Aan de gemeenteraad Datum : 18 december Geachte voorzitter en leden,

Aan de gemeenteraad

Onderwerp:

Datum

: 18 december 2012

Documentnr.

: 2012.0.137.848

Zaaknummer

: 2012-12-00142

Contactpersoon

: Esther Ruiten

Telefoonnummer

: (026) 377 4575

Eindpublicatie EU-project Organza en resultaten en lessen voor Arnhem

Geachte voorzitter en leden, Wij stellen u voor kennis te nemen van ons besluit van 18 december 2012 om kennis te nemen van de eindpublicatie van het Europese project Organza en de 10 belangrijkste resultaten en lessen voor Arnhem. Aanleiding / Probleemstelling Het Europees project Organza zit na bijna drie jaar in haar afrondende fase. De eindconferentie heeft op 6 november jongstleden plaatsgevonden in Bremen en daar is ook de eindpublicatie overhandigd aan vertegenwoordigers van de Europese Commissie (Directoraat Generaal Industrie en Ondernemen en het Interreg-secretariaat). Begin 2010 is Organza – na een behoorlijke voorbereidingsperiode – gestart als een actiegericht onderzoeksproject waarin 13 partners uit negen middelgrote, creatieve steden en regio’s in Europa kennis en ervaringen deelden om op grond daarvan nieuwe beleidsinitiatieven te stimuleren die de lokale en regionale creatieve economie kunnen versterken. De gemeente Arnhem is coördinator van het project en heeft daarbij nauw samengewerkt met ARCCI, het Arnhems Centrum voor Creatieve economie en Innovatie van ArtEZ en de HAN, dat medeverantwoordelijk was voor de inhoudelijke ontwikkeling van het project. Voor het project werd cofinanciering ontvangen van het Europese Interreg-IVC programma. Dit programma helpt regio’s in Europa om kennis uit te wisselen en ervaringen te delen om regionaal beleid en beleidsinstrumenten te verbeteren op het gebied van (in dit geval) innovatie en kenniseconomie. Het project richtte zich op middelgrote creatieve steden en regio’s die te maken hebben met het wegtrekken van creatief talent (‘brain drain’) naar grotere steden. Arnhem ondervindt in dat opzicht concurrentie van Amsterdam, Nottingham van Londen, Bremen van Berlijn, Treviso van Milaan enz.. Goed om uit te wisselen hoe soortgelijke steden hiermee omgaan en welke initiatieven zij in antwoord hierop ontplooien. Daarnaast was een doel om Arnhem op een Europees podium te profileren als een creatieve stad. Tot slot wilden we bezien of productiemogelijkheden in Oost Europa, waar nog steeds een behoorlijke textielindustrie bestaat, ontsloten konden worden voor onze modeontwerpers. Al deze ervaringen worden benut om het cluster Mode & Vormgeving, één van de twee kansrijke economische clusters in de Economische Agenda Arnhem 2015, verder te stimuleren en versterken. Naast Arnhem maken Bremen, Vlaanderen, Iasi, Navarra, Nottingham, Presov, Treviso en Varese deel uit van het netwerk. Het betreft partners van lokale en regionale overheden, onderwijs- en kennisinstellingen en innovatie en technologie agentschappen met een focus op creatieve industrie.

Eusebiusbuitensingel 53 • Postbus 9029 • 6800 EL Arnhem Telefoon 0900 - 1809 • Fax 026 - 3774830 • [email protected]

Datum:18 december 2012 Ons kenmerk: 2012.0.137.848 Pagina: 2

Er waren 3 belangrijke fasen in het project: 1. de ontwikkeling van een gezamenlijk kader voor onderzoek; 2. het zoeken naar goede, en de selectie van inspirerende praktijken; 3. de implementatie van pilotprojecten waar de betrokken partners probeerden om elementen van de inspirerende praktijken toe te passen in hun eigen situatie. Met actieve betrokkenheid van lokale partners. De pilotprojecten waren gericht op de 5 belangrijkste thema’s bij het stimuleren en ontwikkelen van de creatieve industrie: netwerken, ondernemerschap, financiële instrumenten, crossovers (van de creatieve industrie met traditionele sectoren) en stedelijke vernieuwing. Met de afronding van deze pilotprojecten in juni 2012 heeft het Organza-project uiteindelijk geresulteerd in een reeks inspirerende initatieven voor beleidsontwikkeling voor de creatieve industrie. Doel Kennisnemen van de publicatie en de 10 belangrijkste resultaten en lessen uit Organza voor Arnhem ter afronding van het project. Argumenten In de eindpublicatie wordt uitgebreid ingegaan op de drie projectfasen, de lessen, succes- en faalfactoren van de pilotprojecten en de aanbevelingen met betrekking tot beleidsinitiatieven die de creatieve economie kunnen stimuleren. Hieronder vindt u de 10 belangrijkste resultaten en lessen voor Arnhem. 1. Organza heeft de gemeente Arnhem en ARCCI meer opgebracht en geleerd dan van te voren verwacht. Door middel van onderzoek en regelmatige internationale contacten is onze kennis van de creatieve economie behoorlijk rijker geworden, met name over mogelijke knelpunten en hoe die via slimme initiatieven aangepakt kunnen worden. Deze kennis wordt benut en zo nodig vertaald in het gemeentelijk beleid gericht op de creatieve industrie in het algemeen en het cluster Mode & Vormgeving in het bijzonder. Voorts zal de opgedane kennis worden toegepast bij de ontwikkeling en toetsing van nieuwe initiatieven in de stad. Onder andere het stimuleren van zogenaamde crossovers met andere sectoren vergt extra inzet. 2. Partners in de stad waren graag betrokken bij het project. Dat leverde hen inspiratie en nieuwe contacten op én zorgde voor versteviging van de samenwerking in het Arnhemse cluster Mode & Vormgeving. De betrokkenheid bleek niet alleen uit de bereidheid om de Organza-partners te ontvangen bij een korte ronde door de stad bij de startconferentie in februari 2010 en nader kennis uit te wisselen tijdens het bezoek van een aantal Organzapartners aan Arnhem in november 2010. Maar ook uit de deelname in oktober 2011 aan het Organza-seminar met het thema creatief ondernemerschap dat in Arnhem plaatsvond; één van de vijf seminars die gedurende de projectperiode zijn georganiseerd. Ruim 60 mensen nam hieraan deel. Tevens mocht het maandelijkse ARCCI-seminar (in oktober 2012) – dat volledig in het teken stond van de lessen en inspiratie uit Organza – zich verheugen op een mooie belangstelling. De meest intensieve en actieve betrokkenheid vond plaats tijdens de pilotprojecten waarbij een aantal lokale partners betrokken was als learning-, coaching- of pilotpartner:



o

Pilot ondernemerschap: Het Art Business Center van ArtEZ heeft als zogenaamde ‘learning partner’ kennis en ervaring uitgewisseld met The Hive, het Centre for Entrepreneurship van Nottingham Trent University. Dit had de vorm van een benchmark.

o

Pilot crossovers: Ontwerp Platform Arnhem heeft als ‘learning partner’ kennis en ervaring uitgewisseld met twee initiatieven in Vlaanderen. Er is uitgebreid inzicht verkregen in de businesscase van Designcenter De Winkelhaak in Antwerpen en in de activiteiten van Flanders DC dat als doel heeft om meer creativiteit binnen bedrijven te brengen en creatieven meer ondernemend te maken. OPA heeft deze ervaringen toegepast in haar initiatief voor het Departement Arnhems Design.

o

Pilot stedelijke vernieuwing: Volkshuisvesting Arnhem en de Arnhem Fashion Factory hebben - met het Modekwartier als inspirerende praktijk - als ‘coaching partner’ respectievelijk Treviso in Italië en Iasi in Roemenië geadviseerd over hoe je een creatief district in je stad realiseert. Dit heeft geleid tot een wisselend succes. In Treviso waren de condities niet voldoende en verloor de gemeente en provincie haar belangstelling; in Iasi is er voor één project een goed vooruitzicht door het commitment van de Technische Universiteit aldaar.

o

Pilot financiële instrumenten: Arnhem was hier de ‘pilotpartner’ en heeft Ontwikkelingsmaatschappij Oost NV (Oost NV), Participatiemaatschappij Oost (PPM Oost) en provincie Gelderland actief betrokken. Financiering (niet zijnde subsidie) is een belangrijk knelpunt voor creatieve ondernemers, zo ook in onze regio. Dit heeft o.a. te maken met het onderscheid tussen “sneakers” (creatieve ondernemers) and “suits” (de financiële instellingen) waardoor het moeilijk is deze “tribes” bij elkaar te brengen. Maar ook met de focus die de provincie als opdrachtgever voor Oost NV en PPM Oost legt op de sectoren Food, Health en Energie- en Milieutechnologie. Deze focus werkt door in het beschikbare financieringsinstrumentarium waardoor creatieve ondernemers (grotendeels) buiten de boot vallen. Door het project zijn Oost NV en PPM Oost bereid gevonden met ons te leren van ervaringen van CultuurInvest, een publiek-private investeringsmaatschappij voor de culturele en creatieve industrie in Vlaanderen, en H-Farm, een venture incubator in Treviso. Deze verstrekt aan startende creatieve ondernemers in de digitale en nieuwe media branche naast huisvesting, faciliteiten, coaching en training, ook privaat kapitaal. Deze zogenaamde ‘accelerators’ zijn in Nederland nog vrij onbekend. Oost NV en PPM hebben een plan opgesteld met daarin een overzicht van de beschikbare landelijke- en regionale financieringsinstrumenten voor de creatieve industrie, de (on)mogelijkheden voor de creatieve industrie om toegang te krijgen tot deze middelen en de geleerde lessen. Het plan is afgerond met een aantal conclusies en aanbevelingen om de vraag vanuit de creatieve industrie en het aanbod vanuit de diverse (publieke en private) regelingen en financieringsmogelijkheden beter in evenwicht te brengen. Op basis daarvan is een aantal vervolgacties geformuleerd die door gemeente, provincie, Oost NV, PPM en ARCCI verder worden opgepakt en uitgewerkt. Dat gebeurt onder andere via Gelderland Valoriseert en in gesprekken met het Topteam Creatieve Industrie en het ministerie van Economische Zaken. Beiden zijn die zeer geïnteresseerd in onze ervaringen. Financiering en randvoorwaarden voor de creatieve industrie is een onderwerp wat ook bij hen hoog op de agenda staat. Eén van de concrete acties was de organisatie van een bijeenkomst voor creatieve ondernemers en private investeerders (zogenaamde ‘business angels’) in Oost Nederland over ‘Angelfunding’ op 10 oktober jongstleden in Showroom Arnhem.



Daarvoor is het netwerk Meesters voor de Toekomst van Oost NV benut. De CEO van H-Farm uit Treviso heeft hier een zeer goed ontvangen presentatie gegeven. Daarnaast heeft een aantal creatieve ondernemers gepitcht voor een panel van investeerders. Dit heeft in twee gevallen voor Arnhemse creatieve ondernemers financiering c.q. relevante businesscontacten opgeleverd. Bedoeling is dit soort bijeenkomsten vaker te organiseren. 3. Met de afronding van deze pilotprojecten in juni 2012 heeft het Organza-project geresulteerd in een reeks inspirerende initiatieven voor beleidsontwikkeling voor de creatieve industrie. De meeste pilotprojecten hebben een eerste basis gevonden in hun regio. Alle inzichten zijn gepresenteerd in de nieuwsbrieven en op de Organza website (www.organzanetwork.eu) waar ook de database met 70 leerzame praktijken te bekijken valt. Arnhem heeft er 11 geleverd: SLAK, Modekwartier, Arnhem Fashion Connection, Arnhem Mode Incubator, Art Business Center (ArtEZ), IkStartSmart, ARCCI, Mode Biënnale Arnhem, Ontwerp Platform Arnhem, Open Minds Open Sources, Platform voor Creatieve Technologie. Het Modekwartier is als één van de 9 inspirerende praktijken geselecteerd en stond centraal bij het pilotproject stedelijke vernieuwing. 4. Wat betreft de mogelijkheden om productiefaciliteiten in Oost Europa te ontsluiten voor onze modeontwerpers is in maart 2011 met een gezelschap van Arnhemse modeontwerpers en – bedrijven een bezoek gebracht aan 8 bedrijven in Iasi. Het gezelschap bestond uit vertegenwoordigers van Spijkers en Spijkers, Sjaak Hullekes, Arnhem Fashion Factory, Arnhem Mode Incubator, ARCCI en gemeente. Op basis van een programma van eisen van de ontwerpers zijn er bedrijven in Iasi geselecteerd door onze Organza-partners ter plekke. Dit bezoek heeft geleid tot een groeiend aantal contracten. 5. Met het project heeft Arnhem zich nadrukkelijk als creatieve stad op een Europees podium gepresenteerd. In de eerste plaats natuurlijk naar alle projectpartners en door onze rol als zogenaamde Lead Partner van Organza naar de Europese Commissie, maar ook naar de nationale overheid. Daarnaast is het project (en daarmee Arnhem) door de projectcoördinator op een aantal momenten voor een breed publiek gepresenteerd, zoals in februari 2012 in aanwezigheid van de Europees Commissaris voor Industrie en Ondernemerschap op het Innovation Festival in Milaan, tijdens de eindconferentie van het project begin november 2012 in Bremen en tijdens de Crea.Re conferentie in Gent op 26 november 2012. En als derde is Arnhem – door de Organza-contacten – geselecteerd als één van de creatieve steden (naast Nantes, Kortrijk, Tartu, Berlijn, Dundee en Dublin) die in het rapport “The use of Structural Funds for Cultural Projects” (2012) centraal staan. Dit is opgesteld door het in Brussel gesitueerde bureau KEA Affairs in opdracht van het Europees Parlement. De studie geeft het belang aan van Structuurfondsen in Europese steden, regio's en landen die hun economie ontwikkelen en sociale structuur verbeteren door te investeren in cultuur en creatieve industrie. Dit levert een bijdrage aan stedelijke herontwikkeling, sociale cohesie, banen en ondernemerschap, creativiteit en innovatie, cultureel erfgoed, educatie en toerisme. Het rapport roept op om in het toekomstig Europees regionaal beleid (2014-2020) meer rekening te houden met de bijdrage die investeringen in de culturele en creatieve industrie kunnen leveren aan groeistrategieën. 6. Door Arnhem en de andere Organza-partners is actief bijgedragen aan het document ‘gezamenlijke beleidsaanbevelingen voor de culturele en creatieve industrie in Europa’ dat op basis van de ervaringen opgedaan in 5 Interreg IVC-projecten die zich richten op de creatieve industrie1 is opgesteld.

1

Crea.Re, SEE, Creative Metropoles, InCompass, Organza: gezamenlijk vertegenwoordigen deze projecten 60 Europese partners. Eusebiusbuitensingel 53 • Postbus 9029 • 6800 EL Arnhem Telefoon 0900 - 1809 • Fax 026 - 3774830 • [email protected]


De projectcoördinatoren hadden hiervoor de handen ineengeslagen en het document is tijdens de Crea.Re conferentie in Gent aangeboden aan een vertegenwoor-diger van de Europese Commissie en de voorzitter van de European Creative Industries Alliance. Het omvat een overzicht van de uitdagingen waarmee de sector te maken heeft en een set van beleidsaanbevelingen gericht op lokale, regionale en nationale beleidsmakers als ook voor de Europese Commissie. Het biedt een uitnodiging aan andere Europese projecten en initiatieven om hierop voort te bouwen en aan overheden en andere partijen om de haalbaarheid van de meest relevante voorstellen voor hun beleidsstrategie te onderzoeken. 7. Gaandeweg het project is in relatie tot de ‘brain drain’ van creatief talent geconstateerd dat een groeiende groep van creatieve professionals een voorkeur heeft voor de context van een middelgrote stad om hun bedrijf op te bouwen. Dat is te zien in Arnhem, maar ook in steden als Nottingham en Treviso. Creatieven kunnen hier rustiger werken met alle faciliteiten voorhanden, terwijl ze toch snel in contact zijn met de grote creatieve centra. Hier betaalt zich de focus op Mode & Vormgeving en de gerichte investeringen uit die in de afgelopen jaren samen met onze partners in de creatieve en culturele infrastructuur, netwerken en evenementen in de stad zijn gepleegd. Deze sterke basis heeft onder andere geleid tot onze landelijke positie binnen de Topsector Creatieve Industrie. 8. Daarnaast is geconstateerd dat middelgrote steden vaak sneller in staat zijn tot actie dan grote metropolen. Dit heeft te maken met de hiervoor genoemde focus én met de korte lijnen tussen de verschillende partners. Dat horen we in Nederland van andere creatieve steden, ministeries van EZ en OCW, topteam Creatieve Industrie, maar het blijkt ook uit de contacten met de partners in het project. Met name de wijze waarop overheid, ondernemers en onderwijs en onderzoek in Arnhem doelgericht samenwerken vindt men bijzonder. 9. Door Organza is er een aantal interessante contacten gelegd met projecten en initiatieven elders. Goede voorbeelden zijn de eerder genoemde CultuurInvest, Flanders DC, The Hive en H-Farm. Deze contacten zijn ook interessant voor partners in de stad. Zo is H-Farm geïnteresseerd in mogelijke samenwerking met de Informatie en Communicatie Academie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en vice versa. Onder andere de wijze waarop HFarm crossovers tussen de creatieve industrie en de meer traditionele sectoren stimuleert én met privaat kapitaal investeert in deze start-ups is erg interessant. Dat is ook de mening van Oost NV en provincie Gelderland. De ontwikkeling van een dergelijk initiatief in Arnhem staat aldus hoog op de prioriteitenlijst. Daarvoor moet aan de nodige condities worden voldaan; de ingrediënten zijn hiervoor aanwezig. 10. Tot slot, de samenwerking tussen gemeente en ARCCI was uitstekend. Gezamenlijk zijn de lijnen voor het project uitgezet en is – vanuit ieders eigen rol en expertise – invulling gegeven aan de verschillende taken en werkzaamheden (waaronder onderzoek) in het project. Bij de andere steden was niet overal sprake van een vergelijkbare combinatie van beleidsmakers aan de ene kant en een kennisinstelling aan de andere kant. Dat bleek in dit project erg vruchtbaar en heeft er mede toe geleid dat het project succesvol wordt afgerond. Financiën De financiën zijn natuurlijk georganiseerd bij aanvang. Toch een kort overzicht. Het project heeft een financiële omvang van ruim € 1,95 miljoen voor de periode van 3 jaar. Hiervan is ca € 1,5 miljoen de bijdrage vanuit het Interreg-IVC -programma (75%) en ca € 4,6 ton de cofinanciering van alle partners (25%). Eusebiusbuitensingel 53 • Postbus 9029 • 6800 EL Arnhem Telefoon 0900 - 1809 • Fax 026 - 3774830 • [email protected]


Vanuit de gemeente Arnhem is € 84.000,-- bijgedragen; ons totale projectbudget is € 335.183,--. Daarnaast heeft de gemeente ook de cofinancieringsbijdrage van ARCCI van € 52.000,-- gefinancierd (totale projectbudget € 208.000). Dit in het kader van de afspraak met het lectoraat Kunst, Cultuur & Economie van ArtEZ en HAN om dit van opdrachten te voorzien. Risico’s Deze zijn beperkt. Bij de start is een risico-analyse opgesteld. De gemeente Arnhem is, als Lead Partner, verantwoordelijk voor het management en de coördinatie van het project. Met de EU is bij de start van het project een subsidiecontract afgesloten waarin de verantwoordelijkheden en verplichtingen zijn vastgelegd. De gemeente heeft met alle partners een partnerschapovereenkomst gesloten waarin deze verantwoordelijkheden, verplichtingen (en mogelijke risico’s) zijn doorvertaald. Voor Organza is een aparte Administratieve Organisatie opgesteld. Dit was een voorwaarde om de controle gedecentraliseerd (d.w.z. in Arnhem zelf) te laten gebeuren. Vanuit Economische Zaken is de projectcoördinator geleverd; Bedrijfsvoering (nu Gegevensmanagement) is verantwoordelijk voor het financieel management en Concerncontrol is verantwoordelijk voor de uitvoering van de zogenaamde eerste lijnscontrole. Een adviesbureau biedt ondersteuning op inhoudelijk, financieel en technisch vlak. Deze kosten worden betaald uit het project. Uitvoering en evaluatie Het project zit in haar afrondende fase. Elk half jaar zijn er door de gemeente inhoudelijke en financiële voortgangsrapportages ingediend bij het Interreg IVC-secretariaat in Lille. De partners hebben hiervoor de benodigde informatie aangeleverd. De rapportages tot en met het eerste half jaar van 2012 zijn akkoord bevonden en het budget is uitgekeerd. De komende maanden wordt gewerkt aan de rapportage over het laatste half jaar van 2012 en de eindrapportage. Deze moet vóór 1 april 2013 worden ingediend. De gemeente heeft het nodige geleerd van het project, maar deelname heeft ook tijd en energie gekost. De vraag is gerechtvaardigd of wederom in dit soort interregionale projecten moet worden geïnvesteerd (NB 75% van de kosten is door Europa betaald). Daarbij zij aangetekend dat moet worden afgewacht in welke vorm dit soort programma's terugkomt in de nieuwe Structuurfondsperiode 2014-2020 die momenteel wordt voorbereid. Enkele overwegingen: •

Het betreft een project dat is gericht op de uitwisseling van kennis en het delen van ervaringen. Het is geen investeringsproject; het levert een bijdrage aan beleidsontwikkeling en aan mogelijk nieuwe beleidsinstrumenten. Het is derhalve niet zo eenvoudig de opbrengst SMART te maken. Wat echter uit de resultaten en lessen blijkt is dat het project voor de gemeente en ARCCI - door een gerichte sturing - meer heeft opgebracht dan van te voren verwacht.

•

Er is in dit soort projecten altijd sprake van ‘halen’ en ‘brengen’. In beide zaken moet energie worden gestoken. Dit is een belangrijke voorwaarde.

•

Het opbouwen van een netwerk kost tijd. In veel netwerken zit een aantal partners waar veel te halen is en een aantal partners dat weinig brengt. Zo ook bij Organza. Goed om bij vooraf gedegen te kijken naar de kwaliteit en ervaring van de verschillende partners. Daarvoor moet echter eerst ervaring in de samenwerking worden opgedaan.



Er is door de samenwerking binnen Organza én met de andere projecten een interessant netwerk ontstaan van een aantal kwalitatief goede partners dat nieuwe projecten op het gebied van de creatieve industrie graag nader met elkaar verkent. Dat geldt met name voor de partners in Nottingham en Treviso, maar ook voor Flanders DC in Vlaanderen, omdat dit inhoudelijk interessante perspectieven biedt. Met Iasi zijn de industriële relaties met goede textielbedrijven nuttig om verder te onderhouden. Achteraf kan worden gesteld dat het jammer is dat er geen partner uit Nordrhein Westfalen in het consortium betrokken was. Dat zou bij toekomstige projecten zeker het geval moeten zijn. Eerste contacten zijn reeds gelegd. •

Het is de eerste keer dat de gemeente Arnhem de rol als Lead Partner heeft bij een dergelijk project. Die nieuwe rol betekende bij de start maar ook gedurende de looptijd van het project een behoorlijke tijdsinvestering. Door de ervaring die nu is opgedaan zou dit bij een nieuw project minder tijd kosten. De rol van projectpartner - waarmee binnen verschillende organisatieonderdelen ervaringen zijn opgedaan - is behoorlijk lichter; de beïnvloedingsmogelijkheden om tot een geslaagd project te komen zijn echter kleiner.

•

De gemeente kent amper beleid gericht op Europese subsidies en op deelname aan Europese projecten. Besluiten hierover worden nu ad hoc genomen. In het vervolg moet gericht worden gekozen voor thema’s die aansluiten op onze focus én waarbij in Europa een meerwaarde te halen valt. Op het gebied van innovatie en creatieve industrie – en tal van andere terreinen – is dit zeker het geval.

Vanuit het cluster Strategie & Ontwikkeling wordt het onderwerp lobby en subsidieverwerving richting Europa de komende periode opgepakt en bekeken hoe dit goed verankerd wordt in de organisatie. Bovenstaande overwegingen worden hierbij meegenomen.

Hoogachtend het college van burgemeester en wethouders van Arnhem, de secretaris,

de burgemeester,

Bijlage(n) • Eindpublicatie “Crossing Borders for Creativity”.


Aan de gemeenteraad Datum : 18 december Geachte voorzitter en leden,

Recommend Documents