5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

Introductie In dit hoofdstuk komen verschillende aspecten van kwaliteit aan de orde. Als eerste de kwaliteit van de methodiek, volgens de kwaliteitswaarborging vanuit de AIT. Een tweede kwaliteitsaspect vormen de competenties en vaardigheden van de video-hometrainers. Een gedegen opleiding vormt de basis, structurele nascholingen zorgen voor de verdieping en versterking. Na een afgeronde opleiding kan de instelling of organisatie geregistreerd en gecertificeerd K-VHT aanbieden aan hun cliënten, nadat implementatie van de methodiek heeft plaatsgevonden. In de laatste paragraaf van dit hoofdstuk komt de positie van K-VHT binnen de JGZ aan de orde.

5.1 Kwaliteitswaarborging van de methodiek De kwaliteit van de methodiek wordt gewaarborgd door de Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling, kortweg AIT. De AIT is merkeigenaar van video-hometraining (VHT) en video-interactiebegeleiding (VIB) en dus ook verantwoordelijk voor zowel opleiding, kwaliteitsbewaking als werkontwikkeling van de methodiek. De AIT heeft daarvoor een registratiesysteem ontwikkeld met een databank, waarin alle videohometrainers die een certificaat behalen, geregistreerd worden. De AIT waarborgt de kwaliteit van de uitvoering van de methodiek op vier aandachtsgebieden: de certificering (zie paragraaf 5.1.1), de kwaliteitscriteria voor verlenging (zie paragraaf 5.1.2), het supervisiesysteem (zie paragraaf 5.1.3) en de kwaliteitscriteria waaraan een video-hometrainer moet voldoen (zie paragraaf 5.1.4).

5.1.1 Certificering Alleen met een geldig certificaat kan een video-hometrainer volgens de methodiek in het gezin werken. Het certificaat is drie jaar geldig. Elke drie jaar wordt het certificaat verlengd. Bij de verlenging wordt gekeken naar de volgende zaken: 159

SWP - Handleiding video-hometraining in gezinnen 11101 SWP - Handleiding video-hometraining in gezinnen BINNEN.indd 159

30-09-11 13:51

• D e video-hometrainer voldoet nog steeds aan de kwaliteitscriteria. • De implementatie en ontwikkelingen binnen de eigen organisatie zijn in kaart gebracht. • Aandachtspunten en toekomstig beleid worden vastgelegd. Om het certificaat te behouden moet de video-hometrainer zijn kennis, zijn deskundigheid en zijn vaardigheden ‘up to date’ houden. De ervaring heeft geleerd dat dat nodig is om mee te kunnen in nieuwe ontwikkelingen en volgens de methodiek te blijven werken. Driejaarlijks dient vastgesteld te worden of de video-hometrainer nog voldoet aan de kwalitatieve en kwantitatieve eisen. Daartoe volgt hij nascholingen die bestaan uit supervisies (intern en extern), werkontwikkelingskringen (WOK’s) en landelijke studiedagen, samen het supervisiesysteem genoemd. Wanneer is aangetoond dat de video-hometrainer voldoet aan de criteria, hetgeen vanzelf gebeurt als hij het nascholingsprogramma volgt, wordt na drie jaar het certificaat verlengd. In de drie jaar wordt een registratie bijgehouden van de activiteiten die de video-hometrainer in die periode heeft uitgevoerd. Dit wordt aangetekend op het formulier voor verlenging van de certificering (zie bijlage 9). De kwaliteitscriteria voor verlenging van het certificaat na drie jaar Kwaliteitswaarborging is gebaseerd op een aantal criteria, waar men aan moet voldoen om de kwaliteit van de uitvoering van K-VHT te kunnen bewaken. De kwaliteitscriteria bestaan uit kwantitatieve criteria en uit kwalitatieve criteria. Iedere drie jaar opnieuw moeten de videohometrainer en de supervisor aan deze criteria voldoen. Kwantitatieve criteria Voor verlenging van het certificaat gelden de volgende kwantitatieve criteria: • De video-hometrainer begeleidt twintig tot dertig gezinnen met K-VHT. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier voor verlenging (zie bijlage 9). Het enquêteformulier dat de ouders na afsluiting van de K-VHT invullen, laat minstens 75 procent tevreden ouders zien. • De video-hometrainer volgt zes tot twaalf supervisies, gegeven door een erkend AIT-supervisor. • De video-hometrainer is actief aanwezig op minimaal zes WOK’s, waarvan twee met een actieve inbreng met beeldmateriaal. • De video-hometrainer volgt landelijke AIT-studiedagen die relevant zijn voor zijn eigen werkuitvoering en werkontwikkeling. • De video-hometrainer maakt een persoonlijk verslag van één A-4, waarin hij ook zijn eigen ontwikkelingsproces weergeeft. 160


30-09-11 13:51

Kwantitatieve criteria voor de instellingssupervisor

Naast een video-hometrainer kan een instelling beschikken over een instellingsupervisor. Ook deze moet aan een aantal kwaliteitscriteria voldoen om het certificaat geldig te houden. De criteria zijn: • De instellingssupervisor heeft minimaal drie keer een opleiding verzorgd. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier. • De instellingssupervisor begeleidt intern de supervisies van de video-hometrainers. • De instellingssupervisor houdt zich bezig met implementatiekwesties in de organisatie en heeft ontwikkelingen in de organisatie procesmatig begeleid. • De instellingssupervisor heeft minimaal vijf gezinnen begeleid met K-VHT. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier. Het enquêteformulier laat minstens 75 procent tevreden ouders zien. • De instellingssupervisor volgt minimaal vier intervisies of supervisies via de AIT-gewestcoördinator. • In sommige regio’s geldt ook een WOK-bezoek met een actieve inbreng als criterium. In dat geval participeert de instellingssupervisor twee keer per jaar in een WOK (indien mogelijk een speciale WOK voor supervisors). Hier wordt ten minste eenmaal in de drie jaar een presentatie verzorgd waarin eigen vakmanschap in beeld wordt gebracht en toegelicht. • De instellingssupervisor bezoekt drie AIT-studiedagen die relevant zijn voor zijn eigen werkuitvoering en werkontwikkeling. • De instellingssupervisor maakt een persoonlijk verslag van één A-4, waarin hij zijn eigen professionele ontwikkelingsproces weergeeft. Voor video-hometrainers die een tijd niet actief zijn geweest en daardoor niet kunnen voldoen aan de hercertificeringscriteria, is het mogelijk om via het aangeboden programma weer op de hoogte te blijven en opnieuw in te stromen. Binnen drie jaar moet er dan aan de criteria zijn voldaan. Kwalitatieve criteria Naast de kwantitatieve criteria zijn er kwalitatieve criteria waar de video-hometrainer aan moet voldoen om het certificaat te behouden. K-VHT laat zien dat het nodig is dat elke videohometrainer vaardigheden blijft ontwikkelen in het op deze manier helpen van ouders. Elke video-hometrainer kan zich voortdurend toetsen aan de kwaliteitscriteria, om in (persoonlijke) ontwikkeling te blijven. Het effect en de kwaliteit van de K-VHT worden hierbij voor een groot deel bepaald door een aantal specifieke elementen: 161


30-09-11 13:51

• D e video-hometrainer is opgeleid door een erkend, gecertificeerd AIT-supervisor voor de werksoort JGZ. • De video-hometrainer heeft een niet-probleemgerichte kijk. • De video-hometrainer heeft een activerende attitude. • De video-hometrainer oriënteert zich op de krachten en uitbreiding van de mogelijkheden van de ouders. • De video-hometrainer doet appel op de eigen verantwoordelijkheid van de ouders. • De video-hometrainer communiceert per moment met de ouders, geeft leiding aan het gesprek en bewaakt deze werkwijze. • De video-hometrainer helpt de ouders de aangeboden (beeld)informatie te verwerken. Door aan deze kwantitatieve en kwalitatieve kwaliteitscriteria te voldoen kan de video-hometrainer zichzelf (persoonlijk) blijven ontwikkelen en de K-VHT methodisch blijven aanbieden en uitvoeren. De criteria worden afgetekend op het ‘Registratieformulier verlenging certificaat’ (zie bijlage 9). Bij voldoende behaalde criteria wordt het formulier na drie jaar overhandigd aan de gewest coördinator, waarna het certificaat zal worden verlengd.

5.1.2 Kwaliteitsbewaking door supervisiesysteem De kwaliteitsbewaking vindt plaats volgens een door Biemans in 1989 ontwikkeld systeem. Dit systeem wordt de supervisieladder genoemd. De supervisieladder wordt tevens gebruikt in de K-VHT om het kader van de kwaliteitsbewaking aan te geven. De kwaliteitsbewaking kan op deze manier plaatsvinden doordat er supervisie over de supervisie wordt gegeven. Zo is het mogelijk om op alle niveaus de deskundigheid te kunnen handhaven en ontwikkelen. Een supervisie is de bijeenkomst van de video-hometrainer en zijn begeleider waarin de video-hometrainer beelden laat zien van het gezin en van het terugkijken naar de beelden met de ouders. Tijdens de supervisie vindt het proces plaats waarin de video-hometrainer zich ontwikkelt tot een methodiekvaste begeleider en doet hij vaardigheden op, die noodzakelijk zijn om de begeleiding te realiseren. Tijdens die supervisie brengt de video-hometrainer ook beelden in van het terugkijkgesprek. Het gaat erom dat de video-hometrainer de informatie op zo’n manier overbrengt en de beelden op zo’n manier aan de ouders toont dat zij ermee verder kunnen. Zo ontwikkelt de video-hometrainer onder begeleiding van zijn supervisor ook gespreksvaardigheden. Het mes snijdt dan aan twee kanten.

162


30-09-11 13:51

De video-hometrainer kan op vier verschillende manieren feedback krijgen: • Supervisie van de eigen instellingssupervisor wanneer de instelling deze ‘in huis heeft’. • Supervisie van een externe AIT-supervisor, met deskundigheid op het gebied van de doelgroep. • Intervisie op interne bijeenkomsten met de collega-video-hometrainers van de eigen instelling. • Op WOK’s. Dit zijn regionale bijeenkomsten waarbij de video-hometrainers uit de regio, uit verschillende instellingen en werkvelden, met elkaar kennis en ervaringen uitwisselen over het werken aan de hand van videobeelden. Deze uitwisseling komt ook de regionale samenwerking ten goede. Een WOK staat altijd onder leiding van een gewestcoördinator. Vaak vormen de supervisies en de deelname aan de WOK’s de aanzet om verder te denken over video-hometraining en implementatie. Dit gebeurt op vier niveaus: 1. Op het werkinhoudelijke niveau van de video-hometrainer wat betreft de individuele werkdoelen. 2. Op het niveau van de supervisor wat betreft de individuele werkdoelen en interne implementatiezaken (bijvoorbeeld uitbreiding en verspreiding). 3. Op het niveau van de instelling wat betreft implementatie van K-VHT. 4. Op het niveau van de regio wat betreft de samenwerkings- en afstemmingsafspraken tussen de instellingen. Daarnaast bezoekt de video-hometrainer regelmatig de landelijke studiedagen die georganiseerd worden door de AIT. De onderwerpen op deze dagen zijn breed en divers, waardoor de jeugdverpleegkundige/video-hometrainer de methodiek ook vanuit een breder perspectief kan gaan zien en ook op de hoogte is van de toepassingen in andere werksoorten. Dit verstevigt de samenwerking en versoepelt de communicatie met de video-hometrainers uit andere disciplines in dezelfde regio. Ook geeft de AIT een landelijke nieuwsbrief uit, de Communicatief, waarin zowel landelijke als regionale ontwikkelingen beschreven worden, zodat elke videohometrainer op de hoogte blijft. Communicatief is te vinden op en te bestellen via www.aitnl. org. Figuur 8 laat de vier elementen van het nascholingsprogramma zien waar de video-hometrainer zijn deskundigheid en kennis vandaan haalt.

163


30-09-11 13:51

Figuur 8 Vier elementen van het nascholingsprogramma

Intervisie (intern): inbreng collega’s eigen instelling en inbreng eigen beelden

Supervisie (intern of extern): inbreng eigen beelden

Video-hometrainer

Landelijke studiedagen en landelijke nieuwsbrief (extern)

Deze manier van systematisch in

WOK (extern): Inbreng K-VHT’ers andere instellingen en inbreng eigen beelden

De video-hometrainer wordt gevoed door de beelden van anderen te bekijken en erop te reageren, en door op de verschillende feedbackmomenten zelf een actieve inbreng te hebben. De video-hometrainer laat elk supervisiemoment beelden zien van hoe hij in het gezin aan het werk is. De video-hometrainer kan de begeleiding dus op elk moment aanpassen of een andere wending geven. Deze manier van systematisch in elkaars gezinnen meekijken en meedenken over de invulling van het werk is uniek.

elkaars gezinnen meekijken en meedenken over de invulling van het werk is uniek.

Een essentieel onderdeel van de supervisies is het bewaken van de methodiek. Er wordt gekeken of de video-hometrainer volgens de richtlijnen werkt en of hij de methodiek zuiver toepast. De kwaliteit van het werk wordt zo op drie verschillende plekken zichtbaar en bevorderd. Op deze manier geeft het supervisiesysteem inzicht in de kwaliteit van de video-hometraining op alle niveaus en geeft het tevens de mogelijkheid om de kwaliteit ervan te bewaken.

164


30-09-11 13:51

5.1.3 Deskundigheidsbevordering Het supervisiesysteem biedt ook de mogelijkheid om de deskundigheid van de werker in beeld te brengen. Doordat de supervisieladder alle niveaus van werken inzichtelijk maakt, is de deskundigheidsbevordering door te voeren tot in alle lagen. Het deskundigheidsniveau van de werker in het gezin komt in beeld, maar ook dat van de begeleidend supervisor. Tijdens de supervisies bespreken de video-hometrainer en zijn supervisor niet alleen wat er tegen de ouders gezegd gaat worden over de beelden, maar ook hoe het gezegd gaat worden. Met andere woorden, de communicatie van de video-hometrainer is ook onderwerp van gesprek. De deskundigheid van de video-hometrainer ontwikkelt zich doordat hij zichzelf steeds opnieuw kan bekijken op de kwaliteit van de communicatie en de wijze van informeren. Het kritisch naar zichzelf kijken met de ondersteuning van de supervisor is voor de zorgverlener een bijzonder prettige manier om aan zijn eigen persoonlijke ontwikkeling te werken. Er is sprake van parallelprocessen. Zoals de video-hometrainer samen met de ouders naar de ouder-kindinteractie kijkt, zo kijkt de supervisor samen met de video-hometrainer naar de interactie tussen video-hometrainer en ouder(s). Er kunnen ook beelden gemaakt worden van de supervisie, zodat de supervisor zelf ook de interactie supervisor-video-hometrainer kan bekijken. Bij het kijken naar de interactie in het kader van de deskundigheidsbevordering komen steeds dezelfde elementen naar voren (zie figuur 9), die we hierna nader toelichten: 1. het toepassen van de basiscommunicatie 2. het bewust worden van de omgangspatronen 3. het volgen van de richtlijnen bij het terugkijken 4. het doelgericht werken 5. het informeren en activeren 6. het aandacht hebben voor de informatieverwerking. Supervisie kan dus gericht zijn op het steunen van het kind, de ouder, de video-hometrainer of de supervisor. In figuur 9 worden deze parallelprocessen in kaart gebracht. Het toepassen van de basiscommunicatie en de bewustwording geldt bijvoorbeeld in alle situaties. De andere elementen gelden voor alle situaties behalve voor ouder en kind.

165


30-09-11 13:51

Figuur 9 Parallellen in de ondersteuning Kind en ouder

Ouder en video-hometrainer

Video-hometrainer en supervisor

1.

Toepassen van de basiscommunicatie

2.

Bewust worden van patronen in de omgang

3.

Protocol en flexibiliteit bij het naleven ervan

4.

Doelgericht werken

5.

Van adviseren naar informeren en activeren

6.

Aandacht voor informatieverwerking

Supervisor en AIT-supervisor

1. Toepassen van de basiscommunicatie Zoals de video-hometrainer de ouders vraagt om de elementen van de basiscommunicatie toe te passen in de communicatie met het kind, zo zal de video-hometrainer zelf ook de basiscommunicatie toepassen in het contact met de ouders. De video-hometrainer zal bijvoorbeeld letten op de aandachtverdeling. Zoals de ouder de aandacht verdeelt over de kinderen, zo verdeelt de video-hometrainer de aandacht tijdens het terugkijkgesprek over de twee ouders. De ouders aankijken, de inbreng van ouders ontvangen, en laten weten dat ze gehoord en begrepen worden is voor de ouders even belangrijk als voor het kind dat door de ouders begrepen wil worden. Tijdens het bespreken van de terugkijkgesprekken wordt gekeken op welke manier de videohometrainer en de supervisor in hun eigen interactie de basiscommunicatie toepassen om zo de kwaliteit van de eigen communicatie verder te ontwikkelen en te vergroten. 166


30-09-11 13:51

Video-hometrainer: ‘Ik moet even naar de zender zoeken.’ Attent zijn, eigen handelen benoemen

‘Hoe zit het nou precies met die bediening?’

’Hoe vind je het om het zo terug te zien?’

Coöperatie

Beurt aan moeder geven

2. Bewust worden van patronen in de omgang Tijdens het terugkijkgesprek ziet men vaak dat zich in de communicatie al heel snel vaste patronen ontwikkelen. Deze patronen kunnen zowel een effectief terugkijkgesprek bevorderen als dat in de weg staan. Een moeder vertelt dat ze heel veel vragen heeft over het huilen van haar baby. Het terugkijk gesprek is er dan op gericht antwoorden te vinden op de vragen die moeder heeft over het huilen. Moeder heeft echter de neiging om steeds uit te weiden en ook verhalen te vertellen over de buurvrouws baby.

Het patroon heeft zich snel gemanifesteerd. Als de video-hometrainer niet gericht regie gaat voeren over de communicatie, zal de moeder ook tijdens het tweede gesprek gaan uitweiden. In zo’n situatie moet de video-hometrainer de inbreng van de moeder zodanig ontvangen dat deze onderdeel wordt van de onderlinge uitwisseling. Het is soms een hele kunst om iedereen goed aan bod te laten komen en gezamenlijk van gedachten te wisselen over hetgeen naar voren is gebracht. Algemene stelregel: een goed begin is het halve werk! Indien de videohometrainer er in het begin van het gesprek nauwkeurig op let dat de spelregels van de basiscommunicatie per moment worden gehanteerd, legt dit de basis voor goed overleg.

167


30-09-11 13:51

Wanneer de video-hometrainer bij het bespreken van het terugkijkgesprek een negatief of minder geslaagd communicatiepatroon ziet, zal hij bij het tweede terugkijkgesprek van meet af aan de regie kunnen nemen en sneller het ontstaan van een negatief patroon kunnen herkennen en doorbreken. Hierdoor wordt de video-hometrainer deskundiger en effectiever in de hulpverlening. Ook kan hij in zijn eigen communicatie patronen ontdekken die hij zelf graag wil veranderen. Een veelvoorkomend patroon is dat de video-hometrainer advies geeft, zonder dat de ouders daar om vragen. Of de video-hometrainer zegt de ouders voor wat ze moeten doen (‘U kunt het beste…’ of ‘Als u het nou ’s morgens eens zo doet en ’s avonds zo…’). Deze patronen zijn gemakkelijk op de videobeelden te herkennen en de video-hometrainer wordt zich er op die manier bewust van, waardoor deze patronen in het volgende terugkijkgesprek kunnen worden voorkomen of sneller worden bijgesteld. Een video-hometrainer wordt getraind om aan te sluiten bij de vraag van de ouders. Wanneer er dus een oplossing genoemd wordt, vraagt de video-hometrainer of het bij de ouders past (‘Is dit wat voor u?’ of ‘ Lijkt dit u een goede manier?’). Met andere woorden, per keer vraagt de video-hometrainer een ontvangstbevestiging aan de ouders. Dit zijn methodische aspecten die bij het bekijken van het terugkijkgesprek snel duidelijk worden en waarmee de video-hometrainer zijn gesprekstechnieken verder ontwikkelt, makkelijker aansluit bij de ouders en ook aan de hand van beelden zijn eigen ‘groei’ kan volgen. De video-hometrainer bouwt op die manier, net als de ouders, zelfvertrouwen op door de eigen beelden terug te zien en zal steeds professioneler en effectiever worden in het door videobeelden ondersteunen van de ouders. 3. Volgen van de richtlijnen bij het terugkijken Op de videobeelden van het terugkijkgesprek is ook te zien in hoeverre de richtlijnen van het terugkijken gevolgd wordt. De video-hometrainer wordt door de supervisor begeleid om deskundigheid te ontwikkelen om volgens de richtlijnen te werken. Dat betekent dat de videohometrainer methodisch aan de slag gaat met de ouders en volgens de methodiek het terugkijkgesprek voert, wat vervolgens in de beelden te zien moet zijn. Tegelijkertijd sluit de videohometrainer aan bij de ouders en stemt hij af op de hulpvragen die er leven. Zo staat bijvoorbeeld in de richtlijn dat er bij een kindje met eetproblemen niet als eerste de eetsituatie gefilmd wordt, maar dat er bij voorkeur wordt gestart met het filmen van een spelsituatie of een willekeurige ontspannen situatie. Toch kan de video-hometrainer ervoor kiezen om in sommige situaties wél als eerste de eetsituatie te filmen en deze met de ouders meteen terug te kijken. De noodzaak van die beslissing kunnen inschatten is vaak een kwestie van ervaring. Een ervaren video-hometrainer zal (veel) meer flexibiliteit hebben bij het naleven 168


30-09-11 13:51

van de richtlijnen. Een ervaren video-hometrainer zal ook niet zelf eerst een analyse hoeven te maken voordat hij de opname met de ouders nabespreekt. Een ervaren video-hometrainer kan in één huisbezoek filmen en meteen terugkijken. Hij zal dan geen zes huisbezoeken nodig hebben, maar slechts drie. Ook dit heeft te maken met zijn deskundigheid en ervaring. Door zijn eigen communicatie terug te zien en te analyseren kan hij zijn deskundigheid sneller ontwikkelen.

Een ervaren video-home trainer kan in één huisbezoek filmen en meteen

4. Doelgericht werken Doelgericht werken is een van de moeilijkste taken van de video-hometrainer. Elk geselecteerd moment moet op een helpende manier aan de ouders worden ‘teruggegeven’. De ouders moeten ermee vooruit kunnen. Daarnaast moet elk geselecteerd moment gerelateerd zijn aan de vraag van de ouders. Daarom is het doelgericht werken van enorm belang.

terugkijken.

De video-hometrainer stelt vooraf een aantal doelen, waaraan gewerkt gaat worden. Het hoofddoel zal altijd zijn om de hulpvraag van de ouders te beantwoorden. Daarnaast zal de video-hometrainer zichzelf elke keer een aantal doelen geven om te bereiken. Sommige videohometrainers zullen deze op papier zetten, met name als ze nog in opleiding zijn.

De videohometrainer stelt vooraf een aantal doelen, waaraan gewerkt gaat

Bij een huilende baby kan het doel bijvoorbeeld zijn om de moeder een positief kindbeeld te geven. Alle geselecteerde momenten en het terugbespreken ervan zijn gericht op dat doel. Dan worden de momenten geselecteerd waarop het kindje niet huilt, maar wakker en alert rondkijkt (dat soort momenten zijn er in 95 procent van de situaties). Die beelden worden stilgezet. Het zijn de momenten waarop het kind een contactinitiatief heeft. De informatie erbij is: ‘Kijk, ondanks dat je baby zo veel huilt, heeft hij ook deze momenten’; ‘Als de baby rondkijkt, zijn nieuwsgierigheid toont, dat zijn de momenten waarop je contact met hem kunt maken door te benoemen wat hij ziet’; ’Daarmee voorkom je dat hij weer gaat huilen’; ‘Zou dat iets zijn voor je?’

worden.

Daarmee wordt de koppeling met de hulpvraag weer gemaakt en wordt er van de ouder activiteit gevraagd. In de vervolgopnames worden de momenten geselecteerd waarop het de ouders lukt om de baby te kalmeren. Het doel zal dan anders zijn. Het doel is dan om de ouders geslaagde momenten terug te laten zien. Zo worden de doelen per huisbezoek vastgesteld en bijgesteld.

169


30-09-11 13:51

5. Van adviseren naar informeren en activeren De kracht van K-VHT zit ook in het feit dat men de ouders informeert en activeert en juist niet hoeft te adviseren. Het terugkijkgesprek verschaft de video-hometrainer de mogelijkheid om samen met de ouders naar de beelden te kijken en aanvullende informatie te geven over bijvoorbeeld de ontwikkeling van het kind. Wat is normaal op deze leeftijd? Bijvoorbeeld dat baby’s de eerste weken liever luisteren naar de geluiden om zich heen en dat ze daarna graag naar het (liefst bewegende) hoofd van de ouders kijken, om vervolgens na twee, drie maanden naar de omgeving te gaan kijken. De ouders worden aan de hand van de beelden op deze ontwikkelingsmomenten van het kind geattendeerd. De ouders kunnen vervolgens zelf actief worden om die momenten te ondersteunen. Ze hebben daarbij geen advies nodig, maar wel informatie. ‘Het is goed voor de ontwikkeling van de baby als je volgt en benoemt waar hij naar kijkt’, hetgeen in de methodiek ‘blikrichting (initiatief) volgen en benoemen waar het kind naar kijkt’ genoemd wordt. In tabel 11 staan voorbeelden gerangschikt op ontwikkelingsfasen van het kind. Het eerste jaar leert het kind lachen, zitten, kruipen, lopen, grijpen, boos worden, zelf eten, geluidjes, taal begrijpen en taal gebruiken. En dit alles kan het kind alleen maar leren doordat zijn ouders hem ondersteunen en contact met hem maken, in taal en handelen. Vooral het eerste levensjaar ontwikkelt een kind zich snel en zet hij veel ontwikkelingsstappen, die door de ouders ondersteund en begeleid worden.

Moeder: ‘Ja, dat is mama’s hand.’ Blikrichting volgen, benoemen

‘Ik zal je pakken!’ (speels)

‘Oh, je wilt meedoen?’

‘Nou, dat is pas leuk!’

Afstemmen, benoemen

Ontvangstbevestiging

Samen genieten

170


30-09-11 13:51

Tabel 11 Overzicht interactie in relatie tot ontwikkeling kind

Leeftijd

Ontwikkelingsmoment

baby

baby

Actie ouder

Actie

Effect

0-1 mnd

Luisterende houding

Benoemt deze houding

Ouder beves-

Ouder

Baby’s hebben nog korte

‘Moet je zo luisteren…’ Ouders

tigen in de

voelt zich

momenten van aandachtig zijn.

zijn actief om de aandacht van

actie.

bekrach-

Aandachtig zijn betekent helder

de baby vast te houden en de

wakker, alert, rustig, kijkend

momenten van aankijken en

naar de ouder(s). Het kind

concentratie te ‘rekken’. Ook

beweegt nauwelijks en is uiter-

momenten waarop de baby op de

mate geconcentreerd. Tijdens

stem van de ouder reageert door

de rustige alerte staat worden

zijn hoofdje in de richting van de

de bewegingen onderdrukt en

ouder te draaien, worden door

lijkt alle energie van de baby

ouders als contact ervaren. Ouders

zich te bundelen in het horen

zeggen dan veel ‘ja’ tegen de baby,

en het zien. Zo’n alertheid stelt

gebruiken een hoge intonatie,

de baby in staat om een groot

moedigen hem aan om te kijken

deel van zijn omgeving in zich

en zullen veel taal aanbieden

op te nemen, zich aan die om-

door te benoemen wat ze aan de

geving aan te passen en erop te

baby zien en door te benoemen

reageren. De eerste levensweek

wat ze zelf doen. Sommige baby’s

verkeert een gezonde baby

zullen, als men hem daar de tijd

ongeveer 10 procent van de dag

voor geeft, ook proberen daar

in deze opwindende, ontvanke-

met geluidjes op te reageren, of

lijke toestand. Deze momenten

de mondstand van de ouder te

worden steeds langer. Vanaf

imiteren (de zogeheten prespeech

een maand kan een baby dit al

fase).

video-hometrainer

tigd.

een paar minuten volhouden. Vaak kijkt hij daarna even weg

Zwijgen, niet benoemen of zorgen

Informeren en

Ouder

om vervolgens weer opnieuw

benoemen.

activeren.

wordt

naar de ouders te kijken. De

actief:

ouder(s) zijn nu het meest

houding

interessant voor de baby.

benoemen.

171


30-09-11 13:51

1-3 mnd

Kijken naar het gezicht van de

Benoemen

Ouder beves-

Ouder

ouder

‘Wat kun je toch naar mama

tigen in de

voelt zich

Vanaf vier weken kunnen

kijken…’

actie.

bekrach-

baby’s al langere tijd alert zijn.

Ouders zijn expressief, zeggen

Ze oefenen dit als het ware elke

veel ‘ja’ en herhalen met een hoge

dag. Het kind heeft de ogen

stem voortdurend wat ze zeggen.

dan wijd open en kijkt helder.

Ouders en baby’s genieten van

Hij maakt uit eigen beweging

elkaar en er wordt over en weer

geluidjes en de ouders imiteren

naar elkaar gelachen. Ouders zul-

dit, waarop de baby op zijn

len er altijd op uit zijn om de baby

beurt dan weer reageert. De

te laten lachen of om zich goed te

aandachtsfuncties van de baby

voelen. Ze laten ook elk moment

zijn al wat verder ontwikkeld en

weten dat ze blij met hem zijn.

tigd.

de wakkere perioden worden langer. De baby kan nu ook een

Zwijgen, niet terugkijken.

voorwerp volgen en langer naar

Informeren en

Actie

activeren.

ouder:

voorwerpen kijken. Behalve het

initiatief

gezicht van de ouders worden

volgen en

ook andere zaken interessant.

benoemen.

172


30-09-11 13:51

3-6 mnd

Rondkijken

Meekijken en benoemen

Ouder beves-

Ouder

De ouder wordt minder interes-

Ouders gaan spontaan uitleggen

tigen in de

voelt zich

sant. Baby’s gaan vanaf deze

wat de baby ziet. Ze volgen de

actie.

bekrach-

leeftijd veel rondkijken en raken

blikrichting, kijken mee en benoe-

geboeid door dingen die ze zien

men dan waar het kind naar kijkt,

en niet kennen. Ze kunnen dan

vanuit het vertrouwde contact dat

langdurig naar een voorwerp

ze de eerste drie maanden met

kijken om vervolgens naar de

elkaar hebben opgebouwd. Met

ouder te kijken, met een ‘vraag

andere woorden, de ouders zijn

om uitleg’. Ze lijken te zeggen

sensitief en geven respons aan

‘Vertel mij wat ik zie!’

het signaal van de baby. De baby

tigd.

is dan blij met het begrip van de ouder en beloont de ouder met een geluidje of een lachje, hetgeen de ouders weer uitnodigt om ermee door te gaan en zo het kind te ondersteunen in het verkennen van de wereld. Baby’s hebben van nature een drang om te ontwikkelen, zijn nieuwsgierig, willen de wereld ontdekken en hebben allerlei initiatieven om deze nieuwsgierigheid te bevredigen en ontdekken daarbij allerlei nieuwe dingen. Niet meekijken.

Informeren en

Actie

activeren.

ouder: blikrichting volgen en benoemen.

173


30-09-11 13:51

6-9 mnd

Handelingen ontdekken

Handelingen ondersteunen

Ouder beves-

Ouder

Baby’s hebben een drang om

Ouders ondersteunen deze hande-

tigen in de

voelt zich

nieuwe onbekende handelin-

lingsinitiatieven door ze te zien, te

actie.

bekrach-

gen te ontdekken. Kinderen

benoemen en het kind te helpen

kunnen bijvoorbeeld ongeloof-

tot een geslaagde handeling te

lijk geboeid raken door hun

komen. Meestal helpen de ouders

eigen handjes. Wanneer baby’s

het kind letterlijk, door bijvoor-

wat ouder worden, gaan ze grij-

beeld zijn handje vast te houden

pen, pakken, bewegen, voetjes

om de handeling tot een goed

in de mond doen enzovoort. Dit

einde te brengen. Ouder en kind

zijn de initiatieven die baby’s

kunnen vervolgens samen genie-

nemen om tot handelen te ko-

ten van het gelukte resultaat, het-

men of om nieuwe handelingen

geen het contactplezier verhoogt.

te leren. Vanaf zes maanden

Het kind wordt daardoor weer

wordt bijvoorbeeld het zogehe-

uitgenodigd

ten ‘geven en nemen’ belang-

door de ouder om een nieuwe,

rijk. Het kind kan bijvoorbeeld

soms nog moeilijkere poging te

eindeloos speeltjes uit de box

wagen en werkt op deze manier

gooien en verwacht dan dat de

aan zijn eigen ontwikkeling.

tigd.

ouder het opraapt en teruggeeft. Dit zijn voor het kind steeds oefeningen om het aan-

Handeling niet ondersteunen.

pakken en aangeven te leren.

Informeren en

Actie

activeren.

ouder:

Elk moment van aanpakken en

kind hel-

aangeven is een moment van

pen met de

afstemming, van elkaar aankij-

handelin-

ken en op het juiste moment

gen.

het voorwerp loslaten. Allemaal samenwerkingsoefeningen voor de baby, de voorlopers van coöperatie, sociaal attent zijn en samen spelen.

174


30-09-11 13:51

9-12

Wegkruipen en -lopen

Ondersteunen en stimuleren

Ouder beves-

Ouder

mnd

Vanaf negen maanden komen

Ouders genieten van de stapjes

tigen in de

voelt zich

baby’s letterlijk ‘los’ van de

naar zelfstandigheid en prijzen het

actie.

bekrach-

ouders. Ze kruipen weg, kunnen

kind ervoor. Ze nodigen het kind

alleen zitten, hebben de ouders

uit om door te gaan en helpen het

niet meer nodig om hen te

kind wanneer het niet lukt.

tigd.

ondersteunen, de komende periode trekken ze zichzelf op tot staan, maken de eerste stapjes

Niet stimuleren.

Informeren en

Actie

activeren.

ouder:

enzovoort. Het kind gaat allerlei

kind

dingen zelf willen en zelf ont-

helpen

dekken, met de veilige hulp van

zelfstan-

de ouders op de achtergrond.

digheid te

Het kind zal steeds trots naar

krijgen.

zijn ouders kijken als hij weer iets nieuws geleerd heeft en zo een positief zelfbeeld ontwikkelen.

Doordat de video-hometrainer de ouders informeert en uitnodigt om actief te reageren, is advisering niet nodig. Ouders bedenken zo hun eigen oplossingen. K-VHT werkt bij het terugkijkgesprek volgens de principes van empowerment, ook wel het zelfoplossende vermogen van ouders genoemd. Empowerment wil zeggen dat men ervan uitgaat dat de ouders in principe in staat zijn om hun eigen problemen op te lossen. In de opvatting van empowerment laat de hulpverlener noch de analyse van het probleem, noch de ernst of de oorzaak ervan op de voorgrond treden. De nadruk ligt op het versterken van het zelfvertrouwen en de sterke punten van ouders in plaats van op negatieve punten, tekorten of defecten. Het proces van empowerment bevordert daarmee de motivatie, het zelfbewustzijn, het gedragsrepertoire, de kennis en de doelgerichtheid van ouders (Wels, 2001). Bij ouders die een zorgvraag over het kind hebben of onzeker zijn over hun ouderschap is het dus zaak om hen te sterken in het vinden van eigen oplossingen en competentiegevoelens. De video-hometrainer nodigt de ouders na elke inbreng uit om actief te reageren en te formuleren wat ze zouden kunnen doen om de situatie te verbeteren. Dat gebeurt al in de introductie: ‘We gaan samen kijken wat jíj kunt doen om jouw kindje te helpen.’ 175


30-09-11 13:51

Het gebeurt ook voortdurend in de terugkijkgesprekken: ’Is dit iets dat bij je past?’; ’Zou dit jou gaan lukken?’; ’Kun je hier iets mee?’; ’Herken je dit?’ Elk moment is de video-hometrainer zich ervan bewust dat hij de ouders kan helpen om zelf actief te zijn en nodigt de ouders daar iedere keer voor uit. Dit activeren van ouders is goed te zien op de videobeelden van het terugkijkgesprek.

Actieve ouder

Het activeren van de ouders is een van de te ontwikkelen deskundigheden van de video-hometrainer die in opleiding is. Bij een ervaren video-hometrainer is deze deskundigheid verweven in zijn professionele attitude. 6. Aandacht voor informatieverwerking Wanneer de terugkijkgesprekken opgenomen worden op video, geeft dit een indruk van de sfeer waarin het gesprek liep, van de manier waarop de video-hometrainer het gesprek voerde en ook van de inhoud van het gesprek. Op de terugkijkbeelden is tot in detail te zien hoe de ouders de informatie verwerken die ze van de video-hometrainer krijgen. Ouders worden vaak emotioneel, ‘schieten vol’ of krijgen allerlei gevoelens, waar de video-hometrainer niet op voorbereid is. Het is belangrijk aandacht te hebben voor deze gevoelens en ze ook te ontvangen.

176


30-09-11 13:51

Verwerking van emoties

De video-hometrainer dient zich af te stemmen op het verwerkingstempo van de ouders. Het is effectiever om drie minuten beelden terug te bespreken met de betekenis erbij, zodat de ouders de informatie echt kunnen verwerken dan tien minuten beelden te bekijken waarbij de informatie niet echt wordt verwerkt. Het is belangrijk dat de video-hometrainer bij het terugkijken van de beelden op een professionele manier aandacht heeft voor de gevoelens van ouders. De nadruk wordt daarbij op geslaagde momenten gelegd, die (weer) positieve emoties oproepen bij de ouders. Bijvoorbeeld wanneer tijdens de eerste filmopnames de prettige en leuke contactmomenten die de ouders met het kind hebben (nog) niet zo door de ouders worden ervaren. De ouders kunnen nog niet genieten. Tijdens het eerste terugkijkgesprek hebben de ouders nog een negatieve kindbeleving, maar worden tijdens het terugkijken door de video-hometrainer geholpen om in tweede instantie toch de leuke momenten te zien. Binnen de K-VHT wordt dit ‘de tweede kans’ genoemd. De ouders krijgen tijdens het terugkijken als het ware opnieuw de gelegenheid om alsnog te genieten van het moment waar ze eerder niet van konden genieten. Tijdens het opnemen van de tweede film gaat de ouder daardoor al meer op de leuke momenten letten en kan hij er daardoor ook meteen al van genieten. Tijdens het tweede terugkijkgesprek kan de ouder vervolgens genieten van het feit dat hij zichzelf ziet genieten van het contact met zijn eigen kindje. Dat geeft een extra mogelijkheid om het te verinnerlijken en te bekrachtigen. Dit proces wordt weergegeven in figuur 10.

177


30-09-11 13:51

Figuur 10 Werking van het terugkijkgesprek

Het positieve (zichtbare) resultaat telt!

Negatieve emotie

Positieve emotie

Meer positieve emoties

Dubbele positieve emoties

video-opname 1:

terugkijk 1:

video-opname 2:

terugkijk 2:

geslaagd moment, ouder kan er niet van genieten

ouder wordt geholpen er nu wel van te genieten

meerdere geslaagde momenten; ouder kan genieten

ouder ziet zichzelf genieten

De video-hometrainer is van alle markten thuis. Er kunnen allerlei verschillende typen ouders voor hem zitten, uit alle lagen van de bevolking, alleenstaand, multi-problem enzovoort. Elke ouder verwerkt de informatie in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier. Door (samen met de supervisor) de terugkijkgesprekken te analyseren, krijgt de video-hometrainer extra deskundigheid om zich af te stemmen op al die verschillende ouders en op de momenten dat het nodig is af te wijken van de richtlijnen om op dat moment aan te sluiten bij de ouder. Het positieve (zichtbare) resultaat telt! De ouders worden door de video-hometrainer geholpen om zo met hun kind om te gaan dat ze zich bekrachtigd voelen in hun eigen handelen. De video-hometrainer spiegelt als het ware de ‘groei’ van de ouders. Dit heeft een directe impact op het welbevinden van de ouder en op de manier waarop de ouder zichzelf gaat ervaren in zijn ouderrol.

5.2 Competenties van de video-hometrainer Jeugdverpleegkundigen vervullen vanuit het beroepsprofiel verschillende rollen. Om deze rollen te kunnen vervullen, hebben zij verschillende competenties nodig (Van Straalen, Meerveld & Mast, 2004). De rollen die de jeugdverpleegkundige als video-hometrainer in het kader van het Basistakenpakket JGZ vervult zijn die van zorgverlener, regisseur, ontwerper, coach en beroepsbeoefenaar. We lichten deze rollen hier kort toe. Zorgverlener

De jeugdverpleegkundige past preventieve interventies toe waaronder K-VHT met als doel gezondheidsbedreigingen te beïnvloeden (productgroep 5) en voorlichting, advies, instructie en begeleiding te geven (productgroep 4). 178


30-09-11 13:51

Regisseur

Binnen deze rol zorgt de jeugdverpleegkundige ervoor dat het proces gecontinueerd wordt, de kwaliteit bewaakt wordt en de doelen bereikt worden binnen de mogelijkheden van K-VHT. Als de interventie niet passend is bij de vraag, verwijst de verpleegkundige door naar derden (productgroep 6: zorgsysteem, samenwerking, netwerken). De verpleegkundige kan samenwerken met ketenpartners en benut krachten en mogelijkheden in het natuurlijk en het professioneel netwerk. Ontwerper

De verpleegkundige die K-VHT uitvoert werkt mee aan de kwaliteitsbevordering van het product K-VHT binnen zijn eigen organisatie en daarbuiten (productgroep 6). Coach

De K-VHT-verpleegkundige initieert en motiveert collega’s op gebied van basiscommunicatie en vraaggericht werken vanuit de principes van K-VHT. Hij laat regelmatig beelden zien van de werkwijze van K-VHT (productgroep 6: samenwerking). Beroepsbeoefenaar

De K-VHT-verpleegkundige is voortdurend actief bezig met vernieuwing in het uitoefenen van zijn rol als K-VHT-verpleegkundige (productgroep 6). Binnen bovenstaande rollen en de competenties is het volgende profiel toepasbaar op de jeugdverpleegkundige die K-VHT uitvoert. De K-VHT-jeugdverpleegkundige: • heeft gedetailleerde kennis over de normale ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar op sociaal-emotioneel, motorisch en cognitief gebied; • heeft aanleg om de basiscommunicatieprincipes te (leren) gebruiken: - benut de basale kracht van positief contact tussen ouder en kind - benut de basale kracht van ouders om positief leiding te (gaan) geven - geeft leiding aan de communicatie; • is gemotiveerd om te willen helpen vanuit een: - respectvolle en activerende attitude naar de ouder(s) en het (de) kind(eren) - oriëntatie op krachten en uitbreiding van de mogelijkheden van de ouder en kind - actief beleid met betrekking tot verminderen aanwezige risicofactoren; • heeft een oudergerichte attitude: 179


30-09-11 13:51

• • • • • •

- open en uitnodigende houding naar de ouder - stimuleert responsieve reactie van de volwassenen op het initiatief van het kind - heeft oog voor ontwikkelingsniveau van kinderen en ouders - helpt de aangeboden (beeld)informatie te verwerken - doet beroep op de zelfwerkzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van ouders; bewaakt de privacy en autonomie van het gezin en stemt af op culturele aspecten; heeft een praktische instelling ten opzichte van hulpvragen; heeft affiniteit met de methodiek K-VHT; heeft een visie op empowerment van de ouder; is een regisseur: - werkt samen met ketenpartners - benut krachten en mogelijkheden in het natuurlijke en professionele netwerk; heeft een dienstverband van minimaal 50 procent waarin ook reguliere JGZ-taken worden uitgevoerd en waarin werktijden flexibel kunnen worden ingezet (overdag en ’s avonds); • heeft afhankelijk van het werkgebied eigen vervoer ter beschikking; • heeft zich beschikbaar gesteld om opgeleid te worden; • is bereid supervisies te volgen.

5.2.1 Kennis, attitude en vaardigheden van de video-hometrainer K-VHT vereist vakmanschap van de verpleegkundige. Kennis, attitude en vaardigheden zijn heel belangrijke zaken in de begeleiding van ouders. Kennis van de normale ontwikkeling van baby’s en peuters Elke jeugdverpleegkundige heeft vanuit zijn professie al uitgebreide kennis over de normale ontwikkeling van baby’s en peuters. Bij K-VHT wordt deze aanwezige kennis op alle niveaus gebruikt. De video-hometrainer zal bij het bekijken en analyseren van de beelden kijken naar het ontwikkelingsniveau van het kind. Zijn de initiatieven van het kind leeftijdsadequaat? Past het gedrag van het kind bij de leeftijd? De kennis die de jeugdverpleegkundige heeft over de ontwikkeling van baby’s en peuters krijgt daarmee een extra dimensie, kan op meerdere manieren ingezet worden en is een belangrijke voorwaarde om de methodiek adequaat toe te kunnen passen, omdat die niet alleen gericht is op de begeleidingsvraag, maar zich tegelijkertijd ook altijd richt op het bevorderen van de leeftijdsadequate ontwikkeling van jonge kinderen.

180


30-09-11 13:51

Een activerende, motiverende en steunende attitude vol respect De attitude die een video-hometrainer heeft is van wezenlijk belang om de begeleiding te kunnen laten slagen. Ouders moeten zich goed voelen bij de video-hometrainer. Er moet een ‘klik’ zijn. De attitude van de video-hometrainer is vanaf het begin van de opleiding onderwerp van gesprek. Een verpleegkundige die kiest voor K-VHT zal dat doen vanwege affiniteit met de methodiek. Meestal zijn in de grondhouding van de jeugdverpleegkundige de voor K-VHT relevante aspecten al als vanzelf aanwezig. De jeugdverpleegkundige hoeft zich daar dan alleen nog verder in te ontwikkelen. Het is belangrijk dat hij zijn eigen stijl houdt en zich daarmee verder ontwikkelt, waardoor hij zijn eigen kracht kan benutten. Bij het bekijken van de terugkijkgesprekken zal de video-hometrainer zich steeds bewust zijn (of worden) van zijn eigen attitude die tot uitdrukking komt in de wijze waarop hij met de ouders communiceert. Gewenste attitude naar de ouders is: • gericht op de ontwikkeling van kinderen; • activerend; • motiverend; • helpend, steunend; • respectvol; • gelijkwaardigheid uitstralend; • probleemoplossend, zonder de risico’s uit het oog te verliezen; • empathisch naar ouders en kinderen. Attitudevorming is een aspect dat tijdens de supervisies voortdurend aan de orde komt. Het speelt een belangrijke rol in de effectiviteit van de hulpverlening. De kern en kracht van K-VHT is dat het een verfijnde en heel nauwkeurige aanpak vereist die tegelijk ook kansrijk is. Gedurende de supervisies zoekt de video-hometrainer zijn eigen weg en zijn eigen kracht om de ouders zo goed mogelijk te kunnen ondersteunen. Vraag- en ontwikkelingsgericht werken Een bepalend onderdeel van de methodiek is het vraag- en ontwikkelingsgericht werken. Beide onderdelen lichten we in deze paragraaf nader toe. Vraaggericht werken Vraaggericht werken betekent dat de video-hometrainer aansluit bij de vraag van de ouders. Ouders stellen hun vragen over de omgang met hun kind en de video-hometrainer sluit daar bij het bekijken van de beelden per moment op aan. 181


30-09-11 13:51

Ouder: ‘Hoe moet ik hem troosten?’

De video-hometrainer laat aan de hand van een troostmoment op het beeld zien: ‘Zo laat hij zich troosten!’

Ouder: ‘Waarom luistert hij nou niet?’

De video-hometrainer zoekt een moment uit waarop het kind niet luistert en checkt bij de ouders of zij dit bedoelen met het niet luisteren. K-VHT is in principe niet gericht op het ‘waarom’, maar in deze situatie gaat de videohometrainer er wel op door, omdat het dan aansluit op de vraag van de ouder. Vervolgens laat de video-hometrainer een moment zien waarop het kind wél luistert en bekijkt hij samen met de ouders waarom het nu wél lukt (oplossingsgericht).

Voor ouders is het soms moeilijk om hun vraag te formuleren. In plaats daarvan geven ze dan het probleem aan: ‘Hij is lastig’; ‘Ik krijg er geen hap in’; ‘ Ik ben een uur bezig om hem in bed te krijgen en dan slaapt hij nog niet!’ Deze uitspraken van ouders duiden echter allemaal op onderliggende vragen over de omgang. De video-hometrainer is getraind om oplossingsgericht te denken en zal dus alle probleemuitspraken van ouders kunnen herformuleren naar een vraag. Probleem:

Hulpvraag:

‘Hij is lastig’

wordt

‘Je zou hem graag wat gezeglijker willen hebben, hoe kun je hem hierbij helpen?’

‘Ik krijg er geen hap in’

wordt

‘Hoe krijg ik mijn kind aan het eten?’

‘Ik ben een uur bezig om hem in bed te krijgen’

wordt

‘Hoe krijg ik mijn kind op tijd in bed en in slaap?’

De video-hometrainer zal dus samen met de ouders de problemen ombuigen naar vragen en aan de hand van de beelden samen naar de antwoorden zoeken. Soms gebruikt de video-hometrainer daarbij de geslaagde momenten als voorbeeld en soms zal het beeld voor de ouders een 182


30-09-11 13:51

bewustwordingsmoment zijn. Beide momenten geven de ouders kans op mogelijke oplossing van hun probleem oftewel het antwoord op de gestelde vraag. De K-VHT is niet gericht op de oorzaken van de problemen, maar op de oplossing ervan. Dit is tevens een van de redenen waarom de methodiek door zowel de ouders als door degenen die ermee werken zo positief ervaren wordt. Ontwikkelingsgericht werken K-VHT is gericht op de ontwikkeling van baby’s en jonge kinderen. De video-hometrainer is in het werken met de ouders indirect gericht op de ontwikkeling van het kind. De videohometrainer is direct gericht op de ondersteuning van de ouders en niet op behandeling of begeleiding van het kind. Dat is een schijnbare tegenstelling. De video-hometrainer maakt als het ware gebruik van de mogelijkheden van de ouders om het kind te helpen ontwikkelen. Dit heeft te maken met de uitgangspunten ‘kinderen nemen vanaf de geboorte initiatieven om contact te maken met hun ouders’ én ‘het verlangen naar wederzijds goed contact blijft altijd bestaan’. Wanneer het lukt om de ouders te helpen een prettige manier te vinden om met hun kind om te gaan en een prettige interactie en afstemming te vinden met elkaar, zal de ontwikkeling van het kind ‘vanzelf gaan’. (Dat wil zeggen voor zover de mogelijkheden bij het kind in aanleg aanwezig zijn.) De interactieanalyse en de manier waarop deze met de ouders besproken wordt doet een beroep op de behoefte aan contact. Een positieve verandering in de beleving van de ouders bevordert direct de ontwikkeling van het kind. Het kind voelt zich beter begrepen en ‘gekend’ door de ouder en wordt daardoor ondersteund in zijn ontwikkeling. Marianne Riksen-Walraven (2002) heeft er een prachtige uitspraak voor: ‘feeling to be felt’. Dat is wat telt voor het kind. Vaardigheden Het werken met de methodiek van K-VHT vraagt een aantal vaardigheden van de jeugdverpleegkundige. Behalve technische vaardigheden zijn dit vooral: • gespreksvaardigheden • signaleringsvaardigheden • communicatievaardigheden. Gespreksvaardigheden Het introduceren van de methodiek, het contact met de ouders tijdens het filmen, het terugkijken van de video-opname met de ouders vraagt gespreksvaardigheden van de video-hometrainer. 183


30-09-11 13:51

De video-hometrainer is tijdens de opleiding getraind om de methodiek zo ‘licht’ mogelijk bij de ouders te introduceren. Dit doet hij door middel van een aantal gespreksvaardigheden. Zo zal de video-hometrainer bijvoorbeeld kunnen zeggen: ‘We hebben nu een methode, waarbij je kunt zien wat jouw kindje allemaal aan jou vertelt. Dat zul je zo leuk vinden… want daardoor ga je hem beter begrijpen.’ Dit klinkt heel anders dan ‘We gaan een video-opname maken van jou en je kind en we gaan kijken hoe jij het doet en waarom het zo moeilijk gaat hier!’ De video-hometrainer traint zich in de volgende gesprekstechnieken: • negatieve benamingen ombuigen naar positieve. Het woordje ‘niet’ wordt vermeden in het vocabulaire van de video-hometrainer. Alles wordt in de constructieve zin benoemd. ‘Wat je zou kunnen doen…’, ‘Past dit bij jou ideeën…?’, ‘Wat je hier wilt, is dat hij z’n bord leeg eet, hoe zou je dat nu kunnen bewerkstelligen…?’; • problemen van de ouders in de constructieve zin ontvangen. ‘Waar je je bezorgd over maakt is…’, ‘Wat je graag anders wilt is…’, ‘Wat je wilt dat je kind doet is…’; • begrip tonen voor de problemen van de ouders, zonder zichzelf daarin te verliezen en het probleem bij de ouders laten. Dit is belangrijk, want soms maakt de ouder de videohometrainer verantwoordelijk voor de oplossing (‘vertel jij maar wat ik moet doen’), terwijl het natuurlijk altijd de verantwoordelijkheid van de ouders blijft. De video-hometrainer gebruikt dan gesprekstechnieken als ‘Ik begrijp wat het probleem is, jouw kind zet hier de boel op stelten, en jij wilt daar grip op krijgen… ‘Zullen we eens kijken wat je daaraan zou kunnen doen?’ Op deze manier toont de video-hometrainer begrip voor de situatie (ontvangt het probleem), is oplossingsgericht in plaats van probleemverdiepend; • te allen tijde de regie houden. De video-hometrainer legt in het gesprek de accenten op de beelden (‘Zullen we eens op de beelden kijken hoe dat eruitziet?’) en houdt daarmee de regie over de situatie. Het handigste is om de ouders op betrekkingsniveau en niet op inhoudsniveau te ontvangen en dan meteen de koppeling te maken naar de beelden. Moeder: ‘Ik weet nu dat hij dan altijd gaat huilen, want dat vindt ’ie helemaal niet leuk, dat truitje over zijn hoofdje, dan weet ik gewoon dat het weer gaat beginnen, dat is elke dag hetzelfde liedje en niet alleen bij het truitje, ook bij z’n rompertje en eigenlijk bij alles als hij uitgekleed moet worden. Misschien heeft hij wel pijn in zijn hoofd of misschien is er bij de bevalling wel iets beschadigd…’ Video-hometrainer: ‘Zo, dus je kent hem al heel goed… Zullen we eens kijken hoe je nou kunt voorkomen dat hij gaat huilen?’ 184


30-09-11 13:51

Op deze manier voelt de moeder zich ontvangen en grijpt de video-hometrainer tegelijkertijd terug naar de beelden, waarbij de focus ligt op de oplossing van het probleem. De videohometrainer gaat niet expliciet in op de inhoud van moeders verhaal, terwijl moeder zich toch erkend en begrepen voelt; • bij het terugkijken van de beelden in het hier en nu blijven. De video-hometrainer is zich ervan bewust dat hij bij de informatie-uitwisseling met de ouders bij het beeld blijft dat op dat moment stilstaat. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de video-hometrainer het beeld stilzet en vervolgens zegt: ‘Zie je hoe je baby naar je lacht?’ De video-hometrainer heeft dan precies het goede moment te pakken, namelijk het contactinitiatief van het kind dat zichtbaar is voor de ouder. Op het moment dat de video-hometrainer moet zeggen ‘Zag je dat?’ is het moment voorbij en is hij te laat. De ouders hebben het niet gezien en er moet teruggespoeld worden. De kracht van het moment neemt dan af; • bij het terugkijken aandacht geven aan beide ouders. Gesprekstechnisch kan de videohometrainer (om een balans te krijgen in de beurtverdeling) aan de ene ouder vragen of die herkent wat de andere ouder zegt. Het komt wel eens voor dat steeds dezelfde ouder het woord voert. De kunst is om de ‘stille’ ouder voldoende uit te nodigen om toch zijn of haar gedachten te uiten, maar tegelijkertijd te respecteren dat het misschien niet zo’n prater is. Dit betekent aansluiten of afstemmen op de persoon tegenover je. Precies zoals men ook aan de ouders vraagt om zich af te stemmen op het kind. Vaak zie je dit ook terug in de beelden. Ouders voelen zich dan niet gedwongen om iets te doen wat tegen hun natuur in gaat, maar zijn wel op de hoogte van het belang ervan. Zij kunnen dan hun eigen keuzes maken; • een derde persoon die meekijkt, bijvoorbeeld vanuit een andere discipline, ook voldoende gelegenheid geven om een mening in te brengen en mee te denken in het proces. Wanneer diegene dus niet zelf de beurt ‘neemt’, dan zal de video-hometrainer hem uitnodigen, oftewel de beurt ‘geven’. Signaleringsvaardigheden Een video-hometrainer is getraind om ‘met andere ogen’ naar ouder en kind te kijken, met name naar de interactie en het contact. Achterstanden en afwijkingen of tijdelijke stagnatie signaleert hij in een vroeg stadium. Een jeugdverpleegkundige die tevens video-hometrainer is, zal als een ouder voor de reguliere controles met een kind op het consultatiebureau komt, ook kijken naar hoe ouder en kind zich afstemmen. Als een ouder er slecht uitziet, niet tegen het kind praat, niet actief is, het kind niet troost, niet benoemt, niet lacht, niet naar het kind kijkt, (zichzelf) niet benoemt, zal de jeugdverpleegkundige onmiddellijk met ‘video-ogen’ gaan kijken en kijken of er problemen zijn in de afstemming van de ouder op het kind. Als het kind 185


30-09-11 13:51

niet naar de ouder kijkt, apathisch blijft na activering en niet leeftijdsadequaat reageert, zal de jeugdverpleegkundige zijn voelhorens extra uitzetten en ook bewust naar de contactsignalen (die heel vluchtig kunnen zijn) van het kind gaan kijken. De video-hometrainer is zich bewust van de interactie-elementen die van nature aanwezig moeten zijn in het contact tussen ouder en kind en zal het meteen opmerken als die ontbreken. Hij zal de ouders en de ontwikkeling van het kind extra oplettend volgen en indien nodig zal hij snel hulp inschakelen. Tegelijkertijd is dit een valkuil voor de verpleegkundige K-VHT’er, die mogelijk te eenzijdig naar juist deze aspecten kijkt. Communicatievaardigheden De terugkijkgesprekken die de video-hometrainer met de ouders heeft worden regelmatig ook opgenomen op video. Niet alleen de inhoud van de communicatie wordt inzichtelijk, maar ook wordt duidelijk hoe de communicatie verloopt. Dus niet alleen wat er gezegd wordt maar ook hoe het gezegd wordt. Een aantal elementen speelt daarbij een rol: • lichaamstaal. De lichaamstaal van de video-hometrainer is van belang voor de communicatie. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de video-hometrainer zich naar de ouders wendt. Van nature zijn beginnende video-hometrainers geneigd om steeds naar de beelden te kijken. Het is de bedoeling dat de video-hometrainer zich heel bewust naar de ouders toewendt.

Een actieve video-hometrainer let goed op de reacties van de ouder

Alles wat de ouders zeggen, voelen, doen, aangeven, wordt zo door de video-hometrainer opgemerkt. Hij kan daar vervolgens op ingaan, op aansluiten of op inspelen (= ontvangen). De communicatie met de ouders krijgt dan op zo’n manier vorm dat de ouders zich belangrijk en veilig voelen. Dit zijn voorwaarden om zich te kunnen ontwikkelen; • aardig zijn. De video-hometrainer is aardig en zegt aardige dingen over het kind. Dat kan 186


30-09-11 13:51

men tijdens de supervisie op de beelden waarnemen. Ook ouders of kinderen waar men niet direct enthousiast over is, kan men goed helpen zonder te oordelen. Het uitgangspunt is dat ouder en kind het graag goed hebben met elkaar. Dat is voor de video-hometrainer het vertrekpunt in alle situaties; • begrip hebben. De video-hometrainer moet begrip hebben voor de ouders of de situatie waarin zij verkeren, zonder hen zielig te vinden. Ook dit is een element dat uit de beelden blijkt. Er is onmiddellijk te zien of de video-hometrainer te veel meegaat in het gevoel van de ouders (supplementair). Hij kan dat meteen herstellen door de volgende keer tegenwicht te geven of de andere kant te belichten (complementair); • aanvoelen. Voor ouders is het bijzonder prettig als de video-hometrainer snel aanvoelt wat de ouder duidelijk wil maken. Sommige ouders vinden het moeilijk om dingen onder woorden te brengen of zijn verbaal wat zwakker. Bij de terugkijkgesprekken in de ontvangstbevestigingen die de video-hometrainer geeft is duidelijk te zien dat hij de ouder aanvoelt. Kerntaak van de video-hometrainer is in de communicatie aan te sluiten bij de ouders wat betreft niveau, gevoel en oplossingen. Daarvoor moet de video-hometrainer aanvoelen wat de ouder nodig heeft; • respect. De video-hometrainer heeft respect voor de cultuur van de ouders. Hij voegt zich naar de regels van het huis. Soms is dit voor een verpleegkundige heel moeilijk. bijvoorbeeld bij speengebruik. Wanneer een tweejarige nog met een speen rondloopt, zal het ‘verpleegkundig hart’ van de video-hometrainer zeggen dat hij de moeder duidelijk moet maken dat dit een verkeerde gewoonte is. De video-hometrainer legt echter het accent op de interactie, de taalontwikkeling van het kind en het belang van taal aanbieden aan het kindje. Wanneer de ouders inzien dat hun kind moet en wil gaan praten om zich goed te kunnen ontwikkelen, zullen ze zelf gaan inzien dat de speen eruit moet. Dit werkt veel krachtiger dan het advies van een ‘vreemde’, omdat het nu een keus van de ouders zelf is.

5.2.2 De rol en de positie van de video-hometrainer in de organisatie De rol en positie van de video-hometrainer zijn geaccepteerd binnen de JGZ. K-VHT wordt gezien als een geschikte methode om kortdurende begeleiding te bieden aan ouders met opvoedingsvragen en/of problemen. Het wordt gezien als een van de vele manieren om ouders te ondersteunen. Het past in het gemeentelijk palet van pedagogische hulp, dat is verankerd in de Wmo. De methodiek heeft inmiddels een plek weten te veroveren in het beleid van veel JGZ-organisaties. De video-hometrainer heeft inmiddels een gerespecteerde positie. Wel blijft het nog steeds van belang om collega-JGZ-verpleegkundigen en consultatiebureauartsen op 187


30-09-11 13:51

de hoogte te houden van de ontwikkelingen, van de indicaties voor K-VHT en voorlichting en terugkoppelingen te geven na afsluiting van K-VHT. Als ambassadeur van K-VHT geeft de verpleegkundige periodiek (bijvoorbeeld een keer per jaar) met behulp van beelden voorlichting aan collega’s. Kinderen worden na afsluiting van K-VHT overgedragen aan de ‘eigen’ jeugdverpleegkundige. Vaak worden hierbij (met toestemming van de ouders) de effecten getoond en soms gaat de ‘eigen’ verpleegkundige bij de afsluiting of follow-up mee naar het gezin. Voordat de organisatie ertoe overgaat K-VHT in de JGZ in te voeren, heeft het management zijn achterliggende visie van K-VHT geëxpliciteerd en voor de beleidsmatige inbedding zorg gedragen. De inhoudelijke keuze voor deze methodiek is een eerste vereiste. Daarnaast moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan om de invoering op een effectieve wijze vorm te geven en de kwaliteit van de uitvoering te bewaken. Deze randvoorwaarden zijn: • Het management stemt in met de voorwaarden die verbonden zijn aan de opleiding, certificering en de verlenging van het K-VHT-certificaat. • Er moeten voldoende formatie-uren ter beschikking staan voor de verpleegkundige om te kunnen voldoen aan de opleidingseisen. • Aanbevolen wordt om per duizend geboortes op jaarbasis een video-hometrainer te laten opleiden, met een minimum van drie hometrainers, zodat er een draagvlak gecreëerd kan worden binnen de teams. • Per K-VHT-contact in het gezin (dus niet per aanmelding) moet men ongeveer rekenen op drie uur tijdsinvestering. Bij acht contacten wordt dat dus 24 uur in totaal. • Aanbevolen wordt dat de kandidaat-video-hometrainers tijdens de opleiding per week voor minimaal acht uren vrijgesteld zijn om bezig te kunnen zijn met K-VHT-activiteiten. Daaronder vallen de contacten met de gezinnen, de reistijden, het voorbereiden van de videosessies in de gezinnen en de supervisie. Na de opleidingstijd kan dit teruggebracht worden naar zes uren per week. De video-hometrainer werkt dan steeds met minstens twee gezinnen tegelijkertijd. • Van de kandidaat wordt een actieve inbreng verwacht tijdens de supervisies. • De kandidaat beschikt over een digitale camcorder en voldoende bandjes of disks (in verband met de privacy mag er niet meer dan één gezin per cassette of disk worden opgenomen). • De kandidaat moet kunnen beschikken over een aantal voorlichtingsvideo’s en/of -dvd’s. • De kandidaat moet bereid zijn flexibele werktijden te hanteren. • De kandidaat moet eigen vervoer ter beschikking hebben. 188


30-09-11 13:51

5.3 De opleiding tot kortdurende video-hometrainer De opleiding tot video-hometrainer voor de kortdurende variant wordt aangeboden door de AIT. Wanneer een afdeling Jeugdgezondheidszorg K-VHT wil invoeren, start men altijd met een algemene voorlichting voor alle managers en consultatiebureauteams, zodat iedereen bekend is met de methode, de doelstellingen en de uitgangspunten. Dit kan door middel van een eenmalige voorlichting. De verpleegkundigen die interesse hebben in K-VHT kunnen zich hierna aanmelden, waarna een uitgebreide intake en selectie plaatsvindt. Als de organisatie aan alle randvoorwaarden voldoet, heeft de basisopleiding tot video-hometrainer een goede kans van slagen en kunnen ook de implementatie van de methode binnen de organisatie (indicatiestelling, diagnostiek, afstemming ten opzichte van andere werksoorten, trajectbegeleiding, selectiecriteria van de hometrainers, follow-up enzovoort) en de kwali teitsbewaking van de video-hometraining na de basisopleiding met succes verlopen. In figuur 11 is de aanmeldingsprocedure van organisaties voor K-VHT in schema gezet.

5.3.1 Het opleidingstraject (kort samengevat) In deze paragraaf geven we beknopt weer wat de opleiding tot video-hometrainer inhoudt. Voor verdere en uitvoerige informatie kan men terecht bij de AIT, te bereiken via de website, www.aitnl.org. Er is ten behoeve van de opleiding een opleidingsklapper beschikbaar waar alle informatie over de opleiding in te vinden is. Algemene voorlichting Het opleidingstraject start met een algemene voorlichting over video-hometraining voor het hele JGZ team. Deze algemene voorlichting kan bestaan uit één bijeenkomst van twee à drie uur. Er wordt informatie en voorlichting gegeven over basiscommunicatie en lichaamstaal van baby’s en peuters in contact met hun ouders. De doelstellingen zijn: • Het team maakt kennis met basiscommunicatie. • Het team maakt kennis met de uitgangspunten van K-VHT. • Het team maakt kennis met de werkwijze van K-VHT. • Het team maakt kennis met de indicaties van K-VHT.

189


30-09-11 13:51

Figuur 11 Aanmeldingsprocedure voor K-VHT Het team of een lid van het team heeft het verzoek ingediend om K-VHT als begeleidingsmethodiek in te voeren in de JGZ

Er is door de beleidsmakers een beleidskeuze gemaakt om te gaan werken met K-VHT

Men wordt verzocht te solliciteren

Screening door de AIT, na een eventuele voorselectie door eigen organisatie

Aanbeveling door de AIT

Voorlichtings- of themamiddag over K-VHT vanuit de AIT

Beleidsnotitie en -keuze worden gemaakt

Men wordt verzocht te solliciteren

Screening door de AIT, na een eventuele voorselectie door eigen organisatie

Start K-VHT

Aanbeveling door de AIT

190


30-09-11 13:51

Aan de hand van voorbeelden op film wordt uitleg gegeven over de principes van K-VHT en over de manier waarop ouders worden geïnformeerd en begeleid. Er kan gebruikgemaakt worden van producties van de Stichting Lichaamstaal en/of van eigen recent materiaal. Er wordt een reader uitgereikt met beknopte informatie en achtergrondliteratuur, die te gebruiken is als naslagwerk. De voorlichtingsbijeenkomst wordt gegeven door een erkend AIT-opleider of een ervaren video-hometrainer. Introductiebijeenkomst De opleiding start met een introductiebijeenkomst. De kandidaten en de supervisor komen bij elkaar om kennis te maken en om voorbereid te worden op het gaan uitvoeren van de videohometraining. Op die bijeenkomst wordt de opleidingsklapper K-VHT, uitgereikt en nemen de kandidaten door middel van videoproducties kennis van: • de basiscommunicatie; • de werkwijze van K-VHT. Daarnaast krijgen de kandidaten informatie over: • de structuur van de opleiding en de supervisie.; • indicaties en contra-indicaties met betrekking tot K-VHT; • selectie en werving van gezinnen die in aanmerking komen voor K-VHT; • registratie- en follow-upprocedure; • het gebruik en de aanschaf van de videocamcorder, dvd-speler/-recorder, tv en andere audiovisuele apparatuur. Tijdens de periode van de introductiebijeenkomsten hebben de kandidaten in principe een aantal gezinnen (of die van collega’s) gevonden, die in aanmerking komen voor K-VHT. De basisopleiding De basisopleiding is een in-serviceopleiding verzorgd door de AIT. Tijdens de basisopleiding geeft de video-hometrainer er blijk van om op basis van contactprincipes en het gebruik van de video, een aantal gezinnen te kunnen helpen (weer) zelfstandig te functioneren. Hoewel gesproken wordt van een gemiddelde opleidingsduur van één jaar, kan de opleiding in de praktijk korter of langer duren, afhankelijk van factoren als: • de moeilijkheidscategorie van de gezinnen; • het aantal gezinnen; • de aanleg en/of ervaring van de hometrainer. 191


30-09-11 13:51

In elk geval bepaalt de opleider, in overleg met zijn supervisor en de kandidaat-hometrainer, wanneer het certificeringsmoment is aangebroken. De opleiding bestaat uit twintig bijeenkomsten, supervisies genoemd. Degene die in opleiding is wordt supervisant genoemd en degene die de opleiding geeft is de supervisor of opleider. In principe is er elke veertien dagen een supervisie, bij voorkeur op een vaste dag en tijd. De duur van de supervisie is afhankelijk van het aantal deelnemers, zie tabel 12. Tabel 12 Aantal deelnemers en duur supervisiebijeenkomsten 1 Deelnemer =

1 uur

supervisie in de 14 dagen

2 Deelnemers =

1½ uur


3 Deelnemers =

2 uur


4 Deelnemers =

2½ uur


5 Deelnemers =

3 uur


Het maximale aantal deelnemers aan een supervisiebijeenkomst is vijf. Bij zes deelnemers worden twee groepen van drie deelnemers gevormd. De supervisies vinden plaats op een JGZlocatie in een aparte rustige ruimte. De tijden worden steeds in onderling overleg afgesproken. In elke supervisie brengt een supervisant videomateriaal in. Dit is het werkmateriaal. Aan de hand van de ingebrachte videobeelden leert men de principes van de basiscommunicatie te herkennen en zelf te hanteren, de interactietermen te gebruiken, op microniveau naar contact kijken en het helpende oudergesprek te voeren. Daarnaast krijgt men aanvullende kennis en knowhow aangereikt over sociaal-emotionele problematiek bij het jonge kind. De bedoeling van de supervisie is dat de supervisanten in toenemende mate zelfstandig contactprincipes kunnen herkennen en benoemen, deze zelf kunnen toepassen en er met behulp van video mee kunnen werken, met als doel de ouders te helpen volgens de methodiek. Elke videohometrainer in opleiding maakt vaste, tweewekelijkse afspraken met de opleider. De praktijk leert dat veel JGZ-verpleegkundigen het prettig vinden om met de collega’s, die ook in opleiding zijn, mee te kijken. Supervisie kan dus individueel zijn, maar ook gezamenlijk. In totaal worden er ongeveer twintig uren supervisie per persoon gegeven, verdeeld in drie fases. De eerste fase De eerste fase bestaat uit vijf supervisies, die eens in de veertien dagen plaatsvinden. Daarbij geldt: • Een supervisant heeft altijd een inbreng aan de hand van videomateriaal. • Alle video-opnames van ouder en kind worden binnen de supervisie besproken. 192


30-09-11 13:51

• D e supervisant heeft kennis genomen van de theorie die in de supervisies aan de orde kwam en kan aan het einde van de eerste fase: - de contactprincipes herkennen en benoemen; - het communicatiepatroon beschrijven en fragmenten uitkiezen die de mogelijkheden bevatten om positieve ontwikkeling op gang te brengen en/of te ondersteunen en de ouders te activeren; - aangeven welke aanvullende informatie hij aan de ouders kan geven naar aanleiding van de gekozen videofragmenten. • Na de eerste vijf supervisies wordt samen met de opleider bekeken of de stap gezet kan worden naar opnames maken van het terugkijken met de ouders. De tweede fase De tweede fase bestaat uit tien supervisies, over het algemeen eens in de veertien dagen. Daarbij geldt: • Een supervisant heeft altijd een inbreng aan de hand van videomateriaal. • Binnen supervisie 6 tot en met 10 worden alle video-opnames van ouder en kind en alle terugkijkgesprekken besproken. • Binnen supervisie 11 tot en met 15 wordt 50 procent van de video-opnames van ouder en kind en de terugkijkgesprekken besproken. De andere 50 procent wordt zelfstandig uitgevoerd en alleen bij vragen of onduidelijkheden nog teruggekoppeld tijdens de supervisies. • De kandidaat-video-hometrainer maakt nu regelmatig opnames van het terugkijken; in deze fase van de opleiding komen de vaardigheden die nodig zijn bij het terugkijken expliciet aan de orde. • Alle afsluitende video-opnames worden nog in de supervisies besproken. • De kandidaat-video-hometrainer heeft kennis genomen van theorie die tijdens de supervisie behandeld is en kan aan het einde van de tweede fase: - zelf de basiscommunicatie toepassen in zijn contact met de ouders; - laten zien dat hij zich kan oriënteren op de ontwikkeling en positieve krachten van ouders; - zelfstandig formuleren wat de hulpvragen en aandachtspunten van de ouders zijn en eventuele ontwikkeling van ouders zichtbaar maken. Tussenevaluatie Halverwege de opleiding, dus in de tiende of de elfde supervisie, vindt de tussentijdse evaluatie plaats. Bij deze evaluatie zijn de video-hometrainers in opleiding, de opleider, een AITvertegenwoordiger, en de leidinggevende/manager en/of projectleider van de JGZ aanwezig. 193


30-09-11 13:51

Tijdens deze evaluatie wordt geselecteerd, recent materiaal gepresenteerd, waarin punten uit de eerste en tweede fase belicht worden. Daarnaast komen aanbevelingen en aandachtspunten voor de verdere voortgang van de opleiding en de implementatie in de organisatie aan de orde, zoals: • Hoe is K-VHT ontvangen in de organisatie? • Worden er kinderen en ouders voor K-VHT aangemeld door collega’s? • Hoe vindt de overdracht plaats? • Wordt er voor de K-VHT’er voldoende ruimte gecreëerd om met de ouders terug te kijken? • Is er in de teams voldoende kennis over K-VHT? Knelpunten en aandachtspunten voor de tweede helft van de opleiding worden besproken en er worden concrete afspraken gemaakt over het vervolg en de implementatie. In de tussenevaluatie is er ook aandacht voor de volgende aspecten van het opleidingsproces: • individuele evaluatie over het opleidingsproces • inhoud van de opleiding • structuur van de opleiding • rol van de opleider. De derde fase De derde fase bestaat weer uit vijf supervisies, eens in de veertien dagen, waarbij iedere supervisant elke supervisie inbreng verzorgt aan de hand van videomateriaal. Daarbij geldt nu: • Alleen die video-opnames worden nog besproken waar vragen of opmerkingen over zijn. De meeste begeleidingen worden zelfstandig uitgevoerd. • Voor afsluiting van een video-hometraining wordt overleg gepleegd met de opleider, eventueel nog aan de hand van beeldmateriaal. • De video-hometrainer werkt toe naar een certificering en is bezig met implementatieactiviteiten in de organisatie. • De video-hometrainer in opleiding heeft kennis genomen van theorie, behandeld in de supervisie en kan aan het einde van de derde fase: - zelf de basiscommunicatie toepassen in zijn contact met de ouders; - laten zien dat hij zich kan oriënteren op de ontwikkeling en positieve krachten van ouders; - zelfstandig formuleren wat de hulpvragen, aandachtspunten en krachten van de ouders zijn; - zelfstandig een totale begeleiding uitvoeren; - samenwerking met de eerstelijnsinstellingen realiseren. 194


30-09-11 13:51

Opleiding tot instellingssupervisor Na het behalen van het certificaat ‘K-VHT voor de werksoort JGZ’ en een à twee jaar ervaring als video-hometrainer bestaat de mogelijkheid om een aanvullende opleiding te volgen voor instellingssupervisor. Wanneer er meerdere video-hometrainers opgeleid gaan worden, kan de organisatie besluiten om een eigen instellingssupervisor op te leiden. Er kan voor worden gekozen om een van de video-hometrainers een vervolgopleiding tot instellingssupervisor te laten doorlopen. De opleidingsdeskundigheid is dan in huis en kan worden ingezet om nieuwe mensen op te leiden en te werken aan de verdere implementatie van de methodiek in de JGZ. De instellingssupervisor dient ten behoeve van de K-VHT uitvoeringsoverstijgende kwaliteiten te hebben. Niet alle video-hometrainers in de JGZ kunnen deze rol vervullen. De instelling draagt een of meer personen voor aan AIT. AIT bewaakt de screening voor de selectie van een instellingssupervisor. De instellingsupervisor kan zelfstandig nieuwe mensen opleiden en wordt de contactpersoon van de JGZ-organisatie voor de AIT. Als er in de instelling reeds een, aan AIT verbonden, supervisor aanwezig is, lijkt het vanzelfsprekend dat deze de rol vervult van supervisor en opleider voor de video-hometrainers in de JGZ. De opleiding tot instellingssupervisor bestaat uit tien supervisies door een AIT-opleidingscoördinator. De instellingssupervisor kan alleen opgeleid worden als hij tegelijkertijd minstens twee nieuwe mensen op gaat leiden. De instellingssupervisor werkt volgens de handleiding. Nu worden ook de supervisies op video opgenomen. De instellingssupervisor brengt elke supervisie video-opnames in van zijn supervisies met de video-hometrainers. De supervisiestructuur die gevolgd wordt is identiek aan de structuur tijdens de basisopleiding (zie paragraaf 3.1.2, ‘Richtlijnen bij de supervisie’). Punten waar tijdens de opleiding extra aandacht voor zal zijn: • de video als informatiebron bij de professionalisering van de beroepsgroep; • een activerende werkwijze in de begeleiding; • de basiscommunicatie als referentiekader; • begeleiden van de implementatie met betrekking tot verdere invoering van K-VHT.

5.3.2 Certificering en registratie in databank Beide opleidingen worden afgesloten met een certificering. In de volgende paragrafen gaan we nader in op certificering voor video-hometrainers K-VHT, certificering voor instellingssupervisors K-VHT en registratie in de landelijke databank.

195


30-09-11 13:51

Certificering voor video-hometrainers K-VHT Aan het einde van de basisopleiding, dus gemiddeld na een à anderhalf jaar, volgt een moment waarop vastgesteld wordt of de kandidaat-video-hometrainer in aanmerking komt voor het certificaat ‘K-VHT voor de werksoort JGZ’. De beoordeling of er tot certificering kan worden overgegaan wordt gedaan door de (instellings)opleider, na overleg met en onder verantwoordelijkheid van de AIT. De certificering vindt plaats aan het einde van de opleiding en wordt georganiseerd door de video-hometrainers zelf. De certificering is geen diploma-uitreiking of een beoordelingsmoment. Iedereen krijgt het certificaat, indien voldaan is aan de criteria. Bij onvoldoende geschiktheid of wanneer niet aan de criteria is voldaan, is dat van tevoren met de opleider besproken en wordt niet overgegaan tot certificering. Tijdens de certificering wordt gekeken naar: • beeld-voor-beeldanalyse • diagnostiek • in gang zetten en ondersteunen van positieve ontwikkeling • zelf benutten van de basiscommunicatie • rapportage • samenwerking met betrokken instanties. De certificering is niet alleen bedoeld als afsluiting van het opleidingsjaar, maar is tevens een moment waarbij gekeken wordt naar de implementatie, het effect en de kwaliteit. Het is een moment waarop aan collega’s, beleidsmedewerkers, management enzovoort een presentatie gegeven wordt van wat er tijdens het opleidingsjaar gebeurd is. Meestal is de certificering een ‘feestelijk’ moment, waarop de video-hometrainers aan de hand van videobeelden laten zien wat K-VHT precies inhoudt en wat de bereikte resultaten zijn. Aanwezig zijn in ieder geval de (instellings)supervisor, een AIT-gecommitteerde, een leiding gevende van de afdeling en verder genodigden en andere belangstellenden. De presentatie is een weergave van hetgeen in het opleidingsjaar aan de orde kwam en geeft blijk van kennis van de achterliggende theorie van K-VHT. Aan het einde van de certificering ontvangt de kandidaat zijn certificaat en een registratieformulier voor opname in de certificeringsbank van de AIT. Eindtermen De certificering vindt plaats aan de hand van een aantal kwalitatieve en kwantitatieve eindtermen. 196


30-09-11 13:51

Kwalitatieve eindtermen

Om in aanmerking te komen voor het certificaat moet de kandidaat aan een aantal inhoudelijke criteria voldoen. Thematisch geordend zijn dit: • Activeren De kandidaat is in staat: - een beeld-voor-beeldinteractieanalyse van de video-opnames te maken - de interactietaal te hanteren, zodanig dat deze afgestemd is en begrijpelijk voor ouders - videofragmenten te selecteren, gekoppeld aan de hulpvraag van de ouders - de beelden activerend terug te laten zien aan de ouders - de informatie zodanig aan te bieden dat ouders deze als ondersteunend ervaren. • Empowerment De kandidaat is in staat: - leiding te geven aan de basiscommunicatie tussen ouders en hun kind - de ouders te helpen de aangeboden beelden te ontvangen en te verwerken met de daarbij behorende informatie - zich te richten op de ‘gezonde’ contactmomenten zonder de problemen en de risico’s uit het oog te verliezen • Eigen basiscommunicatie De kandidaat is in staat de principes van de basiscommunicatie in gesprek met de ouders zelf toe te passen. Tijdens de terugkijkgesprekken is in beeld dat de kandidaat minstens vijf van de volgende principes adequaat toepast: - ontvangstbevestiging geven - beurt verdelen tussen de ouders - ouders activeren zelf inbreng te hebben - zelf de laatste beurt nemen - geslaagde momenten terug laten zien - groei van de ouders spiegelen - oplossingsgericht denken - in de ja-reeks blijven - leiding over het gesprek houden. • Attitude De kandidaat heeft een helpende attitude, waarbij hij zich afvraagt wat de behoefte van de ouder op dat moment is en daar de informatie op weet af te stemmen. De kandidaat laat tijdens de terugkijkgesprekken door beelden zien dat hij voldoet aan minimaal drie van de volgende criteria: 197


30-09-11 13:51

- gevoelig zijn voor initiatieven van de ouders - mee kunnen genieten van plezierige momenten - informatie kunnen geven in plaats van adviseren (intonatie en formulering) - gevoelig zijn voor eigen deskundigheid, verantwoordelijkheden, wensen en behoeften van ouders (afstemmen) - met verschillende culturen, karakters en achtergronden van ouders kunnen omgaan. • Zelfstandigheid De kandidaat kan zelfstandig een video-hometraining uitvoeren, en kan voldoende inschatten wanneer een (complexe) situatie overleg en/of supervisie met collega’s of supervisor nodig heeft. • Presentaties De kandidaat kan een presentatie over K-VHT verzorgen aan derden. Tijdens deze presentatie geeft hij blijk van zijn kennis en kunde op het gebied van K-VHT door kernachtig gebruik van beelden en interactietaal en het uiteenzetten van de inhoud van een K-VHTbegeleiding. • Instructiemateriaal De kandidaat is in staat: - het bestaande videovoorlichtings- en instructiemateriaal adequaat te gebruiken en in te zetten - uit de verstrekte literatuur en achtergrondinformatie kennis te verwerven - de formulieren op de juiste wijze te gebruiken. Kwantitatieve eindtermen

De kwantitatieve eindtermen bevatten de verplichte activiteiten en de frequentie ervan, waaraan de kandidaat moet voldoen om in aanmerking te komen voor certificering: • Aantal K-VHT-begeleidingen De kandidaat heeft minimaal twintig keer een inbreng gehad in de supervisie. Hij heeft acht tot tien gezinnen geholpen met K-VHT. De inbreng kan verdeeld zijn over de twintig supervisies, dus een keer geen inbreng betekent een volgende keer twee inbrengen. Een inbreng kan een video-opname van het contact tussen ouder en kind zijn, of een video-opname van een review met ouder(s). • Resultaten Het aantal ouders dat naar tevredenheid wordt geholpen wordt gemeten. Na afronding krijgen de ouders een korte vragenlijst over hun bevindingen. Deze vragenlijsten geven een indruk van de tevredenheid over de methode én over de persoon die de ouders begeleid heeft. 198


30-09-11 13:51

Wanneer het gaat om preventie zijn de resultaten moeilijk te meten. Als norm wordt aangehouden dat 75 procent tevreden ouders bij afsluiting van de K-VHT voldoende basis geeft voor de kwalificatie K-VHT’er. • Presentaties De kandidaat heeft tijdens het opleidingsjaar minimaal 1 maal een presentatie verzorgd. Dit kan zijn voor de mensen uit het eigen team, voor derden zoals (groepen) verwijzers, of externe voorlichting tijdens studieochtenden et cetera. • Videobeelden en verslagen De kandidaat geeft tijdens certificering blijk van zijn kunde op het gebied van het werken met de contactprincipes aan de hand van de videobeelden. Dit doet hij door een presentatie te geven en eventueel met schriftelijk materiaal van de verslaglegging. De videobeelden zijn door de kandidaat uit het opleidingsmateriaal geselecteerd en bij elkaar gezet. Dit is de certificeringsmontage oftewel het beeldverslag. Deze certificeringsmontage geeft een afspiegeling van de doelgroep en de problematiek waarmee gewerkt is en het leerproces van de kandidaat zelf. • Aanwezigheid De kandidaat was op minstens 80 procent van de supervisiebijeenkomsten aanwezig. Dit betekent dat van de twintig supervisies er minimaal zestien bezocht moeten zijn, waarbij de kandidaat een actieve inbreng had. Het certificaat is geen diploma. Het blijft drie jaar geldig en men komt in aanmerking voor verlenging als voldaan is aan de hercertificeringsvoorwaarden. Certificering voor instellingssupervisor K-VHT Aan het einde van de opleiding tot instellingssupervisor, dus gemiddeld na een heel jaar, volgt een beoordelingsmoment waarop vastgesteld wordt of de kandidaat-supervisor K-VHT in aanmerking komt voor het certificaat ‘Instellingssupervisor K-VHT voor de werksoort JGZ’. De certificeringscriteria voor instellingssupervisor zijn: • De kandidaat heeft minimaal twee kandidaat-K-VHT’ers opgeleid. • 75 procent van de ouders die de kandidaat heeft begeleid is tevreden over de begeleiding. • De kandidaat voldoet aan de certificeringscriteria. • De kandidaat heeft minimaal één presentatie gegeven binnen of buiten de eigen organisatie. • De kandidaat heeft zich aantoonbaar met implementatieactiviteiten beziggehouden.

199


30-09-11 13:51

De beoordeling of er tot certificering kan worden overgegaan wordt gedaan door de AITopleider. De certificering zelf vindt plaats tijdens een speciaal voor die gelegenheid vastgesteld moment, waarop in ieder geval aanwezig zijn: • de opgeleide video-hometrainers • de kandidaat-supervisor • de opleider van de kandidaat • een AIT-gecommitteerde • een leidinggevende of directeur van de instelling waartoe de kandidaat behoort. In de praktijk zal de certificering van de instellingssupervisor vaak samenvallen met de certificering van de nieuw opgeleide video-hometrainers. Ook dit certificaat blijft drie jaar geldig. Men komt in aanmerking voor verlenging als voldaan is aan de hercertificeringsvoorwaarden vastgelegd in de notitie Hercertificering instellingssupervisor K-VHT. Registratie als video-hometrainers of supervisor De gekwalificeerde video-hometrainers en instellingssupervisors worden opgenomen in een landelijke databank en zijn daarmee geregistreerd als erkend video-hometrainer en supervisor. Na drie jaar wordt het certificaat verlengd, mits de video-hometrainers en supervisors voldoen aan de kwantitatieve en kwalitatieve criteria en meedoen in het nascholingsprogramma ten behoeve van het kwaliteitsbewakingssysteem van de AIT. Na registratie van het certificaat of de verlenging ontvangt de K-VHT’er automatisch vanuit het landelijk bureau van AIT gedurende de drie daaropvolgende jaren de nieuwsbrief Communicatief en uitnodigingen voor de landelijke studiedagen. De K-VHT’er participeren in een passende intervisiekring en/ of WOK en kunnen bij de AIT, indien nodig of gewenst, supervisie aanvragen.

5.3.3 Nascholing Na het verkrijgen van het certificaat ‘Video-hometrainer K-VHT JGZ’ of het certificaat ‘Supervisor K-VHT JGZ’ houdt de ontwikkeling van de hometrainer niet op: naarmate hij meer ervaring krijgt in het helpen op basis van contactprincipes, worden de toepassingsmogelijkheden voor deze video-hometrainer breder. De opleiding is geen cursus die afgesloten wordt met een diploma, maar een in-servicetraining binnen de JGZ-organisatie, gevolgd door een continue vorm van nascholing, ontwikkeling en kwaliteitszorg. De hercertificering moet gezien worden in het licht van deze kwaliteitszorg. Wil men de kwaliteit van de K-VHT bewaken, dan heeft men met de kwaliteit van de supervisor te maken, maar 200


30-09-11 13:51

ook met de mogelijkheden die de instelling de video-hometrainers biedt om deze kwaliteit te leveren. Het certificeren is daarmee een evaluatiemoment van zowel het supervisorschap, de video-hometrainers, als de instelling. De ervaring heeft geleerd dat het nodig is dat elke video-hometrainer en elke supervisor zijn vaardigheid op ‘peil’ houdt en nieuwe ontwikkelingen volgt. Wanneer is aangetoond dat de video-hometrainer en de instellingssupervisor aan de criteria voldoen, hetgeen vanzelf gebeurt als zij het nascholingsprogramma volgen, wordt na drie jaar het certificaat verlengd. Vaak vormen de supervisies en de deelname aan de WOK’s die in het kader van de nascholing gegeven worden de aanzet om verder te denken over videohometraining en implementatie, op alle vier niveaus: 1. Op het werkinhoudelijke niveau van de video-hometrainer: nog te ontwikkelen individuele werkdoelen. 2. Op het niveau van de supervisor: nog te ontwikkelen individuele werkdoelen en interne implementatiezaken (zoals uitbreiding en verspreiding). 3. Op het niveau van de instelling: nog te regelen interne implementatiezaken, waaronder de beleidsmatige en organisatorische inbedding. 4. Op het niveau van de regio: samenwerkings- en afstemmingsafspraken tussen de instellingen. Werkontwikkelingskringen In elke regio in Nederland waarin een aantal organisaties met K-VHT werkt, initieert het landelijk steunpunt (AIT) ten behoeve van deze samenwerking de zogeheten werkontwikkelingskringen (WOK’s). Het doel van deze overlegvorm is tweeledig. Er vindt een inhoudelijke uitwisseling plaats met beeldmateriaal en er vindt organisatorische afstemming plaats. Verwijscriteria en procedures kunnen worden doorgenomen en/of geëvalueerd op hun effect. (Komen ouders ook terecht op de plek waarnaar verwezen zijn en was dit een terechte verwijzing?) Zulk overleg geeft unieke mogelijkheden om de hulp aan gezinnen met K-VHT goed op elkaar af te stemmen, zodat ouders zo snel en zo efficiënt mogelijk geholpen kunnen worden. Dit kan alleen maar als er een methodische overeenstemming is tussen de verschillende hulpverlenende organisaties.

5.4 Implementatie De implementatie kan pas echt vorm krijgen als de instelling de beschikking heeft over deskundige supervisors die de eigen werkers kunnen begeleiden. Via een ‘kwaliteitsbewakingsprogramma’ in de vorm van nascholingen door de AIT wordt de 201


30-09-11 13:51

kwaliteit van de K-VHT gewaarborgd. Dit systeem houdt in dat er na de opleidingsperiode afspraken worden gemaakt voor: • nascholingen van de supervisor • implementatiekwesties • intersectorale samenwerking • regionale werkontwikkelingskringen (WOK’s). Met de supervisieladder en het kwaliteitsbewakingsprogramma heeft AIT een getrapt systeem van kwaliteitszorg van de landelijke coördinatie naar de opleiderskring en via de instellingssupervisors uit de regio’s naar de uitvoerende K-VHT’ers. Bij de certificering is altijd de beleidsfunctionaris aanwezig, omdat de implementatie binnen de organisatie aan de orde kan komen, ook wat betreft activiteiten in het kader van de intersectorale samenwerking. Het advies is om na certificering een beleidswerkgroep samen te stellen, waarin een beleids-/stafmedewerker, een manager, een video-hometrainer en een instellingsopleider zit. Deze werkgroep volgt het proces binnen de organisatie, grijpt in bij wachtlijsten, en zorgt voor zaken als het jaarverslag. De werkgroep heeft de taak om het proces van K-VHT in de organisatie te begeleiden en te bewaken. Men kan daarbij denken aan: • het aantal verwijzingen volgen en in kaart brengen • K-VHT warm houden in de organisatie • de wachtlijsten beheren • kwartaalrapportages maken en verwerken • een jaarverslag maken, zowel kwantitatief als kwalitatief • de evaluaties van de ouders verwerken. De organisatie is betrokken bij de regiovorming van K-VHT en de ontwikkeling van een soepel doorverwijzingssysteem met alle werksoorten uit de eerste- en tweedelijnsjeugdhulpverlening en eerste- en tweedelijnsgezondheidszorg. Vaak wordt de certificering gezien als de afsluiting van de opleiding voor de K-VHT’er, maar het is ook een implementatiemoment én een evaluatiemoment voor de instelling.

5.4.1 Wat wordt er van de organisatie verwacht? De instelling kan op het moment dat er met de opleiding begonnen wordt K-VHT aanbieden aan haar cliënten. De video-hometrainers in opleiding staan immers onder continue super202


30-09-11 13:51

visie van de opleider die de kwaliteit van de hulp bewaakt. Nadat een organisatie gecertificeerde video-hometrainers heeft, kan zij officieel zelfstandig video-hometraining aanbieden. Voor cliënten maakt dat geen verschil, voor de instelling wel, omdat de video-hometrainers nu gecertificeerd zijn. Instellingen die met K-VHT (gaan) werken hebben te maken met een aantal zaken die vanuit de organisatie geregeld moeten worden: de jeugdverpleegkundigen moeten gefaciliteerd worden, er moeten werkafspraken gemaakt worden, er moet tijd vrijgemaakt worden, er moeten materialen aangeschaft worden en het moet op de begroting gezet worden. Materialen Elke video-hometrainer heeft een eigen camera nodig en een tv of een laptop, waarop de opnames afgespeeld kunnen worden. Op het consultatiebureau waar de verpleegkundige werkt moet dus een tv staan. In verband met de privacy van de cliënten heeft de video-hometrainer heeft voor elk gezin een apart bandje/schijfje nodig. Om de terugkijkgesprekken op te kunnen nemen heeft de video-hometrainer ook voldoende bandjes/schijfjes nodig. Wanneer er gewerkt gaat worden met beeldverslagen die op de computer bewerkt zijn, is het belangrijk dat er ook een laptop beschikbaar is. Er dient jaarlijks een budget begroot te worden om afgeschreven materialen te kunnen vervangen. Soms worden de ouders op het consultatiebureau uitgenodigd om de terugkijkgesprekken te voeren. Dan moet er de benodigde apparatuur op het consultatiebureau aanwezig zijn. Werkafspraken De video-hometrainer werkt niet alleen met zijn eigen cliënten. Ook de cliënten van collega’s worden doorverwezen. Dit betekent dat alle collega’s op de hoogte moeten zijn van de ontwikkelingen en afspraken. Dit vergt intern duidelijke communicatie. Alle formulieren (zie bijlagen) moeten werkbaar zijn en duidelijk. Daarvoor zijn er werkafspraken nodig over de in te vullen formulieren, zodat de registratie helder en duidelijk blijft. Werktijd Elke video-hometrainer heeft een dienstverband van minimaal 50 procent om de continuïteit van de begeleiding te kunnen waarborgen. Er moet immers elke week ruimte en tijd beschikbaar zijn gedurende een aaneengesloten periode van zes weken tot drie maanden om de gezinnen te kunnen begeleiden. Daarnaast heeft elke video-hometrainer tijd nodig om: • naar de ouders toe te reizen • in het gezin door te brengen 203


30-09-11 13:51

• • • • •

e interactieanalyses te maken d met de ouders terug te kijken supervisies/intervisies te volgen werkontwikkelingskringen te volgen landelijke studiedagen te volgen.

Totaal vergt een K-VHT ongeveer 24 uur tijd van de video-hometrainer, verdeeld dus over zes weken tot drie maanden. Wanneer een video-hometrainer ongeveer zes uur per week beschikbaar heeft kan hij twee gezinnen tegelijk begeleiden. Het is belangrijk dat de organisatie deze tijd incalculeert in het takenpakket van de jeugdverpleegkundige.

5.4.2 De JGZ als uitvoerder van K-VHT K-VHT wordt door de jeugdverpleegkundige uitgevoerd. In deze paragraaf gaan we in op de taken van de JGZ en de positie van K-VHT daarbinnen. Daarnaast lichten we de samenwerking met tweedelijnszorg toe. Taken van de JGZ De JGZ in Nederland heeft een wettelijke en preventieve taak die is omschreven in de Wpg (Wet publieke gezondheid). De taken zijn opgenomen in het Basistakenpakket JGZ en bevatten productgroepen in een uniform deel en in een maatwerkdeel. De producten uit het uniforme deel worden aan alle kinderen en jeugdigen van 0 tot 19 jaar aangeboden. Het maatwerkdeel is bestemd voor specifieke vragen en is afhankelijk van lokale problematiek. De keuze voor het maatwerk wordt door de JGZ in nauw overleg met de gemeentes samengesteld. De gemeentes zijn verantwoordelijk voor het te voeren lokale jeugdbeleid. De JGZ wordt in de meeste gemeentes nog door twee verschillende organisaties uitgevoerd, namelijk de thuiszorg voor JGZ 0 tot 4 jaar en de GGD voor 4 tot 19 jaar. K-VHT is een vorm van opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning is een taak van de JGZ die als productgroep 4 in het basistakenpakket is opgenomen en bekend staat als ‘voorlichting, advies, instructie en begeleiding’. K-VHT wordt meestal door JGZ 0 tot 4 jaar uitgevoerd. Zij hebben een hoog bereik van de doelgroep: 98 procent van de ouders met jonge kinderen bezoekt het consultatiebureau. Signalering van vragen en problemen vindt daardoor plaats in een vroeg stadium in de ontwikkeling van kinderen op een moment dat de problematiek vaak nog niet is geëscaleerd. De verpleegkundige die K-VHT uitvoert, geniet vaak al veel vertrouwen van ouders van jonge 204


30-09-11 13:51

kinderen. Kort na de geboorte bezoekt de jeugdverpleegkundige alle gezinnen, en vaak ontstaat er een vertrouwensband met de ouders. Er kan in een vroege fase preventief worden gewerkt. De kracht van de K-VHT-verpleegkundige is dat hij zijn kwaliteiten op het gebied van gezondheid kan integreren in zijn K-VHT-interventies. Bij een huilbaby waar K-VHT wordt ingezet kan hij bijvoorbeeld ook ingaan op een vraag over de voeding of de verzorging van de baby. De plaats van K-VHT binnen gemeentelijke ontwikkelingen Het Centrum Jeugd en Gezin, is een centrum waarin de zes functies van de JGZ (consultatiebureaus en GGD), de vijf Wmo-taken, de aansluiting met Bureau Jeugdzorg en de schakel met de Zorg Advies Teams in het onderwijs bij elkaar komen. De vijf gemeentelijke functies hebben betrekking op: • informatie en advies • signalering • toeleiding naar hulp • licht pedagogische hulp • coördinatie van zorg. De JGZ voert alle vijf de functies en het Basistakenpakket JGZ uit en is als zodanig onderdeel van het Centrum Jeugd en Gezin. K-VHT is een vorm van lichte pedagogische hulp en kan binnen het Centrum voor Jeugd en Gezin een van de interventies zijn bij lichte pedagogische hulpvragen (Blokland et al, 2006, Prinsen & Ligtermoet, 2006). Samenwerken met de tweedelijnszorg Video-hometraining is een methodiek die zich niet beperkt tot één discipline of één sector. De methodiek past in het beleid van de regering, ingezet in juni 1994 (‘Regie in de jeugdzorg’) om tot één samenhangend hulpaanbod te komen. In het kader van de intersectorale samenwerking speelt de K-VHT een belangrijke rol. Om doorverwijzingen naadloos te laten plaatsvinden en een continue zorg te kunnen bieden werken de verschillende organisaties die K-VHT bieden in een regio met elkaar samen. Voor ouders van huilbaby’s is het bijvoorbeeld belangrijk om na de K-VHT toch nog regelmatig door de jeugdverpleegkundige gezien te worden. Kinderen ontwikkelen zich het eerste jaar enorm snel en het is voor ouders prettig als de jeugdverpleegkundige mee blijft kijken naar de ontwikkeling van het kind. Voor ouders die extra ondersteuning willen, kan na een indicatiestelling door het CIZ (Centrum indicatiestelling zorg) of door BJZ (Bureau Jeugdzorg), ook een beroep gedaan worden op de gespecialiseerde verzorging in de regio indien die werkt met dezelfde methodiek. Ook ouders die met hun huilende baby 205


30-09-11 13:51

in het ziekenhuis terechtkomen en met video-interactiebegeleiding begeleid worden, kunnen naadloos overgaan naar ondersteuning door een voor hometraining opgeleide jeugdverpleegkundige. Vandaar dat er binnen de methodiek zo veel nadruk gelegd wordt op de samenwerking met disciplines waar jonge ouders vanzelfsprekend mee te maken krijgen. Video-hometraining is een methode die zich ook ontwikkelt buiten de grenzen van de JGZ. Ook werksectoren als ziekenhuizen, onderwijs, gespecialiseerde gezinsverzorging, gehandicaptenzorg, ouderenzorg, kinderopvang en de jeugdhulpverlening kennen de methodiek. Het is dan ook een vanzelfsprekendheid dat er met deze disciplines wordt samengewerkt. Soms krijgen ouders met K-VHT al voldoende informatie om zelfstandig vooruit te kunnen. Soms echter is de K-VHT in de JGZ slechts een aanzet voor ouders en willen ze de hulp voortgezet hebben. Afhankelijk van de problematiek van het gezin worden de ouders doorverwezen naar de gespecialiseerde verzorging of de jeugdzorg voor langdurige hulp. Binnen de intersectorale samenwerking wordt gestreefd naar een naadloze doorstroming. In de praktijk blijkt het erg goed te werken wanneer de werkers regelmatig contact hebben met de video-hometrainers en er rechtstreekse en korte communicatielijnen bestaan.

5.5 Samenvatting De kwaliteit van de methodiek wordt gewaarborgd door de AIT. De kwaliteit wordt gewaarborgd ten aanzien van de uitvoer van de methodiek, op het gebied van de certificering, het supervisiesysteem, de deskundigheidsbevordering en de kwaliteitscriteria waaraan een videohometrainer moet voldoen. Alleen met een geldig certificaat kan een video-hometrainer zelfstandig volgens de methodiek in een gezin werken. De video-hometrainer ontvangt regelmatig supervisie De doorlopende kwaliteitsbewaking vindt plaats doordat er supervisie over de supervisie wordt gegeven. Zo is het mogelijk om op alle niveaus de deskundigheid te handhaven en te ontwikkelen. Het supervisiesysteem geldt voor alle niveaus van werken, waardoor de deskundigheidsbevordering in alle lagen gegarandeerd is. K-VHT is ingebed in het takenpakket van de jeugdverpleegkundige. De competenties van de video-hometrainer zijn geïntegreerd in de competenties van de jeugdverpleegkundige. Daarnaast is de methodiek ingebed in de vijf gemeentelijke functies van het Centrum voor Jeugd en Gezin. De opleiding tot video-hometrainer voor de kortdurende variant wordt aangeboden door de AIT. Tevens biedt de AIT de opleiding tot instellingssupervisor aan. Wanneer een instelling besluit om K-VHT te gaan opnemen als begeleidingsmethodiek, wordt er verwacht dat er tijd, 206


30-09-11 13:51

middelen en materialen beschikbaar gesteld worden. De implementatie van de methodiek kan pas echt vorm krijgen als aan deze voorwaarden voldaan is en er voldoende video-hometrainers en een instellingssupervisor zijn opgeleid. De methodiek wordt veel in andere sectoren toegepast. Regionale samenwerking rond de methodiek komt de implementatie binnen de instelling ten goede. Samenwerking wordt vanuit landelijke regie bevorderd, maar wordt regionaal door de video-hometrainers zelf ingevuld.

207


30-09-11 13:51

5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

Recommend Documents