5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

Introductie In dit hoofdstuk bespreken we verschillende aspecten van kwaliteit. Als eerste komt aan bod de kwaliteit van de methodiek volgens het systeem van kwaliteitsborging van de AIT. Een tweede kwaliteitsaspect zijn de competenties en vaardigheden van de video-hometrainers. Een gedegen opleiding vormt de basis, structurele nascholingen zorgen voor verdieping en versterking. Na een afgeronde opleiding kan de instelling geregistreerd en gecertificeerd VHT aanbieden aan cliënten, nadat implementatie van de methodiek heeft plaatsgevonden. In de laatste paragraaf komt de positie van VHT binnen het maatschappelijk werk aan de orde.

De AIT is een

5.1 Kwaliteitswaarborging van de methodiek

vereniging van instellingen, werkzaam in de jeugdzorg, de gezondheidszorg, algemeen maatschappelijk werk, adoptie-

De kwaliteit van de methodiek wordt gewaarborgd door de Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling (AIT). De AIT is merkeigenaar van video-hometraining (VHT) en video-interactiebegeleiding (VIB) en is ook verantwoordelijk voor de opleiding, de kwaliteitsbewaking en de werkontwikkeling van de methodiek. De AIT is een vereniging van instellingen, werkzaam in de jeugdzorg, de gezondheidszorg, algemeen maatschappelijk werk, thuiszorg, gehandicaptenzorg, kinderopvang en onderwijs die zich inzet voor de kwaliteit en de verspreiding van VHT en VIB.

zorg, thuiszorg, gehandicaptenzorg, kinderopvang en onderwijs die zich inzet voor de kwaliteit en de verspreiding van

De AIT heeft hiervoor een registratiesysteem ontwikkeld met een databank, waarin alle videohometrainers die een certificaat behalen, geregistreerd worden. Het systeem van kwaliteitsborging van de AIT, dat we in het vervolg van deze paragraaf bespreken, ziet er als volgt uit: 1. kwaliteitscriteria voor verlenging van het certificaat; 2. kwaliteitsbewaking door supervisiesysteem; 3. deskundigheidsbevordering.

VHT en VIB. 264

SWP- Handleiding VHI AIT Deel 2 10047 Handleiding VHI AIT Deel 2 H01-H06+BijlagenDEF.indd 264

26-4-2010 15:44:28

Een gedegen opleiding tot video-hometrainer vormt de basis. Hoe het profiel van de maatschappelijk werker die VHT wil gaan uitvoeren en hoe de opleiding tot video-hometrainer eruitziet, komt daarna aan de orde. Maatschappelijk Werk Fryslân, geassocieerd AIT-partner, is landelijk aanspreekpunt voor maatschappelijk werk instellingen die VHT in hun pakket hebben of willen gaan ontwikkelen. Voor opleidingen kan men terecht bij de regionale AITopleidingscoördinator.

5.1.1 Kwaliteitscriteria voor verlenging van het certificaat Alleen met een geldig certificaat kan een video-hometrainer volgens de methodiek in het gezin werken. Het certificaat is drie jaar geldig. Elke drie jaar wordt het certificaat verlengd. Bij de verlenging wordt gekeken naar de volgende aandachtspunten: • De video-hometrainer voldoet nog steeds aan de kwaliteitscriteria. • De (gewenste) implementatie en ontwikkelingen van VHT binnen de eigen organisatie zijn in kaart gebracht en helder geformuleerd, zowel wat betreft de huidige als de toekomstige situatie. • Aandachtspunten en toekomstig beleid zijn vastgelegd. Om het certificaat te verlengen, moet de video-hometrainer zijn kennis, zijn deskundigheid en zijn vaardigheden up to date houden. Dat is nodig om mee te kunnen in nieuwe ontwikkelingen en volgens de methodiek te blijven werken. Driejaarlijks dient vastgesteld te worden of de video-hometrainer nog voldoet aan de kwalitatieve en kwantitatieve eisen. Daartoe volgt hij nascholingen die bestaan uit supervisies (intern en extern), werkontwikkelingskringen (WOK’s) en landelijke studiedagen – samen wordt dat het supervisiesysteem genoemd. Wanneer is aangetoond dat de video-hometrainer voldoet aan de criteria, hetgeen vanzelf gebeurt als hij het nascholingsprogramma volgt, zal na drie jaar het certificaat verlengd worden. In die drie jaar houdt men een registratie bij van de activiteiten die de video-hometrainer in die periode heeft uitgevoerd. Dit wordt aangetekend op het formulier voor verlenging van de certificering (zie bijlage 12). Kwaliteitscriteria voor verlenging van het certificaat na drie jaar De kwaliteitswaarborging is gebaseerd op criteria waaraan de video-hometrainer en de supervisor iedere drie jaar moeten voldoen om de kwaliteit van de uitvoering van VHT te kunnen borgen en verder te kunnen ontwikkelen. De kwaliteitscriteria bestaan uit kwantitatieve en kwalitatieve criteria. 265


26-4-2010 15:44:28

Kwantitatieve criteria Voor verlenging van het certificaat gelden de volgende kwantitatieve criteria voor een periode van drie jaar: • De video-hometrainer begeleidt twintig tot dertig gezinnen met VHT. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier voor verlenging (zie bijlage 12). Het enquêteformulier dat de ouders na afsluiting van de VHT invullen, laat minstens 75 procent tevreden ouders zien. • De video-hometrainer volgt zes tot twaalf supervisies, gegeven door een erkend AIT-supervisor. • De video-hometrainer is actief aanwezig op minimaal zes (interne) WOK’s, waarvan een met een actieve inbreng met beeldmateriaal. • De video-hometrainer volgt jaarlijks een landelijke AIT-studiedag die relevant is voor zijn eigen werkuitvoering en werkontwikkeling. • De video-hometrainer maakt een persoonlijk verslag (één A4’tje) waarin hij ook zijn eigen ontwikkelingsproces weergeeft. Kwantitatieve criteria voor de instellingssupervisor Naast een video-hometrainer kan een instelling beschikken over een instellingsupervisor. Ook deze moet aan een aantal kwaliteitscriteria voldoen om het certificaat geldig te houden. De criteria zijn voor een periode van drie jaar: • De instellingssupervisor heeft minimaal drie keer een opleiding verzorgd. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier. • De instellingssupervisor begeleidt intern de supervisies van de video-hometrainers. • De instellingssupervisor houdt zich bezig met implementatievragen in de organisatie en heeft ontwikkelingen in de organisatie procesmatig begeleid. • De instellingssupervisor heeft minimaal vijf gezinnen begeleid met VHT. Dit wordt vastgelegd op het registratieformulier. Het enquêteformulier laat minstens 75 procent tevreden ouders zien. • De instellingssupervisor volgt minimaal vier intervisies of supervisies via de AIT-(regio) opleider. • In sommige regio’s geldt ook een WOK-bezoek met een actieve inbreng als criterium. In dat geval participeert de instellingssupervisor twee keer per jaar aan een WOK (indien mogelijk een speciale WOK voor supervisors, ook wel opleiderskring genoemd). Hier wordt ten minste eenmaal in de drie jaar een presentatie verzorgd waarin eigen vakmanschap in beeld wordt gebracht en toegelicht. 266


26-4-2010 15:44:28

• De instellingssupervisor bezoekt drie AIT-studiedagen die relevant zijn voor zijn eigen werkuitvoering en werkontwikkeling. • De instellingssupervisor maakt een persoonlijk verslag (één A4’tje) waarin hij zijn eigen professionele ontwikkelingsproces weergeeft. Voor video-hometrainers die een tijd niet actief zijn geweest en daardoor niet kunnen voldoen aan de hercertificeringscriteria, is het mogelijk om via het aangeboden programma weer op de hoogte te blijven en opnieuw in te stromen. Binnen drie jaar moet er dan aan de criteria zijn voldaan. Kwalitatieve criteria Naast de kwantitatieve criteria zijn er kwalitatieve criteria waar de video-hometrainer aan moet voldoen om het certificaat te behouden. VHT laat zien dat het nodig is dat elke videohometrainer vaardigheden blijft ontwikkelen in het op deze manier helpen van ouders. Elke video-hometrainer kan zich voortdurend toetsen aan de kwaliteitscriteria, om in (persoonlijke) ontwikkeling te blijven. Het effect en de kwaliteit van VHT worden hierbij voor een groot deel bepaald door een aantal specifieke elementen: • De video-hometrainer is opgeleid door een erkend, gecertificeerd AIT-supervisor voor de werksoort maatschappelijk werk. • De video-hometrainer heeft een niet-probleemgerichte kijk (zie paragraaf 5.2). • De video-hometrainer heeft een activerende attitude. • De video-hometrainer oriënteert zich op de krachten en uitbreiding van de mogelijkheden van de ouders. • De video-hometrainer doet een appel op de eigen verantwoordelijkheid van de ouders. • De video-hometrainer past de basiscommunicatie toe en is in staat om af te stemmen op de ouders. • De video-hometrainer communiceert per moment met de ouders, geeft leiding aan het gesprek en bewaakt deze werkwijze. • De video-hometrainer helpt de ouders de aangeboden (beeld)informatie te verwerken. • De video-hometrainer is in staat om tijdens het hele VHT-proces een koppeling te maken met de hulpvraag. • De video-hometrainer is in staat om technisch én inhoudelijk geschikte opnames te maken. • De video-hometrainer is in staat (heldere) microanalyses te maken en patronen te herkennen. • De video-hometrainer is in staat schriftelijk de ontwikkeling te beschrijven voor het gezin en eventueel voor de verwijzer. 267


26-4-2010 15:44:28

Door aan deze kwantitatieve en kwalitatieve kwaliteitscriteria te voldoen, kan de video-hometrainer zichzelf (persoonlijk) blijven ontwikkelen en VHT methodisch blijven aanbieden en uitvoeren. De criteria worden afgetekend op het Registratieformulier verlenging certificaat VHT (zie bijlage 12). Bij voldoende behaalde criteria wordt het formulier na drie jaar overhandigd aan de landelijke coördinator, waarna het certificaat zal worden verlengd. Dit wordt aangetekend op het landelijk bureau van AIT in de certificeringsbank.

5.1.2 Kwaliteitsbewaking door supervisiesysteem De kwaliteitsbewaking vindt plaats volgens het systeem van de supervisieladder. De supervisieladder wordt tevens gebruikt in de VHT om het kader van de kwaliteitsbewaking aan te geven. De kwaliteitsbewaking kan op deze manier plaatsvinden doordat er supervisie over de supervisie wordt gegeven. Zo is het mogelijk om op alle niveaus de deskundigheid te kunnen handhaven en ontwikkelen. Een supervisie is de bijeenkomst van de video-hometrainer en zijn begeleider waarin de video-hometrainer beelden laat zien van het gezin en van het terugkijken naar de beelden met de ouders. Tijdens de supervisie vindt het proces plaats waarin de videohometrainer zich ontwikkelt tot een methodiekvaste begeleider en doet hij vaardigheden op die noodzakelijk zijn om de begeleiding te realiseren. Tijdens die supervisie brengt de videohometrainer ook beelden in van het terugkijkgesprek. Het gaat erom dat de video-hometrainer de informatie op zo’n manier overbrengt en de beelden op zo’n manier aan de ouders toont dat zij ermee verder kunnen. Zo ontwikkelt de video-hometrainer onder begeleiding van zijn supervisor ook gespreksvaardigheden. Het mes snijdt dan aan twee kanten. De video-hometrainer kan op vier manieren feedback krijgen (figuur 5.1): 1. Supervisie van de eigen instellingssupervisor wanneer de instelling deze ‘in huis heeft’. 2. Supervisie van een externe AIT-supervisor, met deskundigheid op het gebied van de doelgroep. 3. Intervisie op interne bijeenkomsten met de collega-video-hometrainers van de eigen instelling. 4. Op WOK’s. Dit zijn regionale bijeenkomsten waarbij video-hometrainers uit de regio, uit verschillende instellingen en werkvelden, met elkaar kennis en ervaringen uitwisselen over het werken aan de hand van videobeelden. Deze uitwisseling komt ook de regionale samenwerking ten goede. Een WOK staat altijd onder leiding van een ervaren opleider. De video-hometrainer wordt gevoed door de beelden van anderen te bekijken en erop te reageren en door op de verschillende feedbackmomenten zelf een actieve inbreng te hebben en hierop feedback van collega’s te krijgen. De video-hometrainer laat elk supervisiemoment 268


26-4-2010 15:44:28

beelden zien van hoe hij in het gezin aan het werk is. De video-hometrainer kan de begeleiding dus op elk moment aanpassen of een andere wending geven. Deze manier van systematisch in elkaars gezinnen meekijken en meedenken over de invulling van het werk is uniek.

Deze manier van systematisch in elkaars gezinnen meekijken

Figuur 5.1 Vier elementen van het nascholingsprogramma

en meedenken Intervisie (intern): inbreng collega’s eigen instelling en inbreng eigen beelden

Supervisie (intern of extern): inbreng eigen beelden

over de invulling van het werk is uniek.

Video-hometrainer

Landelijke studiedagen en landelijke nieuwsbrief (extern)

WOK (extern): Inbreng K-VHT’ers andere instellingen en inbreng eigen beelden

Een essentieel onderdeel van de supervisies is het bewaken van de methodiek. Er wordt gekeken of de video-hometrainer volgens de richtlijnen werkt en of hij de methodiek zuiver toepast. De kwaliteit van het werk wordt zo op drie verschillende plekken zichtbaar en bevorderd. Op deze manier geeft het supervisiesysteem inzicht in de kwaliteit van de video-hometraining op alle niveaus en geeft het tevens de mogelijkheid om de kwaliteit ervan te bewaken. Vaak vormen supervisies en deelname aan de WOK’s de aanzet om verder te denken over video-hometraining en implementatie. Dit gebeurt op vijf niveaus: 1. Op het werkinhoudelijke niveau van de video-hometrainer wat betreft de individuele werkdoelen. 2. Op het niveau van de supervisor wat betreft de individuele werkdoelen en interne implementatiezaken (bijvoorbeeld uitbreiding en verspreiding). 3. Op het niveau van de instelling wat betreft implementatie van VHT. 269


26-4-2010 15:44:29

4. Op het niveau van de regio wat betreft de samenwerkings- en afstemmingsafspraken tussen de instellingen. 5. In de WOK op het werkinhoudelijke niveau wat betreft nieuwe wetenschappelijke kennis en methodische ontwikkelingen en hun toepassing in de praktijk. Een en ander wordt besproken met actuele opnames en reviews van de deelnemers. Daarnaast bezoekt de video-hometrainer regelmatig de landelijke studiedagen die twee keer per jaar georganiseerd worden door de AIT. De onderwerpen op deze dagen zijn breed en divers, waardoor de video-hometrainer de methodiek ook vanuit een breder perspectief kan gaan zien en ook op de hoogte is van toepassingen in andere werksoorten. Dit verstevigt de samenwerking en versoepelt de communicatie met de video-hometrainers uit andere disciplines in dezelfde regio. Ook geeft de AIT een landelijke nieuwsbrief uit, Communicatief, waarin zowel landelijke als regionale ontwikkelingen beschreven worden, zodat elke video-hometrainer op de hoogte blijft (Communicatief is te vinden en te bestellen via www.aitnl.org).

5.1.3 Deskundigheidsbevordering Het supervisiesysteem biedt ook de mogelijkheid om de deskundigheid van de werker in beeld te brengen. Doordat de supervisieladder alle niveaus van werken inzichtelijk maakt, is de deskundigheidsbevordering door te voeren tot in alle lagen. Het deskundigheidsniveau van de werker in het gezin komt in beeld, maar ook dat van de begeleidend supervisor. Tijdens de supervisies bespreken de video-hometrainer en zijn supervisor niet alleen wat de video-hometrainer tegen de ouders gaat zeggen over de beelden, maar ook hoe hij het gaat zeggen. Met andere woorden, de communicatie van de video-hometrainer is ook onderwerp van gesprek. De deskundigheid van de video-hometrainer ontwikkelt zich doordat hij steeds opnieuw kan kijken naar zijn kwaliteit van de communicatie en zijn wijze van informeren. Het kritisch naar zichzelf kijken met ondersteuning van de supervisor is voor de video-hometrainer (maatschappelijk werker) een bijzonder prettige manier om aan zijn eigen persoonlijke ontwikkeling te werken. Er is sprake van parallelprocessen. Zoals de video-hometrainer samen met de ouders naar de ouder-kindinteractie kijkt, zo kijkt de supervisor samen met de video-hometrainer naar de interactie tussen video-hometrainer en ouders. Er kunnen ook beelden gemaakt worden van de supervisie, zodat de supervisor zelf ook de interactie supervisor-video-hometrainer kan bekijken. Bij het kijken naar de interactie in het kader van deskundigheidsbevordering komen steeds dezelfde elementen naar voren, die we hierna nader toelichten:

270


26-4-2010 15:44:29

1. toepassen van de basiscommunicatie; 2. bewust worden van de omgangspatronen; 3. volgen van de richtlijnen bij het terugkijken; 4. doelgericht werken; 5. van adviseren naar informeren en activeren; 6. aandacht voor informatieverwerking. Supervisie kan dus gericht zijn op het steunen van het kind, de ouder, de video-hometrainer of de supervisor. In figuur 5.2 hebben we deze parallelprocessen in kaart gebracht. Het toepassen van de basiscommunicatie en de bewustwording geldt bijvoorbeeld in alle situaties. De andere elementen gelden voor alle situaties behalve voor ouder en kind. Figuur 5.2 Parallellen in de ondersteuning Kind en ouder

Ouder en video-hometrainer

Video-hometrainer en supervisor

1.

Toepassen van de basiscommunicatie

2.

Bewust worden van patronen in de omgang

3.

Protocol en flexibiliteit bij het naleven ervan

4.

Doelgericht werken

5.

Van adviseren naar informeren en activeren

6.

Aandacht voor informatieverwerking

Supervisor en AIT-supervisor

271


26-4-2010 15:44:30

5.1.3.1 Toepassen van de basiscommunicatie Zoals de video-hometrainer de ouders vraagt om de elementen van de basiscommunicatie toe te passen in de communicatie met het kind, zo zal de video-hometrainer zelf ook de basiscommunicatie toepassen in het contact met de ouders. De video-hometrainer zal bijvoorbeeld letten op de aandachtsverdeling. Zoals de ouder de aandacht verdeelt over de kinderen, zo verdeelt de video-hometrainer de aandacht tijdens het terugkijkgesprek over de twee ouders. De ouders aankijken, de inbreng van ouders ontvangen en laten weten dat ze gehoord en begrepen worden, is voor de ouders even belangrijk als voor het kind dat door de ouders begrepen wil worden. Tijdens het bespreken van de terugkijkgesprekken wordt gekeken op welke manier de videohometrainer en de supervisor in hun eigen interactie de basiscommunicatie toepassen om zo de kwaliteit van de eigen communicatie verder te ontwikkelen en te vergroten. 5.1.3.2 Bewust worden van omgangspatronen Tijdens het terugkijkgesprek zien we vaak dat zich in de communicatie al heel snel vaste patronen ontwikkelen. Deze patronen kunnen een effectief terugkijkgesprek bevorderen, maar ook in de weg staan. Een moeder vertelt dat ze heel veel vragen heeft over het dwarse gedrag van haar kind. Het terugkijkgesprek is er dan op gericht antwoorden te vinden op de vragen die moeder heeft over het dwarse gedrag. Moeder heeft echter de neiging om steeds uit te weiden en verhalen te vertellen over het zoontje van de buurvrouw die ook zo slecht wil luisteren en vaak dwars is.

Het patroon heeft zich snel gemanifesteerd. Als de video-hometrainer niet gericht regie gaat voeren over de communicatie, zal de moeder ook tijdens het tweede gesprek gaan uitweiden. In zo’n situatie moet de video-hometrainer de inbreng van de moeder zodanig ontvangen dat die onderdeel wordt van de onderlinge uitwisseling. Het is soms een hele kunst om iedereen goed aan bod te laten komen en gezamenlijk van gedachten te wisselen over hetgeen naar voren is gebracht. Algemene stelregel: een goed begin is het halve werk! Indien de video-hometrainer er in het begin van het gesprek nauwkeurig op let dat de spelregels van de basiscommunicatie per moment worden gehanteerd, legt dit de basis voor goed overleg. Wanneer de video-hometrainer bij het bespreken van het terugkijkgesprek een negatief of minder geslaagd communicatiepatroon ziet, zal hij bij het tweede terugkijkgesprek van meet af aan de regie kunnen nemen en sneller het ontstaan van een negatief patroon kunnen herkennen en doorbreken. Hierdoor wordt de video-hometrainer deskundiger en effectiever 272


26-4-2010 15:44:30

in de hulpverlening. Ook kan hij in zijn eigen communicatie patronen ontdekken die hij zelf graag wil veranderen. Een veel voorkomend patroon is dat de video-hometrainer advies geeft zonder dat de ouders daarom vragen. Of de video-hometrainer zegt de ouders voor wat ze moeten doen (‘U kunt het beste …’, ‘Als u het nou ’s morgens eens zo doet en ’s avonds zo …’). Deze patronen zijn gemakkelijk op de videobeelden te herkennen en de video-hometrainer wordt er zich op die manier van bewust. Daardoor kunnen deze patronen in het volgende terugkijkgesprek voorkomen worden of sneller bijgesteld. Een video-hometrainer wordt getraind om aan te sluiten bij de vraag van de ouders. Wanneer er dus een oplossing genoemd wordt, vraagt de video-hometrainer of het bij de ouders past (‘Is dit wat voor u?’, ‘ Lijkt dit u een goede manier?’). Met andere woorden: per keer vraagt de video-hometrainer een ontvangstbevestiging aan de ouders. Dit zijn methodische aspecten die bij het bekijken van het terugkijkgesprek snel duidelijk worden en waarmee de video-hometrainer zijn gesprekstechnieken verder ontwikkelt, makkelijker aansluit bij de ouders en ook aan de hand van beelden zijn eigen ‘groei’ kan volgen. De video-hometrainer bouwt op die manier, net als de ouders, zelfvertrouwen op door de eigen beelden terug te zien. Hij zal steeds professioneler en effectiever worden in het met videobeelden ondersteunen van de ouders. 5.1.3.3 Volgen van de richtlijnen bij het terugkijken Op de videobeelden van het terugkijkgesprek is ook te zien in hoeverre de richtlijnen van het terugkijken gevolgd worden. De video-hometrainer wordt door de supervisor begeleid om volgens de richtlijnen te werken. Dat betekent dat de video-hometrainer methodisch aan de slag gaat met de ouders en volgens de methodiek het terugkijkgesprek voert, wat vervolgens in de beelden te zien moet zijn. Tegelijkertijd sluit de video-hometrainer aan bij de ouders en stemt hij af op de hulpvragen die er leven. Zo staat bijvoorbeeld in de richtlijn dat er bij een kind met eetproblemen niet als eerste de eetsituatie gefilmd wordt, maar dat er bij voorkeur wordt gestart met het filmen van een spelsituatie of een willekeurige ontspannen situatie. Toch kan de video-hometrainer ervoor kiezen om in sommige situaties wél als eerste de eetsituatie te filmen en deze met de ouders meteen terug te kijken. De noodzaak van die beslissing kunnen inschatten is vaak een kwestie van ervaring. Een ervaren video-hometrainer zal flexibeler zijn in het toepassen van de richtlijnen. Een ervaren video-hometrainer zal ook niet altijd zelf eerst een analyse hoeven te maken voordat hij de opname met de ouders nabespreekt. Een ervaren video-hometrainer kan eventueel in één huisbezoek filmen en meteen terugkijken. Door zijn eigen communicatie terug te zien en te analyseren, kan hij zijn deskundigheid sneller ontwikkelen. Indien de ontwikkeling in het gezin niet naar wens verloopt, zal de video273


26-4-2010 15:44:30

hometrainer altijd een opname maken van het terugkijken van de beelden met de ouders en deze bespreken in intervisie of supervisie. Meestal is dan snel en duidelijk te zien waardoor de stagnatie ontstaat. De stagnatie kan bijvoorbeeld te maken hebben met de aanpak van de video-hometrainer, of VHT is niet op het ‘juiste’ moment gestart, of er dient een andere vorm van hulp ingezet te worden. Indien nodig kan bij stagnatie (aanvullend) andere hulp worden ingeschakeld. De mogelijkheid om direct het hulpverleningsproces te kunnen volgen en analyseren, is een belangrijke schakel in het beleid om risico’s tijdig te signaleren en hierop direct constructief te reageren. 5.1.3.4 Doelgericht werken Doelgericht werken is een van de moeilijkste taken van de video-hometrainer. Elk geselecteerd moment moet op een helpende manier aan de ouders worden ‘teruggegeven’. De ouders moeten ermee vooruit kunnen. Daarnaast moet elk geselecteerd moment gerelateerd zijn aan de vraag van de ouders. Daarom is doelgericht werken van enorm belang. De videohometrainer formuleert met de ouders vooraf

De video-hometrainer formuleert met de ouders vooraf een aantal doelen waaraan gewerkt gaat worden. Het hoofddoel zal altijd het beantwoorden van de hulpvraag van de ouders zijn. Daarnaast stelt de video-hometrainer zichzelf elke keer een aantal doelen. Sommige videohometrainers zullen deze op papier zetten, met name als ze nog in opleiding zijn.

een aantal doelen waaraan gewerkt gaat worden.

Bij een kind met dwars gedrag kan het doel bijvoorbeeld zijn om de moeder een positief kindbeeld te geven. Alle geselecteerde momenten en de nabespreking zijn gericht op dat doel. Dan worden de momenten geselecteerd waarop plezierig contact te zien is en het kind luistert en positieve initiatieven neemt (dat soort momenten zijn altijd aanwezig, ook bij een verstoring van de relatie tussen ouder en kind). Die beelden worden stilgezet. Het zijn de momenten waarop het kind een contactinitiatief heeft. De informatie erbij is: ‘Kijk, hoewel je kind niet altijd luistert en dwars kan reageren, heeft je kind ook deze momenten.’ Het zoontje kijkt zijn moeder aan nadat hij op haar verzoek zijn handen wast voor het eten en zijn handen afdroogt. ‘Dat zijn de momenten waarop je contact met hem kunt maken door hem aan te kijken, te benoemen wat je ziet, een compliment te geven (ontvangstbevestiging) en te benoemen wat hij vervolgens kan doen, bijvoorbeeld ”hang de handdoek maar op en kom er gezellig bij zitten”. Daarmee voorkom je dat hij dwars reageert of niet luistert. Zou dat iets voor je zijn?’

Daarmee wordt de koppeling met de hulpvraag weer gemaakt en wordt er van de ouder activiteit gevraagd. In de vervolgopnames selecteert de video-hometrainer de momenten waarop 274


26-4-2010 15:44:30

het de ouders lukt om de interactie met hun kind om te buigen naar een ja-reeks. Het doel zal dan anders zijn. Het doel is dan om de ouders geslaagde momenten terug te laten zien. Zo worden de doelen per huisbezoek vastgesteld en bijgesteld. 5.1.3.5 Van adviseren naar informeren en activeren De kracht van VHT zit ook in het feit dat de video-hometrainer de ouders informeert en activeert en juist niet hoeft te adviseren. Het terugkijkgesprek verschaft de video-hometrainer de mogelijkheid om samen met de ouders naar de beelden te kijken en aanvullende informatie te geven over bijvoorbeeld de ontwikkeling van het kind. Kinderen nemen van jongs af aan initiatieven gericht op hun eigen groei en ontwikkeling (sensitieve ontwikkelingsperiode). Kinderen hebben veel behoefte aan veel goede contactmomenten om zich te kunnen ontwikkelen. De vroegkinderlijke ontwikkeling kenmerkt zich door het zich ontvouwen van in aanleg gegeven mogelijkheden (Goorhuis-Brouwer, 2005). Afhankelijk van genetische factoren is er variatie in ontwikkeling. Niet alle kinderen doen alles even snel. De manier waarop het kind door de omgeving wordt gestimuleerd, bepaalt of in aanleg gegeven mogelijkheden zich ontwikkelen tot vaardigheden. Ontwikkeling is op te vatten als het proces van ontvouwing van mogelijkheden, waarbij het kind in elke ontwikkelingsfase een evenwicht zoekt tussen de uitdaging die de omgeving biedt en de vaardigheden waarover het beschikt (Goorhuis-Brouwer, 2005). Voor ouders is het belangrijk om te weten wat zij van hun kind in een bepaalde leeftijdsfase kunnen verwachten. In het basiscommunicatieschema (zie paragraaf 4.1.2) zijn de ontwikkelingsthema’s naar leeftijd ingedeeld: 0-6 jaar, 6+ jaar, 10+ jaar en 12+ jaar. Kortom: waar kinderen naar gelang hun leeftijd (sociaal) vaardig in moeten worden. De ouders hebben de taak om hun kind bij deze ontwikkelingsstappen te ondersteunen en begeleiden en hierin leiding te geven. De ouders worden aan de hand van de beelden geattendeerd op de ontwikkelingsmomenten van het kind behorend bij de ontwikkelingsfasen (zie paragraaf 4.1). De ouders kunnen vervolgens zelf actief worden om die momenten te ondersteunen. Ze hebben daarbij geen advies nodig, maar wel informatie. Dat doet zich bijvoorbeeld voor bij ‘initiatief volgen en benoemen’: Het is voor ouders goed om te weten, dat het voor de ontwikkeling van de kleuter stimulerend is als je volgt en benoemt waar hij mee bezig is. Waar kleuters graag activiteiten samen met hun ouders doen, willen kinderen van 10 à 12 jaar graag dingen zelfstandig doen, met vrienden en een en ander uitproberen. Kinderen vanaf 10 jaar willen vooral dingen zelf gaan regelen en menen zichzelf te kunnen beschermen. Hoewel ouders het goed bedoelen, willen zij niet altijd geholpen worden door hun ouders, iets wat een normale ontwikkeling richting zelfstandigheid is. De ervaring die het opgroeiende kind opdoet in zijn sociale omgeving (thuis, op school, met 275


26-4-2010 15:44:30

vrienden en in de vrije tijd) is een belangrijke drijfveer voor de ontwikkeling van kinderen. Afhankelijk van de sociale ervaringen gaat het opgroeiende kind namelijk in toenemende mate zelfvertrouwen ervaren en zich vaardigheden eigen maken, behorend bij iedere leeftijdsfase. De sensitieve ontwikkelingsperiode met bijbehorende ontwikkelingsstappen kan het kind alleen maar leren doordat zijn ouders hem ondersteunen en contact met hem maken in taal en handelen (sensitief en responsief zijn). Vanuit een vertrouwensrelatie die het kind met zijn ouders en met andere volwassenen heeft, kan het kind ontwikkelingsfasen doorlopen en bemeesteren. Vanuit deze vertrouwensrelatie ontwikkelt het kind zelfvertrouwen en kan daarmee volgende stappen in zijn ontwikkeling zetten en dus nieuwe ontwikkelingsinitiatieven nemen.

Volgen, benoemen

Afstemmen, benoemen

Ontvangstbevestiging

Samen genieten

Doordat de video-hometrainer de ouders informeert en uitnodigt om actief te reageren, is advisering niet nodig. Ouders bedenken zo hun eigen oplossingen. VHT werkt bij het terugkijkgesprek volgens de principes van empowerment (zelfoplossend vermogen). Empowerment wil hier zeggen dat we ervan uitgaan dat de ouders in principe in staat zijn om hun eigen problemen op te lossen. In de opvatting van empowerment laat de hulpverlener noch de analyse van het probleem, noch de ernst of de oorzaak ervan op de voorgrond treden. De nadruk ligt op het versterken van het zelfvertrouwen en de sterke punten van ouders, en niet op negatieve punten, tekorten of defecten. Het proces van empowerment bevordert daarmee de motivatie, het zelfbewustzijn, het gedragsrepertoire, de kennis en de doelgerichtheid van ouders (Wels, 2001). Bij ouders die een hulpvraag over het kind hebben of onzeker zijn over hun ouderschap is het dus zaak om hen te sterken in het vinden van eigen oplossingen en competentiegevoelens. De video-hometrainer nodigt de ouders na elke inbreng uit om actief te reageren en te formuleren wat ze zouden kunnen doen om de situatie te verbeteren. Dat gebeurt al in de introductie: ‘We gaan samen kijken wat jíj kunt doen om jouw kind te helpen.’ Dat gebeurt ook voortdurend in de terugkijkgesprekken: ’Is dit iets dat bij je past?’, ’Kun je hier iets mee?’, ’Herken je dit?’ 276


26-4-2010 15:44:59

Elk moment is de video-hometrainer zich ervan bewust dat hij de ouders kan helpen om zelf actief te zijn en hij nodigt de ouders daar iedere keer voor uit. Dit activeren van ouders is goed te zien op de videobeelden van het terugkijkgesprek.

Actieve ouder

Het activeren van de ouders is een van de te ontwikkelen deskundigheden van de video-hometrainer die in opleiding is. Bij een ervaren video-hometrainer is deze deskundigheid verweven in zijn professionele attitude. 5.1.3.6 Aandacht voor informatieverwerking Wanneer de terugkijkgesprekken opgenomen worden op video, geeft dit een indruk van de sfeer waarin het gesprek liep, de manier waarop de video-hometrainer het gesprek voerde en ook de inhoud van het gesprek. Op de terugkijkbeelden is tot in detail te zien hoe de ouders de informatie verwerken die ze van de video-hometrainer krijgen. Ouders worden vaak emotioneel, ‘schieten vol’ of krijgen allerlei gevoelens. De video-hometrainer is hier niet altijd op voorbereid. Het is belangrijk aandacht te hebben voor deze gevoelens en ze ook te ontvangen. Verwerking van emoties De video-hometrainer dient zich af te stemmen op het verwerkingstempo van de ouders. Het is effectiever om drie minuten beelden terug te bespreken met de betekenis erbij, zodat de ouders de informatie echt kunnen verwerken dan tien minuten beelden te bekijken waarbij de informatie niet echt wordt verwerkt. Het is belangrijk dat de video-hometrainer bij het terugkijken van de beelden op een professionele manier aandacht heeft voor de gevoelens van ouders. De nadruk wordt daarbij op geslaagde momenten gelegd, die (weer) positieve emoties oproepen bij de ouders. Bijvoor277


26-4-2010 15:45:23

beeld wanneer tijdens de eerste filmopnames de prettige en leuke contactmomenten die de ouders met het kind hebben (nog) niet zo door de ouders worden ervaren. Ze kunnen nog niet genieten. Tijdens het eerste terugkijkgesprek hebben de ouders nog een negatieve kindbeleving, maar ze worden bij het terugkijken door de video-hometrainer geholpen om in tweede instantie toch de leuke momenten te zien. Binnen VHT wordt dit ‘de tweede kans’ genoemd. De ouders krijgen tijdens het terugkijken als het ware opnieuw de gelegenheid om alsnog te genieten van het moment waar ze eerder niet van konden genieten. Tijdens het opnemen van de tweede film gaan de ouders daardoor al meer op de leuke momenten letten. Daardoor kunnen ze er ook meteen al van genieten. Tijdens het tweede terugkijkgesprek kunnen de ouders vervolgens genieten van het feit dat zij zichzelf zien genieten van het contact met hun eigen kind. Dat geeft een extra mogelijkheid om het te verinnerlijken en te bekrachtigen. Dit proces is weergegeven in figuur 5.3. Figuur 5.3 Werking van het terugkijkgesprek

Negatieve emotie

Positieve emotie

Meer positieve emoties

Dubbele positieve emoties

video-opname 1:

terugkijk 1:

video-opname 2:

terugkijk 2:

geslaagd moment, ouder kan er niet van genieten

ouder wordt geholpen er nu wel van te genieten

meerdere geslaagde momenten; ouder kan genieten

ouder ziet zichzelf genieten

De video-hometrainer is van alle markten thuis. Er kunnen allerlei verschillende typen ouders voor hem zitten, uit alle lagen van de bevolking, in diverse gezinssamenstellingen (alleenstaande ouder, samengesteld gezin enzovoort). Elke ouder verwerkt de informatie in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier. Door (samen met de supervisor) de terugkijkgesprekken te analyseren, krijgt de video-hometrainer extra deskundigheid om zich af te stemmen op al die verschillende ouders en op de momenten dat het nodig is af te wijken van de richtlijnen om op dat moment aan te sluiten bij de ouder. Het positieve (zichtbare) resultaat telt!

Het positieve (zichtbare) resultaat telt! De ouders worden door de video-hometrainer geholpen om zó met hun kind om te gaan dat ze zich bekrachtigd voelen in hun eigen handelen. De videohometrainer spiegelt als het ware de ‘groei’ van de ouders. Dit heeft een directe impact op het welbevinden van de ouder en op de manier waarop de ouder zichzelf gaat ervaren in zijn ouderrol.

278


26-4-2010 15:45:24

5.2 Competenties van de video-hometrainer Maatschappelijk werkers pakken problemen aan die samenhangen met verstoringen in de wisselwerking tussen personen en hun sociale omgeving en met tekorten in elementaire voorwaarden voor sociaal functioneren. Maatschappelijk werkers kijken voornamelijk ‘probleemgericht’ in de zin van het analyseren van het probleem; ze zijn gefocust op de oorzaken en de gevolgen van problemen (probleemverdiepend). Met andere woorden: oriëntatie op problemen en klachten zijn uitgangspunt van de begeleiding. Maatschappelijk werkers werken met cliënten aan het oplossen, verlichten of hanteerbaar maken van psychosociale problemen, waarvoor de cliënt hulp inroept of waarvoor de maatschappelijk werker met minder of meer drang hulp aanbiedt. Vanuit deze achtergrond vraagt het van de video-hometrainer in opleiding een omslag van probleemgericht werken naar vraag-, oplossings- en ontwikkelingsgericht werken. Bij VHT is het uitgangspunt namelijk de vraag van de ouders (met als het doel het contact tussen ouders en kind te herstellen). Met behulp van VHT leren ouders opnieuw kijken naar de ontwikkelingsinitiatieven en (non-)verbale signalen van hun kind (sensitiviteit) en vervolgens te reageren op een manier die aansluit op wat een kind in zijn ontwikkeling nodig heeft (responsiviteit). Daarbij werkt de video-hometrainer samen met ketenpartners en benut hij krachten en mogelijkheden in het natuurlijk en het professioneel netwerk. De video-hometrainer is een coach die de ouders helpt ‘hun eigen antwoord te vinden’ op hun vraag in de omgang met en opvoeding van hun kind, door inzet van de basiscommunicatie en het vraaggericht werken vanuit de principes van VHT. Dat alles leidt tot een profiel voor de maatschappelijk werker die VHT wil gaan uitvoeren. De kandidaat video-hometrainer van het maatschappelijk werk: • heeft kennis van de normale ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar op sociaal-emotioneel, motorisch en cognitief gebied of wil zich hierin scholen; • heeft aanleg om de basiscommunicatieprincipes te (leren) gebruiken: -- benut de basale kracht van positief contact tussen ouder en kind, -- benut de basale kracht van ouders om positief leiding te (gaan) geven, -- geeft leiding aan de communicatie; • is gemotiveerd om te willen helpen vanuit een: -- respectvolle en activerende attitude naar de ouders en het kind, -- oriëntatie op krachten en uitbreiding van de mogelijkheden van ouders en kind, -- actief beleid met betrekking tot verminderen van aanwezige risicofactoren; • heeft een oudergerichte attitude: 279


26-4-2010 15:45:24

• • • • •

-- een open en uitnodigende houding naar de ouder, -- stimuleert responsieve reactie van de volwassenen op het initiatief van het kind, -- heeft oog voor het ontwikkelingsniveau van kinderen en ouders, -- helpt de aangeboden (beeld)informatie te verwerken, -- doet een beroep op de zelfwerkzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van ouders; bewaakt de privacy en autonomie van het gezin; heeft een praktische instelling ten opzichte van hulpvragen; heeft affiniteit met de methodiek VHT; heeft een visie op empowerment van de ouder; is een regisseur: -- werkt samen met ketenpartners, -- benut krachten en mogelijkheden in het natuurlijke en professionele netwerk.

De volgende voorwaarden zijn hieraan verbonden: • De (kandidaat) video-hometrainer heeft zestien uur van zijn dienstverband beschikbaar voor VHT waarbij het tot de mogelijkheden behoort om daarnaast reguliere maatschappelijk werk taken uit te voeren. • Hij heeft zich beschikbaar gesteld om opgeleid te worden. • Hij heeft, afhankelijk van het werkgebied, eigen vervoer ter beschikking. • Hij moet om kunnen gaan met flexibele werktijden. • Hij is bereid supervisies te volgen en een actieve inbreng te hebben tijdens de supervisies.

5.2.1 Kennis, attitude en vaardigheden van de video-hometrainer VHT vereist vakmanschap van de maatschappelijk werker. Kennis, attitude en vaardigheden zijn noodzakelijk voor de begeleiding van ouders. 5.2.1.1 Kennis van de normale ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd Vanuit zijn professie beschikt de (algemeen) maatschappelijk werker niet altijd over (uitgebreide) kennis over de normale ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd. Maatschappelijk werkers zijn gezien hun opleidingsachtergrond per definitie niet pedagogisch geschoold en daardoor ontbreekt vaak de kennis en de gerichtheid op de ontwikkeling van kinderen. Bij de opleiding tot video-hometrainer is dit dan ook een belangrijk punt. De videohometrainer dient namelijk bij het bekijken en analyseren van de beelden ook te kijken naar het ontwikkelingsniveau van het kind. Zijn de initiatieven van het kind leeftijdsadequaat? Past het gedrag van het kind bij de leeftijd? 280


26-4-2010 15:45:24

De kennis van de maatschappelijk werker over de ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd is een extra dimensie die niet alleen gericht is op de hulpvraag, maar zich tegelijkertijd ook richt op het bevorderen van een leeftijdsadequate ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd. Daarmee is dat een belangrijke voorwaarde om de methodiek adequaat toe te kunnen passen. 5.2.1.2 Een activerende, motiverende en steunende attitude vol respect De attitude van een video-hometrainer is van wezenlijk belang om de begeleiding te kunnen laten slagen. Ouders moeten zich goed voelen bij de video-hometrainer. Er moet een ‘klik’ zijn. De attitude van de video-hometrainer is vanaf het begin van de opleiding onderwerp van gesprek. Een maatschappelijk werker die kiest voor VHT zal dat doen vanwege affiniteit met de methodiek. Meestal zijn in de grondhouding van de maatschappelijk werker de voor VHT relevante aspecten al aanwezig, alhoewel het dikwijls wel een omslag in denken en handelen vraagt richting oplossings- en ontwikkelingsgericht werken. De maatschappelijk werker dient zich daar dan (verder) in te ontwikkelen met behoud van zijn eigen stijl. Daardoor kan hij zijn eigen kracht blijven benutten. Bij het bekijken van de terugkijkgesprekken zal de video-hometrainer zich steeds bewust zijn (of worden) van zijn eigen attitude die tot uitdrukking komt in de wijze waarop hij met de ouders communiceert. Gewenste attitude naar de ouders is: • gericht op de ontwikkeling van kinderen; • activerend; • motiverend; • helpend, steunend; • respectvol; • gelijkwaardigheid uitstralend; • probleemoplossend, zonder de risico’s uit het oog te verliezen; • empathisch naar ouders en kinderen. Attitudevorming is een aspect dat tijdens de supervisies voortdurend aan de orde komt en een belangrijke rol speelt in de effectiviteit van de hulpverlening. De kern en kracht van VHT is dat het een verfijnde en heel nauwkeurige aanpak vereist. Gedurende de supervisies zoekt de video-hometrainer zijn eigen weg en zijn eigen kracht om de ouders zo goed mogelijk te kunnen ondersteunen.

281


26-4-2010 15:45:24

5.2.1.3 Vraag- en ontwikkelingsgericht werken Een bepalend onderdeel van de methodiek is het vraag- en ontwikkelingsgericht werken. Beide onderdelen lichten we in deze paragraaf nader toe. Vraaggericht werken Vraaggericht werken betekent dat de video-hometrainer aansluit bij de vraag van de ouders. Ouders stellen hun vragen over de omgang met en de opvoeding van hun kind en de videohometrainer sluit daar bij het bekijken van de beelden per moment op aan. Ouder: ‘Hoe moet ik hem troosten wanneer hij weer eens ruzie heeft met een vriendje?’

De video-hometrainer laat aan de hand van een troostmoment op het beeld zien: ‘Kijk, zo laat hij zich troosten!’ Ouder: ‘Waarom luistert hij nou niet?’

De video-hometrainer zoekt een moment uit waarop het kind niet luistert en checkt bij de ouders of zij dit bedoelen met het niet luisteren. VHT is in principe niet gericht op het ‘waarom’, maar in deze situatie gaat de video-hometrainer er wel op door omdat het aansluit op de vraag van de ouder. Vervolgens laat de video-hometrainer een moment zien waarop het kind wél luistert en bekijkt hij samen met de ouders waarom het nu wél lukt (oplossingsgericht). Voor ouders is het soms moeilijk om hun vraag te formuleren. In plaats daarvan geven ze dan het probleem aan (‘Hij is lastig’, ‘Hij kan geen moment stilzitten aan tafel, is voortdurend met van alles en nog wat bezig’, ‘ Ik ben een uur bezig om hem in bed te krijgen, dan slaapt hij nog niet en komt hij heel vaak naar beneden!’). Deze uitspraken van ouders duiden echter allemaal op onderliggende vragen over de omgang. De video-hometrainer is getraind om oplossingsgericht te denken en zal dus alle probleemuitspraken van ouders kunnen herformuleren naar een vraag. Probleem ‘Hij is lastig.’

Hulpvraag wordt

‘Je zou hem graag wat gezeglijker willen hebben, hoe kun je hem hierbij helpen?’

282


26-4-2010 15:45:24

Probleem ‘Hij is voortdurend met van alles

Hulpvraag wordt

‘Hoe krijg en houd ik de aandacht

en nog wat bezig als we aan tafel

van mijn kind erbij als we aan

zitten.’

tafel zitten te eten?’

‘Ik ben een uur bezig om hem in

wordt

‘Hoe krijg ik mijn kind op tijd in

bed te krijgen, hij komt er steeds

bed en wat kan ik doen dat hij in

weer uit.’

zijn bed blijft en in slaap valt?’

De video-hometrainer zal dus samen met de ouders de problemen ombuigen naar vragen en aan de hand van de beelden samen naar de antwoorden zoeken. Soms gebruikt de video-hometrainer daarbij de geslaagde momenten als voorbeeld en soms zal het beeld voor de ouders een bewustwordingsmoment zijn. Beide momenten geven de ouders kans op een mogelijke oplossing van hun probleem ofwel het antwoord op de gestelde vraag. VHT is niet gericht op de oorzaken van de problemen, maar op de oplossing ervan. Dit is tevens een van de redenen waarom zowel de ouders als de video-hometrainers de methodiek zo positief ervaren. Ontwikkelingsgericht werken De beschrijving in deze handleiding van VHT, ingezet vanuit het maatschappelijk werk, is gericht op de ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd. De video-hometrainer is in het werken met de ouders echter indirect gericht op de ontwikkeling van het kind. De videohometrainer is direct gericht op de ondersteuning van de ouders en niet op behandeling of begeleiding van het kind. Dat is een schijnbare tegenstelling. De video-hometrainer maakt als het ware gebruik van de mogelijkheden van de ouders om het kind te helpen ontwikkelen. Dit heeft te maken met twee uitgangspunten: (1) kinderen nemen vanaf de geboorte initiatieven om contact te maken met hun ouders; (2) het verlangen naar wederzijds goed contact blijft altijd bestaan. Wanneer het lukt om de ouders te helpen een prettige manier te vinden om met hun kind om te gaan en met elkaar een prettige interactie en afstemming te vinden, zal de ontwikkeling van het kind ‘vanzelf gaan’. Dat wil zeggen voor zover de mogelijkheden bij het kind in aanleg aanwezig zijn. De interactieanalyse en de manier waarop de video-hometrainer deze met de ouders bespreekt, doet een beroep op de behoefte aan contact. Een positieve verandering in de beleving van de ouders bevordert direct de ontwikkeling van het kind. Het kind voelt zich beter begrepen en 283


26-4-2010 15:45:24

‘gekend’ en wordt daardoor ondersteund in zijn ontwikkeling. Riksen-Walraven (2002) heeft er een prachtige uitspraak voor: ‘Feeling to be felt.’ Dat is wat telt voor het kind. 5.2.1.4 Vaardigheden Het werken met de methodiek van VHT vraagt een aantal vaardigheden van de maatschappelijk werker. Behalve technische vaardigheden zijn dit vooral: • gespreksvaardigheden; • signaleringsvaardigheden; • communicatievaardigheden. Gespreksvaardigheden Het introduceren van de methodiek, het contact met de ouders tijdens het filmen en het terugkijken van de video-opname met de ouders, vraagt gespreksvaardigheden van de videohometrainer. De video-hometrainer is tijdens de opleiding getraind om de methodiek zo ‘licht’ mogelijk bij de ouders te introduceren. Dit doet hij door een aantal gespreksvaardigheden. Zo zal de video-hometrainer bijvoorbeeld kunnen zeggen: ‘We hebben nu een methode waarbij je kunt zien wat jouw kind allemaal aan jou vertelt, vooral in de vorm van non-verbale, maar ook verbale signalen. Dat zul je vast fijn vinden, want daardoor ga je hem beter begrijpen.’ Dit klinkt heel anders dan: ‘We gaan een video-opname maken van jou en je kind en we gaan kijken hoe jij het doet en waarom het zo moeilijk gaat hier!’ De video-hometrainer traint zich in de volgende gesprekstechnieken: • Negatieve benamingen ombuigen naar positieve. Het woordje ‘niet’ wordt vermeden in het vocabulaire van de video-hometrainer. Alles wordt in de constructieve zin benoemd (‘Wat je zou kunnen doen …’, ‘Past dit bij jou ideeën …?’, ‘Wat je hier wilt, is dat hij zijn bord leeg eet, hoe zou je dat nu kunnen bewerkstelligen …?’). • Problemen van de ouders in constructieve zin ontvangen (‘Waar je je bezorgd over maakt is …’, ‘Wat je graag anders wilt is …’, ‘Wat je wilt dat je kind doet is …’). • Begrip tonen voor de problemen van de ouders, zonder zichzelf daarin te verliezen. Het probleem bij de ouders laten. Dit is belangrijk, want soms maakt de ouder de video-hometrainer verantwoordelijk voor de oplossing (‘Vertel jij maar wat ik moet doen’), terwijl het natuurlijk altijd de verantwoordelijkheid van de ouders blijft. De video-hometrainer gebruikt dan gesprekstechnieken als: ‘Ik begrijp wat het probleem is. Jouw kind zet hier de boel op stelten en jij wilt daar grip op krijgen … Zullen we eens kijken wat je daaraan zou kunnen doen?’ Op deze manier toont de video-hometrainer begrip voor de situatie (ontvangt het probleem) en is oplossingsgericht in plaats van probleemverdiepend. 284


26-4-2010 15:45:24

• Te allen tijde de regie houden. De video-hometrainer legt in het gesprek de accenten op de beelden (‘Zullen we eens op de beelden kijken hoe dat eruitziet?’) en houdt daarmee de regie over de situatie. Het handigste is om de ouders op betrekkingsniveau en niet op inhoudsniveau te ontvangen en dan meteen de koppeling te maken naar de beelden. Moeder: ‘Ik weet dat hij altijd boos wordt, wanneer hij moet stoppen met computeren omdat we gaan eten. Dat vindt hij helemaal niet leuk, omdat hij dan zijn computerspelletje niet af kan maken. Sowieso vindt hij de overgang van situaties moeilijk. Hij kan zich moeilijk omschakelen. In die overgangssituaties weet ik gewoon dat het dwarse gedrag weer gaat beginnen, dat is elke dag hetzelfde liedje en dus niet alleen als we moeten gaan eten, maar bij alle overgangssituaties, bijvoorbeeld ook wanneer hij thuiskomt uit school. Hij heeft daar kennelijk meer tijd voor nodig, maar ja, die is er niet altijd …’ Video-hometrainer: ‘Zo, dus je kent hem al heel goed … Zullen we eens kijken hoe je nou kunt voorkomen dat hij boos wordt en hoe je hem kunt helpen bij overgangssituaties?’

Op deze manier voelt de moeder zich ontvangen en grijpt de video-hometrainer tegelijkertijd terug naar de beelden, waarbij de focus ligt op de oplossing van het probleem. De videohometrainer gaat niet expliciet in op de inhoud van moeders verhaal, terwijl moeder zich toch erkend en begrepen voelt. • Bij het terugkijken van de beelden in het hier en nu blijven. De video-hometrainer is zich ervan bewust dat hij bij de informatie-uitwisseling met de ouders bij het beeld blijft dat op dat moment stilstaat. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de video-hometrainer het beeld stilzet en vervolgens zegt: ‘Zie je hoe hij naar je kijkt?’ De video-hometrainer heeft dan precies het goede moment te pakken, namelijk het contactinitiatief van het kind dat zichtbaar is voor de ouder. Op het moment dat de video-hometrainer moet zeggen: ‘Zag je dat?’, is het moment voorbij en is hij te laat. De ouders hebben het niet gezien en er moet teruggespoeld worden. De kracht van het moment neemt dan af. • Bij het terugkijken aandacht geven aan beide ouders. Gesprekstechnisch kan de videohometrainer (om een balans te krijgen in de beurtverdeling) aan de ene ouder vragen of die herkent wat de andere ouder zegt. Het komt wel eens voor dat steeds dezelfde ouder het woord voert. De kunst is om de ‘stille’ ouder voldoende uit te nodigen om toch zijn gedachten te uiten, maar tegelijkertijd te respecteren dat het misschien niet zo’n prater is. Dit betekent aansluiten of afstemmen op de persoon tegenover je. Precies zoals je ook aan de ouders vraagt om zich af te stemmen op het kind. Vaak zie je dit ook terug in de beelden. 285


26-4-2010 15:45:24

Ouders voelen zich dan niet gedwongen om iets te doen wat tegen hun natuur ingaat, maar zijn wel op de hoogte van het belang ervan. Zij kunnen dan hun eigen keuzes maken. • Een derde persoon die meekijkt, bijvoorbeeld vanuit een andere discipline, ook voldoende gelegenheid geven om een mening in te brengen en mee te denken in het proces. Wanneer diegene dus niet zelf de beurt ‘neemt’, zal de video-hometrainer hem uitnodigen, ofwel de beurt ‘geven’. Signaleringsvaardigheden Een video-hometrainer is getraind om ‘met andere ogen’ naar ouder en kind te kijken, met name naar de interactie en het contact. Achterstanden of terugval in ontwikkeling of tijdelijke stagnatie signaleert hij in een vroeg stadium. Een (school)maatschappelijk werker die tevens video-hometrainer is, kijkt hoe ouder en kind zich afstemmen. Als een ouder er bijvoorbeeld slecht uitziet, niet tegen het kind praat, niet actief is, het kind niet troost, niet benoemt, niet lacht, niet naar het kind kijkt, (zichzelf) niet benoemt, zal de (school)maatschappelijk werker onmiddellijk met ‘video-ogen’ gaan kijken en kijken of er problemen zijn in de afstemming van de ouder op het kind. Als het kind niet naar de ouder kijkt, apathisch blijft na activering en niet leeftijdsadequaat reageert, zal hij zijn voelhorens extra uitzetten en ook bewust naar de contactsignalen van het kind gaan kijken en zo nodig de ouders motiveren voor hulp. De videohometrainer is zich bewust van de interactie-elementen die van nature aanwezig zijn in het contact tussen ouder en kind en zal het meteen opmerken als die ontbreken. De (school)maatschappelijk werker/video-hometrainer maakt deze signalen vervolgens bespreekbaar met de ouders en/of de school en zal hierover zo nodig vervolgafspraken maken met de ouders en/of de school, bijvoorbeeld door hulp in te schakelen. Communicatievaardigheden De terugkijkgesprekken die de video-hometrainer met de ouders heeft, worden regelmatig ook opgenomen op video. Niet alleen de manier waarop de communicatie verloopt wordt inzichtelijk, maar ook wordt duidelijk hoe de communicatie verloopt. Dus niet alleen wat gezegd wordt maar ook hoe het gezegd wordt. Een aantal elementen speelt daarbij een rol: • Lichaamstaal. De lichaamstaal van de video-hometrainer is van belang voor de communicatie. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de video-hometrainer zich naar de ouders wendt. Van nature zijn beginnende video-hometrainers geneigd om steeds naar de beelden te kijken. Het is de bedoeling dat de video-hometrainer zich heel bewust naar de ouders toewendt. 286


26-4-2010 15:45:24

Actieve video-hometrainer let goed op de reacties van de ouders

•

•

•

•

Alles wat de ouders zeggen, voelen, doen, aangeven, wordt zo door de video-hometrainer opgemerkt. Hij kan daar vervolgens op ingaan, op aansluiten of op inspelen (= ontvangen). De communicatie met de ouders krijgt dan op zo’n manier vorm dat de ouders zich belangrijk en veilig voelen. Dit zijn voorwaarden om zich te kunnen ontwikkelen. Vriendelijk zijn. De video-hometrainer is vriendelijk en zegt aardige dingen over het kind. Dat is tijdens de supervisie op de beelden waarnemen. Ook ouders of kinderen waar de video-hometrainer niet direct enthousiast over is, kan hij goed helpen zonder te oordelen. Het uitgangspunt is dat ouders en kind het graag goed hebben met elkaar. Dat is voor hem het vertrekpunt in alle situaties. Begrip hebben. De video-hometrainer moet begrip hebben voor de ouders of de situatie waarin zij verkeren, zonder hen zielig te vinden. Ook dit is een element dat uit de beelden blijkt. Er is onmiddellijk te zien of hij te veel meegaat in het gevoel van de ouders (supplementair). Hij kan dat meteen herstellen door de volgende keer tegenwicht te geven of de andere kant te belichten. Aanvoelen. Voor ouders is het bijzonder prettig als de video-hometrainer snel aanvoelt wat de ouders duidelijk willen maken. Sommige ouders vinden het moeilijk om dingen onder woorden te brengen of zijn verbaal wat zwakker. Bij de terugkijkgesprekken in de ontvangstbevestigingen die de video-hometrainer geeft is duidelijk te zien dat hij de ouder aanvoelt. Kerntaak in de communicatie is aan te sluiten bij de ouders wat betreft niveau, gevoel en oplossingen. Daarvoor moet de video-hometrainer aanvoelen wat de ouder nodig heeft. Respect. De video-hometrainer heeft respect voor de cultuur van de ouders. Hij voegt zich naar de regels van het huis. Een voorbeeld: de kinderen eten aan tafel met binnen handbereik allerlei speelgoed. De ouders hebben als regel opgesteld dat de kinderen wel mogen spelen aan tafel tijdens het eten. Dan zal hij daar niks over zeggen (bijvoorbeeld dat dit een 287


26-4-2010 15:45:41

verkeerde gewoonte is). Hij legt het accent op de interactie, het aansluiten van de ouder bij het initiatief van het kind, de afstemming tussen ouder en kind en het belang hiervan voor de ontwikkeling van het kind. Wanneer de ouders (in)zien dat de (non-verbale) wederzijdse afstemming en interactie bemoeilijkt wordt doordat het kind afgeleid wordt door alle speeltjes op tafel, zullen de ouders zelf gaan inzien dat de speeltjes beter van tafel kunnen en het kind beter zijn aandacht kan richten. Dit werkt veel krachtiger dan het advies van een ‘vreemde’, omdat het nu een keus van de ouders zelf is.

5.2.2 Rol en positie van de video-hometrainer in de organisatie VHT wordt binnen het maatschappelijk werk gezien als een geschikte methode om kortdurende begeleiding te bieden aan ouders met opvoedingsvragen of -problemen. VHT wordt gezien als een van de manieren om ouders te ondersteunen. De methode past in het gemeentelijk palet van pedagogische hulp die is verankerd in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De methodiek heeft zich inmiddels een plek weten te veroveren in het beleid van maatschappelijk werk organisaties. Wel blijft het nog steeds van belang om collega maatschappelijk werkers en potentiële verwijzers op de hoogte te houden van de ontwikkelingen, van de indicaties voor VHT, voorlichting te geven over VHT en terugkoppeling te geven na afsluiting van VHT. Het heeft de voorkeur dat de video-hometrainer periodiek (bijvoorbeeld een keer per jaar) voorlichting geeft aan collega’s met behulp van beelden. Voordat een organisatie ertoe overgaat VHT in het maatschappelijk werk in te voeren, heeft het management zijn achterliggende visie van VHT geëxpliciteerd en voor de beleidsmatige inbedding gezorgd. De inhoudelijke keuze voor deze methodiek is een eerste vereiste. Daarnaast moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan om de invoering op een effectieve wijze vorm te geven en de kwaliteit van de uitvoering te bewaken. Deze randvoorwaarden zijn: • Het management stemt in met de voorwaarden die verbonden zijn aan de opleiding, certificering en verlenging van het VHT-certificaat. • Er moeten voldoende formatie-uren ter beschikking staan voor de video-hometrainer om te kunnen voldoen aan de opleidingseisen. • In het hele werkgebied (in de regio’s) van een maatschappelijk werk organisatie dient videohometraining beschikbaar te zijn. Daar waar het schoolmaatschappelijk werk binnen het basisonderwijs zit, dient video-hometraining beschikbaar te zijn. • Per VHT-contact in het gezin (dus niet per aanmelding) moet men ongeveer rekenen op drie uur tijdsinvestering. Bij twaalf contacten wordt dat dus 36 uur in totaal. 288


26-4-2010 15:45:41

• Aanbevolen wordt dat de video-hometrainers in opleiding tijdens de opleiding per week voor minimaal zestien uur vrijgesteld zijn om bezig te kunnen zijn met VHT-activiteiten. Daaronder vallen de contacten met de gezinnen, reistijden, het voorbereiden van de videosessies in de gezinnen en de supervisie. Na de opleidingstijd blijft dit zestien uur per week. De video-hometrainer werkt met minimaal drie gezinnen, wat neerkomt op acht tot tien uur als minimumaanstelling. • De video-hometrainer (in opleiding) beschikt over de benodigde apparatuur zoals een tv, een digitale camcorder en voldoende bandjes of disks (in verband met de privacy mag er niet meer dan één gezin per cassette of disk worden opgenomen). • De video-hometrainer (in opleiding) moet kunnen beschikken over een aantal voorlichtingsvideo’s en/of -dvd’s.

5.3 De opleiding tot video-hometrainer De opleiding tot video-hometrainer valt onder de verantwoordelijkheid van de regionale AITopleidingscoördinator. Deze opleidingscoördinator verzorgt zelf de opleiding of maakt gebruik van een opleider met de nodige expertise. Voor informatie over invoering van VHT in het maatschappelijk werk en hoe dit op de beste manier is vorm te geven, is Maatschappelijk Werk Fryslân landelijk aanspreekpunt voor maatschappelijk werk organisaties. Maatschappelijk Werk Fryslân is ook aanspreekpunt voor vragen van de regionale AIT-opleidingscoördinatoren. Wanneer een instelling voor maatschappelijk werk VHT wil invoeren, is de beste start een algemene voorlichting voor alle managers en maatschappelijk werk teams, zodat iedereen bekend is met de methode, de doelstellingen en de uitgangspunten. Dit kan via een eenmalige voorlichting. De maatschappelijk werkers die interesse hebben in de opleiding tot videohometrainer kunnen zich hierna aanmelden, waarna selectie via screening plaatsvindt door een AIT-opleider. Als de organisatie aan alle randvoorwaarden voldoet, heeft de basisopleiding tot video-hometrainer een goede kans van slagen en kunnen ook de implementatie van de methode binnen de organisatie (aanmeldingscriteria, afstemming ten opzichte van andere werksoorten, trajectbe geleiding, selectiecriteria van de video-hometrainers, follow-up enzovoort) en de kwali teitsbewaking van VHT na de basisopleiding met succes verlopen. In figuur 5.4 is de (aanmeldings)procedure van organisaties voor VHT in schema gezet. 289


26-4-2010 15:45:41

Figuur 5.4 Aanmeldingsprocedure voor VHT Er is door de beleidsmakers een beleidskeuze gemaakt om te gaan werken met VHT

Voorlichtings- of themamiddag over VHT vanuit de contactinstelling Maatschappelijk Werk Fryslân.

Geïnteresseerde maatschappelijk werkers in de opleiding VHT worden verzocht te solliciteren.

Screening door AIT-opleider.

Start opleiding VHT en implementatie in organisatie.

5.3.1 Het opleidingstraject In deze paragraaf geven we weer wat de opleiding tot video-hometrainer inhoudt. Voor verdere informatie kan men terecht bij Maatschappelijk Werk Fryslân, te bereiken via de website van de AIT (www.aitnl.org). Maatschappelijk Werk Fryslân heeft ten behoeve van de opleiding een opleidingsklapper beschikbaar waarin alle informatie over de opleiding opgenomen is. Algemene voorlichting Het opleidingstraject start met een algemene voorlichting over video-hometraining voor het hele maatschappelijk werk team. Deze algemene voorlichting kan bestaan uit een bijeenkomst van twee à drie uur. Er wordt informatie en voorlichting gegeven over basiscommunicatie en de overige vier aandachtsvelden van VHT (dagelijkse gezinssituatie, ontwikkeling van het kind in de basisschoolleeftijd, ontwikkeling van de ouders, maatschappelijk functioneren). 290


26-4-2010 15:45:42

De doelstellingen zijn: • Het team maakt kennis met basiscommunicatie en de andere vier aandachtsvelden van VHT. • Het team maakt kennis met de uitgangspunten van VHT. • Het team maakt kennis met de werkwijze van VHT. • Het team maakt kennis met de indicaties van VHT. Aan de hand van voorbeelden op film wordt uitleg gegeven over de principes van VHT en over de manier waarop ouders worden geïnformeerd en begeleid. Er kan gebruik gemaakt worden van producties van de Stichting Lichaamstaal of van eigen recent materiaal. Een erkend AITopleider of een ervaren video-hometrainer verzorgt de voorlichting en reikt een reader uit met beknopte informatie en achtergrondliteratuur, die te gebruiken is als naslagwerk. Introductiebijeenkomst De opleiding start met een introductiebijeenkomst. De kandidaten en de supervisor komen bij elkaar om kennis te maken en zich voor te bereiden op het gaan uitvoeren van de videohometraining. Op die bijeenkomst wordt de Opleidingsklapper VHT uitgereikt en nemen de kandidaten kennis van: • de basiscommunicatie door videoproducties te bekijken; • de werkwijze van video-hometraining door producties te bekijken die video-hometraining in beeld brengen. Daarnaast krijgen de kandidaten informatie over: • structuur van de opleiding en de supervisie; • indicaties en contra-indicaties met betrekking tot VHT en selectie van gezinnen die in aanmerking komen voor VHT; • procedures voor registratie en follow-up; • gebruik en aanschaf van de videocamcorder, dvd-speler/-recorder, tv en andere audiovisuele apparatuur. Tijdens de periode van de introductiebijeenkomsten hebben de kandidaten in principe een aantal gezinnen (of die van collega’s) gevonden die in aanmerking komen voor VHT. De basisopleiding De basisopleiding is een in-serviceopleiding verzorgd door de AIT. Tijdens de basisopleiding geeft de video-hometrainer er blijk van om op basis van contactprincipes en het gebruik van de video een aantal gezinnen te kunnen helpen (weer) zelfstandig te functioneren. Hoewel 291


26-4-2010 15:45:42

gesproken wordt van een gemiddelde opleidingsduur van anderhalf tot twee jaar, kan de opleiding in de praktijk korter of langer duren, afhankelijk van factoren als: • de moeilijkheidscategorie van de gezinnen; • het aantal gezinnen; • de aanleg en/of ervaring van de video-hometrainer. In elk geval bepaalt de opleider, in overleg met zijn supervisor en de video-hometrainer in opleiding, wanneer het certificeringsmoment is aangebroken. De opleiding bestaat uit dertig bijeenkomsten, supervisies genoemd. Degene die in opleiding is, wordt video-hometrainer in opleiding genoemd en degene die de opleiding geeft is de supervisor of opleider. In principe is er elke veertien dagen een supervisie, bij voorkeur op een vaste dag en tijd. De duur van de supervisie is afhankelijk van het aantal deelnemers (zie tabel 5.1). Tabel 5.1 Aantal deelnemers en duur supervisiebijeenkomsten 1 Deelnemer =

1 uur

supervisie in de 14 dagen

2 Deelnemers =

1½ uur


3 Deelnemers =

2 uur


4 Deelnemers =

2½ uur


5 Deelnemers =

3 uur


Het maximale aantal deelnemers aan een supervisiebijeenkomst is vijf. Bij zes deelnemers worden twee groepen van drie deelnemers gevormd. De supervisies vinden plaats op een maatschappelijk werk locatie in een aparte rustige ruimte. De tijden worden steeds in onderling overleg afgesproken. In elke supervisie brengt een video-hometrainer in opleiding videomateriaal in. Dit is het werkmateriaal. Aan de hand van de ingebrachte videobeelden leert de video-hometrainer in opleiding de principes van de basiscommunicatie te herkennen en zelf te hanteren, de interactietermen te gebruiken, op microniveau naar contact kijken en het helpende oudergesprek te voeren. Daarnaast krijgt hij aanvullende kennis en knowhow aangereikt over sociaal-emotionele problematiek bij kinderen. De bedoeling van de supervisie is dat de video-hometrainers in opleiding in toenemende mate zelfstandig contactprincipes kunnen herkennen en benoemen, deze zelf kunnen toepassen en er met behulp van video mee kunnen werken, met als doel de ouders te helpen volgens de methodiek. Elke video-hometrainer in opleiding maakt vaste, tweewekelijkse afspraken met de opleider. De praktijk leert dat veel maatschappelijk werkers het prettig vinden om met de collega’s die ook in opleiding zijn, mee te kijken. Supervisie kan dus individueel zijn, maar ook gezamenlijk. In totaal wordt er ongeveer dertig uur supervisie per persoon gegeven, verdeeld in drie fasen. 292


26-4-2010 15:45:42

Fase 1 Fase 1 bestaat uit tien supervisies, die eens in de veertien dagen plaatsvinden. Daarbij geldt: • Een video-hometrainer in opleiding heeft altijd een inbreng aan de hand van videomateriaal. • Alle video-opnames van ouder en kind worden binnen de supervisie besproken. • De video-hometrainer in opleiding heeft kennis genomen van de theorie die in de supervisies aan de orde kwam en kan aan het einde van fase 1: -- de contactprincipes herkennen en benoemen; -- het communicatiepatroon beschrijven en fragmenten uitkiezen die de mogelijkheden bevatten om positieve ontwikkeling op gang te brengen en/of te ondersteunen en de ouders te activeren; -- aangeven welke aanvullende informatie hij aan de ouders kan geven naar aanleiding van de gekozen videofragmenten. • Na de eerste vijf supervisies wordt samen met de opleider bekeken of de stap gezet kan worden naar opnames maken van het terugkijken met de ouders. Fase 2 Fase 2 bestaat uit tien supervisies, over het algemeen eens in de veertien dagen. Daarbij geldt: • Een video-hometrainer in opleiding heeft altijd een inbreng aan de hand van videomateriaal. • De video-hometrainer in opleiding laat korte fragmenten zien van de video-opnames die hij heeft gemaakt van ouder en kind. Hij toetst tijdens de bijeenkomsten de analyse zoals hij die heeft gemaakt. Niet alle video-opnames komen meer aan bod. Bij vragen of onduidelijkheden koppelt de video-hometrainer in opleiding in ieder geval terug tijdens de supervisies. • De video-hometrainer in opleiding maakt nu regelmatig opnames van het terugkijken; in deze fase van de opleiding komen de vaardigheden die nodig zijn bij het terugkijken expliciet aan de orde. • Tijdens de eerste twee bijeenkomsten brengt de video-hometrainer in opleiding alle opnames in die gemaakt zijn van de terugkijkgesprekken en worden de leermomenten van de video-hometrainer in opleiding vastgesteld. Hierna bereidt hij de video-opnames voor en selecteert deze op de groei die hij doormaakt. De opleider voegt, daar waar nodig, informatie toe en activeert de video-hometrainer in opleiding de leerdoelen om te zetten in handelen en communicatie. • Alle afsluitende video-opnames worden nog in de supervisies besproken. • De video-hometrainer in opleiding heeft kennis genomen van de theorie die tijdens de supervisie behandeld is en kan aan het einde van fase 2: 293


26-4-2010 15:45:42

-- zelf de basiscommunicatie toepassen in zijn contact met de ouders; -- laten zien dat hij zich kan oriënteren op de ontwikkeling en positieve krachten van ouders; -- zelfstandig formuleren wat de hulpvragen en aandachtspunten van de ouders zijn en eventuele ontwikkeling van ouders zichtbaar maken. Tussenevaluatie Er vindt iedere tiende supervisie een tussenevaluatie plaats, dus de laatste bijeenkomst van respectievelijk fase 1, 2 en 3. Tijdens de laatste bijeenkomst van fase 1 vindt er een evaluatiegesprek plaats tussen de videohometrainer in opleiding en de opleider. Vastgelegd wordt hoe de vorderingen zijn op het daartoe bestemde formulier in het logboek. Tijdens de evaluatie op de laatste bijeenkomst van fase 2, is naast de opleider een collega AITopleider aanwezig. Aan de orde komt of de gevolgde leerroute conform het opleidingsplan is en of de video-hometrainer in opleiding de leerdoelen zoals die voor fase 2 geformuleerd zijn, heeft behaald. Tijdens deze evaluatie presenteert de video-hometrainer in opleiding recent materiaal, waarin punten uit fase 1 en 2 belicht worden. De doorgemaakte groei wordt vastgesteld en tevens de specifieke leerdoelen voor de komende periode. Daarnaast komen aanbevelingen en aandachtspunten voor de verdere voortgang van de opleiding en de implementatie in de organisatie aan de orde, zoals: • Hoe is VHT ontvangen in de organisatie? • Worden er kinderen en ouders voor VHT aangemeld door collega’s? • Hoe vindt de overdracht plaats? • Wordt er voor de video-hometrainer voldoende ruimte gecreëerd om met de ouders terug te kijken? • Is er in de teams voldoende kennis over VHT? Knelpunten en aandachtspunten voor fase 3 van de opleiding worden besproken en er worden concrete afspraken gemaakt over het vervolg en de implementatie. Nauw overleg met de leidinggevende/manager is in deze tussenevaluatie voorwaarde. Er is ook aandacht voor de volgende aspecten van het opleidingsproces: • individuele evaluatie met betrekking tot het opleidingsproces; • inhoud van de opleiding; • structuur van de opleiding; • rol van de opleider. 294


26-4-2010 15:45:42

Fase 3 Fase 3 bestaat weer uit tien supervisies, de frequentie kan in overleg lager zijn, waarbij iedere video-hometrainer in opleiding bij elke supervisie inbreng verzorgt aan de hand van videomateriaal. Daarbij geldt nu: • Alleen die video-opnames worden nog besproken waar vragen of opmerkingen over zijn. De meeste begeleidingen worden zelfstandig uitgevoerd. • Voor afsluiting van een video-hometraining wordt overleg gepleegd met de opleider, eventueel nog aan de hand van beeldmateriaal. • De video-hometrainer in opleiding werkt toe naar een certificering en is bezig met implementatieactiviteiten in de organisatie. • De video-hometrainer in opleiding heeft kennis genomen van de theorie die in de supervisie behandeld is en kan aan het einde van fase 3: -- zelf de basiscommunicatie toepassen in zijn contact met de ouders; -- laten zien dat hij zich kan oriënteren op de ontwikkeling en positieve krachten van ouders; -- zelfstandig formuleren wat de hulpvragen, aandachtspunten en krachten van de ouders zijn; -- zelfstandig een totale begeleiding uitvoeren; -- ontwikkelingstaken in alle blokken van het trajectplan behartigen; -- samenwerking met eerste- en/of tweedelijnsinstellingen realiseren. Opleiding tot instellingssupervisor Na het behalen van het certificaat VHT voor de werksoort maatschappelijk werk en een à twee jaar ervaring als video-hometrainer bestaat de mogelijkheid om een aanvullende opleiding te volgen voor instellingssupervisor. Wanneer er meerdere video-hometrainers opgeleid gaan worden, kan de organisatie besluiten om een eigen instellingssupervisor op te leiden. Er kan voor worden gekozen om één van de video-hometrainers een vervolgopleiding tot instellingssupervisor te laten doorlopen. De opleidingsdeskundigheid is dan in huis en kan worden ingezet om nieuwe mensen op te leiden en te werken aan de verdere implementatie van de methodiek in het maatschappelijk werk. De instellingssupervisor dient ten behoeve van de VHT uitvoeringsoverstijgende kwaliteiten te hebben. Niet alle video-hometrainers in het maatschappelijk werk kunnen deze rol vervullen. De instelling draagt een of meer personen voor aan AIT. AIT bewaakt de screening voor de selectie van een instellingssupervisor. De instellingsupervisor kan zelfstandig nieuwe mensen opleiden en wordt de contactpersoon van de maatschappelijk werk organisatie voor de AIT. Als er in de instelling reeds een aan AIT verbonden supervisor aanwezig is, lijkt het vanzelfsprekend dat deze de rol vervult van super295


26-4-2010 15:45:42

visor en opleider voor de video-hometrainers in het maatschappelijk werk. De opleiding tot instellingssupervisor bestaat uit tien supervisies door een AIT-opleidingscoördinator. De instellingssupervisor kan alleen opgeleid worden als hij tegelijkertijd minstens twee nieuwe mensen op gaat leiden. De instellingssupervisor werkt volgens de handleiding. Nu worden ook de supervisies op video opgenomen. De instellingssupervisor brengt elke supervisie video-opnames in van zijn supervisies met de video-hometrainers. De supervisiestructuur die gevolgd wordt, is identiek aan de structuur tijdens de basisopleiding (zie paragraaf 3.1.3). Punten waaraan tijdens de opleiding extra aandacht wordt besteed: • video als informatiebron bij de professionalisering van de beroepsgroep; • een activerende werkwijze in de begeleiding; • de basiscommunicatie als referentiekader; • begeleiden van de implementatie met betrekking tot verdere invoering van VHT.

5.3.2 Certificering en registratie Beide opleidingen worden afgesloten met een certificering. In de volgende paragrafen gaan we nader in op certificering voor video-hometrainers en voor instellingssupervisors VHT en we bespreken de registratie in de landelijke databank. Certificering voor video-hometrainers Aan het einde van de basisopleiding, dus gemiddeld na anderhalf jaar, volgt een moment waarop vastgesteld wordt of de video-hometrainer in opleiding in aanmerking komt voor het certificaat Video-hometrainer. De (instellings)opleider beoordeelt of er tot certificering kan worden overgegaan, na overleg met en onder verantwoordelijkheid van de landelijke coördinator. De certificering vindt plaats aan het einde van de opleiding en wordt georganiseerd door de video-hometrainers zelf. De certificering is geen diplomauitreiking of een beoordelingsmoment. Indien aan de criteria is voldaan, krijgt iedereen het certificaat. Bij onvoldoende geschiktheid of wanneer niet aan de criteria is voldaan, is dat van tevoren met de opleider besproken en wordt niet overgegaan tot certificering. Tijdens de certificering wordt gekeken naar: • beeld-voor-beeldanalyse; • diagnostiek; • in gang zetten en ondersteunen van positieve ontwikkeling; • zelf benutten van de basiscommunicatie; • rapportage; • samenwerking met betrokken instanties. 296


26-4-2010 15:45:42

De certificering is niet alleen bedoeld als afsluiting van de opleiding, maar is tevens een moment waarbij gekeken wordt naar de implementatie, het effect en de kwaliteit. Het is een moment waarop aan collega’s, beleidsmedewerkers, management enzovoort een presentatie gegeven wordt van wat er tijdens de opleiding gebeurd is. Meestal is de certificering een ‘feestelijk’ moment, waarop de video-hometrainers aan de hand van videobeelden laten zien wat VHT precies inhoudt en wat de bereikte resultaten zijn. Aanwezig zijn in ieder geval de (instellings) supervisor, een AIT-gecommitteerde, een leidinggevende en verder genodigden en andere belangstellenden. De presentatie is een weergave van hetgeen in de opleiding aan de orde kwam en geeft blijk van kennis van de achterliggende theorie van VHT. Aan het einde van de certificering ontvangt de kandidaat zijn certificaat en een registratieformulier voor opname in de certificeringsbank van de AIT. Eindtermen De certificering vindt plaats aan de hand van een aantal kwalitatieve en kwantitatieve eindtermen. Kwalitatieve eindtermen Om in aanmerking te komen voor het certificaat moet de kandidaat aan een aantal inhoudelijke criteria voldoen. Thematisch geordend zijn dit: 1 Activeren. De kandidaat is in staat: • een beeld-voor-beeldinteractieanalyse van de video-opnames te maken; • de interactietaal te hanteren, zodanig dat deze afgestemd is op de ouders en voor hen begrijpelijk is; • videofragmenten te selecteren, gekoppeld aan de hulpvraag van de ouders; • de beelden activerend terug te laten zien aan de ouders; • de informatie zodanig aan te bieden dat ouders deze als ondersteunend ervaren. 2 Empowerment. De kandidaat is in staat: • leiding te geven aan de basiscommunicatie tussen ouders en hun kind; • de ouders te helpen de aangeboden beelden te ontvangen en te verwerken met de daarbij behorende informatie; • zich te richten op de ‘gezonde’ contactmomenten zonder de problemen en de risico’s uit het oog te verliezen. 3 Eigen basiscommunicatie. De kandidaat is in staat de principes van de basiscommunicatie in gesprek met de ouders zelf toe te passen. Tijdens de terugkijkgesprekken is in beeld dat de kandidaat minstens vijf van de volgende principes adequaat toepast: 297


26-4-2010 15:45:42

• ontvangstbevestiging geven; • beurt verdelen tussen de ouders; • ouders activeren zelf inbreng te hebben; • zelf de laatste beurt nemen; • geslaagde momenten terug laten zien; • groei van de ouders spiegelen; • oplossingsgericht denken; • in de ja-reeks blijven; • leiding over het gesprek houden. 4 Attitude. De kandidaat heeft een helpende attitude, waarbij hij zich afvraagt wat de behoefte van de ouder op dat moment is. En hij weet daar de informatie op af te stemmen. De kandidaat laat tijdens de terugkijkgesprekken door beelden zien dat hij voldoet aan minimaal drie van de volgende criteria: • gevoelig zijn voor initiatieven van de ouders; • mee kunnen genieten van plezierige momenten; • informatie kunnen geven in plaats van adviseren (intonatie en formulering); • gevoelig zijn voor eigen deskundigheid, verantwoordelijkheden en wensen en behoeften van ouders (afstemmen); • met verschillende culturen, karakters en achtergronden van ouders om kunnen gaan. 5 Zelfstandigheid. De kandidaat kan zelfstandig een video-hometraining uitvoeren en kan voldoende inschatten wanneer in een (complexe) situatie overleg en/of supervisie met collega’s of supervisor nodig is. 6 Presentaties. De kandidaat kan een presentatie over VHT verzorgen aan derden. Tijdens deze presentatie geeft hij blijk van kennis en kunde op het gebied van VHT door kernachtig gebruik van beelden en interactietaal en het uiteenzetten van de inhoud van een VHT-begeleiding. 7 Instructiemateriaal. De kandidaat is in staat: • het bestaande videovoorlichtings- en instructiemateriaal adequaat te gebruiken en in te zetten; • uit de verstrekte literatuur en achtergrondinformatie kennis te verwerven; • de formulieren op de juiste wijze te gebruiken. Kwantitatieve eindtermen De kwantitatieve eindtermen bevatten de verplichte activiteiten, en hun frequentie, waaraan de kandidaat moet voldoen om in aanmerking te komen voor certificering: 298


26-4-2010 15:45:42

1 Aantal VHT-begeleidingen. De kandidaat heeft minimaal dertig keer een inbreng gehad in de supervisie. Hij heeft tien gezinnen (met goed resultaat) geholpen met VHT. De inbreng kan verdeeld zijn over de dertig supervisies, dus een keer geen inbreng betekent een volgende keer twee inbrengen. Een inbreng kan een video-opname van het contact tussen ouder en kind zijn, of een video-opname van het terugkijken met ouders. 2 Resultaten. Het aantal ouders dat naar tevredenheid wordt geholpen wordt gemeten. Na afronding krijgen de ouders een korte vragenlijst over hun bevindingen. Deze vragenlijsten geven een indruk van de tevredenheid over de methode én over de persoon die de ouders begeleid heeft. Wanneer het gaat om preventie zijn de resultaten moeilijk te meten. Als norm wordt aangehouden dat 75 procent tevreden ouders bij afsluiting van de VHT voldoende basis geeft voor de kwalificatie Video-hometrainer. 3 Presentatie. De kandidaat heeft tijdens de opleiding minimaal drie keer een presentatie verzorgd. Dit kan zijn voor de mensen uit het eigen team, voor derden zoals (groepen) verwijzers, externe voorlichting tijdens studieochtenden enzovoort. 4 Videobeelden en verslagen. De kandidaat geeft tijdens certificering blijk van zijn kunde op het gebied van het werken met de contactprincipes aan de hand van de videobeelden. Dit doet hij door een presentatie te geven, eventueel met schriftelijk materiaal van de verslaglegging. De videobeelden zijn door de kandidaat uit het opleidingsmateriaal geselecteerd en bij elkaar gezet. Dit is de certificeringsmontage. Deze certificeringsmontage geeft een afspiegeling van de doelgroep en de problematiek waarmee gewerkt is en het leerproces van de kandidaat zelf. 5 Aanwezigheid. De kandidaat was op minstens 80 procent van de supervisiebijeenkomsten aanwezig. Dit betekent dat van de dertig supervisies er minimaal 24 bezocht moeten zijn, waarbij de kandidaat een actieve inbreng had. Het certificaat is geen diploma. Het blijft drie jaar geldig en men komt in aanmerking voor verlenging als voldaan is aan de hercertificeringsvoorwaarden. Certificering voor instellingssupervisor VHT Aan het einde van de opleiding tot instellingssupervisor, dus gemiddeld na één jaar, volgt een beoordelingsmoment waarop vastgesteld wordt of de kandidaat-supervisor VHT in aanmerking komt voor het certificaat Instellingssupervisor VHT voor de werksoort maatschappelijk werk. De certificeringscriteria voor instellingssupervisor zijn: • De kandidaat heeft minimaal twee video-hometrainers opgeleid. • 75 procent van de ouders die de kandidaat heeft begeleid is tevreden over de begeleiding. 299


26-4-2010 15:45:42

• De kandidaat voldoet aan de certificeringscriteria. • De kandidaat heeft minimaal één presentatie gegeven binnen of buiten de eigen organisatie. • De kandidaat heeft zich aantoonbaar met implementatieactiviteiten beziggehouden. De beoordeling of er tot certificering kan worden overgegaan wordt gedaan door de AITopleider, na overleg met en onder verantwoordelijkheid van de landelijke contactpersoon. De certificering zelf vindt plaats tijdens een speciaal voor die gelegenheid vastgesteld moment, waarop in ieder geval aanwezig zijn: • de opgeleide video-hometrainers; • de kandidaat-supervisor; • de opleider van de kandidaat; • een AIT-gecommitteerde en/of de landelijke coördinator; • een leidinggevende of directeur van de instelling waaraan de kandidaat verbonden is. In de praktijk zal de certificering van de instellingssupervisor vaak samenvallen met de certificering van de nieuw opgeleide video-hometrainers. Ook dit certificaat blijft drie jaar geldig. Men komt in aanmerking voor verlenging als voldaan is aan de hercertificeringsvoorwaarden die zijn vastgelegd in de notitie Hercertificering instellingssupervisor VHT. Registratie als video-hometrainer of supervisor De gekwalificeerde video-hometrainers en instellingssupervisors worden opgenomen in een landelijke databank en zijn daarmee geregistreerd als erkend video-hometrainer en supervisor. Na drie jaar wordt het certificaat verlengd, mits de video-hometrainers en supervisors voldoen aan de kwantitatieve en kwalitatieve criteria en meedoen in het nascholingsprogramma. Na registratie van het certificaat of de verlenging, ontvangt de video-hometrainer automatisch vanuit het landelijk bureau van AIT gedurende de drie daaropvolgende jaren de nieuwsbrief Communicatief en uitnodigingen voor de landelijke studiedagen. De maatschappelijk werk organisatie ziet erop toe dat de video-hometrainer in een passende intervisiekring en/of WOK kan participeren en weet hoe en bij wie hij indien nodig of gewenst supervisie kan aanvragen.

5.3.3 Nascholing Na het verkrijgen van het certificaat Video-hometrainer of het certificaat Instellingsupervisor VHT houdt de ontwikkeling van de video-hometrainer niet op: naarmate hij meer ervaring 300


26-4-2010 15:45:42

krijgt in het helpen op basis van contactprincipes, worden de toepassingsmogelijkheden voor de video-hometrainer breder. De opleiding is geen cursus die afgesloten wordt met een diploma, maar een in-servicetraining binnen de maatschappelijk werk organisatie, gevolgd door een continue vorm van nascholing, ontwikkeling en kwaliteitszorg. De hercertificering moet gezien worden in het licht van deze kwaliteitszorg. Wil men de kwaliteit van VHT bewaken, dan heeft men met de kwaliteit van de supervisor te maken, maar ook met de mogelijkheden die de instelling de video-hometrainers biedt om deze kwaliteit te leveren. Het certificeren is daarmee een evaluatiemoment van het supervisorschap, de videohometrainers én de instelling. De ervaring heeft geleerd dat het nodig is dat elke video-hometrainer en elke supervisor zijn vaardigheid op ‘peil’ houdt en nieuwe ontwikkelingen volgt. Wanneer is aangetoond dat de video-hometrainer en de instellingssupervisor aan de criteria voldoen, hetgeen vanzelf gebeurt als zij het nascholingsprogramma volgen, wordt na drie jaar het certificaat verlengd. Vaak vormen de supervisies en de deelname aan de WOK’s die in het kader van de nascholing gegeven worden de aanzet om verder te denken over video-hometraining en implementatie op alle vier niveaus: 1. Op het werkinhoudelijke niveau van de video-hometrainer: nog te ontwikkelen individuele werkdoelen. 2. Op het niveau van de supervisor: nog te ontwikkelen individuele werkdoelen en interne implementatiezaken (zoals uitbreiding en verspreiding). 3. Op het niveau van de instelling: nog te regelen interne implementatiezaken, waaronder de beleidsmatige en organisatorische inbedding. 4. Op het niveau van de regio: samenwerkings- en afstemmingsafspraken tussen de instellingen. Werkontwikkelingskringen In elke regio in Nederland waarin een aantal organisaties met VHT werkt, initieert het landelijk steunpunt (AIT) ten behoeve van deze samenwerking de zogenoemde werkontwikkelingskringen (WOK’s). Het doel van deze overlegvorm is tweeledig: (1) inhoudelijke uitwisseling met beeldmateriaal; (2) organisatorische afstemming. Verwijscriteria en procedures kunnen worden doorgenomen en/of geëvalueerd op hun effect (komen ouders ook terecht op de plek waarnaar ze verwezen zijn en was dit een terechte verwijzing?). Zulk overleg geeft unieke mogelijkheden om de hulp aan gezinnen met VHT goed op elkaar af te stemmen, zodat ouders zo snel en zo efficiënt mogelijk geholpen kunnen worden. Dit kan alleen maar als er een methodische overeenstemming is tussen de verschillende hulpverlenende organisaties. 301


26-4-2010 15:46:58

5.4 Implementatie De implementatie kan pas echt vorm krijgen als de instelling de beschikking heeft over deskundige supervisors die de eigen werkers kunnen begeleiden. Via een kwaliteitsbewakingsprogramma in de vorm van nascholingen door de AIT, wordt de kwaliteit van VHT gewaarborgd. Dit systeem houdt in dat er na de opleidingsperiode afspraken worden gemaakt voor: • nascholingen van de supervisor; • implementatiekwesties; • intersectorale samenwerking; • regionale werkontwikkelingskringen (WOK’s). Met de supervisieladder en het kwaliteitsbewakingsprogramma heeft AIT een getrapt systeem van kwaliteitszorg van de landelijke coördinator naar de opleiderskring en via de instellingssupervisors uit de regio’s naar de uitvoerende video-hometrainers. Bij de certificering is altijd de beleidsfunctionaris aanwezig omdat de implementatie binnen de organisatie aan de orde kan komen, ook wat betreft activiteiten in het kader van de intersectorale samenwerking. Het advies is om na certificering een beleidswerkgroep samen te stellen, waarin een beleids- of stafmedewerker, een manager, een video-hometrainer en een instellingsopleider zit. Deze werkgroep volgt het proces binnen de organisatie, grijpt in bij wachtlijsten en zorgt voor zaken als het jaarverslag. De werkgroep heeft de taak om het VHT-proces in de organisatie te begeleiden en te bewaken, onder meer door: • het aantal verwijzingen te volgen en in kaart te brengen; • VHT warm houden in de organisatie; • de wachtlijsten beheren; • kwartaalrapportages maken en verwerken; • een jaarverslag maken, zowel kwantitatief als kwalitatief; • de evaluaties van de ouders verwerken. De organisatie is betrokken bij de regiovorming van VHT en de ontwikkeling van een soepel verwijzingssysteem naar de eerste- en tweedelijnsjeugdhulpverlening en eerste- en tweedelijnsgezondheidszorg. Vaak wordt de certificering gezien als de afsluiting van de opleiding voor de video-hometrainer, maar het is ook een implementatiemoment en een evaluatiemoment voor de instelling.

302


26-4-2010 15:46:58

5.4.1 Wat wordt er van de organisatie verwacht? De instelling kan op het moment dat er met de opleiding begonnen wordt VHT aanbieden aan haar cliënten. De video-hometrainers in opleiding staan immers onder continue supervisie van de opleider die de kwaliteit van de hulp bewaakt. Nadat een organisatie gecertificeerde video-hometrainers heeft, kan zij officieel zelfstandig VHT aanbieden. Voor cliënten maakt dat geen verschil, maar voor de instelling wel omdat de video-hometrainers nu gecertificeerd zijn. Instellingen die met VHT (gaan) werken hebben te maken met een aantal zaken die vanuit de organisatie geregeld moeten worden: de maatschappelijk werkers moeten gefaciliteerd worden, er moeten werkafspraken gemaakt worden, er moet tijd vrijgemaakt worden, er moeten materialen aangeschaft worden en VHT moet op de begroting gezet worden. Materialen Elke video-hometrainer heeft een eigen camera nodig en een tv of een laptop, waarop de opnames afgespeeld kunnen worden. Op het bureau van het maatschappelijk werk waar de maatschappelijk werker/video-hometrainer in opleiding werkt, moet dus een tv staan. In verband met de privacy van de cliënten heeft de video-hometrainer voor elk gezin een apart bandje/schijfje nodig. Om de terugkijkgesprekken op te kunnen nemen, heeft de video-hometrainer dus voldoende bandjes/schijfjes nodig. Wanneer er gewerkt gaat worden met beeldverslagen die op de computer bewerkt zijn, is het belangrijk dat er ook een laptop is. Er dient jaarlijks een budget begroot te worden om afgeschreven materialen te kunnen vervangen. Soms worden de ouders op het bureau uitgenodigd om de terugkijkgesprekken te voeren. Dan moet er de benodigde apparatuur om het bureau aanwezig zijn. Werkafspraken De video-hometrainer werkt niet alleen met zijn eigen cliënten. Ook de cliënten van collega’s worden doorverwezen. Dit betekent dat alle collega’s op de hoogte moeten zijn van de ontwikkelingen en afspraken. Dit vergt intern duidelijke communicatie. Alle formulieren (zie bijlagen) moeten werkbaar zijn en duidelijk. Daarvoor zijn er werk afspraken nodig over de in te vullen formulieren, zodat de registratie helder en duidelijk blijft. Werktijd Elke video-hometrainer heeft een dienstverband van minimaal 50 procent om de continuïteit van de begeleiding te kunnen waarborgen. Er moet immers elke week ruimte en tijd beschik303


26-4-2010 15:46:58

baar zijn gedurende een aaneengesloten periode van drie tot zes maanden om de gezinnen te kunnen begeleiden. Daarnaast heeft elke video-hometrainer tijd nodig om: • naar de ouders toe te reizen; • in het gezin door te brengen; • de interactieanalyses te maken; • met de ouders terug te kijken; • supervisies/intervisies te volgen; • werkontwikkelingskringen te volgen; • landelijke studiedagen te volgen. Totaal vergt een VHT ongeveer 36 uur van de video-hometrainer, verdeeld over drie tot zes maanden. Wanneer een video-hometrainer ongeveer acht tot zestien uur per week beschikbaar heeft kan hij drie tot vijf gezinnen tegelijk begeleiden. Het is belangrijk dat de organisatie deze tijd incalculeert in het takenpakket van de maatschappelijk werker.

5.4.2 Het maatschappelijk werk als uitvoerder van VHT VHT wordt door de maatschappelijk werker/video-hometrainer uitgevoerd. In deze paragraaf beschrijven we de taken van het maatschappelijk werk en de positie van VHT daarbinnen. Verder volgt in deze paragraaf nog een korte toelichting op de samenwerking en de ketenafstemming (zie ook: paragraaf 1.6.1). Taken van het maatschappelijk werk De drie taakgebieden van het maatschappelijk werk (NVMW, 2008) zijn: 1 Directe en indirecte hulp- en dienstverlening. Het maatschappelijk werk onderscheidt zich van andere sociale beroepen door de relatieve nadruk op directe hulp- en dienstverlening aan cliënten met het oog op zowel persoon als context. Psychosociale hulpverlening richt zich met de cliënt op het ontrafelen en in kaart brengen van zijn problemen, het ontwerpen en uitvoeren van een hulpverleningstraject en het bieden van begeleiding, zowel individueel als in groepsverband. De hulp- en dienstverlening moet ertoe leiden dat cliënten weer zo veel mogelijk op eigen kracht (sociaal) kunnen functioneren door versterking van hun competenties, veelal in combinatie met veranderingen in de omgeving. De maatschappelijk werker werkt met de cliënt in de richting van gezamenlijk overeengekomen doelen. De bijbehorende kerntaken zijn: 304


26-4-2010 15:46:58

• Het werk dat de maatschappelijk werker verricht op het gebied van psychosociale hulpverlening. Te denken valt bijvoorbeeld aan veranderings- en competentiegerichte begeleiding, ondersteunende begeleiding, concrete en informatieve hulpverlening en uitbouwen en ondersteunen van sociale netwerken. • Het werken voor (potentiële) cliënten met (dreigende) psychosociale problemen. Te denken valt bijvoorbeeld aan signalering en preventie. 2 Werken in en vanuit een arbeidsomgeving. Maatschappelijk werkers dragen mede de verantwoordelijkheid voor de instelling en hebben taken op het gebied van instellingsbeleid en het op peil houden van de professionele deskundigheid binnen de instelling. De bijbehorende kerntaken zijn: • Werken in de eigen instelling of organisatie (bijdragen aan beleidsuitvoering, beleidsontwikkeling en intercollegiaal samenwerken). • Werken in externe samenwerkingsverbanden (opzetten en participeren in samenwerkingsverbanden bijvoorbeeld een sociaal team, zorgadviesteam Weer Samen Naar School, consulteren, coachen en adviseren van andere professionals, eigen beroep en beroepshandelen profileren). 3 Werken aan professionaliteit en professionalisering. Inherent aan professionaliteit is het continue actualiseren van de eigen vakbekwaamheid en het verdiepen en verrijken van de eigen competenties als onderdeel van die vakbekwaamheid. Van de werkgever wordt hierbij ondersteuning en facilitering verwacht. De bijbehorende kerntaken zijn: • Zichzelf ontwikkelen in het beroep (reflecteren op het eigen handelen en plannen van competentieontwikkeling). • Bijdragen aan de ontwikkeling van het beroep (bijdragen leveren aan de praktijkopleiding van toekomstige vakgenoten, vertalen van maatschappelijke ontwikkelingen in nieuwe beroepsopgaven en verspreiden van nieuwe kennis). De taken van het maatschappelijk werk zijn ook van toepassing op video-hometraining. Videohometraining is een geïntegreerd onderdeel van het maatschappelijk werk waar recht gedaan wordt aan de specifieke accenten en werkwijze van de methodiek. De taken zijn opgenomen in het functieprofiel maatschappelijk werk. VHT is een vorm van opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning is een taak van het maatschappelijk werk dat als product in het basistakenpakket is opgenomen. Het bereik van de doelgroep is groot doordat vanuit het maatschappelijk werk, het (product) schoolmaatschappelijk werk uitgevoerd wordt. Het schoolmaatschappelijk werk werkt vindplaatsgericht. Signalering van vragen en problemen vindt daardoor meestal 305


26-4-2010 15:46:58

plaats in een vroeg stadium in de ontwikkeling van kinderen op een moment dat de problematiek vaak nog niet is geëscaleerd. Verwijzingen voor VHT komen grotendeels via het schoolmaatschappelijk werk. Een wettelijke erkenning voor het schoolmaatschappelijk werk is in zicht. Het kabinet wil de zorg voor kinderen in en om school wettelijk borgen. Onder zorg in en om de school wordt expliciet het (school)maatschappelijk werk voor het regulier onderwijs (PO, VO en MBO) verstaan. Het kabinet wil de gehele zorgketen voor kinderen in en om scholen wettelijk borgen. De plaats van VHT binnen maatschappelijke en gemeentelijke ontwikkelingen De samenleving verandert voortdurend. Nieuwe wetgeving, veranderende politieke prioriteiten, demografische ontwikkelingen in de samenleving en het economisch tij zijn allemaal van invloed op het werk van maatschappelijk werkers. Dit vraagt van het maatschappelijk werk flexibiliteit en professionaliteit door tijdig in te spelen op nieuwe ontwikkelingen zodat het maatschappelijk werk blijvend op de juiste wijze wordt ingezet en kwaliteit levert. Zo komen in het Centrum Jeugd en Gezin (CJG) de zes functies van de JGZ (consultatiebureaus en GGD), de vijf WMO-taken, de aansluiting met Bureau Jeugdzorg en de schakel met de zorgadviesteams in het onderwijs bij elkaar. De gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor het CJG en het te voeren lokale jeugdbeleid. De vijf gemeentelijke functies zijn: 1. Informatie en advies: het gaat hierbij om het geven van informatie over opvoeden en opgroeien, het beantwoorden van specifieke vragen van ouders en jeugdigen. 2. Signalering: het gaat hierbij om het vroegtijdig signaleren van opvoeden opgroeiproblemen en om signalen van verschillende instanties met elkaar in verband te brengen (diverse netwerken waaronder sociaal teams). 3. Toeleiding naar hulp: het (school)maatschappelijk werk is bekend met de sociale kaart, werkt netwerkgericht en is ingesteld op (keten)samenwerking. 4. (Licht) pedagogische, ambulante hulp: hier wordt expliciet het schoolmaatschappelijk werk vermeld. Het gaat hierbij om het bieden van opvoedingsondersteuning aan ouders en gezinnen die opvoedingsvragen en -problemen hebben. Te denken valt aan de inzet van VHT. 5. Coördinatie van zorg: hierbij gaat het om het afstemmen en bundelen van zorg. Het (school)maatschappelijk werk vervult een brugfunctie tussen leefomgeving, vindplaats van kinderen en jeugd en het formele netwerk van voorzieningen en ten aanzien van informatieoverdracht. Het (school)maatschappelijk werk zet in op het leggen van verbindingen en elkaar daar waar mogelijk aanvullen en versterken, zowel binnen de eigen organisatie met de verschillende werksoorten als met ketenpartners. 306


26-4-2010 15:46:58

Bij al deze functies is een rol voor het (school)maatschappelijk werk weggelegd en de verwachting is dat met het CJG de vraag naar VHT toe zal nemen. VHT is een vorm van pedagogische hulp en kan binnen het Centrum voor Jeugd en Gezin een van de interventies zijn bij pedagogische hulpvragen. Hulpvragen waarmee mensen terechtkunnen bij het maatschappelijk werk zijn onder andere: verwerking (bijvoorbeeld rouw, echtscheiding), relaties (bijvoorbeeld problemen met de partner, problemen tussen ouders en kinderen), onderwijs (bijvoorbeeld problemen op school met leerlingen), gezondheid, werk, geld enzovoort. Samenwerken met eerstelijns- en tweedelijnszorg Video-hometraining is een methodiek die zich niet beperkt tot één discipline of één sector. De methodiek past in het beleid van de regering, ingezet in juni 1994 met het plan voor Regie in de jeugdzorg om tot één samenhangend hulpaanbod te komen. In het kader van de intersectorale samenwerking speelt VHT een belangrijke rol. Om doorverwijzingen naadloos te laten plaatsvinden en een continue zorg te kunnen bieden, werken de verschillende organisaties die VHT aanbieden in een regio zo veel mogelijk met elkaar samen. Bijvoorbeeld na de K-VHT vanuit de JGZ kan VHT vanuit het maatschappelijk werk ingezet worden wanneer ouders extra ondersteuning nodig hebben. Zo kan ook voor ouders die met hun kind in het ziekenhuis terechtkomen waarbij video-interactiebegeleiding (VIB) is ingezet, wanneer daartoe een hulpvraag bestaat, vervolgondersteuning via VHT thuis plaatsvinden. Ook kan indien nodig een beroep gedaan worden op de thuisbegeleiding of de ambulante jeugdzorg. Video-hometraining is een methode die zich ook buiten de grenzen van het maatschappelijk werk afspeelt.. De jeugdgezondheidszorg, ziekenhuizen, onderwijs, thuiszorg, gehandicaptenzorg (MEE), ouderenzorg, kinderopvang en jeugdhulpverlening kennen de methodiek. Het is dan ook vanzelfsprekend dat er met het oog op een sluitende keten van zorg met deze disciplines wordt samengewerkt.

5.5 Samenvatting De kwaliteit van de methodiek wordt gewaarborgd door de AIT. Voor het maatschappelijk werk is Maatschappelijk Werk Fryslân, AIT-participant, de aangewezen partner met betrekking tot specifieke taken ten aanzien van borging en ontwikkeling van de kwaliteit van VHT in het maatschappelijk werk. Deze organisatie is ook aanspreekpunt voor implementatievragen. De kwaliteit wordt gewaarborgd ten aanzien van het uitvoeren van de methodiek, op het gebied van certificering, het supervisiesysteem, deskundigheidsbevordering en de kwaliteitscriteria waaraan een video-hometrainer moet voldoen. 307


26-4-2010 15:46:58

Alleen met een geldig certificaat kan een video-hometrainer zelfstandig volgens de methodiek in een gezin werken. De video-hometrainer ontvangt regelmatig supervisie. Doorlopende kwaliteitsbewaking vindt plaats doordat er supervisie over de supervisie wordt gegeven. Zo is het mogelijk om op alle niveaus de deskundigheid te handhaven en te ontwikkelen. Het supervisiesysteem geldt voor alle niveaus van werken, waardoor de deskundigheidsbevordering in alle lagen gegarandeerd is. VHT is ingebed in het takenpakket van de maatschappelijk werker. De competenties van de video-hometrainer zijn geïntegreerd in de competenties van de maatschappelijk werker. Daarnaast is de methodiek ingebed in de vijf gemeentelijke functies van het Centrum voor Jeugd en Gezin. De opleiding tot video-hometrainer wordt aangeboden onder auspiciën van het AIT en in de verschillende regio’s gecoördineerd door de regio-opleidingscoördinator van het AIT. Maatschappelijk werk instellingen die zelf een AIT opleider in dienst hebben, kunnen intern hun eigen video-hometrainers opleiden. Instellingen die geen AIT opleider in dienst hebben en video-hometrainers willen opleiden, nemen contact op met de regio-opleidingscoördinator van het AIT. Opleidingen tot opleider worden verzorgd door de regio-opleidingscoördinator. Een instellingsopleider is tevens instellingssupervisor. Maatschappelijk Werk Fryslân is als landelijk steunpunt maatschappelijk werk beschikbaar voor maatschappelijk werk instellingen die vragen hebben over VHT en/of vragen hebben over hoe VHT op te zetten en te implementeren binnen hun organisatie. Wanneer een instelling besluit om VHT te gaan opnemen als begeleidingsmethodiek, wordt er verwacht dat er tijd, middelen en materialen beschikbaar gesteld worden. De implementatie van de methodiek kan pas echt vorm krijgen als aan deze voorwaarden voldaan is en er voldoende video-hometrainers en een instellingssupervisor zijn opgeleid. De methodiek wordt veel in andere sectoren toegepast. Regionale samenwerking rond de methodiek komt de implementatie binnen de instelling ten goede. Samenwerking wordt vanuit landelijke regie bevorderd, maar wordt regionaal door de video-hometrainers zelf ingevuld.

308


26-4-2010 15:46:58

5 Kwaliteit, opleiding en implementatie

Recommend Documents