Frans bedrijf uit een gesloten markt wél, en HTM niet de nieuwe eigenaar van Novio zou mogen worden. Over deze principiële punten bestaat geen duidelijk beeld. De minister noemde dat de oorzaak ligt aan het ontbreken van europese regelgeving. De commissieleden hebben gevraagd of de minister in europees verband hierover wil spreken. Een eerstvolgende vergadering van de Europese Raad is op 6 oktober a.s. De commissieleden hebben de minister voorgesteld om op korte termijn te gaan praten met de stadsbesturen en aandeelhouders van de betrokken partijen en het Stadsgewest Haaglanden om te zoeken naar een passende oplossing. 13. Conclusie Zoals hierboven is weergegeven is de voorgenomen aankoop van de aandelen Novio N.V. gericht op schaalvergroting van HTM Personenvervoer N.V. HTM loopt hierdoor vooruit op de nog open te stellen markten. Gelet op het binnen afzienbare termijn openstellen van het HTM-busvervoer voor andere bedrijven (eind 2008, wellicht zelfs eerder) doet HTM er verstandig aan om ook elders openbaar vervoer
activiteiten te ontplooien. De gemeente Den Haag heeft daar als eigenaar van HTM eveneens belang bij: gelet op de noodzaak van continuïteit in de bedrijfsvoering dient de marktpositie van HTM zo sterk mogelijk te zijn. De groeistrategie van Novio is een belangrijke aanvulling op die van HTM. HTM richt zich tot nu toe vooral op openbaar rail- en busvervoer in stedelijke gebieden, waarbij light rail een gunstige uitwerking kan hebben op de regio Nijmegen. Novio, met zijn kennis van zowel stads- en streekvervoer als van kleinschalig vervoer, heeft duidelijk een toegevoegde warde voor HTM. De gecombineerde kennis waarborgt de continuïteit van de onderneming. Aan het einde van het jaar zal ik met u de resultaten bespreken van het haalbaarheidsonderzoek, dat thans door De Galan Groep wordt verricht. In dit verband kunnen wij meer expliciet spreken over de toekomstige relatie tussen de gemeente Den Haag en de HTM. Op basis van de bovenstaande informatie stel ik u voor om uw steun te geven aan het besluit van het college om geen bezwaar te hebben tegen de voorgenomen aankoop van Novio N.V. door HTM, zodat HTM de onderhandelingen kan afronden. De wethouder van Financiën en Cultuur,
mw. drs Else L. van Dijk-Staats
Overzicht bijlagen Beantwoording schriftelijke vragen D66 fractie; Beantwoording schriftelijke vragen PvdA fractie; Beantwoording schriftelijke vragen SP fractie. Achtergrond en cijfers Novio N.V. Brief van Directie HTM d.d. 21 april 2005; Tweede Kamermotie Dijksma d.d. 30 juni 2005; Besluitvorming Raad van Commissarissen HTM d.d. 22 juni 2005; Bindende bieding van HTM d.d. 12 juli 2005; Brief van Directie HTM aan college van B&W d.d. 29 juli 2005 plus intentieverklaring; Collegebesluit d.d. 12 augustus 2005 m.b.t. intentieverklaring; Vragen Tweede Kamer en antwoorden van Minister van Verkeer en Waterstaat d.d. 30 augustus 2005
