70-jarig jubileum. Paaswandelingen. Boerenzwaluwen. Helwerder Wierden. Voorjaar e jaargang nummer 1

Voorjaar 2006 22e jaargang nummer 1

70-jarig jubileum Paaswandelingen Boerenzwaluwen Helwerder Wierden

Het Groninger Landschap kwartaalblad van de Stichting Het GroningerStichting Landschap

© KINA

Seizoen in beeld

Golden Raand voorjaar 2006

© Kina

In de tweede week van januari werd in de Kropswolderbuitenpolder het eerste konikveulen van het jaar geboren. Moeder en kind maken het goed. Zij maken deel uit van de kudde van koniks in de polders bij het Zuidlaardermeer. De paarden worden ingezet voor de begrazing van het gebied.

© KINA

© Floris Hofman

Lente! De eerste jonge hazen zijn geboren. De hazen worden met open ogen geboren, zijn al behaard en kunnen meteen lopen. Ze verspreiden geen geur waardoor ze veilig in het nest liggen. De moeder drinkt de urine van haar jongen op om ieder reukspoor uit te wissen.

Bij de Dollard is afgelopen winter de raaf waargenomen. De kraaiachtige vogel is zeldzaam in Nederland en staat op de Rode Lijst van beschermde diersoorten. De meeste Nederlandse raven leven op de Veluwe. De raaf die in de Dollard gezien is, was waarschijnlijk een wintergast uit Scandinavië.

In het Zuidelijk Westerkwartier woont sinds kort een das. Dassen komen reeds voor in de nabijgelegen gebieden in Noord-Drenthe en Zuid-Friesland. Mogelijk verspreiden ze zich, op zoek naar meer woonruimte. Kennelijk heeft ons jarenlange consequente natuurbeheer geleid tot de juiste leefomstandigheden.

Foto: Omke Oudeman

Actueel Bestuurslid gevraagd Het bestuur van de Stichting Het Groninger Landschap zoekt per 1 november 2006 een nieuw bestuurslid. Wij zoeken iemand met: - betrokkenheid bij en visie op natuur, landschap en cultuurhistorie - affiniteit met een vrijwilligers organisatie - ervaring met het besturen van een organisatie - oog voor publieke verantwoording en open werkwijze van een non-profit organisatie - relevante netwerken in de provincie Groningen Het bestuur stelt het beleid van de Stichting Het Groninger Landschap in hoofdlijnen vast. Het komt circa zes keer per jaar bijeen. Voor deze vacature zoeken wij een kandidaat die affiniteit heeft met of kennis van ecologie. Gezien de huidige bestuurssamenstelling gaat de voorkeur uit naar een vrouw. Belangstellenden wordt verzocht om voor 15 april een brief en een curriculum vitae te sturen aan de Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333, 9752 CG Groningen.

Heideterrein bij de Coendersborgh

Heide anders beheerd Het heideterrein op het landgoed de Coendersborgh gaan we anders beheren om te proberen de kwaliteit van de heide te verbeteren. We hebben het pijpestrootje gemaaid en zullen de ontwikkeling nauw gezet volgen. Afhankelijk van de situatie zullen wij weer maaien of in een korte periode het gebied intensief door schapen laten begrazen. Om de ontwikkeling van heide te stimuleren is het van belang dat het pijpestrootje kort wordt gehouden en wordt teruggedrongen. Het maaisel wordt op bulten langs de rand gezet. Die bulten zijn goede plekken voor de ringslang om eieren in te leggen. De twaalf Schonebeker schapen die op het landgoed graasden, zijn toegevoegd aan de kudde van natuurgebied Meerland bij de Ennemaborgh.

Onderhoud landgoed de Ennemaborgh

Foto: Omke Oudeman

De Stichting Het Groninger Landschap heeft één van de bruggen op het landgoed de Ennemaborgh vervangen. Het gaat om de brug ten westen van de borg die over de gracht ligt vlakbij het restaurant het Koetshuis. Het is een nieuwe brug van eikenhout. Bovendien zijn de wandelpaden onlangs verhard en enigszins opgehoogd. Daardoor zijn de paden beter berekend op de vele bezoekers die het landgoed wekelijks trekt. De versterkingsmaatregelen zijn belangrijk om de recreatieve functie van het landgoed te behouden. We verwachten dat er nog meer bezoekers zullen komen als de nabij gelegen Blauwe Stad gereed is.

Versterking gevraagd voor het Leekstermeerteam De Stichting Het Groninger Landschap zoekt vrijwillig medewerkers voor het Leekstermeerteam. We zoeken mensen die enthousiast zijn voor de Groninger natuur en cultuurhistorie. Iets voor u misschien? We zijn op zoek naar vrijwillig medewerkers die zich willen inzetten voor één of meer van de volgende taken: - Meewerken aan de opzet en uitvoering van het jaarprogramma en excursies - Inzetten van kennis op het gebied van flora en fauna - Inventariseren van met name weidevogels in het gebied - Organiseren jeugdexcursies om de jeugd te betrekken bij de natuur Wij zoeken mensen uit de regio met affiniteit met het Groninger Landschap die graag in een team werken, goed met publiek om kunnen gaan en die beschikken over organisatorische vaardigheden. Kennis van de omgeving, flora en/of fauna is een pré, maar ook mensen die hierover niet beschikken, maar wel de bereidheid hebben deze kennis op te doen, worden uitgenodigd te reageren. Het takenpakket wordt vanzelfsprekend in onderling overleg samengesteld. De Stichting biedt, waar mogelijk, opleiding op maat aan. Het team verzorgt een inwerkprogramma. Meer informatie bij Siemie Zandvliet van de Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) 3135901, e-mail: [email protected]

Nieuwe brug op landgoed de Ennemaborg Stichting Het Groninger Landschap

70 jaar liefde voor het tekst: Siep Huizinga

De Stichting Het Groninger Landschap viert dit jaar haar 70-jarig jubileum. Sinds de oprichting in 1936 is er veel veranderd. De 5 hectare natuurgebied van het allereerste begin wist de stichting uit te breiden tot meer dan 7500 hectare. In de jaren ’50 waren er nauwelijks 200 donateurs, inmiddels zijn het er meer dan 16.000. Wat niet veranderd is, is de liefde voor het Groninger landschap. De statuten uit 1936 melden dat het doel van de Stichting het bevorderen van het behoud van het natuur- en landschapsschoon in de provincie Groningen. Die doelstelling staat ook na 70 jaar nog recht overeind.

1936

1939

De oprichting van de stichting is mede een initiatief van de landelijke Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, die in de provincies nog niet veel voor elkaar krijgt. Provinciale landschappen zouden meer resultaat kunnen boeken. De eerste voorzitter van de Stichting Het Groninger Landschap, Commissaris der Koningin Dr. J.P. Fockema Andrea, wijst tijdens de oprichtingsvergadering op het belang van “het eigen karakter, het eigen cachet van de provincie Groningen” en daarom wordt niet gekozen voor het Groningsche maar voor Het Groninger Landschap als naam.

Het is zover: de stichting kan haar eerste aankoop doen. De Linie en de Redoute Bakoven bij Bourtange worden aangekocht van het toenmalige Ministerie van Oorlog. Het gebied is ruim 5 hectare groot en zal lange tijd het grootste gebied van de stichting zijn. De Linie was oorspronkelijk een verdedigingswal die aangelegd is door de Fransen ten tijde van Napoleon. Sinds jaren is het een mooie bosstrook, waar je de grote bonte specht hoort roffelen. Inmiddels is het natuurgebied bij Bourtange uitgebreid tot meer dan 100 hectare. Afgelopen jaar is de inrichting voltooid.

Foto: Omke Oudeman


Groninger Landschap 1956

1965

1971

De stichting kan een borg met landgoed aankopen: de Coendersborgh te Nuis, hier getekend door Johan Dijkstra in 1955. Het is de grootste aankoop tot dan toe. Het landgoed wordt direct herbeplant, aldus het verslag van dat jaar. Beplanting is in die jaren een belangrijk thema. Nu waarderen we het open, weidse landschap, maar toen schreef secretaris-penningmeester Jonkheer Mr. S.M.S. de Ranitz over de gevolgen van de jarenlange ontvening en ontbossing: “(…) is het treurige resultaat per heden een boomloos land, waar de harde wind ongerept grijpt naar de eroderende grond en de stank van het drab der kanalen wijd verspreidt.” De stichting roept op tot erfbeplanting en pleit voor de aanleg van luwteschermen langs landerijen. Wie een hectare bos plant, zou vrijgesteld moeten worden van waterschapsbelasting.

De Stichting Het Groninger Landschap koopt alle 168 aandelen van de N.V. Ennemaborg voor f252,000,--. De stichting neemt ook de schulden over en sluit een lening van f1,7 miljoen gulden. Enkele jaren na aankoop lijdt het landgoed flinke schade door een zware storm. De eerste beheerder in vaste dienst, de latere directeur Gerard Sterkenburg, kan meteen aan de slag en een beheerplan maken voor het landgoed. Uiteindelijk leidt dat tot een natuurlijk beheer waarbij omgevallen bomen blijven liggen. Het Konikpaard wordt vanaf beginjaren ’80 ingezet voor de begrazing. Het is voor het eerst in Nederland dat wilde paarden onderdeel zijn van natuurbeheer.

Nu is de beuk van het Iwema Steenhuis de trotse boom van de stichting, maar vele decennia was dat de oude, machtige eik Harm Hesse te Ellersinghuizen, nabij Vlagtwedde. De eik met 30 vierkante meter grond werd in 1940 aangekocht . Al vanaf het begin is het tobben met de imposante, maar verzwakte boom. Reeds in 1948 trekt de stichting de conclusie dat de boom omgehakt zou moeten worden. Het leven van de eik wordt gerekt tot 1971.

Foto: Groninger Archieven

Foto: Groninger Archieven

Stichting Het Groninger Landschap

1999

2001

2006

Waar de Stichting zich in het begin richtte op redden wat er te redden valt, concentreert de organisatie zich vanaf de jaren 80 op herstel van ecologische systemen. Een opvallend project daarin is Water over Wolfsbarge dat in 1999 van start gaat. In Leinwijk wordt een veldlaboratorium ingericht om te kijken hoe wisselende waterstanden van invloed zijn op de ontwikkeling van waterplanten, de kwaliteit van het water en de visstand. Voor het project wordt een oude poldermolen gerestaureerd en herdoopt tot de molen Kikkoman, vernoemd naar de sponsor van het project, Kikkoman Foods Europe BV.

Een baan- en dijkdoorbrekend project is in 2001 de inrichting van Polder Breebaart bij de Dollard. Voor het eerst in Nederland wordt een zeedijk doorgestoken om de zee weer toegang te geven tot het binnenland. Polder Breebaart is een belangrijke verbinding tussen zout en zoet en het resultaat mag er zijn. Het gebied is in enkele jaren tijd veranderd van een “gewone” polder tot een uniek brakwatergebied met glasaalDe lepelaar heeft het gebied ook ontdekt en kan zich tegoed aan de driedoornige stekelbaars. En polder Breebaart is uitgegroeid tot de grootste West-Europese broedkolonie van de kluut.

In Pieterburen, Termunten en Bourtange zijn bezoekerscentra geopend om aan het publiek te laten zien hoe belangrijk behoud van natuur en cultuurhistorie is. De stichting is van plan om ook in de andere grote gebieden een bezoekerscentrum te openen. Voor ieder gebied heeft de stichting een visie ontwikkeld die de komende tijd in de regio gepresenteerd gaan worden aan overheid, bedrijven, boeren en bewoners. Er is in 70 jaar al veel bereikt, maar er is nog heel veel te doen!

Foto: Omke Oudeman

Foto: Aerophoto Eelde Foto: Omke Oudeman


Dagblad van het Noorden

PAASWANDELINGEN bij het Drentse en Groninger Landschap

2 PAASDAG e

Op 2e Paasdag maandag 17 april organiseren we in nauwe samenwerking met Dagblad van het Noorden Paaswandelingen in verschillende natuurgebieden van de Stichtingen Het Drentse en Het Groninger Landschap. Bij inlevering van de bon op de lezersservicepagina van de krant van vrijdag 14 april bij één van de genoemde vertrekpunten, ontvangt u een leuke attentie. In Groningen kunt u onder begeleiding van deskundige gidsen genieten van de volgende wandelingen:

17 APRIL Groningen

Drente

Bourtange

Landgoed Lemferdinge te Paterswolde

Wandeling Zuidlaardermeer

Stapelerveld bij de Wijk

Wandeling Vroege vogels in de Oosterpolder Leekstermeer Rondwandeling Met Pasen naar buiten, NATUURLIJK Ennemaborgh Paaswandeling bij de Ennemaborgh Pieterburen Paaswandeling Er gaat niets boven Groninger wolkenluchten in Pieterburen

ZIE VOOR MEER INFORMATIE PAGINA 20

Het wonder van de B

ovenin de provincie, vlak onder Usquert, liggen de Helwerder Wierden. Vanaf de weg zijn ze onttrokken aan het oog. Ze liggen verstopt achter een groep bomen en achter theaterboerderij Bernlef. Dit voorjaar echter gaat de Stichting Het Groninger Landschap de toegang tot de voormalige woonheuvels verbeteren en zullen de wierden opengesteld worden voor het publiek. Wat maakt deze twee heuvels zo bijzonder? Wie op het zandpad naar de wierden loopt, ziet nog niets van de twee heuvels. Bochten en bomen verhullen het zicht. Maar kom je bij het grote toegangshek, dan doemen ineens twee flinke heuvels van zeker drie meter hoog op. Wie het hek opent en over de wierden loopt, betreedt een gebied met eeuwenoude bewoningsgeschiedenis. Ooit lag in NoordGroningen een grote baai waarin de voormalige rivier de Fivel uitmondde. Wat nu het Hoogeland is, was 500 jaar voor Christus open water omringd door zompige, onbegaanbare kwelders. Er waren nog geen dijken en de zee had het land in de greep. De eerste bewoners lieten zich niet afschrikken door het water en ze verhoogden hun woonplaatsen om de huizen droog te houden. Daartoe gebruikten ze alles wat voorhanden was: afval, mest, plaggen en klei. Zo legden ze meters hoge wierden aan. Aan het begin van onze jaartelling lag langs de Fivel een snoer van wierden, waaronder ook Helwerd. Sommige wierden groeiden uit tot grotere dorpswierden, zoals het nabijgelegen Warffum. Helwerd is altijd een kleine wierde gebleven, een zogenaamde huiswierde waarop enkele boerderijen hebben gestaan.

In 1872 werd de laatste boerderij op Helwerd afgebroken en een eindje verderop werd de huidige boerderij Nieuw Helwerd gebouwd. In de achtergevel werd een gedenksteen geplaatst die naar het wonder van Helwerd verwijst.

8


Dijken in plaats van wierden Met de komst van de zeedijken, verloren de wierden hun functie. De vroegmiddeleeuwse dijk – de Oldiek – bood nog geen al te grote garantie op droge voeten maar met de komst van de Middendijk, na de Kerstvloed van 1717, was die zekerheid al een stuk groter. De wierden werden overbodig en toen bleek dat ze op een andere manier van waarde waren. De vruchtbare grond was zeer gewild in Drenthe waar de boeren slechts beschikten over voedselarme zandgronden. Veel wierden werden afgegraven en ook de wierde van Helwerd moest er deels aan geloven. Zo veranderde de woonheuvel in de huidige tweekoppige wierde.

Wierden en Waarden De Stichting Het Groninger Landschap is sinds 1970 eigenaar van de Helwerder Wierden. De stichting wil de wierden behouden omdat ze van groot belang zijn voor het landschap. Hier kan iedereen zien hoe de eerste bewoners van Groningen letterlijk het hoofd boven water wisten te houden. De provincie Groningen heeft in 1997 het project Wierden en Waarden opgezet om waardevolle landschapselementen te beschermen en een functie te geven. In het kader van dit project en in samenwerking met Landschapsbeheer Groningen is het mogelijk gemaakt de Helwerder Wierden open te stellen voor het publiek. Er komt een parkeerplaats, er worden twee informatiepanelen geplaatst en er word een bankje neergezet op een prachtige plaats: achter de wierden met zicht op het kerkje van Rottum, het dorpje ten zuiden van Helwerd. In de middeleeuwen keken de bewoners van

tekst: Siep Huizing a , f o t o ’ s O m k e O u d e m a n

Helwerder Wierden de wierde niet uit op een kerkje, maar op een groot klooster, het St. Julianaklooster dat in de 13e eeuw gesticht was door de Benedictijnen. Het klooster bezat veel grond tot ver buiten het dorp. Zelfs het waddeneiland Rottum (vernoemd naar het dorp) behoorde tot de bezittingen. Na de reformatie werd het klooster in delen gesloopt en op het kloosterterrein werd aan het eind van de 19e eeuw het huidige kerkje van Rottum gebouwd.

Apostel van de Ommelanden Helwerd is niet zomaar een wierde, er zit een oud verhaal aan vast over een wonderbaarlijke genezing. In de 8e eeuw trok de Friese prediker Liudger door het het noorden van Nederland en Duitsland om heidenen te bekeren. Liudger heeft zich goed van zijn taak gekweten en het wonder van Helwerd heeft – volgens de overlevering – veel aan zijn succes bijgedragen. Op Helwerd ontmoette Liudger de blinde bard Bernlef. De zanger en verteller was populair onder de bevolking dankzij zijn liederen waarin hij de heldendaden bezong van Friese koningen en krijgsheren. Liudger wilde hem bekeren en Bernlef vroeg hem om een teken. Liudger, zo wil het verhaal, schonk hem weer het licht in de ogen. Sinds zijn bekering volgde Bernlef zijn meester op zijn reizen en hij verruilde de heldendichten voor psalmen. Liudger stichtte vele kerken in Groningen, onder andere in Leens, Oldehove, Baflo en Usquert. Het is dan ook niet voor niets dat hij de apostel van de Ommelanden werd genoemd. Liudger werd later benoemd tot de eerste bisschop van Münster en de Ommelanden zouden lang onder invloed van dit bisdom blijven.

Illustrator Johan Herman Isings maakte in 1912 een tekening van Liudger die “predikt in de Groninger gouwen.” Isings maakte in opdracht van uitgever Wolters ruim 40 grote schoolplaten over de vaderlandse geschiedenis. De platen werden op school gebruikt bij de geschiedenisverhalen. © Wolters-Noordhoff BV


Mien Laifste Stee foto Omke Oudeman

Jhr. Ir. Cornelis de Ranitz Directeur van de Maatschappij tot Exploitatie van het Onverdeelde Munnikeveen BV in de Dollard en de Carel Coenraadpolder. Tevens oud-docent chemie en technologie aan het Van Hall Instituut (Groningen/Leeuwarden). “Mien laifste stee” is het Notarisbos op de Reitdiepdijk in de buurtschap Schilligeham westelijk van Winsum, waar mijn grootvader een boerderij bezat. Het vogelbosje is aangelegd door mijn vader, die door zijn jarenlange werk als secretaris-penningmeester (en later als voorzitter) van de Stichting het Groninger Landschap (SGL) een voorvechter was van erfbeplantingen rond boerderijen en het aanbrengen van accenten met bomen in het open Hunzelandschap. Ook hij was als landschapsbeschermer geïnspireerd door zijn vader, die voor de oorlog één van de oprichters van de SGL was en in het bestuur de functie van penningmeester bekleedde. Samen met de tuinman, de heer P. Korringa, hebben vader en ik het bos gepoot op de dijk, ter plaatse van een vroegere uitmonding van één der vroegste verzande Hunze-meanders. Nu het bos is volgroeid, is het een geliefde inspiratiebron geworden voor landschapschilders. De accentuering van dit markante punt in het landschap is gelukt. Ik wens dat ik het beheer over het bosje nog lang mag blijven uitvoeren.

10


Eenrum

Uitneembare wandelroute !

Op pad met Wigbold Waar je ook bent in Noordwest-Groningen, bij helder weer zie je overal de kerktoren van Eenrum. Na de Martinitoren in Stad was vroeger de Eenrumer toren een goede tweede in het Groningerland als oriëntatiepunt. Ook Wadschippers gebruiken tot op de dag van vandaag het iets uit het lood staande bouwwerk als referentiepunt. Het open landschap in dit deel van Groningen laat het op de meeste plaatsen gelukkig nog toe dat de skyline van Eenrum al van ver bewonderd kan worden. Hier, in een van de kleurrijkste dorpen van Groningen, gaan we een wandeling maken. Eerst door het dorp en dan door het dorpsbos, dat in voorjaar en zomer beslist de moeite waard is. De wandeling is 4 kilometer lang. Het startpunt is de kerk.

tekst Wigbold Wierenga foto’s Omke Oudeman


11

Op pad met Wigbold

Wandelen door dorp en bos

1 Een gave wierde Je merkt het duidelijk als je richting de kerk loopt, door een van de intieme straatjes: je wandelt omhoog. Steile hellingen zul je hier niet vinden, want de wierde van Eenrum is ontkomen aan de afgravingswoede van een eeuw geleden. Het dorp was heel dicht bebouwd en dat is het nog steeds. Uiteraard staat de kerk op het hoogste punt. Met dit gebouw als startpunt krijg je een heel aardig beeld van het dorp door een van de straatjes af te dalen die bij de kerk uitkomen en dan vervolgens over de oude rondweg, de voormalige ossenweg, rondom de historische dorpskom te wandelen. Deze rondweg geeft al aan dat Eenrum enkele kenmerken heeft van

12


een zogenaamd radiaal wierdedorp. Vroeger lag er ook een drinkdobbe op de flanken van de wierde en nabij de pastorie lag een visvijver, een zogenaamde viskenij.

2 Twee apostelen gaven er de brui aan Eenrum was tot het midden van de vorige eeuw het centrum van een voorname landbouwstreek. Voorname voormalige renteniershuizen geven het dorp dan ook cachet. Rondom het dorp laten veel boerderijen met soms nog oude stijlvolle tuinen zien dat de welvaart in de akkerbouw “gezien” mocht worden. Toen de bruine beuk zo’n 150 jaar geleden in de mode kwam, maakten de rijke Eenrumers daar volop gebruik van. In Noord-Groningen vonden de boeren-kerkvoogden dat ook het terrein rondom de kerk voornaamheid moest uitstralen. Een monumentale treurbeuk staat vlakbij de toren. Dichter bij het koor van de kerk staat een groepje van maar liefst tien rode beuken. “De twaalf apostelen” werden ze vroeger genoemd. Twee hebben het niet gered, en er is een exemplaar bij die, zo te zien aan de dode takken, eerdaags eveneens zijn zegenrijk werk gaat staken.

3 Drie molens, drie pompen en drie raadhuizen Voordat we de dorpskom uitwandelen, raden we u aan wat door de kleine straatjes te wandelen zodat u op den duur bij het haventje uitkomt. U moet er dan wel op stuiten: de oude dorpspompen van Eenrum. Ze zijn er dus nog, net als het haventje, met de bloeiende kastanjebomen. Niet ver van de haven staat molen de Lelie, de laatste van de drie windmolens die dit deel van Eenrum tot het meest bedrijvige gedeelte van het dorp maakten. De drukste tijd in de jaren dat de binnenvaart nog floreerde, was de periode rond Hemelvaart. Veel kermisattributen werden dan per schip naar Eenrum gevaren. De Hemelsvaartmarkt wordt nog elk jaar gehouden en is met afstand de drukste markt annex kermis van NoordGroningen. Misschien niet de meest geschikte dag om deze wandeling te maken, maar er staat tegenover dat dan wel de toren van Eenrum beklommen mag worden. Bij helder weer kun je dan zelfs enkele Waddeneilanden zien. Tot de laatste decade van de 20e eeuw was Eenrum de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Op korte afstand van elkaar kun je ze

EENRUM

zien, de drie raadhuizen die dit dorp heeft bezeten. Het kleurrijke ietwat verwaarloosd pandje in de Hoogstraat, daar vlakbij het café Het Oude Raadhuis, en iets verder, tegenover de supermarkt, het laatste gemeentehuis.

4 Honderden soorten bomen en struiken Toen het Eenrumerbos werd aangelegd in de jaren 70, werd op initiatief van notaris Smit aan de oostkant een arboretum aangeplant. Honderden soorten rododendrons, pijnbomen en andere exotische boomsoorten kregen hier een plek. Werd dit deel van het park de laatste jaren door de hoog opgaande begroeiing enigszins aan het oog onttrokken, inmiddels heeft een vrijwilligersteam het bomenpark opgeschoond. Zeker in mei en juni als veel rododendrons in bloei staan, is het een feest om over de smalle paadjes te lopen. Zeker 1500 soorten bomen en struiken staan hier te bewijzen dat de zavelgrond van Eenrum nog zo slecht niet is.

5 Waar kikkers kwaken en blaarkoppen waken De meningen zijn verdeeld over de vele dorpsbossen in Groningen die de laatste decennia zijn aangeplant. Het

Eenrumerbos kan er echter mee door. Door de goed gelukte vijverpartijen en niet in de laatste plaats het pas opgeknapte arboretum is het hier, zeker in het voorjaar, prima wandelen. Honderden kikkers in het vrij heldere water, waarin je meestal ook visjes kunt zien zwemmen, laten al van ver horen dat er aan nieuwe generaties gewerkt moet worden. Bij zonnig weer scheren soms tientallen blauwe waterjuffers over het water of langs de oevers waar nota bene enkele orchideeën bloeien. Sta niet verbaasd als er zo maar een koe voorbij komt sjokken. Enkele echte Groninger blaarkoppen doen hier een deel van het onderhoud.

6 Ernstheem Als we het bos uitkomen, gaan we linksaf en vervolgens het bruggetje over. Korte tijd lopen we nu in de gemeente Winsum. Op de Eenrumerweg uitgekomen gaan we rechtsaf. Maar eerst bekijken we de twee prachtige omgrachte boerderijen, met monumentale windsingels, die samen het gehucht Ernstheem vormen onderdeel van de gemeente Winsum.

De twee schitterende boerderijtuinen zijn vanaf de weg heel goed te bekijken.

7 Een Schiedammer in Mensingeweer Adel trouwt adel. Zo ging dat vroeger. Zo kwam ook de Schiedammer Willem van Mathenesse bij Mensingeweer terecht. Hij was de zoon van een watergeus die samen met Diederik Sonoy de Spanjaarden bevocht. Sonoy woonde de laatste jaren van zijn leven bij zijn dochter in, op Huis ten Dijke in Pieterburen. Willem trouwde de kleindochter van Sonoy en kocht onder andere de borg die ooit achter deze boerderij gestaan heeft. Pieterpad– lopers uit Zuid-Holland, waar in Rotterdam en Schiedam iedereen de naam Matenesse kent, vragen zich vaak af hoe deze naam in het noorden is terechtgekomen. U weet het nu. Over het Pieterpad gesproken, we lopen terug naar Eenrum langs een klein deel van de beroemde route. Misschien ziet u lange-afstand-wandelaars wel lopen: rugzakje op de rug en het groene boekje in de hand. Op weg naar de Sint Pietersberg. Wij gaan terug naar de heuvel van Eenrum.


13

Zoepmbrijklokje Net als in veel Groninger dorpen had de kerk van Eenrum eeuwen geleden vermoedelijk een losstaande toren. Halverwege de 17e eeuw werd de huidige toren gebouwd, 48 meter hoog. De toren van Eenrum heeft twee klokken, een grote en een kleine. De kleine klok wordt net als vroeger geluid om 8, 12 en 18 uur. De hele agrarische bevolking wist dan dat het werk begonnen kon worden of gestaakt. Vooral voor landarbeiders ver in het veld was dat handig, want niet iedereen had een horloge. Vaak kwam er, vooral bij de mensen met lage inkomens drie keer per dag karnemelkse pap op de tafel. Zoepmbrij op zijn Gronings. U zult het klokje misschien horen tijdens de wandeling. Ach, en als u op een ander tijdstip wandelt, stel u dan tevreden met het gekwaak van de kikkers in het bos.

14


Steun de Stichting Het Groninger Landschap Hoe kunt u ons steunen?

U kunt de Stichting Het Groninger Landschap op verschillende manieren helpen. • U kunt Beschermer worden voor € 15,88 per kalenderjaar. • U kunt Beschermer voor het Leven worden voor het eenmalige bedrag van € 340,33 (als u 50 jaar of jonger bent) of voor € 226,89 (als u 50+ bent). • Daarnaast kunt u kiezen voor een gift of legaat. Ook kunt u de Stichting laten opnemen in uw testament. Meer daarover vindt u in de speciale brochure over erfenissen en legaten. Deze brochure krijgt u op aanvraag thuisgestuurd. Voor meer informatie kunt u terecht bij de heer H. Dokter, hoofd Algemene Zaken, tel. (050) 3135901.

De Postcode Loterij deelt uit Onlangs ontvingen de Landschappen een gift van de Nationale Postcode Loterij. De twaalf provinciale natuurorganisaties ontvingen gezamenlijk het mooie bedrag van 12,5 miljoen euro. De Stichting Het Groninger Landschap ontvangt daarvan ruim één miloen. Het geld wordt onder andere gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe natuur. Eerdere giften van de Nationale Postcode Loterij werden onder andere gebruikt voor de inrichting van de Schans Bourtange en de Klutenplas.

Henkjan Kievit, voorzitter van de Landschappen, ontvangt de cheque van 12,5 miljoen euro uit handen van Ellen Damsma, Managing Director van de Nationale Postcode Loterij.

De afgelopen periode mocht de Stichting Het Groninger Landschap vele giften ontvangen van 100 euro en meer. Alle gevers hartelijk dank voor deze extra steun. Legaat erven mevrouw A.J.G. Klunder € 4.537,80 Legaat erven mevrouw G.F.T. van Stockum € 5.000,Anoniem € 150,De heer J. Warta, Zandeweer € 200,J. van Oord, De Bilt € 1.000,Mevrouw J.G. Talens-Mulder, Groningen € 100,Mevrouw M. Stoppels, Leutingewolde € 100,De heer J.H. Heeres, Nieuwolda € 136,De heer P. Dijkshoorn en mevrouw E. Loijkens, Groningen € 200,G. Hofman, Niezijl € 100,Anoniem € 2000,De heer B.G. Smith, Delfzijl € 400,- (40-jarig jubileum) De heer Oolthuis € 200,Mevrouw E. Nieboer, Haren € 100,A. Teunissen, Niebert € 100,ATB comite Zevenhuizen (Groningen) € 100,Anoniem € 230,-


15

Boerenzwaluw

een honkvaste muggenverdelger tekst: Siep Huizinga, foto’s Kina

N

og even en ze zijn er weer: de boerenzwaluwen. Begin april schieten de eerste zomergasten pijlsnel door ons luchtruim, op jacht naar vliegen en muggen. De boerenzwaluw is misschien wel de bekendste zwaluw van Nederland. De vogel met de vorkstaart prijkt op het overbekende luciferdoosje van Zweedse makelij. Toch lijkt het erop dat we de energieke vogel meer en meer gaan missen. Geschikte broedplaatsen zoals oude koeienstallen verdwijnen en de grote loopstallen die er voor in de plaats komen, mogen dan praktisch en efficiënt zijn, voor de boerenzwaluw zijn ze een ramp.

De boerenzwaluw is een kleurrijke vogel: kop en rug zijn staalblauw gekleurd, de vleugels zijn grijs, de keel is roodbruin en de borst is roomwit. Als een luchtacrobaat jaagt de vogel achter vliegen, muggen en andere insecten aan en vangt ze in de lucht. Dat is de reden waarom de vogel graag bij veebedrijven te vinden is: waar vee is, is mest. En mest betekent insecten. De boerenzwaluw is van oudsher geliefd bij boeren, juist omdat hij een effectieve muggenverdelger is. Per week vangt hij tot wel 50.000 muggen. En dat bij snelheden van boven de 30 kilometer per uur. Het schijnt dat mannetjes aantrekkelijker zijn, naarmate hun staart langer is. Hoe langer de staart, hoe sneller de zwaluw kan wenden en hoe meer vliegen hij kan vangen. En daar is het de dames natuurlijk om te doen. Een mannetje dat voldoende voedsel bijeen weet te brengen voor haar jongen, is een goede partij. Hebben man en vrouw elkaar gevonden, dan wordt in strak teamverband het nest gebouwd. Het mannetje zorgt voor de aanvoer van de stenen: kleine kluitjes modder, niet

16

Golden Raandvoorjaar 2006

groter dan een erwt. Het vrouwtje is de metselaar en plakt de modderbrokjes aan elkaar met speeksel en verstevigt het met takjes. De binnenkant wordt netjes afgewerkt met veren.

Honkvast In de provincie Groningen komt de boerenzwaluw eigenlijk overal voor, ook aan de kust. Opmerkelijk is het zwaluwnest bij de Kiekkaaste, de vogelkijkhut van de Stichting Het Groninger Landschap in de Dollard. Al vele jaren lang broedt daar een boerenzwaluwpaartje, steeds op dezelfde plek. Het komt regelmatig voor dat paartjes vanuit Afrika naar exact dezelfde broedplaats trekken als het voorgaande jaar. Het mannetje, zo blijkt uit onderzoek, is nog iets honkvaster dan het vrouwtje.

Geen tocht De plaats van het nest steekt nogal nauw. Anders dan de huiszwaluw, die aan de buitenkant van gebouwen nestelt, wil de boerenzwaluw naar binnen. De vogel nestelt het liefst in een stal. Daar zoekt hij een donker hoekje waar rovers zoals kerken steenuil niet makkelijk bij kunnen komen. De lichaamswarmte van koeien en ander vee zorgt voor een aangename temperatuur. Tocht is uit den boze. Dat is een van de redenen waarom de huidige, open loopstallen niet meer voldoen. De tocht is funest voor pasgeboren boerenzwaluwen. Op koude, winderige dagen verkleumen ze en sterven ze in het nest.

Mede daarom zoekt de boerenzwaluw andere, kleinere ruimtes binnen het boerderijgebouw, bijvoorbeeld de melkstal. Maar ook daar wordt de zwaluw verdreven, zij het om een heel andere reden. Hygiëneregels, bijvoorbeeld van de productorganisatie Keten Kwaliteit Melk (KKM) schrijven voor dat vogels niet meer mogen broeden in melkveebedrijven. Boerenzwaluw-kenner Bennie van de Brink verwerpt die regels. Hij is initiatiefnemer van het Project Boerenzwaluw Nederland en brengt broedgedrag en aantalontwikkeling in kaart. Hij stelt dat melkproductie vanaf de koe tot en met vervoer naar de fabriek een gesloten circuit is. Van den Brink: “Vogelpoep zal dus nooit in de melk terecht kunnen komen. De koeien laten de hele dag door hun poep in de stal vallen. En dan zouden de zwaluwen met hun kleine beetje uitwerpselen ineens een gevaar zijn. Een belachelijke regel. Het verwijderen van nesten vanwege hygiëne is echt niet nodig. Boeren vinden het zelf ook niet noodzakelijk.

Maar als ze controle krijgen van de KKM riskeren ze een boete als ze het nest niet verwijderen. En het is nota bene een beschermde vogel!” De boerenzwaluw heeft het dus niet makkelijk in Nederland. Volgens Van den Brink is de populatie sinds 1980 gehalveerd. Gezien de verdere intensivering en schaalvergroting van de veebedrijven zal het aantal eerder afdan toenemen. Stallen worden groter en de draagbalken zijn van staal. Die zijn minder geschikt voor nestbouw. Staal krimpt en zet uit en de kans dat het nest met jongen naar beneden kiepert, stijgt daardoor aanzienlijk. In het moderne boerenbedrijf wordt mest direct afgevoerd en daardoor zijn er minder insecten. In de graslanden komen steeds minder kruiden voor en daardoor ook steeds minder insecten. Een levensbedreigend probleem overigens voor alle weidevogels. Kijk ook op www.boerenzwaluw.nl en www.vogelbescherming.nl

Reidehoeve In de Reidehoeve bij polder Breebaart van de Stichting Het Groninger Landschap neemt de boerenzwaluw graag haar intrek. Toen de voormalige werkschuur in 2004 verbouwd werd tot practicum- en opslagruimte, zijn er in het opslagdeel speciale raampjes geplaatst die de hele zomer open kunnen blijven staan. De zwaluwen hebben zo een ideale aanvliegroute naar hun nesten aan de balken.

Zaterdag 8 april 11.00 - 16.00 uur

ALLE

leeftijden

welkom

!

De Stichting Het Groninger Landschap en Waterschap Hunze & Aa’s organiseren op zaterdag 8 april de Eems-Dollard Expeditie. De dag wordt gehouden bij gemaal Rozema in Termunterzijl en in het Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve. Alles staat deze dag in het teken van zoet en zout. Het gaat over water en waterbeheer, kwelders, planten, vissen en vogels. Gemaal Rozema is te bezichtigen en u kunt daar de enorme hoeveelheden stekelbaarsjes zien die landinwaarts trekken om te paaien. De Reidehoeve is eveneens geopend en er is een excursie over de Punt van Reide. Ook voor de kinderen is er veel te doen. Een greep uit de activiteiten:

• Bezichtiging gemaal Rozema. Hoe werkt het gemaal en wat is het belang voor het achterland? Spectaculair: vistrek van de stekelbaars. • Wandeling door Termunterzijl • Wandeling over de Punt van Reide: 13.00, 14.15 en 15.30 uur. • Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve: film en expositie • Wandeling Polder Breebaart • Voor de kinderen: zelf onderzoek doen, kleien, kleuren, buttons maken… • Busexcursies vertrek bij gemaal Rozema om: 12.00, 13.15 en 14.30 uur. Voor meer informatie kunt u tijdens kantooruren bellen met (050) 3135901.

18



18

voor Stad en Ommeland Historische Atlas Groningen

Bij Uitgeverij Nieuwland is de Grote Historische Atlas Groningen verschenen met originele topografische kaarten van de eerste decennia van de 20e eeuw. De atlas is deel van een serie historische atlassen van alle provincies van Nederland. De kaarten in de atlas zijn reproducties van de originele stafkaarten van rond 1906. De schaal is 1:25.000. Het verschil tussen de kaarten in de historische atlas en de meest recente topografische atlas van Groningen is enorm. De provincie bestond honderd jaar geleden nog voornamelijk uit veenkoloniën, met daar doorheen kilometers aan kanalen, greppels en sloten. De vele scheepswerven wijzen op het belang van de scheepvaart in die tijd. Er was zo veel water in Groningen, dat in natte winters grote delen van de provincie helemaal blank kwamen te staan. Vele watertjes zijn inmiddels gedempt. Kronkelende rivieren werden rechtgetrokken, wegen werden aangelegd. De atlas is een fraai vormgegeven gebonden boek op A4formaat, met informatieve inleidende teksten van Wigbold Wierenga. De atlas kost in de boekhandel € 39,90. De Stichting Het Groninger Landschap heeft 100 atlassen besteld en biedt deze aan Beschermers voor slechts € 30,- aan (zolang de voorraad strekt). U kunt op vertoon van uw Beschermerspas terecht bij het kantoor in Haren, bij Waddencentrum Pieterburen en bij de Reidehoeve in Termunten.

Golden Raand voorjaar 2006 22e jaargang nummer 1 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) 313 5901, f (050) 313 8979 [email protected] www.groningerlandschap.nl Postbanknummer: 860 000 Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van de Stichting Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bNO

dollard Bezoekerscentrum Dallingeweersterweg 30 9947 TB Termunten t (0596) 60 18 80 Openingstijden: Iedere zaterdag en zondag van 12.00 tot 16.00 uur

Waddencentrum pieterburen Hoofdstraat 83 9968 AB Pieterburen t (0595) 528 522 Openingstijden: vanaf 1 april dagelijks, van 13.00 tot 17.00 uur. maandag gesloten

Kosten voor Beschermers zijn € 5,- en niet-Beschermers € 6,-, inclusief koffie/thee en koek. Adres: Natuurboerderij Lammerburen, Electraweg 4, Oldehove. Opgave en info: (0594) 591474, 0621667486, [email protected]. De boerderij is van mei tot oktober iedere zaterdagmiddag open, entree € 1,-. Kijk op www.lammerburen.nl voor groeps- en school arrangementen, workshops en excursies.

Foto-expositie in Pieterburen

Avond van de Steenuil

Natuurboerderij Lammerburen te Oldehove organiseert vier maal de Avond van de Steenuil. Het programma omvat een film. De tocht is twee kilometer lang. Het infocentrum van de natuurboerderij is gehuisvest in de oude paardenstallen. Deze stallen zijn de oudst bekende broedplaats van steenuilen in Groningen. De Avond van de Steenuil wordt steeds op een vrijdag gehouden: 16 juni, 28 juli en 4 en 11 augustus. Aanvang is telkens om 20.00 uur. De organisatie adviseert laarzen of wandelschoenen mee te nemen plus een verrekijker.

Waddencentrum Pieterburen organiseert een tentoonstelling met natuur foto’s van Klaas Kreuijer. Kreuijer is medewerker Wadden bij het Ministerie van LNV en vaart op het schip De Harder. Daarnaast is hij fotograaf en in Pieterburen is hij geen onbekende. De huidige diavoorstelling die al enkele jaren in het bezoekerscentrum draait, is gemaakt met foto’s van zijn hand. De expositie wordt geopend op Tweede Paasdag, maandag 17 april, om 16.15 uur, aansluitend op de Paaswandeling (zie Agenda). De tentoonstelling is te zien tot 1 augustus.

foto: Klaas Kreuijer


19

Agenda Alle excursies zijn gratis en u hoeft zich van tevoren niet op te geven.* Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.* Aanmelden bij: Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) 589 27 14 of [email protected] op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur.

* Tenzij anders vermeld Foto: Omke Oudeman

Zaterdag 25 maart

Zondag 16 april

Vertrekpunt: parkeerplaats ’t Pad 15 in Niebert. Tijd: 13.30 uur, duur: 2,5 uur, afstand: 2 kilometer. Kosten: € 2,50. We combineren deze wandeling met een bezoekje aan de korenmolen. Na afloop is er gelegenheid voor een consumptie in de schuur bij de Vrienden van de Nieberter molen.

Actieve doe-excursie met schepnet voor kinderen en ouders. Vertrekpunt: Pompstation Onnen, Waterleidingweg 8 (slagboom kan op afstand geopend worden, kies: “Call”+ 0+ 1) Tijd: 13.30 uur, duur: 1,5 uur.

Voorjaarsbloeiers plus molenbezoek Iwema Steenhuis

Zaterdag 25 maart

Weidevogels in de Oostpolder Vertrekpunt: pompstation, Waterleidingweg 8 in Onnen. Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur. Tijdens de wandeling zijn er verrekijkers te leen. Zondag 2 april

Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, nietBeschermers € 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) 528 522. Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van 13.00 tot 17.00 uur.

Wat leeft er in de sloot in het Zuidlaardermeergebied?

Zaterdag 8 april

Eems Dollard Expeditie Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Van 11.00 tot 16.00 zijn er diverse activiteiten. Zie pagina 18

Maandag 17 april – Tweede Paasdag

Zondag 9 april

Vogels kijken in het Coendersbosch

Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda.Tijd: 13.30 uur, duur: 2 uur.

Vertrekpunt: parkeerplaats, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 7.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 3 kilometer. Kosten: € 1,-.

Paaswandeling Er gaat niets boven Groninger wolkenluchten

Dinsdag 11 april

Lezing geschiedenis en ontwikkeling Polder Breebaart en Punt van Reide Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 20.00 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 15 april

Zondag 2 april

Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust

Vertrekpunt: bij het hek van het terrein bij de schaapskooi aan de Clingeweg in Oostwold. Tijd: 10.00 uur, duur: 1,5 uur. Vooraf aanmelden.

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen. Er zijn ook diverse soorten meel te koop.

Meerland in het voorjaar

20


Paaswandeling bij de Ennemaborgh

Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 6 kilometer. Weerman Geert Molema vertelt over weer, wolken en luchten. Aansluitend om 16.15 uur wordt de fototentoonstelling van Klaas Kruijer geopend (zie ook blz. 19). Graag vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) 528 522. Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van 13.00 tot 17.00 uur.

Paaswandeling Vroege vogels in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan – Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 6.30 uur, duur: 1,5 uur.

Paaswandeling door natuurgebied Bourtange Vertrekpunt: Informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd: 13.30 uur, duur: 2,5 uur, afstand: 9 kilometer. Bij voldoende belangstelling is er een apart programma voor de kinderen.

Zaterdag 6 mei

Strunen in de Westerbroekstermadepolder Vertrekpunt: Fietstunnel aan de Dr. Ebelsweg bij de spoorwegovergang. Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur. Zaterdag 6 mei

Fietstocht verkenning Wierdengebied

Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Na afloop koffie en paasbrood.

Vertrekpunt: Museum Wierdenland, Torenstraat 12 in Ezinge. Tijd: 13.00 uur, Afstand: 30 kilometer. Kosten: Beschermers € 2,-, kinderen tot 12 jaar € 1,- en niet-Beschermers € 3,-. Vooraf aanmelden.

Donderdag 20 april

Zaterdag 6 mei

Rondwandeling Leekstermeergebied

Wandeling door de tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 19.00 uur, duur: 1 uur.

Jeugdexcursie bij de Ennemaborgh (voor kinderen van 8-12 jaar) Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 10.00 uur, duur: 3 uur. Vooraf aanmelden.

Zondag 23 april

Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur. Kosten: € 1,-. Vooraf aanmelden.

Zaterdag 6 mei

Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden.

Zondag 23 april

Ontluikend leven in Leinwijk Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 3 kilometer. Zaterdag 6 mei

Wandeling naar het Hemrik Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden.

kwartel © KINA

Zaterdag 13 mei

Varen van Leinwijk naar het brinkdorp Noordlaren Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: 10.00 uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen € 6,-, niet-Beschermers € 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker. Zaterdag 13 mei (Nationale Molendag)

Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop.

Zondag 7 mei

Jeugdexcursie bij het Waddencentrum Locatie: Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: € 1,50. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) 528 522. Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van 13.00 tot 17.00 uur.

Zondag 14 mei

Wandeling door tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 11.00 uur, duur: 1 uur. Zondag 14 mei

Vroege vogelexcursie Leekstermeergebied Vertrekpunt: informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 5.00 uur, duur: 2,5 uur.


21

Agenda Dinsdag 16 mei

Zondag 21 mei

Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden.

Diverse jeugdactiviteiten en een presentatie voor de ouders Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten Voor kinderen vanaf 10 jaar: 1. Vogels spotten 2. Bodemdieren zoeken en herkennen Voor de ouders: Presentatie Voedselketen op het Wad Tijd: 13.00, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en jeugd € 2,-, nietBeschermers € 3,- incl. consumptie. Vooraf aanmelden.

Wandeling naar het Hemrik

Zaterdag 20 mei

Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop.

Activiteitendag bij de Dollard

Zaterdag 20 mei

Zaterdag 20 en zondag 21 mei

Lentewandeling Coendersbosch Vertrekpunt: museum achter de Coendersborgh, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 14.00 uur, duur: 2,5 uur. Kosten: € 3,50 incl. koffie en bezoek museum. Kinderen tot 12 jaar gratis, consumptie € 1,-. Deze wandeling wordt georganiseerd in samenwerking met de vereniging Even Omkieken. Zaterdag 20 mei

Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur. Kosten: € 1,-. Vooraf aanmelden.

22


Culturele fietsverkenningstocht door het Reitdiepgebied Vertrekpunt: Museum St. Bernadushof, Hofstraat 45 in Aduard. Tijd: 13.00 uur, afstand: 30 kilometer. Kosten: Beschermers € 2,-, kinderen tot 12 jaar € 1,-, niet-Beschermers € 3,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 3 juni

Wandeling door tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 11.00 uur, duur: 1 uur. Zaterdag 3 juni

Op de fiets rond het Zuidlaardermeer Vertrekpunt: Haventje, naast de kerk, in Noordlaren. Tijd: 9.00 uur, duur: 3 uur, afstand: 25 kilometer. Vooraf aanmelden.

Zaterdag 27 mei

Fietstocht Van veen naar zand en terug Zondag 21 mei

Wandeling Vroege Vogels in Bourtange Vertrekpunt: informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd; 6.00 uur, duur: 3 uur incl. koffie, afstand: 9 kilometer.

Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 14.00 uur, duur: 3 uur, afstand: 15 kilometer. Kosten: € 5,- incl. toegang molen en koffie. Zaterdag 3 juni

Excursie eendenkooi Nieuw Onrust

Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: 6.00 uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen € 6,-, niet-Beschermers € 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker.

Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur. Kosten: € 1,-. Vooraf aanmelden.

Zaterdag 27 mei

Zondag 4 juni

Donderdag 25 mei

Vroege vogels vanaf het water (vaarexcursie)

Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, niet-Beschermers € 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) 528 522. Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van 13.00 tot 17.00 uur.

Op zoek naar lepelaars in de Kropswolderbuitenpolder Vertrekpunt: Parkeerplaats aan de Strandweg in recreatiegebied Meerwijck. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Vrijdag 9 juni

Vleermuizenexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 21.00 uur, duur: 3 uur. Kosten: € 2,-. Vooraf aanmelden.

Uitgelicht

Zaterdag 10 juni (Groninger Molenweekend)

Rondleiding, bezichting + expositie Rutger Hiemstra Korenpelmolen Zeldenrust

grootoorvleermuis © KINA

Zaterdag 10 juni

Vleermuizenexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 21.00 uur, duur: 3 uur. Kosten: € 2,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 10 juni

Wandeling langs de benedenloop van de Drentsche Aa, met een bezoek aan het Hemrik Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 10.00 uur, duur: ongeveer 4 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 10 juni

Varen van Noordlaren naar Leinwijk Vertrekpunt: Haventje, naast de kerk, in Noordlaren. Tijd: 10.00 uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen € 6,-, niet-Beschermers € 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker. Zaterdag 10 juni

Fietsverkenningstocht door het Reitdiepgebied Vertrekpunt: Kerkje, Valgeweg 12 in Klein Wetsinge. Tijd: 13.00 uur, afstand: 28 kilometer. Kosten: Beschermers € 2,-, kinderen tot 12 jaar € 1,-, nietBeschermers € 3,-. Vooraf aanmelden.

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Tijdens het Groninger Molenweekend exposeert kunstenaar Rutger Hiemstra zijn werken in de molen – voor meer informatie kijk op www.rutgerhiemstra.com. Zondag 11 juni (Groninger Molenweekend)

Rondleiding, bezichting + expositie Rutger Hiemstra Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Tijdens het Groninger Molenweekend exposeert kunstenaar Rutger Hiemstra zijn werken in de molen – voor meer informatie kijk op www.rutgerhiemstra.com. Zondag 11 juni

Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, nietBeschermers € 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) 528 522. Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van 13.00 tot 17.00 uur.

Molenvriendendag in Niebert en Nuis

Het Groninger Molenhuis en de Stichting Het Groninger Landschap organiseren op zaterdag 22 april 2006 een molenvriendendag in Niebert en Nuis in het Zuidelijk Westerkwartier. U kunt de bijzondere molen in Niebert bekijken. Daarna kunt u een bezoek brengen aan het Iwema Steenhuis en Museum ’t Steenhuus. Vervolgens wandelen we naar de Coendersborch te Nuis. In museum ‘t Rieuw kunt u honing en kaas proeven. Het Groninger molenarchief verzorgt een presentatie. De dag eindigt weer bij het Iwema Steenhuis met warme wafels met kersen en slagroom en met muziek. Wat: Wanneer: Waar: Voor wie: Kosten:

Vriendendag van het Groninger Molenhuis zaterdag 22 april 2006, van 10.30 tot 16.00 uur de zeskante korenmolen van Niebert, Molenweg 62 te Niebert Iedereen met belangstelling voor molens en het landschap Geen

Het Groninger Molenhuis, Lopende Diep 8, 9712 NW Groningen telefoon: 050 – 312 16 94 www.groningermolens.nl [email protected]


23

Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap De Stichting Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en organisaties. Deze Vrienden, met als beschermheer Commissaris der Koningin J.G.M. Alders, maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de stichting sponsoren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat Suikerfabriek Vierverlaten te Hoogkerk van CSM Suiker BV.

uitgelicht Directeur Bram Fetter van suikerfabriek Vierverlaten is sinds enige tijd lid van de Vriendencommissie. In die hoedanigheid wist hij al enkele nieuwe bedrijven Vriend te maken. De suikerfabriek is zelf al lange tijd Vriend van de stichting en Fetter vindt dat vanzelfsprekend. “We zijn afhankelijk van een agrarische grondstof: daarom denken we heel sterk vanuit de hele productieketen. Ik zeg altijd: we hebben geen afval. En als er toch afval is, proberen we dat een bestemming te geven. De suikerbieten komen van het land, worden schoongemaakt en de verwijderde modder wordt gebruikt om landbouwgrond op te hogen. Dan praat je over zo’n 100.000 ton per jaar. Materiaal dat overblijft van de bieten wordt verwerkt tot diervoeder, al dan niet gedroogd. Wat niet geschikt is voor diervoeder – en dat is een fractie – gaat naar de vergister en gebruiken we als groene energie. Het afvalwater dat afkomstig is van het schoonmaken van de bieten, wordt eveneens aangewend voor groene energie. Het gaat naar onze eigen anaërobe zuivering en er wordt biogas van opgewekt. We stoten wel CO2 uit en we laten vrachtwagens rijden, maar voor de rest denken we vanuit de keten. Met die keten staan we middenin de natuur. Er zijn 5000 telers die bieten leveren aan CSM. Zij gebruiken veel ruimte in Nederland en ze zitten verweven in het landschap. Dat geldt ook voor het ruimtebeslag van de fabriek. De fabriek zelf is niet zo groot, maar het terrein voor waterzuivering en grondberging is dat wel. Daarmee wil ik alleen maar aangeven dat we onderdeel zijn van het Groninger landschap. Het is voor mij een vanzelfsprekendheid om daar Vriend van te zijn. In het landschap moeten niet alleen bieten staan en er moeten ook niet alleen fabrieken staan, er moet ook natuur zijn. Leuk om te weten: de terreinen voor onze grondberging zijn geheel eigen biotopen geworden. Er is water, modder en organisch materiaal. Daar komen veel vogels en andere dieren op af. En het is er rustig, er komen vrijwel geen mensen.”


Foto: Omke Oudeman

CSM Suikerfabriek Vierverlaten • Producent van suiker, suikerspecialiteiten en stroop (Breda) • Een bietencampagne duurt 100 dagen • Dit jaar bestaat de fabriek 110 jaar • Kijk ook op www.csmsuiker.nl

ABN AMRO Private Banking Groningen Akzo Nobel Chemicals bv Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering Artès bureau voor architectuur en interieur Autogroep van der Molen AVEBE Boelens Jorritsma Groep De Cateraars Combi Foto Sipkes Copijn Utrecht, Tuin- en Landschapsarchitecten B.V. CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten Dow Benelux B.V. Groningen Seaports Hazewinkel Pers Heiploeg BV Holland Casino Groningen Informatie Beheer Groep Kadaster Groningen Ten Kate Holding BV Kikkoman Foods Europe B.V. Koepon Holding B.V. Koninklijke Wagenborg Koop Holding BV KPMG Nationale Postcode Loterij Nederlandse Aardolie Maatschappij bv Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers NNZ bv Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen PURAC glucochem bv Rabobank Seatrade Groningen B.V. Smurfit De Halm Karton VSBfonds Waterbedrijf Groningen Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging

70-jarig jubileum. Paaswandelingen. Boerenzwaluwen. Helwerder Wierden. Voorjaar e jaargang nummer 1

Recommend Documents