3B Wonen Boterdorpseweg AC Bergschenhoek Postbus AC Bergschenhoek

3B Wonen Boterdorpseweg 20 2661 AC Bergschenhoek Postbus 108 2660 AC Bergschenhoek

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1. Voorwoord ..............................................................................................5 Hoofdstuk 2. Realisatie speerpunten ...............................................................................7 2.1 ‘Samen werkt beter’, een nieuw ondernemingsplan ....................................................7 2.2 Financiële continuïteit ........................................................................................7 2.3 Implementatie Integraal Strategisch Voorraadbeleid (ISVB) ...........................................7 2.4 Waarderingsgrondslag jaarrekening .........................................................................9 2.5 Implementatie Woningwet en herziening staatsteunmaatregelen ....................................9 2.6 Visitatie ..........................................................................................................9 2.7 Strategisch personeelsbeleidsplan ..........................................................................9 2.8 Competentieontwikkeling ....................................................................................9 Hoofdstuk 3. Balanced Scorecard en overige kengetallen .................................................... 10 3.1. Strategiekaart 2013 ......................................................................................... 10 3.2. Balanced Scorecard ......................................................................................... 11 3.2.1 Financieel kader ........................................................................................... 11 3.2.2 Klant ......................................................................................................... 11 3.2.3 Processen.................................................................................................... 12 3.2.4 Leer & Groei ................................................................................................ 13 3.3 Kengetallen over de afgelopen vijf jaar ................................................................. 14 Hoofdstuk 4. Risicoparagraaf ...................................................................................... 15 4.1. Interne risicobeheersing- en controlesysteem ......................................................... 15 4.2. De grootste tien risico’s .................................................................................... 15 4.3. Bevindingen en genomen maatregelen .................................................................. 15 Hoofdstuk 5. Financiën, waarborgen van de financiële continuïteit ....................................... 18 5.1 Algemeen ...................................................................................................... 18 5.2 Continuïteit ................................................................................................... 19 5.3 Treasury........................................................................................................ 20 5.4 Deelnemingen en verbindingen ............................................................................ 22 5.5 Resultaat en prognose ....................................................................................... 23 Hoofdstuk 6. Huisvesting van de doelgroep ..................................................................... 24 6.1 Algemeen ...................................................................................................... 24 6.2 Primaire en bijzondere doelgroep ........................................................................ 24

2

6.2.1 Landelijk huurprijsbeleid ................................................................................. 24 6.2.2 Huurprijsbeleid 3B Wonen ............................................................................... 24 6.2.3 Prestatieafspraken ........................................................................................ 25 6.3 Secundaire doelgroep ....................................................................................... 26 6.4. Beheer voor en door derden .............................................................................. 26 6.5. Mutatiegraad, reactie bij leegkomen en acceptatiegraad ........................................... 27 6.6. Huurbetaling, -incasso en -derving....................................................................... 27 6.7. Klachtenbehandeling inclusief huurprijsgeschillen.................................................... 28 6.8. Kopers ......................................................................................................... 29 Hoofdstuk 7. Kwaliteit van de woongelegenheden ............................................................ 30 7.1 Algemeen ...................................................................................................... 30 7.2 Onderhoudsuitgaven 2013 .................................................................................. 30 7.3 Kengetallen dagelijks onderhoud .......................................................................... 31 7.4 Duurzaamheid en EPA label ................................................................................ 31 7.5 Ontwikkeling van de woningvoorraad .................................................................... 32 7.6 De nieuwbouwopgave ....................................................................................... 32 7.6.1 Gerealiseerde projecten ................................................................................. 33 7.6.2 Projecten in ontwikkeling ................................................................................ 34 7.7 Asbestsanering ................................................................................................ 34 Hoofdstuk 8. Betrekken van bewoners bij beleid en beheer ................................................. 35 8.1 Algemeen ...................................................................................................... 35 Hoofdstuk 9. Leefbaarheid ......................................................................................... 36 9.1 Algemeen ...................................................................................................... 36 9.2 Leefbaarheidsprojecten ..................................................................................... 36 9.3 Integraal Strategisch Voorraadbeleid ..................................................................... 37 Hoofdstuk 10. Besturing en organisatie .......................................................................... 38 10.1 Algemeen ..................................................................................................... 38 10.2 Leiderschap .................................................................................................. 38 10.3 Organisatiecompetenties .................................................................................. 39 10.4 Organisatie en processen .................................................................................. 39 10.4.1. Automatisering ....................................................................................... 40 10.5 Personeelformatie, -bezetting en –samenstelling..................................................... 40 10.6 Ziekteverzuim ............................................................................................... 41 10.7 Opleidingen .................................................................................................. 41 10.8 Sponsoring .................................................................................................... 41 10.9 Communicatie ............................................................................................... 42 Hoofdstuk 11. Goedkeuring en vaststelling jaarstukken en verklaring besteding middelen ........... 43 3

11.1 Vaststelling jaarstukken ................................................................................... 43 Hoofdstuk 12. Verslag van de raad van toezicht ............................................................... 44 12.1 Juridische structuur, Governance ....................................................................... 44 12.2 Taak en werkwijze ......................................................................................... 45 12.3 Integriteit .................................................................................................... 47 12.4 Oordeel ministerie .......................................................................................... 47 12.5 Deskundigheid en samenstelling ......................................................................... 47 12.6 Honorering van de raad van toezicht ................................................................... 49 12.7 De raad van toezicht als werkgever ..................................................................... 49 12.8 Verslag ........................................................................................................ 51 Hoofdstuk 13. Geconsolideerde jaarrekening 2013 ............................................................ 52 13.1 Geconsolideerde balans ................................................................................... 52 13.2 Geconsolideerde winsten verliesrekening ............................................................ 54 13.3 Kasstroomoverzicht......................................................................................... 55 13.4 Algemene toelichting ...................................................................................... 57 13.5 Algemene grondslagen voor de opstelling van de geconsolideerde jaarrekening ............... 58 13.6 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva ............................................. 58 13.7 Grondslagen voor de bepaling van het resultaat ...................................................... 63 13.8 Grondslagen voor de opstelling van het geconsolideerd kasstroomoverzicht .................... 65 13.9 Toelichting op de geconsolideerde balans ............................................................. 66 13.10 Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening..................................... 74 13.11 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen .......................................... 81 Hoofdstuk 14. Enkelvoudige jaarrekening 2013 ................................................................ 84 14.1 Enkelvoudige balans ........................................................................................ 84 14.2 Enkelvoudige winsten verliesrekening ................................................................ 86 14.3 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva ............................................. 87 14.4 Toelichting op de enkelvoudige balans ................................................................. 88 14.5 Toelichting op de enkelvoudige winsten verliesrekening .......................................... 92 Hoofdstuk15. Overige gegevens ................................................................................... 96

4

Hoofdstuk 1. Voorwoord Het jaar 2013 ligt achter ons. Het heeft er alle schijn van dat het dieptepunt van de economische crisis voorbij is. Sinds het einde van het jaar overtreft het aantal positief stemmende berichten veruit het aanhoudende sombere nieuws waar we vanaf 2008 mee overspoeld werden. Al enige maanden is sprake van bescheiden economische groei. Het aantal woningverkopen stijgt en het Centraal Bureau voor de Statistiek berichtte eind maart dat het rijksbegrotingstekort eind 2013 uitkwam op 2,5%, dus binnen het door Europa opgelegde maximum van 3%. De eerste kamer keurde in 2013 met de kleinst mogelijke politieke meerderheid de verhuurderheffing goed. Het woonakkoord dat minister Blok vervolgens sluit met koepelorganisatie Aedes maakt dat corporaties deze kabinetsperiode verhuurderheffing moeten afdragen. Door dit akkoord blijft het brede taakveld van corporaties behouden. Financieel raakt deze maatregel de sector echter fors. Van de 12 maanden gemiddelde huuropbrengst per woning dragen we in 2014 ruim een maand af aan verhuurderheffing. In 2017 loopt dit op tot ruim anderhalve maand. Om te kunnen voldoen aan de verhuurderheffing, biedt minister Blok corporaties de ruimte de huurprijzen van sociale huurwoningen boven inflatie te verhogen. Deze maatregel is enerzijds noodzakelijk om financieel te kunnen overleven, maar zorgt er anderzijds voor dat de beschikbaarheid van betaalbare sociale huurwoningen onder druk komt te staan. Een tweede effect van de opgelegde verhuurderheffing op de kasstromen van woningcorporaties is dat woningcorporaties massaal hun verdienmodel herzien. Naast toename van het aantal sociale huurwoningen dat zij te koop aanbieden wordt fors gesneden in investeringsprogramma's, in onderhoud en in overige bedrijfslasten. Bij tientallen woningcorporaties is sprake van gedwongen ontslagen. Binnen de Stadsregio Rotterdam zijn begin 2014 geactualiseerde woningmarktafspraken getekend. Opgenomen is dat tot het jaar 2020 in Lansingerland gemiddeld 400 nieuwe woningen per jaar gerealiseerd worden. Het aandeel sociale huurwoningen bedraagt tot op heden circa 20%. Toename van het aantal sociale huurwoningen is vooral afhankelijk van de ontwikkeling van de doelgroep in onze gemeente. 3B Wonen doet hier in 2014 onderzoek naar. We stelden in de loop van 2013 ons ondernemingsplan 'Samen werkt beter' vast. Een van de strategische thema's in dit plan is de betaalbaarheid. Een onderwerp dat vanzelfsprekend breed gedragen wordt zowel door woningcorporaties als door huurders. In 2014 ontwikkelen wij samen met huurdersvertegenwoordigers een visie op dit thema. Het dilemma dat in die discussie ongetwijfeld aan de orde komt is hoe wij op termijn de volgende zaken kunnen blijven combineren: het beheren van kwalitatief goede woningen, het investeren op basis van de marktvraag en het op een acceptabel niveau houden van de huurprijzen voor onze primaire doelgroep. 3B Wonen is financieel gezond. Om onze positie in de gemeente als investeerder in sociale woningbouw op termijn te kunnen handhaven, ontkomen wij niet aan structurele verbetering van onze kasstromen. In 2013 stelden we nieuw onderhoudsbeleid vast. Eind 2014 ligt er een concreet plan van aanpak om, naast een tweede besparingsronde in het onderhoud, ook de bedrijfslasten binnen vijf jaar te verminderen. Complicerende factor is dat de financiële positie van onze gemeente slecht is als gevolg van een al jaren ingezakte verkoop van grond. De schuld per inwoner behoort inmiddels tot de hoogste van heel Nederland. De gemeente bezuinigt fors, onder meer door de gemeentelijke belastingen te 5

verhogen. Dit raakt ook 3B Wonen. In verband met deze zorgelijke situatie staat de gemeente Lansingerland sinds begin 2014 financieel onder toezicht van de Provincie Zuid-Holland. In dit jaarverslag treft u de verantwoording van onze resultaten in 2013. In Bleiswijk realiseerden we 50 sociale nieuwbouwwoningen op de locatie Tuinen-Oost, waaronder zeven woningen die onder verband van Maatschappelijk Gebonden Eigendom zijn verkocht. In de kern Bergschenhoek kwam het project Rozenhoek gereed. Dit bestaat uit een gezinsvervangend tehuis voor verstandelijk gehandicapten, een huisartsenpraktijk en achttien appartementen, waarvan negen sociale huur en negen koop. Naast de reguliere werkprocessen besteedden we in 2013 veel aandacht aan de afronding van het project Integraal Strategisch Voorraadbeleid. In juni 2013 ondertekenden 3B Wonen, gemeente en bewoners het eerste wijkplan voor de Oranjewijk in Bergschenhoek. Daarnaast is aandacht besteed aan de competentieontwikkeling van onze medewerkers op de gebieden klantgedreven handelen en (interne) samenwerking. Ik dank iedereen die zich in 2013 inzette voor onze resultaten. In tijden van veranderingen is het de kunst potentiële bedreigingen om te zetten in perspectiefvolle kansen. Wat mij betreft is dit dé uitdaging voor de sector en voor 3B Wonen de komende jaren.

Bergschenhoek, 27 mei 2014

Frans Weterings, directeur-bestuurder

6

Hoofdstuk 2. Realisatie speerpunten 2.1 ‘Samen werkt beter’, een nieuw ondernemingsplan Al in de loop van 2012 traden wij in contact met belanghouders om tot een gedragen visie, missie en strategie voor de komende jaren te komen. In verband met de politieke instabiele situatie die in 2012 ontstond besloten wij eind 2012 een pas op de plaats te maken. In maart 2013 sloten de coalitiepartijen PvdA en VVD gesteund door D66, Christenunie en SGP een Woonakkoord. In dit akkoord werd duidelijk waar woningcorporaties de eerste jaren in financiële zin mee te rekenen hebben. 3B Wonen kon op basis hiervan haar financiële horizon actualiseren en het ondernemingsplan vaststellen. Belangrijke punten in het plan zijn behoud van financiële continuïteit, tevreden klanten, betaalbaarheid voor de doelgroep, maatschappelijke verankering alsmede een voor 3B Wonen nieuw strategisch thema, namelijk wijkgericht werken.

2.2 Financiële continuïteit De rentedekkingsgraad (ICR) bedraagt eind 2013 1,80% (eind 2012 1,87%). Begroot was 1,30%. Het aantal woningverkopen vanuit bestaand bezit kwam, ondanks de slechte markt in 2013 uit op 21 (begroot 20). Een verklaring voor de betere kaspositie eind 2013 zijn de lagere dan begrote onderhouds- en woningverbeteringuitgaven in 2013. In het voorjaar van 2013 stelden we nieuw onderhoudsbeleid vast. We stelden onze opvattingen over verantwoorde basiskwaliteit ter discussie. Het beleid was dat vrijkomende woningen van 25 jaar en ouder ingrijpend te renoveren. We brachten dit terug tot noodzakelijk onderhoud. Daarnaast introduceerden we vraaggestuurd onderhoud voor de binnenzijde van de woning. Het resultaat na aanpassing van het beleid is direct zichtbaar. Na een verlaging van het budget met 30% (€ 500.000) begin 2013 kwamen de werkelijke kosten per woningmutatie nog eens 7,5% lager uit. Het maximale gemiddelde budget voor het totale onderhoud per woning stelden we op € 1.320 per jaar. In 2013 startte het project actualisering inkoopbeleid, '3B, je eigen portemonnee' genaamd. Doelstelling van het project is, naast financiële besparing, vooral het kostenbewustzijn bij onze medewerkers te bevorderen. De beïnvloedbare overige bedrijfskosten verminderd met de opbrengst beheer voor derden kwamen in 2013 uit op € 4.498.000 Er was voor 2013 een bedrag begroot van € 4.557.000. De werkelijke per saldo kosten in 2012 bedroegen € 4.533.000.

2.3 Implementatie Integraal Strategisch Voorraadbeleid (ISVB) In juni 2011 begonnen we met het in eigen huis ontwikkelen en implementeren van Integraal Strategisch Voorraadbeleid (ISVB). ISVB staat voor een omslag in denken en werken van een ''financieel en stenen” gedreven organisatie naar een organisatie die met name rekening houdt met de wensen en behoeften van bewoners en hun woonomgeving. Dit vraagt om een klantgedreven houding van de medewerkers van 3B Wonen. In september 2013 is aan de raad van toezicht een eindrapportage voorgelegd over het project Integraal Strategisch Voorraadbeleid. Het project is hiermee afgerond. 7

De directe aanleiding voor het ontwikkelen en invoeren van ISVB bij 3B Wonen is onze opvatting dat we een heldere en integrale visie nodig hebben op de toekomst van de wijken waarin we bezit hebben. Met het project ISVB verwachten we effectief hierop in te spelen. Belangrijkste speerpunten in 2013 In het eerste halfjaar 2013 stelden we een organisatiebrede werkgroep in die tot doel had een gedeeld en gedragen klantgedreven onderhoudsbeleid in te voeren. Bij de uitwerking van deze opdracht formuleerden we de volgende belangrijke uitgangspunten:  het nieuwe onderhoudsbeleid mag de verhuurbaarheid van onze woningen niet nadelig beïnvloeden;  onze visie op de klant is dat zij zelfstandige en zelfredzame mensen zijn met een eigen verantwoordelijkheid;  de voorstellen moeten een besparing opleveren op de huidige onderhoudsuitgaven. De werkgroep heeft acht deelopdrachten uitgewerkt met als uitkomst een nieuw onderhoudsbeleid. De belangrijkste zijn:  introductie van vraaggestuurd binnenonderhoud;  het beleid van mutatieonderhoud renovatie 25 jaar en ouder komt te vervallen;  afschaffen van de S(trategisch) V(oorraad) B(eleid) onderhoudsnormen;  onderzoek naar de invoering van een serviceabonnement huurdersonderhoud;  invoeren van aangepast Z(elf) A(aangebrachte) V(oorzieningen)-beleid waar meer rekening wordt gehouden met de zelfredzaamheid en het klusrecht van huurders. In juli 2013 zijn de labels voor ons bezit in de negentien vastgestelde werkgebieden herijkt. Voor alle werkgebieden is een financieel beleidswaarde-overzicht gemaakt. Daarnaast zijn een aantal deelprojecten in de lijnorganisatie uitgezet en uitgevoerd:  er is een wijkvisie en wijkplan vastgesteld en in uitvoering. Het betreft de Oranjewijk in Bergschenhoek;  er is gestart met een wijkvisie en wijkplan in ontwikkeling (analysefase) voor de Bomenbuurt in Berkel en de Bomenbuurt in Bleiswijk;  de systematiek van de voorlopig beleidswaardeberekening is vastgesteld;  de onderzoekslocaties zijn vastgesteld;  in het vierde kwartaal 2013 is gestart met de pilot woonbemiddeling op basis van leefstijlen;  het proces gebiedsmanagement (wijkgericht werken) is vastgesteld;  huurders in VvE-complexen worden door middel van één op één contacten betrokken bij de besluitvorming over hun complex. Nog niet gerealiseerd is het ontwikkelen van participatiebeleid. Door het principe toe te passen van “leren door doen” verwachten wij in 2014 beleid op dit onderdeel te kunnen ontwikkelen. Begin 2014 hebben de in 2013 opgestarte gesprekken met de gemeente Lansingerland geleid tot een convenant waarin nut en noodzaak van samenwerken is vastgelegd. Daarbij zijn bestaande middelen kader stellend.

8

2.4 Waarderingsgrondslag jaarrekening Op basis van de nieuwe RJ645 pasten we onze waarderingsgrondslagen met ingang van de jaarrekening 2012 aan. Voor het daeb bezit geldt sindsdien de grondslag bedrijfswaarde, voor het niet-daeb-bezit de grondslag marktwaarde in verhuurde staat. De marktwaarde bepaalden we door het niet-daeb bezit door een onafhankelijke taxateur te laten waarderen.

2.5 Implementatie Woningwet en herziening staatsteunmaatregelen De parlementaire behandeling van de herziene Woningwet, opgestart in 2012, is nog niet afgerond. Minister Blok ontwierp in 2013 een eerste en ook een tweede versie van een Novelle op het wetsvoorstel. De inhoud van de in februari 2014 uitgekomen tweede versie van de Novelle wijkt aanzienlijk af van de aanvankelijk door de Tweede Kamer in 2012 met algemene stemmen goedgekeurde versie van de herzieningswet. De verwachting is dat parlementaire goedkeuring van deze Novelle in de tweede helft van 2014 plaatsvindt. De hierin opgenomen verplichte administratieve of juridische scheiding daeb-niet daeb verschuift in tijd tot ten minste eind 2015.

2.6 Visitatie In het tweede en derde kwartaal van 2013 voerde Raeflex de vierjaarlijkse visitatie bij 3B Wonen uit volgens de visitatiemethodiek 4.0.3B Wonen wordt gewaardeerd met het gemiddeld eindcijfer 7,3. Doelstelling was tenminste een 7,0. De commissie heeft geconcludeerd dat 3B Wonen op alle vijf prestatievelden ruim voldoende presteert. De ‘out-of-pocket’ kosten van de visitatie bedroegen € 37.236. Zou de visitatie zijn uitgevoerd volgens methodiek 3.0, die vier jaar geleden nog gold, dan was het eindcijfer fractioneel hoger uitgevallen dan de toen gescoorde 8,0, zo berichtte de voorzitter van de visitatiecommissie tijdens zijn eindpresentatie aan een omvangrijke groep belanghouders die we begin 2014 organiseerden.

2.7 Strategisch personeelsbeleidsplan Aansluitend op het ondernemingsplan 2013-2015 is het strategisch personeelsbeleidsplan opgesteld. Het motto is: ontwikkeling voor iedereen, met de blik naar buiten. De kern van het beleid is ontwikkeling van onze organisatiecompetenties en hiermee de ontwikkeling van onze medewerkers en leidinggevenden. Deze ontwikkeling wordt gevolgd en gestuurd in, onder meer, de HRMgesprekscyclus. Competentiemanagement betekent ook dat in voorkomende gevallen benoemd wordt dat ontwikkeling niet (meer) mogelijk is. Een vervolgtraject in zowel positieve als negatieve zin kan het gevolg hiervan zijn. Met als resultaat verandering van functie, promotie of demotie, binnen of buiten 3B Wonen. Waarbij vaststaat dat iedereen gelijke kansen krijgt zich te ontwikkelen. Dit personeelsbeleid geeft inzicht en draagt bij aan het verbinden van de doelstellingen van 3B Wonen met de doelstellingen en capaciteiten van de medewerkers.

2.8 Competentieontwikkeling De ontwikkeling van de organisatiecompetenties Samenwerken en Klantgedrevenheid is in 2013 verder doorgezet. In hoofdstuk 10, Besturing en organisatie, wordt deze ontwikkeling beschreven. 9

Hoofdstuk 3. Balanced Scorecard en overige kengetallen 3.1. Strategiekaart 2013

10

3.2. Balanced Scorecard De Balanced Scorecard (BSC) is een model waarmee de prestaties van de organisatie op een evenwichtige manier kunnen worden beoordeeld. Meten staat hierbij centraal. De BSC helpt bij het weergeven van financiële en niet-financiële kerngegevens. Deze kerngegevens zijn verdeeld over vier perspectieven namelijk, financieel, klant, interne processen en leren en groeien. Binnen ieder perspectief wordt een aantal Kritische Succes Factoren (KSF-en) onderscheiden. Een KSF is, zoals de naam het al zegt, een succes bepalende factor en laat zien waar de organisatie goed in moet zijn om haar strategische doelstellingen te bereiken. De KSF-en zijn op hun beurt gerelateerd aan Kritische Prestatie Indicatoren (KPI's). Met behulp van deze prestatie-indicatoren worden kritische succesfactoren meetbaar gemaakt. Enkele prestatie-indicatoren samen laten zien in hoeverre aan een doelstelling wordt voldaan. Hieronder is de BSC van 3B Wonen opgenomen. De betekenis van de scores in de Balanced Score Card zijn: Groen = Risicoprofiel is laag. Risico's zijn beheersbaar. Oranje = Risicoprofiel is midden. Risico's zijn beheersbaar, maar verdienen extra aandacht. Rood

= Risicoprofiel is hoog. Risico's zijn onbeheersbaar en / of dreigen onbeheersbaar te worden.

↑

= Trend stijgt. Afwijking van de prognose is groter dan +5% t.o.v. de streefwaarde.

↔

= Trend gelijk. Afwijking van de prognose ligt tussen -5% en +5% t.o.v. de streefwaarde.

↓

= Trend daalt. Afwijking van de prognose is groter dan -5% t.o.v. de streefwaarde.

3.2.1 Financieel kader

3.2.2 Klant

11

Aantal woningen sociaal eigen bezit is exclusief 25 te koop staande woningen.

3.2.3 Processen

12

3.2.4 Leer & Groei

13

3.3 Kengetallen over de afgelopen vijf jaar

De cijfers van 2011 en eerdere jaren zijn gebaseerd op uitgangspunten van voor de stelselwijziging (materiële vaste activa op historische kosten). Daarom vertonen deze op de onderdelen “financiële continuiteit” en “balans en winsten verliesrekening” afwijkende waarden ten opzichte van 2012 en 2013. 14

Hoofdstuk 4. Risicoparagraaf 4.1. Interne risicobeheersing- en controlesysteem Risicomanagement is direct gerelateerd aan het sturen op afgesproken prestaties en wordt geïntegreerd toegepast in de Plan-D0-Check-Act-cyclus en in de bedrijfsprocessen van 3B Wonen. In deze paragraaf wordt een samenvatting en conclusie gegeven van het totale risicobeeld van de organisatie en haar bedrijfsvoering.

-

mln.

21,6

11

↓

Projectontwikkeling

Aantal

246

246

↔

5

Verkoop nieuwbouw

Aantal

13

18

↓

6

Verkoop bestaand bezit

Aantal

21

20

↔

7

Verhuurleegstand

Dag

15

10

↑

8

Mutatiegraad

%

5,0%

5,0%

↔

9

Processen aangepast/geïmplement.

%

60%

84%

↑

10

Leiderschap

Cijfer

7,5

>7

↔

Operationele kasstroom

x €1.000

2

Financiering projecten

%

3

Liquiditeitsbuffer t.b.v. derivaten

4

5.396

Risico-profiel

Trend

100%

1

Realisatie

↓

100%

Strategische doelstellling

Meeteenheid

positief

Kaart

Streefwaarde

4.2. De tien grootste risico’s

De betekenis van de scores in de risicotabel is gelijk aan de Balanced Score Card.

4.3. Bevindingen en genomen maatregelen Operationele kasstroom De realisatie van de operationele kasstroom is hoger dan de streefwaarde en wordt grotendeels verklaard door ten op zichte van de aanvankelijke begroting 2013 lagere uitgaven onderhoud. Maatregelen:  Periodieke monitoring  Advisering 3 maal per jaar door externe professionele partij Financiering projecten 3B Wonen is voornemens in de eerste helft van 2014 tot realisatie over te gaan van de projecten Van Koetsveldstraat Berkel en Rodenrijs alsmede de Gemeentewerf Bergschenhoek. Voor het project Gemeentewerf is nog een aanvullende financiering nodig van circa € 6 mln., geborgd door het WSW. Medio februari 2014 ontving 3B Wonen de beschikking van het WSW waarbij 3B Wonen een faciliteringsvolume tot eind 2015 is toegekend van € 30 mln.

15

Maatregelen:  Periodiek overleg binnen het managementteam  Regulier onderhouden van contacten WSW met accountmanager Liquiditeitsbuffer voor derivaten Eind 2013 hebben we nog steeds te maken met lage rentestanden, waardoor 3B Wonen genoodzaakt is een liquiditeitsbuffer aan te houden om te voldoen aan de 2% marktrentedaling bepaling vanuit het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting. 3B Wonen beschikt eind 2013 over een buffer van € 21,6 mln. (€ 15,6 mln. op de rekening courant + € 6 mln. aan kredietfaciliteit). Maatregel: we volgen zowel de marktrenteontwikkeling als de liquiditeit. Projectontwikkeling In de loop van 2013 keurde de raad van toezicht de voorgenomen besluiten van de directeur tot realisatie van de projecten Van Koetsveldstraat Berkel en Rodenrijs en Gemeentewerf Bergschenhoek goed. Voor start uitvoering werden twee voorbehouden gemaakt. Er dient sprake te zijn van onherroepelijke omgevingsvergunningen en er dient voldoende faciliteringsvolume beschikbaar te worden gesteld door het WSW om de projecten te kunnen financieren. Inmiddels is bekend dat aan beide voorbehouden voldaan wordt. Maatregel: Periodiek overleg binnen managementteam Verkoop nieuwbouw De twee nog niet verkochte eengezinswoningen en de vrije kavel van de locatie Grijpestijn Bleiswijk zijn eind 2013 verkocht aan Ledro BV. De ten behoeve van onder meer dit project opgerichte ontwikkelingsvennootschap 3B-Ledro B.V. wordt in 2014 geliquideerd. De verkoop van de negen koopappartementen van het project Rozenhoek Bergschenhoek verloopt moeizaam. Eind 2013 zijn 4 woningen verkocht en is op één woning een optie genomen. Maatregelen: Zie onder bestaande woningen. Verkoop bestaand bezit Begroot was een aantal van 20 te verkopen huurwoningen. In 2013 zijn 21 woningen verkocht. Maatregelen om de verkoop van nieuwbouw en bestaande woningen te bevorderen zijn:  continu monitoren van de verkoop en makelaars onderling;  eventueel terug in verhuur nemen bij lange leegstand;  uitvoering geven aan de maatregelen welke staan beschreven in de notitie verkoopstrategie. Verhuurleegstand De streefwaarde van tien verhuurleegstandsdagen wordt niet gehaald. Dit heeft te maken met het regelmatig weigeren van de eerste kandidaten. De acceptatiegraad is inmiddels gedaald naar 5,9%. Groepsbezichtingen zijn meer regelmaat dan uitzondering, met als gevolg dat de leegstandsduur oploopt. Maatregelen:  we nodigen grotere groepen kandidaten uit voor een bezichtiging. Ook experimenteren we met het direct houden van groepsbezichtigingen in plaats van een eerste individuele bezichtiging;  in 2013 introduceerde Woonnet Rijnmond een nieuwe functionaliteit: de interessemail. Via de interessemail polst Woonnet Rijnmond of een woningzoekende die heeft gereageerd op een 16

woning, écht geïnteresseerd is, voordat de corporatie een uitnodiging voor een bezichtiging of een intakegesprek stuurt. De interessemail heeft ook bij 3B Wonen positef bijgedragen aan een hogere acceptatiegraad en daardoor aan een lagere verhuurleegstand. Mutatiegraad Een lage mutatiegraad veroorzaakt op termijn een rem op de doorstroming die ervoor moet zorgen dat de juiste inkomensgroepen de woningen bewonen. Ook stagneert dit de uitvoering van het harmonisatiebeleid met als gevolg lagere huurinkomsten. Maatregel: 3B Wonen vroeg de gemeente schriftelijk toestemming op basis van een experiment/lokaal maatwerk gerichter toe te wijzen, opdat bij leegkomen van relatief grote huurwoningen meerdere verhuisbewegingen tot stand kunnen worden gebracht. De in kwartaal vier gestarte pilot woonruimtebemiddeling wordt half 2014 afgerond. Processen aangepast/geïmplementeerd De aanpassing en implementatie van processen is een arbeidsintensieve aangelegenheid. Het vergt meer tijd, inspanning en monitoring van de organisatie dan voorzien. Maatregel: periodiek wordt voortgang besproken binnen het managementteam. Leiderschap 3B Wonen heeft als doelstelling eind 2015 een procesgerichte, klantgedreven organisatie te zijn. Dit vraagt van leidinggevenden en medewerkers dat zij in staat zijn actief mee te werken deze ambitie waar te maken. We bevinden ons in een overgangsfase; in onze werkwijze van activiteitgericht naar procesgericht, in ons handelen van klantgericht naar klantgedreven. De ontwikkeling gaat gestaag en hebben onverdeelde aandacht en stimulering nodig van leidinggevenden. Maatregel: periodiek wordt voortgang besproken binnen het managementteam. Samenvatting en conclusie De risicoparagraaf heeft als doel een beeld te geven van de risico's die spelen bij 3B Wonen. Verdere ontwikkeling van risicobewustzijn vraagt permanente aandacht binnen de werkorganisatie. Het risicobeeld van de tien grootste risico’s laat zien dat enerzijds de financiële positie van 3B Wonen de komende jaren weliswaar onder druk staat maar dat op termijn de financiële positie van 3B Wonen zich vooralsnog positief ontwikkelt. Anderzijds is (ook hiertoe) nodig dat de effectiviteit van de bedrijfsvoering verbetert.

17

Hoofdstuk 5. Financiën, waarborgen van de financiële continuïteit 5.1 Algemeen Het jaar 2013 kent economische krimp, oplopende werkloosheid, hogere inflatie (gemiddeld 2,53% over 2013) en een overheidstekort dat dankzij een incidentele meevaller (opbrengst telecomveiling) in de buurt van de Europese norm van 3% is gebleven, maar economisch herstel zet voorzichtig in. In het derde kwartaal van 2013 is Nederland heel voorzichtig uit de recessie gekomen, met een kwartaalgroei van 0,1%. Het is de verwachting dat deze voorzichtige groei, vooral gedragen door de export, in 2014 doorzet. De malaise op de woningmarkt duurt voort, maar er lijkt wel licht zichtbaar aan het eind van de tunnel. Het aantal bouwvergunningen stabiliseert na jarenlange daling, de verkoop van nieuwbouwwoningen herstelt zich enigszins en aan de daling van het aantal transacties lijkt langzaam maar zeker een eind te komen. In lijn daarmee veronderstelt de raming dat de huizenprijs ook in de tweede helft van 2014 nog licht daalt. In 2015 stabiliseert de huizenprijs, zo is de verwachting. De investeringen in woningen nemen in 2014 naar verwachting nog af met ruim 8%, evenals in 2013. De enigszins aantrekkende economie leidt in 2015 tot een kleine toename van de investeringen in woningen met 1,5%. De in 2012 in het vooruitzicht gestelde heffingen zijn in 2013 een feit geworden. De saneringsheffing, die in het leven is geroepen om het garantievermogen van het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) van 1% naar 5% van de landelijke huursom te brengen, betekende voor 3B Wonen een bijdrage van € 914.000 in 2013. De bijdrage aan de verhuurderheffing is in 2013 nog gering, namelijk € 94.000, maar zal de komende jaren een behoorlijke impact hebben. Daarmee leggen beide een enorm beslag op onze cash-flow positie. Tegenover deze heffingen staan de extra huurinkomsten als gevolg van de inkomensafhankelijke huurverhoging, waarmee in 2013 de eerste ervaringen zijn opgedaan. Duidelijk is dat deze absoluut niet de heffingen neutraliseren. Dit maakt dat aandacht voor het positief houden van de operationele kasstroom ook de komende jaren hoog op de agenda blijft staan. De in 2012 aangekondigde bezuiniging op bedrijfskosten is in 2013 ingezet, onder meer door een forse bezuiniging op onderhoudsuitgaven. Zo zijn de onderhoudsuitgaven € 1,8 mln. lager dan oorspronkelijk begroot. Tevens is het onderhoudsbeleid aangepast, onder andere door invoering van vraaggestuurd onderhoud, waarvan de verwachting is dat het de directe uitgaven positief zal beïnvloeden. De eerste uitkomsten hiervan verwachten we in 2014. De verkoop van woningen is vooral in de eerste helft van 2013 moeizaam gebleken. Het is 3B Wonen evenwel gelukt om haar doelstelling van 20 woningen aan het einde van 2013 met één te overtreffen. Het gewijzigde verkoopbeleid, stimulering van betrokken makelaars, maar vooral ook de voorzichtige economische groei in het laatste kwartaal hebben hier aan bijgedragen. De in 2012 ingezette kritische houding van zowel het CFV als het WSW betekent ook in 2013 een verzwaring van de administratieve lastendruk. Het WSW heeft, vooral vanwege interne ontwikkelingen, haar beoordeling van 3B Wonen voor het vrijgeven van de borgingsruimte, pas begin 2014 kunnen afgeven.

18

5.2 Continuïteit Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CVF) beoordeelt de continuïteit op basis van de ingestuurde prospectieve informatie. Deze is gebaseerd op de begroting van 2013. Hierbij kijkt zij vijf jaren vooruit. Het CFV corrigeert hierbij de door de corporatie opgegeven vermogensontwikkeling aan de hand van de door het CFV zelf vastgestelde parameters. In 2013 kent het CFV niet langer het solvabiliteits- en continuïteitsoordeel A1. In de plaats daarvan geeft zij een oordeel over de algehele financiële continuïteit. Het CFV heeft in haar Toezichtsbrief 2013 aangegeven dat er geen aanleiding is tot opmerkingen of nader onderzoek. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) heeft vanwege interne organisatorische redenen in 2013 geen kredietwaardigheidsoordeel kunnen afgeven. In haar schrijven van 30 januari 2014 heeft 3B Wonen alsnog dit oordeel ontvangen. Hierin geeft het WSW aan dat 3B Wonen net als in 2012, in 2013 onverminderd kredietwaardig is. Operationele kasstroom In onderstaand overzicht is over de jaren 2014 tot en met 2023 de ontwikkeling van de kasstromen weergegeven vanuit verschillende scenario’s voor het DAEB en niet-DAEB bezit. 3B Wonen stuurt op realisatie van het basisscenario. Zij neemt extra maatregelen indien elementen van de negatieve scenario’s zich voordoen.

19

In de volgende grafiek geven we de ontwikkeling van de rentedekkingsgraad (ICR) weer. Deze wordt berekend door het resultaat uit bedrijfsvoering te delen door de rentelasten. De norm van het WSW (1,4) is weergegeven met een oranje trendlijn.

5.3 Treasury Het gemiddeld verschuldigde rentepercentage van de leningenportefeuille bedraagt eind 2013 4,3% (duration 7,7). Het relatieve renterisico bleef binnen de in het treasurystatuut bepaalde grens van 15%. Aan het einde van het jaar 2013 stelden we een geheel nieuw treasurystatuut vast. 20

Derivatenportefeuille De derivaten bestaan uit acht forward payer swaps met een totale hoofdsom van € 43 mln. Met deze swaps beperken we de renterisico’s van lopende en toekomstige leningen door middel van uitruil van variabele naar vaste rente. Twee derivaten die starten in respectievelijk 2018 en 2019 zijn afgesloten om de dan aflopende Forward Rate Agreements (FRA’s) te verlengen. Deze verbeteren de duration. Bedrag 5 mln. 5 mln. 5 mln. 5 mln. 5 mln. 8 mln. 5 mln. 5 mln.

Startdatum 5 juni 2006 3 oktober 2006 6 maart 2006 15 december 2009 15 december 2009 2 mei 2011 5 december 2018 5 december 2019

Einde looptijd 4 juni 2018 3 oktober 2016 3 maart 2016 5 december 2019 5 december 2018 2 mei 2018 5 december 2059 5 december 2057

Rentepercentage 3,822% 3,783% 3,575% 4,594% 4,568% 3,768% 2,170% 2,100%

Referentie Rabobank Rabobank Rabobank Rabobank Rabobank Rabobank Rabobank Rabobank

Voor de ontwikkeling van een negatieve marktwaarde is met de Rabobank een threshold van € 1 mln. afgesproken. De duration van de derivatenportefeuille bedraagt 7,2 jaar. Als gevolg van de lage rentestand is, per saldo, de waarde van de derivatenportefeuille (forward starting swaps) op 31 december 2013 € 2,26 mln. negatief. Op basis van contractuele voorwaarden houdt 3B Wonen hiertoe € 1,7 mln. op een geblokkeerde spaarrekening aan. In onze cashplanning houden wij rekening met een mogelijke waardedaling van 2% ten opzichte van de marktrente. Dit betekent dat, rekening houdend met een threshold van € 1 mln., op 31 december 2012 € 9,9 mln. liquiditeitsbuffer nodig is. Op basis van de regelgeving varieert deze buffer mee met de volatiliteit van de rente. Hierdoor is het onmogelijk om het juiste niveau van te voren te bepalen. Het bedrag van de buffer kan operationeel niet ingezet worden, en vermindert de slagkracht van de corporatie enorm. In 2013 is het 3B Wonen, inclusief de beschikbare kredietfaciliteit van huisbankier BNG, gelukt op het niveau van de 2%-beleidsregel van het CFV voldoende buffer aan te houden. Op 31 december 2013 bedroeg het liquiditeitssaldo € 15,6 mln. Hiervan was bovengenoemde € 1,7 mln. op een spaarrekening geblokkeerd. Daarnaast beschikt 3B Wonen over een kredietfaciliteit van € 6 mln. De opbouw van de sinds 1 oktober 2012 verplichte buffer is door het CFV niet aan tijd gebonden. Op basis van het huidige inzicht is de komende vijf jaar het volgende volume aan vreemd vermogen nodig: Jaar 2014 2015 2016 2017 2018

Benodigd vreemd Lening vermogen (incl.aflossing) afgesloten 20,7 mln. 15,5 mln. 17,5 mln. 13,9 mln. 15,4 mln. 15,0 mln.

21

Besluitvorming en verantwoording Wekelijks worden kasstromen, rente ontwikkeling, verwachte uitgaven en derivatenpositie gevolgd op de afdeling Financiën & Informatisering. Zo nodig wordt tussentijds gerapporteerd aan het Managementteam, dat wekelijks bijeenkomt. Aan het eind van ieder kwartaal vindt verantwoording plaats op een op de Balanced Score Card gebaseerde rapportage. Driemaal in het jaar komt de treasurycommissie bij elkaar. Deelnemers zijn de directeurbestuurder, manager Financiën en Informatisering, senior financieel economisch medewerker en Thesór, onze externe treasury adviseur. Transactievoorstellen voor het afsluiten en oversluiten van leningen of FRA’s worden in deze commissie besproken. De directeur-bestuurder neemt op basis van een advies van deze commissie besluiten en legt deze ter goedkeuring voor aan de raad van toezicht. 3B Wonen past voor haar derivaten kostprijs hedge accounting toe op basis van generieke documentatie. Bij nieuw af te sluiten derivaten wordt de wijze gedocumenteerd waarop de hedgerelatie past in de doelstelling van het risicobeheer, de hedgestrategie en de verwachting over de effectiviteit. Het renterisico van kortlopende leningen wordt beperkt door deze te koppelen aan FRA’s en zo voor langere tijd het renteniveau te fixeren. Door de kenmerken looptijd, vervaldata en dergelijke af te spreken is sprake van een volledig effectieve hedge.

5.4 Deelnemingen en verbindingen 3B Wonen participeert in 15 Verenigingen van Eigenaren. Het betreft complexen die bestaan uit een combinatie van huur- en koopwoningen en een bedrijfspand waar een maatschappelijke instelling in is gehuisvest. Deze verenigingen hebben een externe administrateur. 3B Wonen bezit een 100% deelneming in 3B Wonen BV, die op haar beurt een deelneming van 50% bezit in de ontwikkelmaatschappij 3B Ledro BV. 3B Wonen BV Deelneming: Statutair vermogen ultimo 2013: Omzet in 2013: Inbreng kapitaal 3B Wonen: Rekening-courant 3B Wonen: Inbreng personeel en middelen: Activiteiten:

100% € 744.318 (18.000 aandelen) € nihil € 18.000 € 732.281 te betalen geen het ontwikkelen van projecten

3B Wonen BV neemt voor 50% deel in 3B Ledro BV 3B-Ledro Deelneming 3B Wonen: Deelname ultimo 2013: Omzet in 2013: Inbreng kapitaal 3B Wonen: indirect Inbreng personeel en middelen Activiteiten:

indirect voor 50% nihil € 819.335 € 9.000 geen 3B Ledro BV heeft in Bleiswijk koopwoningen ontwikkeld.

22

Omdat eind 2013 alle door 3B-Ledro ontwikkelde woningen verkocht zijn zal deze rechtspersoon begin 2014 geliquideerd worden.

5.5 Resultaat en prognose Hieronder het resultaat 2013 en prognose over de komende jaren. Het resultaat is ontleend aan de enkelvoudige winsten verliesrekening:

De prognosecijfers zijn gebaseerd op het basisscenario.

23

Hoofdstuk 6. Huisvesting van de doelgroep 6.1 Algemeen 3B Wonen exploiteert aan het eind van 2013 4.069 woningen en 83 overige verhuureenheden (garages, bedrijfsruimten, betaalde parkeerplaatsen, woonwagens- en standplaatsen en een hospice).

6.2 Primaire en bijzondere doelgroep 3B Wonen huisvest op grond van artikel 13 van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) bij voorrang personen, die door inkomen of andere omstandigheden moeite hebben een passende woning te vinden. Deze personen vormen de “primaire doelgroep” van de corporatie. Het BBSH bevat inkomensgrenzen om te bepalen welke mensen tot de doelgroep behoren. Sinds 2011 is de “Tijdelijke regeling diensten van economisch belang toegelaten instellingen volkshuisvesting” van kracht. Dit houdt onder andere in dat corporaties tenminste 90% van de jaarlijks vrijkomende woningen (inclusief nieuwbouw) met een huur tot de huurtoeslaggrens € 681,02 (peildatum 1 januari 2013) moeten toewijzen aan huishoudens met een (gezamenlijk) verzamelinkomen van maximaal € 34.229 (peildatum 1 januari 2013). De overige toewijzingen (maximaal 10%), mogen betrekking hebben op huishoudens met een inkomen hoger dan € 34.229. In 2013 is 92,2% toegewezen aan de primaire doelgroep. De bijzondere doelgroepen bestaan uit mensen met een lichamelijke, verstandelijke of psychiatrische beperking. Maar ook senioren met een indicatie “verzorgd wonen” en vluchtelingen met een verblijfstatus vormen bijzondere doelgroepen. Ieder halfjaar stelt het ministerie door middel van een huisvestingstaakstelling vast, hoeveel vergunninghouders moeten worden gehuisvest.

6.2.1 Landelijk huurprijsbeleid Met de circulaire MG 2013-01 van 15 maart 2013 maakte de minister voor Wonen en Rijksdienst het huurprijsbeleid bekend voor de periode 1 juli 2013 tot en met 30 juni 2014. De circulaire geeft aan dat de maximale stijging van de huren voor huishoudens met een inkomen tot € 33.614, per 1 juli 2013 gelijk is aan het inflatiepercentage over 2012 (2,5%), vermeerderd met 1,5 procentpunt, totaal 4%. Voor huishoudens met een inkomen tussen € 33.614 en € 43.000 wordt een maximale huurstijging toegestaan van 4,5%. En voor huishoudens met een inkomen boven € 43.000 wordt een maximale huurstijging toegestaan van 6,5%.

6.2.2 Huurprijsbeleid 3B Wonen 3B Wonen heeft als uitgangspunt de per 1 juli 2013 toegestane maximale huurverhogingspercentages gehanteerd. Het huurprijsbeleid van 3B Wonen over de periode van 1 juli 2013 tot en met 30 juni 2014 is naast de landelijk toegestane huurverhogingspercentages gebaseerd op een streefhuur van 85% van de maximaal redelijke huurprijs volgens het woningwaarderingstelsel (WWS).

24

Ons beleid bepaalt verder dat een substantieel deel van de woningen tot de goedkope en sociale woningvoorraad blijft behoren door middel van het aftoppen van huurprijzen op deze grenzen. De huidige prijs-kwaliteitverhouding van het woningbezit van 3B Wonen is, afgezet tegen het landelijk gemiddelde goed te noemen. De huurprijs ten opzichte van maximaal redelijk bedraagt landelijk 68%, bij 3B Wonen is dat ultimo 2013 65,4%. Het huidige huurprijsbeleid van 3B Wonen was er tot begin 2013 op gericht dit verschil niet nog groter te laten worden. We zien nu echter bij een groot aantal woningcorporaties in onze regio dat de streefhuren worden verhoogd tot soms meer dan 95%. Zo ver wil 3B Wonen niet gaan. De betaalbaarheid voor de doelgroep zou daarmee ernstig in het geding komen. Wel vormt de relatief lage mutatiegraad, in 2013 5,0%, een belemmering de beschikbare huurprijsruimte te realiseren. Woningvoorraad uitgesplitst naar huurprijs

Woningen in eigen bezit Begroot

Woningen goedkoop (huur < € 374) Woningen aftoppingsgrens (huur € 374 - € 574) Woningen huurgrens* (huur € 574 - € 681) Woningen vrije sector Woningen te koop Totaal

700

3.195 162 0 4.057

Huidig

%

Woningen derden Begroot

Huidig

%

684

16,8%

0

0

0,0%

2.443

60,1%

262

124

40,5%

754 163 25 4.069

18,5% 4,0% 0,6% 100,0%

44 0 306

137 45 0 306

44,8% 14,7% 0,0% 100,0%

* In de begroting is geen onderscheid in aantallen woningen gemaakt tussen aftoppingsgrens en maximale huurgrens. Uit deze tabel blijkt dat 95,4% van onze huurwoningen tot de sociale woningvoorraad behoort. De gemiddelde huurprijs per maand voor de huurwoningen van 3B Wonen bedroeg eind 2013 € 495.

6.2.3 Prestatieafspraken Hoewel in Lansingerland eind 2013 geen sprake is van een met het gemeentebestuur ondertekende samenwerkingsovereenkomst wordt wel conform de in het concept hiertoe vastgelegde afspraken gehandeld. Met de gemeente Lansingerland zijn onder andere afspraken gemaakt over het verstrekken van urgentieverklaringen, preventiebeleid ter voorkoming van de noodzaak tot uithuiszettingen en maatregelen om woonfraude te bestrijden. De belangrijkste regionale woningbouwafspraak is dat circa 22% van de totale woningvoorraad in Lansingerland tot de sociale woningvoorraad blijft behoren. 3B Wonen houdt hier rekening mee door haar huren af te toppen op de maximale huurprijsgrens. Ook bij realisatie van nieuwbouwprojecten houden we met deze afspraak, mits financieel verantwoord, zoveel mogelijk rekening. In de tweede helft van 2013 overlegden we binnen de regio met als doel de in 2010 tot stand gekomen regionale woningbouwafspraken te actualiseren. Binnen de Stadsregio Rotterdam subregio 25

Noord, waartoe Lansingerland behoort, is onder meer afgesproken dat uitgangspunt is dat gemeenten voor het bepalen van de woningbehoefte tot het jaar 2020 primair uitgaan van de eigen lokale behoefte. Het wordt Lansingerland toegestaan, bovenop die behoefte van gemiddeld 230 woningen per jaar, gemiddeld 170 nieuwe woningen extra te realiseren. Ook spraken we af het aantal sociale huurwoningen in Lansingerland in 2020 minimaal gelijk te laten blijven en de toename afhankelijk te maken van de ontwikkeling van de doelgroep in de eigen gemeente. De sociale woningvoorraad zal beter benut worden. Dit betekent concreet dat het percentage scheefwoners in deze voorraad omlaag gebracht zal worden, onder meer door ten minste 95% (in plaats van de in de Europese Richtlijn opgenomen 90%) van de vrijkomende sociale huurwoningen toe te wijzen aan woningzoekenden met een huishoudinkomen lager dan € 34.229. 6.2.4 Woningtoewijzing Lansingerland Woonnet Rijnmond verzorgt namens alle corporaties binnen de stadsregio Rotterdam de inschrijving van woningzoekenden en houdt hen wekelijks op de hoogte van het reguliere woningaanbod via een website. Woonnet Rijnmond verwerkt de reacties van woningzoekenden en rangschikt deze op volgorde van inschrijfduur, zodat corporaties een woning snel aan de juiste kandidaat kunnen aanbieden.

6.3 Secundaire doelgroep Naast de eerder genoemde doelgroepen is sprake van een groep woningzoekenden met (lage) middeninkomens. Deze (secundaire) doelgroep heeft een inkomen van € 34.229 tot circa € 43.000. Als gevolg van de invoering in 2011 van de Europese beschikking kan deze doelgroep nauwelijks meer aanspraak maken op huurwoningen tot de maximale huurgrens van € 681. Hier komt nog bij dat het voor deze groep, vanwege de economische crisis, de prijzen van koopwoningen en de financieringsmogelijkheden, nauwelijks mogelijk is een eigen woning te kopen. Voor deze secundaire doelgroep is binnen het woningbezit van 3B Wonen, buiten de 10% (vanaf 2014 slechts 5%) vrije toewijzingsruimte, in de sociale woningvoorraad nauwelijks aanbod voorhanden. Voor deze woningzoekenden zijn slechts onze vrije sectorhuur woningen > € 681 (peildatum 1 januari 2013) beschikbaar. Dit zijn er 163 (4% van de totale woningvoorraad).

6.4. Beheer voor en door derden 3B Wonen verzorgt in Lansingerland de woningtoewijzing van 306 huurwoningen die niet haar eigendom zijn. Wij beheren de huurwoningen van Havensteder (Rotterdam), De Goede Woning (Zoetermeer) en Wooninvest (Leidschendam-Voorburg). Nijbod Consultancy uit Eindhoven beheert en onderhoudt op grond van een overeenkomst de woonwagenlocatie aan de Meerweg in de kern Berkel en Rodenrijs. Deze locatie bestaat uit zeven standplaatsen en zeven huurwoonwagens. Nijbod verzorgt ook de huuradministratie en huurincasso van deze locatie.

26

6.5. Mutatiegraad, reactie bij leegkomen en acceptatiegraad De mutatiegraad over 2013 is 5,0%. We sloten 202 nieuwe huurovereenkomsten af. Daarnaast zijn door nieuwbouw nog eens 25 huurovereenkomsten afgesloten. Reactie bij leegkomen

Acceptatiegraad

Niet alle definitieve acceptaties leiden tot een nieuwe huurovereenkomst, waardoor een verschil ontstaat tussen het aantal definitief geaccepteerd (271) en het aantal nieuwe huurovereenkomsten (227). Weigeringen ontstaan omdat woningzoekenden niet op komen dagen of niet reageren. Het aantal aanbiedingen is inclusief groepsaanbiedingen. Groepsaanbiedingen worden vanaf 2012 ingezet met een positief resultaat. Het aantal weigeringen is aanzienlijk toegenomen. In bovenstaand overzicht is rekening gehouden met 52 nieuwbouw huurwoningen. In samenspraak met Woonnet Rijnmond willen we het niet op komen dagen bij bezichtigingen gaan aanpakken. In het laatste kwartaal is een belronde geïntroduceerd voorafgaande aan de groepsbezichtiging.

6.6. Huurbetaling, -incasso en -derving De totale huurachterstand (actieve en inactieve contracten) bedroeg eind 2013 € 239.616. Uitgedrukt in een percentage van de jaarhuur is dat 1,00% (2012: 0,88%). De huurachterstand van de actieve contracten aan het einde van 2013 bedroeg € 148.703 ofwel 0,62% van de jaarhuur (2012: 0,60%). Dit blijft binnen de doelstelling van 3B Wonen van maximaal 0,70% van de jaarhuur.

27

Huurderving Het bedrag aan huurderving uitgedrukt in een percentage van de jaarhuur bedroeg 0,19% (€ 47.209). Streefwaarde van 3B Wonen is huurderving niet hoger te laten worden dan 0,60% van de jaarhuur. De huurderving bestaat uit verhuur- en mutatieleegstand. Niet alle woningen namelijk worden bij mutatie direct aansluitend verhuurd. Ontruimingen In 2013 heeft de rechter op verzoek van 3B Wonen in 33 gevallen de huurovereenkomst ontbonden tegenover 26 uitspraken in 2012. Daarvan hebben zeven uitspraken geleid tot een daadwerkelijke ontruiming, zes op grond van huurachterstand en één op basis van woonfraude (illegale onderhuur).

Aantal ontzeggingen tot ontruiming Aantal ontruimingen Aantal Schuldsanering

2013 33 7 17

2012 26 5 12

6.7. Klachtenbehandeling inclusief huurprijsgeschillen Overlast Aan het einde 2013 zijn 23 zaken in behandeling.

Aantal nieuwe overlastmeldingen 60 50

40 30 20 10 2013-12

2013-11

2013-10

2013-09

2013-08

2013-07

2013-06

2013-05

2013-04

2013-03

2013-02

2013-01

2012-12

2012-11

2012-10

0

Aantal nieuwe overlastmeld. Aantal lopende overlastzaken

Inkomensafhankelijke huurverhoging/huurprijsgeschillen De per 1 juli 2013 ingevoerde inkomensafhankelijke huurverhoging leidde tot een administratieve lastenverzwaring. Zo verliep het opvragen van de indicaties over het inkomen bij de Belastingdienst niet vlekkeloos. Daar waar we jaren geen enkel bezwaarschrift ontvingen tegen de jaarlijkse huurverhoging werden we nu geconfronteerd met 203 bezwaarschriften. Deze bezwaarschriften zijn in de periode mei tot en met juni 2013 intern in behandeling genomen en afgewikkeld. Uiteindelijk zijn nog 22 huurders naar de Huurcommissie gegaan. Van deze 22 zijn er twee in het gelijk gesteld en 20 ongegrond verklaard.

28

6.8. Kopers In 2013 is een marketingstrategie ontwikkeld om de verkoop van bestaande huurwoningen te stimuleren en te intensiveren. Instrumenten die daarvoor zijn ingezet zijn o.a. prestatieafspraken met makelaars, één op één benadering van zittende huurders, de corporatie Startersrenteregeling en het introduceren van het instrument Duokoop waarbij de grond door een derde partij bij koper in erfpacht wordt gegeven. Eind december 2013 zijn er nog circa 630 bestaande huurwoningen gelabeld voor verkoop. Verkoop boekjaar In 2013 zijn 21 huurwoningen verkocht (begroot 20). De boekwinst uit verkoop woningen is lager dan begroot, omdat in de begroting 2013 uitgegaan is van een boekwaarde van de verkochte woningen tegen historische kostprijs. Inmiddels is de waardering van vastgoed overgegaan op actuele waarde. Deze waarde is hoger dan de waarde op basis van historische kostprijs.

De gemiddelde leegstand van woningen die in 2013 te koop kwamen bedroeg 8,2 maanden en ligt boven het landelijke gemiddelde (6 maanden). Eind 2013 stonden er 25 woningen te koop. Over de eerste maanden van 2014 zijn achttien van deze woningen verkocht. Verkoop nieuwbouw Het betreft hier het nieuwbouwproject Rozenhoek, opgeleverd 2013, dat moeilijk verkoopbaar bleek. Eind 2013 is nog sprake van 5 niet verkochte appartementen, waarvan inmiddels in 2014 vier woningen zijn verkocht.

29

Hoofdstuk 7. Kwaliteit van de woongelegenheden 7.1 Algemeen Ondanks de kredietcrisis zette 3B Wonen in 2013 haar geplande nieuw- en vernieuwbouwprogramma voort. Een tweetal projecten is in de loop van het jaar opgeleverd waarmee 52 huurwoningen, 24 zorgeenheden en een medisch centrum aan ons bezit zijn toegevoegd. Van de 16 in deze projecten voor verkoop opgenomen woningen waren er aan het einde van het jaar 11 stuks verkocht. Besluitvorming over de twee ontwikkellocaties Ds. van Koetsveldstraat te Berkel en Rodenrijs en Gemeentewerf te Bergschenhoek vond plaats door middel van fasebeslisdocumenten. Als gevolg van de onzekere invulling van verhuurderheffing is bij de behandeling van de onderhoudsbegroting 2013 in de raad van toezicht € 1,8 mln. van de totaal geraamde kosten van uit te voeren onderhoud ‘on-hold’ gezet. Daarnaast heeft in de eerste helft van het jaar een herziening van het onderhoudsbeleid plaatsgevonden. We introduceerden vraaggestuurd onderhoud als een klantgedreven vorm van interieuronderhoud. In de verantwoording en behaalde resultaten wordt om die reden gesproken over geactualiseerde budgetten.

7.2 Onderhoudsuitgaven 2013 Onderstaande tabel geeft inzicht in de resultaten van het uitgevoerde onderhoud:

* Onderhoud derdenbeheer is in de jaarrekening verrekend met de beheervergoeding voor derden. Het totaal geraamde budget onderhoud, inclusief energetische verbeteringen en asbestsanering, bedroeg aanvankelijk € 9,8 mln. Van het on-hold afgesproken bedrag van € 1,8 mln. werd circa € 1 mln. gevonden in het niet uitvoeren van planmatige werken. Naast de voorgenomen activiteiten in de begroting 2013 was voor ruim € 1,3 mln. verplichtingen aangegaan voor het uitvoeren van planmatige werkzaamheden vanuit de begroting 2012. De begeleiding en uitvoering van deze overloopposten, de voorbereidingen van energetische verbeteringen in combinatie met planmatige activiteiten en het vaststellen van nieuw onderhoudsbeleid, leidden ertoe dat de uitvoering van de voorgenomen activiteiten uit de begroting van 2013 voor het merendeel pas in de tweede helft van het jaar in uitvoering kwam. In juni 2013 raamden wij de financiële overloop eind 2013 op circa

30

€ 800.000. Ultimo 2013 bedraagt de financiële overloop van in uitvoering zijnde planmatige en energetische werken een kleine € 600.000. Met het vaststellen van het nieuwe onderhoudsbeleid maakten we tevens de afspraak dat overloopposten naar het volgend jaar uitsluitend nog voorkomen bij werken die opgedragen én in uitvoering zijn genomen. Bewaking van de voortgang zal vanaf 2014 om die reden in een percentage van in uitvoering genomen werken worden verantwoord in de managementrapportages. De meerjarenonderhoudsbegroting is als gevolg van het vraaggestuurde interieuronderhoud aangepast en opgesplitst in twee databases. Eén voor het onderhoud aan de schil en één voor het, op het niveau van verhuureenheid, bewaken van het uitgevoerde onderhoud aan het interieur. Het gewijzigd onderhoudsbeleid heeft ook effecten voor het dagelijks onderhoud en (nog meer) voor het mutatieonderhoud. De renovatiewerkzaamheden bij 25 jaar en ouder zijn komen te vervallen. Daarvoor in de plaats is mutatieonderhoud gekomen met als uitgangspunten “schoon, heel en veilig”.

7.3 Kengetallen dagelijks onderhoud In 2013 registreerden we 8.022 meldingen reparatieverzoeken en mutatieonderhoud. Onderstaande tabel geeft inzicht in het verloop van het aantal meldingen en de daaruit voortvloeiende opdrachten van de afgelopen vijf jaar. Vergelijking in jaren

Streef

2013

2012

2011

2010

2009

aantal Aantal meldingen

-

8.022

7.522

7.930

8.185

8.490

Gemiddeld per woning

-

1,98

1,86

1,82

1,99

2,06

Aantal opdrachten

8.000

8.543

7.995

8.314

8.770

8.720

1,98

2,11

1,98

1,91

2,13

2,12

Gemiddeld per woning Opdrachten door eigen dienst

-

4.310

4.397

4.739

4.841

4.923

Opdrachten door derden

-

4.233

3.598

3.575

3.929

3.797

7.4 Duurzaamheid en EPA label

A

Aantal ‘nul’meting begin 2008 160

B

1.059

1.356

1.625

C

1.072

962

965

D

1.001

666

575

E

507

296

242

F

151

147

130

G

66

36

35

4.016

4.046

4.048

1,60

1,45

1,43

Energielabel

Totaal woningen Gemiddelde energieindex

Aantal per Streef aantal 2013 2013 583 476

31

Integraal duurzaamheidsbeleid Doelstelling is het behalen van een energie-index van ≤1,25 in 2020. (vernieuwd convenant) Uitgangspunt hierbij was het volledig realiseren van de in 2013 geplande activiteiten. Wanneer sprake is van een 100% deelnamescore bedraagt de energie-index na afmelding en certificering gemiddeld 1,43. Het behalen van dit indexcijfer was noodzakelijk om de doelstelling in 2020 waar te kunnen maken. De inventarisaties door middel van één op één gesprekken verliepen in 2013 met een aanzienlijk minder resultaat dan voorgaande jaren. De inkomensafhankelijke huurverhoging, de aanhoudende crisis en de toenemende werkloosheid spelen hierbij waarschijnlijk een grote rol. De gemiddelde deelnamescore in 2013 bedraagt slechts 47%. Alle uitgevoerde woningen zijn inmiddels afgemeld hetgeen resulteerde in een definitieve isolatie-index van 1,45. In de tweede helft van 2014 maken we, op basis van het behaalde resultaat in 2013 én de op dat moment bekende deelname van de geplande projecten in 2014, nieuwe prognoses die inzicht geven in de gevolgen van het behalen van onze doelstelling van een index van ≤ 1,25 in 2020.

7.5 Ontwikkeling van de woningvoorraad Het woningbezit van 3B Wonen bestond per 1 januari 2013 uit 4.046 woningen. In de loop van het jaar zijn 52 nieuwbouwwoningen toegevoegd en 29 onttrokken door verkoop en sloop. De 2 onder overige toegevoegde verhuureenheden betreffen nieuwbouw van 1 huisartsenmaatschap en 1 collectieve huurovereenkomst voor 24 zorgeenheden. Ontwikkeling verhuureenheden Stand per 1 januari Nieuwbouw Sloop Verkoop Stand per 31 december 2013

Woningen

Overige vhe

4.046

88

52

2

Beheer derden 306

-8 -21 4.069

90

306

7.6 De nieuwbouwopgave Bij het ontwikkelen van nieuwbouw hanteert 3B Wonen in beginsel een programma van eisen waarin, naast de wettelijke verplichtingen, alle minimumeisen van het te realiseren project staan omschreven. De besluitvorming rond nieuwbouwprojecten geschiedt in vijf fases, van initiatief tot nazorg/eindafwikkeling. Om de projectrisico’s beheersbaar te houden brengen we per fase de risico’s door middel van het betreffende fase-beslisdocument in beeld en leggen we het voorgenomen besluit van de directeur-bestuurder ter goedkeuring voor aan de raad van toezicht.

32

Onderstaande tabel geeft inzicht in de in 2013 gerealiseerde en in uitvoering of ontwikkeling zijnde projecten.

Naam

Sociale huur

Rozenhoek

Sociale koop

Zorgeenheden

9

9

De Tuinen Oost Bleiswijk

43

7

Gemeentewerf

23

56

Ds. Van Koetsveldstraat

29

30

VS-koop

24

HuisartCommersen cieel maatsch. 1

14

1

Totaal

104

16

110

14

1

1

Projecten opgeleverd

-52

-16

-24

0

-1

0

52

0

86

14

0

1

Projecten in ontwikkeling

De projecten Rozenhoek en De Tuinen Oost Bleiswijk zijn ultimo 2013 opgeleverd en in gebruik genomen.

7.6.1 Gerealiseerde projecten Grijpestijn en Aan de Plaats te Bleiswijk In het vierde kwartaal 2013 zijn de laatste twee eengezinswoningen en de vrije kavel voor de nog te realiseren vrijstaande woning gekocht door onze ontwikkelpartner Ledro. Vanuit de ontwikkelcombinatie hebben we de afgelopen jaren op de locaties Grijpestijn en Aan de Plaats respectievelijk 52 (verkoop) eengezinswoningen en 71 appartementen waarvan 34 voor verhuur gerealiseerd. De Rozenhoek te Bergschenhoek De bouwactiviteiten zijn afgerond. De woonomgeving is voorzien van bestratingen met parkeervoorzieningen en openbare verlichting. Nadat op bijbehorende openbare gronden het gras is ingezaaid en enige solitaire beplantingen zijn aangebracht volgt de formele overdracht aan de gemeente. In het 4e kwartaal van 2013 zijn vier woningen verkocht. In 2014 zal het laatste fasebeslisdocument ‘Nazorg/eindafwikkeling’ ter afsluiting van het project aan de raad van toezicht ter goedkeuring worden voorgelegd. De Tuinen Oost te Bleiswijk Het volledige programma, 30 appartementen, 13 huur- en 7 Maatschappelijk Gebonden Eigendom (hierna: MGE)-verkoop eengezinswoningen, is in 2013 opgeleverd en in gebruik genomen. Alle MGEverkoopwoningen waren in 2012 al verkocht. Het gemiddelde aantal opleverpunten bij oplevering bedroeg 1,3. In 2014 zal het laatste fasebeslisdocument ‘Nazorg/eindafwikkeling’ ter afsluiting van het project aan de raad van toezicht ter goedkeuring worden voorgelegd. Projectenoverzicht

Fase

Planning oplevering

Ontw. stiko x €1.000

Budget tm Aangegane fase verplicht. x €1.000

x €1.000

Onrendabel x €1.000

De Rozenhoek

Opgeleverd

sep-13

7.600

7.600**

6.908

-250

De Tuinen Oost

Opgeleverd

aug-13

8.192

8.192**

8.191

2.303

** Budget is inclusief te realiseren verkoopwoningen

33

7.6.2 Projecten in ontwikkeling Projectenoverzicht

Fase

Planning oplevering

Ontw. stiko x €1.000

Budget tm Aangegane fase verplicht. x €1.000

x €1.000

Onrendabel x €1.000

Ds. van Koetsveldstraat

uitvoering

mrt-15

5.906

6.000

5.006

3.385

Gemeentewerf

uitvoering

mrt-16

15.151

15.500

2.212

897

Ds. van Koetsveldstraat te Berkel en Rodenrijs In maart 2013 heeft de raad van toezicht ingestemd met het fasebeslisdocument ‘uitvoering’. Daarmee is het project aangevangen. Voorbehoud hierbij was de benodigde borging door het WSW. Het totale projectbudget bedraagt € 6 mln. Met de beschikking van 14 mei 2013 heeft het WSW de in 2012 opgelegde beklemming van € 9,5 mln. borgingsruimte vrijgegeven. De financiering van het project is daarmee zeker gesteld. De aannemings- en grondaankoopovereenkomsten zijn inmiddels door partijen ondertekend. De sloopactiviteiten zijn begonnen. Met Middin, de zorgorganisatie die verantwoordelijk is voor een deel van het project, zijn de gemaakte kosten van ontwikkeling afgerekend. Naar verwachting zullen de bouwactiviteiten begin tweede kwartaal 2014 aanvangen. Gemeentewerf te Bergschenhoek Uitgangspunten voor verdere uitwerking van dit project zijn gebaseerd op het fasebeslisdocument 'uitvoering' dat op 16 september 2013 door de raad van toezicht akkoord is bevonden. Voor start uitvoering zijn twee voorbehouden gemaakt. Er dient sprake te zijn van een onherroepelijke vergunning en er dient voldoende faciliteringsvolume beschikbaar te worden gesteld door het WSW om het project te kunnen financieren. Het akkoord bevonden budget voor de uitvoeringsfase bedraagt € 15,5 mln. Inmiddels is de vergunning onherroepelijk en ontvingen wij de beschikking van het WSW betreffende het faciliteringsvolume voor 2013 - 2015. De aanvang van de bouwactiviteiten wordt nu voorbereid met als uitgangspunt het opleveren van de zorgeenheden in het eerste kwartaal 2016. Parkzoom II te Bergschenhoek Met De Goede Woning uit Zoetermeer maakten we de afspraak dat zij het project van 59 sociale huurwoningen op de voormalige locatie De Haas ontwikkelen en realiseren. 3B Wonen neemt aansluitend het beheer op zich. De uitvoering van het project is in 2014 gestart.

7.7 Asbestsanering In 2011 werd in het eerste pilotproject duurzaamheid een aanzienlijke asbestvervuiling in de kruipruimten aangetroffen. Om inzicht te krijgen in de totale omvang van noodzakelijke saneringen is toen een 10% inventarisatie uitgevoerd in alle complexen waar mogelijk asbest is verwerkt. Op basis van deze 10% inventarisatie zijn de totale saneringskosten globaal geraamd op € 5,4 mln. Vervolgens hebben we, op basis van het inzicht dat is verkregen, prioriteiten met betrekking tot sanering gesteld en verwerkt in de meerjarenonderhoudsbegroting. Het aanvankelijk opgenomen budget voor sanering in 2013 was gebaseerd op de 10% inventarisatie en de nacalculaties van soortgelijk uitgevoerde werkzaamheden in voorgaande jaren. Na de uitgevoerde 100% inventarisatie is de omvang van te saneren kruipruimten en kruipluiken aanzienlijk gunstiger gebleken dan waarvan op basis van de 10% inventarisatie werd uitgegaan. Van de geraamde kosten, € 830.000, bleek slechts € 180.000 nodig te zijn.

34

Hoofdstuk 8. Betrekken van bewoners bij beleid en beheer 8.1 Algemeen 3B Wonen betrekt haar huurders en de Huurdersvereniging Lansingerland intensief bij haar beleid en beheer en zoekt samen naar nieuwe vormen van bewonersbetrokkenheid. Dit is een van de strategische doelstellingen van ons ondernemingsplan. In 2013 heeft deze doelstelling vorm en inhoud gekregen door bewonersparticipatie als integraal onderdeel op te nemen in het project ISVB. In de samenwerkingsovereenkomst met Huurdersvereniging Lansingerland is geregeld bij welke onderwerpen wij huurders betrekken. In het kader van het project ISVB beperken we dit niet alleen tot de wettelijk vastgestelde en overeengekomen onderwerpen. Bewonersparticipatie heeft vorm gekregen door het invoeren van bewonerscommissies, maar bijvoorbeeld ook met bewonersenquêtes na groot onderhoud. De afgelopen twee jaren deden we bij een aantal renovatieprojecten ervaring op met bewonerscommissies. Hoewel het soms moeilijk was bewoners te betrekken bij het wel en wee van hun woning en woonomgeving, is sprake van overwegend positieve ervaringen. Een belangrijke partner om bewoners te betrekken bij ons beleid en beheer is Huurdersvereniging Lansingerland. De vereniging behartigt de belangen van alle huurders. Eind 2013 is circa 50% van de huurders lid van de vereniging. Overleg met het bestuur van de Huurdersvereniging Lansingerland vindt periodiek plaats met inachtneming van de rechten en plichten volgens de Wet op het overleg Huurders Verhuurders (WOHV). Huurdersvereniging Lansingerland zet zich actief in voor het woonplezier van alle huurders en werkt met wijkconsulenten. Een wijkconsulent vertegenwoordigt ongeveer 50 huurders. Als huurder kan men zich met vragen en problemen wenden tot deze consulent. De consulent kan vervolgens het verhaal kwijt bij één van de bestuursleden. Zo weet het bestuur van de Huurdersvereniging wat er speelt in die wijk en neemt zij dit mee in haar overleg met 3B Wonen. Bij de ontwikkeling van wijkbeheerplannen spraken we met het bestuur van de Huurdersvereniging 3b-gemeenten af dat altijd een bestuurslid of wijkconsulent aanwezig is bij het overleg met de bewoners. Onderwerpen die in het overleg met de Huurdersvereniging Lansingerland in 2013 aan de orde kwamen waren het huurprijsbeleid per 1 juli 2013, het gewijzigd onderhoudsbeleid, het doen van voorstellen voor de meerjarenonderhoudsbegroting, projecten in het kader van leefbaarheid, actualiseren van het klachtenreglement en het vaststellen van nieuw servicekostenbeleid. Het nieuwe servicekostenbeleid is in gezamenlijk overleg tot stand gekomen. In werkgroepsverband, bestaande uit bestuursleden van de huurdersvereniging en twee medewerkers van 3B wonen, is uitvoerig gediscussieerd over het nieuwe beleid. Klachtencommissie Artikel 16 van het BBSH bepaalt dat woningcorporaties huurders van haar woongelegenheden in de gelegenheid moet stellen over haar handelen of nalaten klachten in te dienen bij een klachtencommissie. De klachtencommissie ontving in 2013 geen klachten ter behandeling. Vanaf 2014 is de interne klachtencommissie komen te vervallen en zijn we aangesloten bij de regionale Geschillenadviescommissie.

35

Hoofdstuk 9. Leefbaarheid 9.1 Algemeen Centraal in 2013 stond het verbeteren van de leefbaarheid in onze wijken. Hiertoe moest voor een gedeelte eerst beleid worden ontwikkeld. Er is beleid ontwikkeld op het terrein van aanpak overlast, tuinonderhoud en schotelantennes. Tevens werden eigendom en staat van onderhoud van de bij ons woningbezit aanwezige achterpaden geïnventariseerd. Ook is een aanvang gemaakt met de ontwikkeling van participatiebeleid, dit in nauwe samenspraak met bewoners en de Huurdersvereniging Lansingerland. Tenslotte is begonnen met het vaststellen van integrale wijkbeheerplannen die in samenwerking met bewoners en benodigde partijen tot stand zijn gekomen en zodoende op draagvlak kunnen rekenen. Deze wijkbeheerplannen (met zowel fysieke als sociale aspecten) komen mede tot stand naar aanleiding van het Integraal Strategisch Voorraadbeleid (ISVB).

9.2 Leefbaarheidsprojecten

36

Niet alle in de begroting opgenomen activiteiten zijn uitgevoerd. De projecten Wielewaal, Maria Enzersdorflaan en Sneeuwbesstraat / Platanendreef zijn doorgeschoven naar 2014. Afspraken over samenwerking met de gemeente over de uitvoering hebben vertraging opgelopen. Daarnaast zijn de kosten van een aantal activiteiten lager uitgevallen dan begroot. Fysiek. 1. De rolstoel- en scootmobieltoegankelijkheid is bevorderd door aanpassingen aan de toegang van het complex Raadhuishof; 2. Op verzoek van bewoners is een nieuwe antislipvloer aangebracht op de galerijcomplex van de Emmastraat; 3. Diverse tuinen zijn in samenwerking met de afdeling Woonbeheer opgeknapt en opnieuw ingericht. We hebben afgesproken dat de huurder voortaan de tuin onderhoudt; 4. Brug Noordersingel. Achterstallige onderhoudskosten zijn voor rekening van de gemeente. 3B Wonen heeft alleen het opmaken van een akte bij de notaris betaald; en 5. Tuinonderhoud: Dit betreft het onderhoud aan tuinen waarvan de onderhoudskosten niet mogen worden doorbelast aan de huurders omdat deze tuinen in verbinding staan met de openbare ruimte. Sociaal 1. Wijkaanpak Oranjebuurt Bergschenhoek: op initiatief van bewoners is gestart met een intensief traject van bewonersparticipatie; 2. Wijkaanpak Bomenbuurt Berkel en Rodenrijs: een aantal bewonersavonden zijn geweest, bevindt zich in analysefase; 3. Er is een werkgebiedindeling gemaakt voor onze totale woningvoorraad in samenwerking met alle afdelingen binnen 3B Wonen; 4. Convenanten zijn ondertekend met buurttoezicht en buurtvaders; in de praktijk betekent dit een nauwe samenwerking; en 5. Diverse verzoeken voor bewonersactiviteiten zijn gehonoreerd. Humanitas Dit betreft de bijdrage van 3B Wonen in het project thuishulpadministratie van Humanitas. Het project is een preventieve maatregel in het kader van schuldhulpverlening. Veel cliënten zijn huurders van 3B Wonen met een (dreigende) huurachterstand. Project Langer Wonen In 2013 hebben 83 huurders een beroep gedaan op het project Langer Wonen. Het gemiddelde bestede bedrag per woning is € 670.

9.3 Integraal Strategisch Voorraadbeleid In 2013 zijn voor het ISVB een flink aantal zaken uitgezet en opgeleverd (zie hoofdstuk 2.3 Implementatie Integraal Strategisch Voorraadbeleid). Aan het project ISVB is een bedrag uitgegeven van € 106.084 (begroot € 90.000), bestaande uit € 91.349 voor advieskosten. De overige kosten zijn gemaakt in het kader van wijkgericht werken voor de Oranjebuurt in Bergschenhoek.

37

Hoofdstuk 10. Besturing en organisatie 10.1 Algemeen 3B Wonen richt zich in haar interne organisatie nadrukkelijk op een dominante klantfocus , op meetbare prestaties en op systematisch verbeteren en vernieuwen. Daarom stelt 3B Wonen hoge prioriteiten aan de kwaliteit en professionalisering van haar bedrijfsvoering en de dienstverlening naar de klant. De klant staat centraal. De organisatie van 3B Wonen is ingericht rondom de kernactiviteit Wonen en andere organisatie-activiteiten zijn hieraan ondersteunend. 3B Wonen is ingericht volgens een tweelagenstructuur, directeur-bestuurder en een raad van toezicht. De directeur-bestuurder draagt de eindverantwoordelijkheid voor de organisatie en het beleid en legt hierover verantwoording af aan de raad van toezicht. Het organogram ziet er als volgt uit:

Raad van Toezicht

Directeurbestuurder

Organisatie & Controller

Communicatie

Vastgoed

Financiёn & Informatisering

Wonen

Bedriijfsbureau

Nieuwbouw

Planmatig onderhoud

Woonbeheer

Wijkbeheer

Dagelijks en mutatieonderhoud

10.2 Leiderschap 3B Wonen is een organisatie in ontwikkeling. De nadrukkelijke focus op de klant, meetbare prestaties en de verbetering van samenwerking zijn de onderwerpen waar in 2013 hard aangewerkt is. Leidinggevenden stimuleren het nemen van eigen verantwoordelijkheid en maken hierover goede resultaatafspraken met hun medewerkers. Interne projecten voor de ontwikkeling van de organisatiecompetenties Samenwerken en Klantgedrevenheid hebben hier aan bijgedragen.

38

10.3 Organisatiecompetenties Samenwerken Het actieplan ter verbetering van de kwaliteit van samenwerken met als motto: Samenwerken=Communicatie=Verbinden heeft geheel 2013 bestreken. Iedere medewerker is actief op verkenning geweest. Op bezoek bij een collega of op zoek naar de klant. De afspraken zijn vastgelegd en gevolgd in de plannings-, functionerings- en beoordelingsronde. Aan het einde van het jaar is de stand van zaken geëvalueerd. Het resultaat hiervan (70% van de medewerkers vindt de kwaliteit van samenwerken verbeterd) dient als input voor het vervolg in 2014. Klantgedrevenheid In 2013 hebben we 3B Wonen breed gewerkt aan ontwikkeling van houding en gedrag van de medewerkers volgens het principe: Luisteren, denken, doen. Iedere medewerker heeft een workshop gevolgd over klantgedreven communiceren. Daarnaast heeft een 3B Wonen brede werkgroep gewerkt aan klantgedreven en vraaggestuurd onderhoudsbeleid. Met dit inmiddels werkzame beleid is ook nog een forse bezuiniging tot stand gebracht. Verschillende processen zijn klantgedreven aangepast zoals de incassoprocedure en de aanvragen voor urgenties.

10.4 Organisatie en processen 3B Wonen ontwikkelt zich de komende jaren van een activiteitgerichte naar een procesgerichte organisatie ondersteund door een kwaliteitsmanagementsysteem. In 2013 is een aantal besturende, uitvoerende en ondersteunende processen getoetst. Aan de hand van (verbeter-)plannen worden processen ontwikkeld, geactualiseerd en geïmplementeerd in de organisatie. De organisatie richt zich vanuit het klantperspectief op het continue vernieuwen en verbeteren van de organisatie. Interne controle De interne controle richt zich, op basis van een jaarplan, op het adviseren over en de beoordeling van de inrichting van het risicobeheersings- en controlsysteem en de kwaliteit van de informatievoorziening. Kwaliteit dienstverlening In 2013 hebben we in eigen beheer onderzoek gedaan naar de tevredenheid van de klant bij reparatieverzoeken door derden. De tevredenheid van de klanten was goed: ruim 7. Daarnaast hebben we klanten bevraagd na een reparatie door onze eigen onderhoudsdienst. Het gemiddelde resultaat hiervan is een 7,5. In het laatste kwartaal van 2013 is door USP een marktonderzoek uitgevoerd. Zij onderzochten de wensen van potentiële klanten die geïnteresseerd zijn in het wonen in de dorpskern Berkel en Rodenrijs. De aanleiding hiervoor is de ons geboden mogelijkheid het gebied van Hergerborch in de dorpskern van Berkel en Rodenrijs opnieuw te ontwikkelen na sluiting van het verzorgingstehuis. De kosten voor dit onderzoek bedroegen € 20.691. Vertrouwenspersoon Binnen 3B Wonen is een medewerker beschikbaar als vertrouwenspersoon. De vertrouwenspersoon voor meldingen over schending van de integriteitscode is extern aangesteld. Intern noch extern was in 2013 sprake van meldingen.

39

Werkoverleg en medezeggenschap Binnen 3B Wonen vindt op iedere afdeling een eigen en passende vorm van werkoverleg plaats. Afdelingsoverstijgend overleg komt, vanwege de intensivering van samenwerken, in toenemende mate voor. Daarnaast zijn verschillende werkgroepen actief. Ieder kwartaal vindt een personeelsbijeenkomst plaats. In 2013 is tijdens deze bijeenkomsten onder andere aandacht besteed aan het nieuwe Ondernemingsplan, het nieuwe onderhoudsbeleid, kostenbesparing, het visitatieresultaat en de verdere ontwikkeling van klantgedrevenheid. Ondernemingsraad Eenmaal per kwartaal vindt regulier overleg plaats met de directeur. Een keer per jaar spreekt de Ondernemingsraad met de directeur en een lid van de raad van toezicht. Daarnaast zijn er incidenteel overleggen, in 2013 bijvoorbeeld over kostenbesparing en de werkkostenregeling die met ingang van 2013 is ingevoerd. Integriteitcode Integriteit wordt met iedere medewerker besproken in het functioneringsgesprek. Behalve dit worden voorkomende integriteitskwesties direct besproken met de betrokken medewerker.

10.4.1. Automatisering Digitaal Management Systeem (DMS) Het in 2012 voorgenomen besluit om woningdossiers en de factuurverwerking te gaan digitaliseren heeft in het vierde kwartaal van 2013 zijn beslag gekregen met de installatie van het product Klantvenster en het scannen van woningdossiers. In de eerste helft van 2014 wordt Klantvenster ingericht en zullen de gescande woningdossiers worden opgenomen. Het doel is om per 1 juni 2014 live te gaan met het systeem. In de tweede helft van 2014 wordt gestart met de digitalisering van de factuurverwerking. Ontwikkeling van het klantenportaal Medio 2013 is het klantenportaal ter beschikking gesteld aan onze huurders. Het klantenportaal is onderdeel van de website en huurders kunnen hier hun eigen gegevens inzien en aanpassen en bijvoorbeeld informatie vinden over hun buurt. Eind 2013 had ruim 10% zich aangemeld op ‘Mijn 3B Wonen’. In de loop van 2014 wordt het mogelijk via het klantenportaal (huur)achterstanden te betalen met iDEAL.

10.5 Personeelformatie, -bezetting en –samenstelling Eind 2013 zijn 46 medewerkers in dienst. In 2013 is 1 medewerker in dienst gekomen. Eén medewerker is doorgestroomd naar een andere functie. Vier medewerkers verlieten 3B Wonen. Het aantal parttimers bedraagt 18. De gemiddelde leeftijd van de medewerkers ultimo 2013 is 47 jaar.

40

De uitstroom is groter dan verwacht voor 2013. De vermindering van de formatie is tijdelijk opgelost met het inzetten van stagiaires en overwerk.

10.6 Ziekteverzuim

Het percentage ziekteverzuim bij 3B Wonen blijft onder de streefwaarde van maximaal 4% en onder het landelijk ziekteverzuim 2013 van 4,3%.

10.7 Opleidingen In de begroting namen we een bedrag op van € 87.000 om het leer- en groeiperspectief van de medewerkers in de organisatie te faciliteren. Hiervan gaven we bijna € 55.000 uit aan verschillende trainingen, opleidingen en seminars. Ook maakten verschillende medewerkers gebruik van de mogelijkheden van het loopbaanontwikkelingsbudget.

10.8 Sponsoring Vanuit het 3B Wonen sponsorbeleid nemen we aanvragen voor ondersteuning in behandeling. Deze projecten dienen bij te dragen aan verbetering of instandhouding van de leefomgeving van onze huurder en/of de gemeenschap van Lansingerland. In 2013 honoreerden we zeventien sponsorverzoeken met een totale uitgave van € 11.545. Dit is inclusief een eenmalige gift van € 5.000 voor noodhulp aan de Filipijnen na de tyfoon in november 2013 waarbij ruim 4 mln. mensen hun huis verloren. Begroot was € 10.000.

41

10.9 Communicatie Contacten met de huurders De één op één contacten met huurders zijn onderdeel van onderhoudsprojecten in combinatie met energiebesparende maatregelen. Deze contacten zijn voor het goed verlopen van deze intensieve projecten van grote waarde. Meer informatie over het betrekken van bewoners bij onze wijkplannen worden vermeld in Hoofdstuk 8, betrekken van bewoners bij beleid en beheer. Social media Facebook, twitter en onze website stellen ons in staat kort en krachtig te communiceren met onze bewoners en belanghouders. In 2013 hebben we het gebruik van social media verder ontwikkeld en ingezet. Contacten met de belanghouders 3B Wonen heeft voor de leden van de WMO raad van Lansingerland een rondrit verzorgd langs verschillende relevante complexen in ons bezit. Netwerk “Lansingerland leeft” 3B Wonen maakt deel uit van het netwerk “Lansingerland leeft”. In dit netwerk zijn veel verschillende partijen vertegenwoordigd zoals politiek, media, jongeren, ouderen, sport, cultuur en onderwijs. Het netwerk is een motor voor nieuwe projecten en sociale samenhang.

42

Hoofdstuk 11. Goedkeuring en vaststelling jaarstukken en verklaring besteding middelen 11.1 Vaststelling jaarstukken Ter voldoening aan artikel 8, lid 5, sub a van de statuten is, alvorens tot vaststelling door de directeur-bestuurder werd overgegaan, het jaarverslag 2013, waarin opgenomen de jaarrekening 2013, op 27 mei 2014 aan de raad van toezicht ter goedkeuring voorgelegd. De raad van toezicht heeft aan de directeur-bestuurder toestemming verleend de jaarstukken vast te stellen. Voorts verklaart de directeur-bestuurder van 3B Wonen, ter voldoening aan artikel 26 lid 2 punt m van het Besluit Beheer Sociale Huursector, dat alle middelen in het verslagjaar zijn aangewend in het belang van de volkshuisvesting. Aldus vastgesteld op 27 mei 2014. 3B Wonen

F.A.M. Weterings, directeur-bestuurder

43

Hoofdstuk 12. Verslag van de raad van toezicht 12.1 Juridische structuur, Governance Het bestuur van de Stichting 3B-Wonen bestaat uit één persoon, de statutair directeur, aan wie alle bevoegdheden toekomen behalve die welke de wet of de statuten aan andere organen opdragen. Een raad van toezicht oefent het interne toezicht bij 3B Wonen uit. De statuten van 3B Wonen zijn voor het laatst eind 2011 gewijzigd met als belangrijke onderlegger de met ingang van 1 juli 2011 geactualiseerde Governance Code Woningcorporaties. De raad van toezicht onderschrijft de door brancheorganisatie Aedes vastgestelde Governance Code Woningcorporaties volledig. Zo waakt de raad van toezicht er voor dat haar leden onafhankelijk zijn in de zin van de in de Governance Code Woningcorporaties bepaling III 2.2. aangeduide criteria. 3B Wonen beschikt over een reglement voor de raad van toezicht, een profiel voor de leden, een afzonderlijk profiel voor de voorzitter van de raad van toezicht en een directiestatuut. De statuten geven aan dat de raad van toezicht bestaat uit ten minste vijf en ten hoogste zeven leden. Benoeming van de leden van de raad van toezicht vindt plaats voor een periode van vier jaar. Na verloop van deze periode kan maximaal eenmaal herbenoeming plaatsvinden. Mede vanuit een oogmerk van continuïteit van toezicht hanteert de raad een rooster van aftreden. De raad bestond in 2013 uit zeven leden. Met deze zeven leden worden alle in het vastgestelde 'profiel leden van de raad van toezicht Stichting 3B Wonen' genoemde expertisegebieden en vaardigheden afgedekt. De raad van toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het bestuur en op de algemene gang van zaken bij 3B Wonen en de met haar verbonden ondernemingen. Tevens staat zij het bestuur met raad ter zijde en vervult de raad een klankbordfunctie. De raad oefent toezicht uit op onder andere:  strategie en de risico's verbonden aan de activiteiten van de corporatie  realisering van de volkshuisvestelijke opgaven  realisatie van de doelstellingen van de corporatie  kwaliteit van de maatschappelijke verantwoording  opzet en werking van interne risicobeheersing- en controlesystemen  financieel verslaggevingproces  naleving van toepasselijke wet- en regelgeving Artikel 21 van de statuten van Stichting 3B-Wonen omschrijft de taken en bevoegdheden van de raad van toezicht. Het reglement voor de raad van toezicht werkt een en ander verder uit. In dit jaarverslag legt de raad van toezicht, als onderdeel van een maatschappelijk ondernemende organisatie, publiekelijk verantwoording af over de wijze waarop zij in 2013 invulling gaf aan de uitvoering van haar taken en bevoegdheden. Enkele jaren geleden stelde de raad van toezicht een toezichtkader vast aan de hand waarvan zij haar taak uitoefent. Dit kader bestaat uit een aantal systeemvragen over prestatiemanagement, risicomanagement en leiderschap die gaan over met name de volgende onderwerpen:  beschikbaar zijn van visie, missie en strategische beleidsdoelstellingen  voldoende balans tussen maatschappelijke en financiële doelstellingen en kaders  vertaling hiervan naar concrete volkshuisvestelijke en financiële doelen  niveau van inrichting van het planning- en controlsysteem  kwaliteit van stuur- en verantwoordingsinformatie  samenhang tussen beleidsdoelstellingen, organisatiestructuur, planning en control en interne processen 44

  

invulling en naleving van de Governance Code Woningcorporaties en Aedescode integraal risicomanagement stijl van leidinggeven

De raad gebruikte dit toezichtkader in 2013 bij het nemen van besluiten, het beoordelen van bestuursvoorstellen en de bewaking van de realisatie van de doelstellingen van 3B Wonen. Onder meer op basis van de evaluaties van zijn functioneren in 2012 stelde de raad van toezicht een geheel nieuw toezichtkader voor zichzelf op. In dit kader beschrijft de raad hoe zij haarrol ziet en hoe zij invulling wil geven aan haar kerntaken. Het kader is onderverdeeld in een extern en intern kader, een teamkader en een beoordelingskader. Het externe kader bevat de formele spelregels en bepalingen vanuit het corporatiestelsel. In het interne kader zijn de spelregels en bepalingen vanuit 3B Wonen zelf opgenomen. In het teamkader worden de doelen, gedragsnormen en werkwijze voor goed toezicht weergegeven. Het beoordelingskader tot slot bestaat uit een besturingsinstrumentarium en een beheersingsinstumentarium. Het besturingsinstrumentarium beschrijft de richting, de identiteit en de prestatievelden van 3B Wonen. Het beheersingsinstrumentarium bevat de prestatienormen waarop de raad van toezicht toetst en de hiertoe bij 3B Wonen in gebruik zijnde beheersingssystemen. Het kader stimuleert de raad van toezicht na te denken over de eigen rolopvatting en zal ook bij zelfevaluaties benut worden. Het uitgebreide toezichtkader is vermeld op de website van 3B Wonen.

12.2 Taak en werkwijze Om de toezichthoudende taak goed te kunnen vervullen discussieerde de raad van toezicht in 2013 in zes reguliere overlegvergaderingen met elkaar en met de bestuurder over onder meer de volgende onderwerpen:              

missie, visie en strategie van 3B Wonen, resulterend in het in de zomer uitgekomen Ondernemingsplan 'Samen werkt beter' met een horizon van 2013 tot en met 2015 de risico’s en mogelijkheden tot beheersing hiertoe die samenhangen met de derivatenporteuille van 3B Wonen de inrichting en naleving van risicomanagement in de organisatie het voorgenomen huurprijsbeleid het onderhoudsbudget en de beheersing van het onderhoudsproces inhoud en vaststelling van het jaarverslag 2012 van zowel Stichting 3B Wonen als 3B Wonen BV en het samenwerkingsverband 3B-Ledro BV beleidsvoornemens en begroting 2014 maatschappelijke en financiële resultaten in relatie tot beleidsvoornemens en begroting de fasebeslisdocumenten uitvoeringsfase van zowel de voorgenomen projecten Van Koetsveldstraat Berkel en Rodenrijs als de Gemeentewerf Bergschenhoek het functioneren van de directeur bestuurder en de bereikte resultaten in relatie tot de daarover gemaakte afspraken een nieuw treasurystatuut de managementletter en de jaarrapportage van de externe accountant de selectie van een visitatiebureau en de indrukken vanuit de visitatie de continuïteit van de raad van toezicht in verband met een tweetal vacatures.

45

De raad stelt zich ten aanzien van voorgenomen besluiten van de directeur-bestuurder alsmede de gang van zaken binnen de werkorganisatie positief kritisch op. In 2013 manifesteerde zich dit met name in de discussies over de voorgenomen koers van 3B Wonen, de beheersing van het onderhoudsproces en de inhoud van het nieuwe treasurystatuut, met name het hoofdstuk dat handelt over de mogelijkheden tot gebruik maken van derivaten. De raad hield zich naast het periodieke overleg met de bestuurder op de hoogte van ontwikkelingen in de sector en bij 3B Wonen door overleg met de externe accountant, door het bezoeken van bijeenkomsten van onder meer de Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties en door overleg van twee leden van de raad met het bestuur van de Huurdersvereniging Lansingerland. Op 8 juli 2013 sprak de raad van toezicht met het managementteam en het bestuur van de Huurdersvereniging Lansingerland met als belangrijkste agendapunt de voorgenomen koers van de organisatie, neergelegd in het concept Ondernemingsplan 'Samen werkt beter'. Mevrouw Van Amelsfort-Van der Kam en de heer A. Rouwers woonden, in het kader van artikel 24 van de Wet op de Ondernemingsraden, een tweetal overlegvergaderingen bij van de binnen 3B Wonen werkzame ondernemingsraad met de bestuurder. Deze twee leden van de raad van toezicht bespraken aan einde van het jaar 2013 de algemene gang van zaken binnen de organisatie met de ondernemingsraad. Bij dit laatste overleg was de directeur-bestuurder niet aanwezig. Op 10 februari 2014 evalueerde de raad van toezicht haar eigen functioneren in het jaar 2013 en maakte daarbij gebruik van het digitale instrument van bureau BoardResearch. De directeurbestuurder was niet bij deze evaluatie aanwezig. Boardresearch omschrijft de raad van toezicht als een teamgericht, deskundig en professioneel orgaan. Er is sprake van een open sfeer, een goed kritisch vermogen en een zakelijke houding. Voor besluitvorming wordt voldoende tijd genomen. De evaluatie leverde ook een aantal inhoudelijke punten en suggesties tot verbetering op: 1. het (nog) duidelijker formuleren van de prestatiedoelstellingen met de directeurbestuurder; 2. meer tijd nemen voor inhoudelijke strategische verdieping over bijvoorbeeld maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelingen in de markt; 3. intensivering van het contact met verschillende stakeholdersgroepen; 4. de wijze van voorbereiding van de vergaderingen door alle leden van de raad van toezicht; 5. aandacht voor evenwicht tussen enerzijds de visie en ambitie van de directeur-bestuurder versus anderzijds de mate waarin de werkorganisatie de veranderingen aankan; 6. een betere follow-up van de in de zelfevaluaties van de raad van toezicht geconstateerde verbeterpunten; 7. optimaal gebruik maken van de beschikbare vergadertijd. Naar aanleiding van de zelfevaluatie uitte de raad van toezicht het voornemen jaarlijks één of twee themadiscussies te voeren. Ook wordt, vooralsnog als proef in 2014, een auditcommissie ingesteld, waarin mevrouw Van der Hoek en de heer Brussaard plaatsnemen. Tenslotte zal betere monitoring plaatsvinden van de follow-up van de verbeterpunten van deze evaluatie. De raad van toezicht verleende in 2013 aan de volgende voorgenomen bestuursbesluiten goedkeuring:  op basis van fasebeslisdocumenten ten aanzien van de uitvoeringsfase van de projecten Van Koetsveldstraat te Berkel en Rodenrijs en Gemeentewerf te Bergschenhoek  wijziging van de in november 2012 vastgestelde exploitatiebegroting 2013

46

  

    

vaststelling van de jaarverslagen en jaarrekeningen 2012 van zowel de Stichting 3B Wonen, 3B Wonen BV als 3B-Ledro BV vaststelling van de beleidsvoornemens en de begroting voor 2014 het verstrekken van een volmacht aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) voor hypotheekvestiging op het door het WSW geborgde woningbezit tot een bedrag van € 377 miljoen een medio 2013 uit te voeren visitatie door Raeflex de resultaat- en competentieontwikkelingsafspraken met de directeur-bestuurder de beloning van de leden van de raad van toezicht in het jaar 2013 de selectie en keuze voor BDO als accountant vanaf het jaar 2013 vaststelling van het nieuwe treasurystatuut.

12.3 Integriteit 3B Wonen beschikt over een voor het laatst in 2012 geactualiseerde interne gedragscode integriteit. In de code staan afspraken over integere woningtoewijzing, omgang met klanten en externe relaties, gebruik van bedrijfsmiddelen en omgang met elkaar. De code is door alle medewerkers ondertekend. Tevens is een klokkenluidersregeling beschikbaar die het nakomen van de gemaakte afspraken waarborgt. Beide documenten zijn vermeld op de website van de organisatie. Voorafgaand aan het beoordelingsgesprek met de directeur bestuurder over 2013 voerde een afvaardiging van de raad van toezicht onder meer een gesprek met de bedrijfscontroller. In dit gesprek was de organisatiebrede naleving van integriteit een van de onderwerpen.

12.4 Oordeel ministerie De minister geeft in zijn oordeelsbrief over het verslagjaar 2012, gedateerd 25 november 2013, aan dat hij voor wat betreft de financiële positie kennis genomen heeft van de Toezichtbrief 2013 van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) waarin opgenomen de mededeling dat het door het fonds uitgevoerde bureauonderzoek het CFV geen aanleiding geeft tot opmerkingen of nader onderzoek. De minister constateert voorts dat, op basis van het oordeel van de accountant, 3B Wonen in 2012 voldeed aan de staatssteunregeling. Die houdt in dat 3B Wonen ten minste 90% van de door haar in 2012 voor verhuur beschikbaar gekomen sociale huurwoningen toewees aan huishoudens met een inkomen beneden de inkomensgrens van € 34.229.

12.5 Deskundigheid en samenstelling De raad van toezicht van 3B Wonen werkt met een profielschets, gerelateerd aan haar omvang, samenstelling en activiteiten, voor de gewenste deskundigheid en achtergrond van de leden van de raad van toezicht. Voor de functie van voorzitter van de raad van toezicht geldt een apart profiel. Met ingang van 1 januari 2012 vervult de heer Drs. G. van den Burg RC, sinds 23 februari 2006 lid van de raad van toezicht, de functie van voorzitter. In het verslagjaar 2013 ontstonden geen vacatures. Mevrouw Van Amelsfort – Van der Kam komt op grond van haar eerste benoemingsdatum na 31 december 2013 nog voor twee jaar herbenoeming in aanmerking. De raad van toezicht besloot in zijn vergadering van 16 september 2013 mevrouw Van 47

Amelsfort – Van der Kam tot eind 2015 opnieuw te benoemen. In 2014 dienen zich, als gevolg van het aflopen van de benoemingstermijnen van respectievelijk de heren Buitenhuis, Van den Burg en Rouwers, drie vacatures aan, op respectievelijk 1 januari 2014, 23 februari 2014 en 31 oktober 2014,. Zowel de heren Van den Burg als Rouwers zijn in de raad van toezicht benoemd op basis van een bindende voordracht van de huurdersvereniging Lansingerland. Overleg met het bestuur van deze vereniging leidde tot de afspraak in het najaar van 2013 tegelijkertijd voor de twee vacatures te werven. Een selectiecommissie, bestaande uit afgevaardigden van zowel het bestuur van de huurdersvereniging als de raad van toezicht, droeg op basis van de twee van toepassing zijnde functieprofielen de heer A. Brussaard voor, te benoemen per 1 januari 2014, alsmede de heer Prof.dr. P.J. Boelhouwer, te benoemen met ingang van 1 september 2014. Na het aftreden van de heer Rouwers eind oktober 2014 zal de raad van toezicht uit 6 in plaats van 7 leden bestaan. De statuten van 3B Wonen bieden hiertoe ruimte. De raad van toezicht bestond in 2013 uit de volgende leden: Naam

31-12-2015

Hernoem baar Nee

31-12-2013

Nee

Nee

Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Voorzitt organisatieadviseur 23-02-2006 22-04-2014 er Financiën, communicatie en bedrijfsvoering Lid van de raad van toezicht van Huize Het Oosten te Bilthoven

Ir. A.H.G. Rouwers MRE Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

60 Lid vastgoedstrateeg 30-10-2006 Vastgoedontwikkeling, beheer en volkshuisvesting -

29-10-2014

Nee

Mw. drs W.S. van der Hoek

61

directeur Dienst Stedelijke 01-01-2012 Ontwikkeling, portefeuille Opdrachtgeving en Wonen Bestuurlijke verhoudingen en projectmanagement Lid raad van toezicht Stichting B4Y te Rotterdam

31-12-2015

Ja

52 Lid Advocaat Juridische zaken Lid raad van toezicht Onderwijs Advies Lid raad van commissarissen Sport.Gouda BV

31-12-2015

Ja

Mw. Dr. E. van Amelsfort - Van der Kam Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Leeftijd 44

Functie

Beroep

Lid

afdelingshoofd HRM en organisatieontwikkeling

43 Lid registeraccountant Financiën en controlling -

Drs. G. van den Burg RC

52

Mr. J.C. Koster Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Aftredend

Volkshuisvesting, politiek bestuurlijke verhoudingen -

Drs. R. Buitenhuis Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Benoemd per 01-01-2008

01-01-2006

Lid

01-01-2012

48

Naam Drs. S. de Visser Deskundigheidsgebied Nevenfuncties

Leef- Functie Beroep Benoemd tijd per 43 Lid Organisatieadviseur 01-01-2012 Financiën en politiek bestuurlijke verhoudingen -

Aftredend 31-12-2015

Hernoem baar Ja

12.6 Honorering van de raad van toezicht De honorering van de raad van toezicht is gekoppeld aan de functie binnen de raad. In 2012 was de honoreringscode commissarissen van Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties van toepassing. Deze honoreringscode kent een aantal schalen, onder meer afhankelijk van het aantal verhuurbare eenheden en de complexiteit van de omgeving waarin een corporatie opereert. 3B Wonen valt onder schaal D. In de honoreringscode is de volgende passage opgenomen: “Het maximum van een schaal is ‘hard’. Het minimum van een schaal is indicatief. Het minimum wordt over het algemeen passend geacht, maar er kunnen voor een raad van commissarissen overwegingen zijn om er onder te gaan zitten. Wel wordt benadrukt dat aan een commissariaat grote verantwoordelijkheden zijn verbonden die een zekere honorering rechtvaardigen en de daaraan verbonden verplichtingen onderstrepen.” De raad van toezicht volgt het voorgaande advies en koos voor toepassing van het (gemiddelde) indicatieve minimum van schaal D. Deze bezoldigingsafspraak werd gemaakt in de loop van het jaar 2012, vóór in werking treden van de Wet Normering Topinkomens (WNT) op 1 januari 2013.

12.7 De raad van toezicht als werkgever De raad van toezicht is verantwoordelijk voor goed bestuur, onder meer door benoeming, schorsing, ontslag en beoordeling van de directeur-bestuurder. Sedert 12 augustus 2002 is de heer F.A.M. Weterings, geboren op 24 augustus 1954, als enig bestuurder bij 3B Wonen actief. De heer Weterings is voor onbepaalde tijd aangesteld. De raad van toezicht maakte begin 2013 voor dat jaar een aantal bestuurlijke resultaatafspraken alsmede een aantal afspraken inzake competentieontwikkeling met de heer Weterings. Afspraken werden onder meer gemaakt over het afronden van het project Integraal Strategisch Voorraadbeleid (ISVB), de bewaking van de financiële continuïteit en de voornemens over organisatieontwikkeling in 2013. Voor het verder ontwikkelen van competenties werden afspraken gemaakt over coachend leidinggeven gekoppeld aan kostenbewustzijn. De vanuit de raad van toezicht ingestelde beoordelingscommissie bestond in 2013 uit de heren Van den Burg, Rouwers en Koster. Beoordeling op de nakoming van deze afspraken vond plaats begin 49

2014. Deze commissie besprak zowel met het managementteam als met de bedrijfscontroller het functioneren van de directeur-bestuurder. Op basis van deze gesprekken en het aansluitende gesprek met de heer Weterings oordeelde de commissie dat de heer Weterings de voor 2013 geformuleerde resultaten nagenoeg geheel had behaald. De raad als geheel ontving dit oordeel met tevredenheid. Op grond van arbeidsrechtelijke afspraken gemaakt bij indiensttreding die zijn afgeleid van de toenmalige sectorale regeling en ondanks een aanpassing hiervan naar beneden in de loop van 2010, bevindt het vaste inkomen van de heer Weterings zich boven dat van de toepasselijke schaal D van de in 2010 vastgestelde sectorbrede beloningscode. Op basis van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is de beloning als volgt:

Met de heer Weterings is afgesproken dat, bij ten minste goed functioneren op basis van de met hem gemaakte afspraken over te behalen resultaten en competentieontwikkeling, hetgeen over het jaar 2013 het geval was, hem op jaarbasis een week extra verlofdagen toekomt. De rechter verklaarde in oktober 2013 de door Minister Blok op 30 november 2012 gepubliceerde Regeling bezoldigingsmaxima topfunctionarissen toegelaten instellingen volkshuisvesting, de zogenaamde Blok-staffel, buiten toepassing. Binnen enkele weken publiceerde de minister een nieuwe staffel met als ingangsdatum 2014 die er voor 3B Wonen op neerkomt dat het vaste salaris van de directeur-bestuurder een bedrag van circa € 110.000 niet mag overschrijden. Voor bestaande afspraken die uitkomen boven dit maximum geldt dat sprake is van een overgangstermijn van vier jaar, en vervolgens een afbouwperiode van drie jaar tot het in de staffel genoemde maximum. De relatie tussen de raad van toezicht en de bestuurder is goed. De directeur-bestuurder en de voorzitter van de raad van toezicht overleggen regelmatig met elkaar. Belangrijke onderwerpen van gesprek in 2013 waren:  de algemene gang van zaken binnen de corporatie  maatschappelijke ontwikkelingen  voorbereiding van de agenda van overlegvergaderingen tussen raad van toezicht en directeur-bestuurder.

50

12.8 Verslag Ter voldoening aan het bepaalde in artikel 26 van de statuten verstrekte de raad aan BDO Audit & Assurance B.V. de opdracht tot controle van de jaarrekening 2013. BDO verstrekte een controleverklaring. De raad van toezicht besprak in het bijzijn van de bestuurder de jaarrekening. Onder verwijzing naar de controleverklaring keurt de raad van toezicht het voorgenomen besluit van de bestuurder tot vaststelling van de jaarrekening 2013 goed. Bergschenhoek, 27 mei 2014

De raad van toezicht van Stichting 3B Wonen

Mevrouw dr. E. van Amelsfort-van der Kam

Ir. A.H.G. Rouwers MRE

Mevrouw drs. W.S. van der Hoek

Mr. J.C. Koster

Drs. S. de Visser

A.G. Brussaard

51

13.1 GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2013 (voor resultaatbestemming) ACTIVA

31-12-2013

31-12-2012

x€1

x€1

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor

217.691.022

236.676.681

802.512

5.029.059

3.334.826

3.389.373

eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Totaal materiële vaste activa

221.828.360

245.095.113

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor

24.829.634

24.714.587

266.489

532.438

eigen exploitatie Totaal vastgoedbeleggingen

25.096.123

25.247.025

Financiële vaste activa Belastinglatenties

175.215

Totaal financiële vaste activa Totaal vaste activa

Voorraden

2.239.587

175.215

2.239.587

247.099.698

272.581.725

1.607.754

2.294.519

Vorderingen Debiteuren

358.862

313.729

Gemeente

-

20.264

Belastingen en premies sociale verzekering

-

60.321

Overlopende activa Totaal vorderingen

491.145

265.434 850.007

659.749

Liquide middelen

15.780.292

5.093.944

Totaal vlottende activa

18.238.053

8.048.213

265.337.751

280.629.938

TOTAAL

52

PASSIVA

31-12-2013

31-12-2012

x€1

x€1

GROEPSVERMOGEN

79.814.469

106.562.012

VOORZIENINGEN Overige voorzieningen

2.976.710

300.000

176.318.945

166.725.846

LANGLOPENDE SCHULDEN Totaal langlopende schulden

KORTLOPENDE SCHULDEN Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Onderhanden projecten Belastingen en premies sociale verzekering Overlopende passiva Totaal kortlopende schulden

TOTAAL

-

418.573

1.566.870

1.505.713

-

112.528

783.791

1.200.138

3.876.966

3.805.128 6.227.627

7.042.080

265.337.751

280.629.938

53

13.2 GECONSOLIDEERDE WINST EN VERLIESREKENING 2013

begroting

2012

x€1

2013

x€1

BEDRIJFSOPBRENGSTEN Huren Opbrengsten servicecontracten Overheidsbijdragen Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille

24.537.775

24.626.000

23.368.394

895.234

738.000

899.102

-

-

63.765

1.437.283

2.168.000

1.484.603

Overige bedrijfsopbrengsten

675.923

312.000

274.691

Som der bedrijfsopbrengsten

27.546.215

27.844.000

26.090.555

BEDRIJFSLASTEN Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

10.851.549

5.978.000

9.841.755

Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa

4.127.246

-

657.584-

en vastgoedportefeuille Lonen en salarissen

2.557.400

2.632.000

2.443.948

Sociale lasten

369.381

391.000

368.885

Pensioenlasten

450.815

473.000

447.688

5.131.502

5.668.399

4.921.451

Leefbaarheid

327.041

563.000

540.626

Lasten servicecontracten

787.923

741.000

790.174

Overige bedrijfslasten

3.702.547

3.484.900

2.543.419

Som der bedrijfslasten

28.305.404

19.931.299

21.240.362

7.912.701

4.850.193

569.000

249.762

Lasten onderhoud

Bedrijfsresultaat

759.189-

FINANCIËLE BATEN EN LASTEN Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Opbrengsten financiële vaste activa en effecten

214.024 -

-

-

Rentelasten en soortgelijke kosten

7.029.282-

7.409.000-

6.970.185-

Som der financiële baten en lasten

6.815.258-

6.840.000-

6.720.423-

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

7.574.447-

1.072.701

1.870.230-

Resultaat deelneming

-

-

-

Vennootschapsbelasting

2.064.372-

447.000-

2.426.253-

JAARRESULTAAT

9.638.819-

625.701

4.296.483-

54

13.3 KASSTROOMOVERZICHT (directe methode) Operationele activiteiten Ontvangsten Huren Opbrengsten servicecontracten Overheidsbijdragen Verkoopopbrengst MGE woningen Overige bedrijfsopbrengsten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

2013 x€1

2012 x€1

24.500.415 893.958 20.264 101.476 354.865 65.690

23.337.714 926.051 149.190 31.027 230.717 109.408 25.936.668

Uitgaven Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Lasten onderhoud Leefbaarheid Lasten servicecontracten Overige bedrijfslasten Rentelasten en soortgelijke kosten Vennootschapsbelasting

2.497.652 382.493 460.180 4.596.786 327.041 802.530 3.730.604 6.980.403 -60.884

Kasstroom uit operationele activiteiten

24.784.107 2.428.729 368.885 452.929 4.074.640 540.626 790.174 2.904.823 6.996.213 128.746

19.716.805

18.685.765

6.219.863

6.098.342

(Des)investeringsactiviteiten Ontvangsten Desinvesteringen in sociaal vastgoed Desinvesteringen in commercieel vastgoed Desinvesteringen overige Verkoopontvangsten Nieuwbouw

2.487.798 929.983 18.450 982.305

2.467.105 1.296.622 3.699.532 4.418.536

7.463.259

Uitgaven Investeringen in sociaal vastgoed Investeringen in commercieel vastgoed Nieuwbouw koopwoningen Investeringen overig Externe kosten bij verkoop Voorraad aankoop MGE woningen

7.172.451 46.956 1.302.221 182.074 103.688 319.187

Kasstroom uit (des)investeringen

9.567.880 4.476.864 2.915.659 14.271 38.977 280.072 9.126.577

17.293.723

-4.708.041

-9.830.464

20.000.000

26.900.000

Financieringsactiviteiten Ontvangsten Nieuwe leningen Uitgaven Aflossingen Wijziging kortgeldmutaties

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen

10.406.901 418.573

21.102.991 -418.573 10.825.474

20.684.418

9.174.526

6.215.582

10.686.348

2.483.460

55

Liquide middelen per 1 januari Liquide middelen per 31 december Mutatie liquide middelen

5.093.944 15.780.292

2.610.484 5.093.944 10.686.348

2.483.460

56

13.4 Algemene toelichting Regelgeving Deze jaarrekening heeft betrekking op de periode 1 januari 2013 tot en met 31 december 2013. Alle bedragen luiden in euro’s. De jaarverslaggeving door toegelaten instellingen volkshuisvesting dient te voldoen aan de eisen zoals die zijn geformuleerd in het Besluit beheer sociale huursector. In dit besluit wordt het Burgerlijk Wetboek, Boek 2, Titel 9 voorgeschreven. Voor enkele uitzonderingen van specifieke aard geldt de Richtlijn 645 van de raad voor de jaarverslaggeving. In de RJ 645 worden modellen voor de balans en de winsten verliesrekening opgenomen en zijn voor de sector specifieke presentatie-, waarderings- en verslagleggingsvoorschriften geformuleerd. De jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling en in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de herziene Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 645 ‘Toegelaten Instellingen volkshuisvesting’. Groepsverhoudingen Stichting 3B Wonen te Bergschenhoek staat aan het hoofd van een groep rechtspersonen. Een overzicht van de gegevens vereist op grond van de artikelen 2:379 en 2:414 BW is onderstaand opgenomen: Geconsolideerde maatschappijen: Naam Statutaire zetel  3B Wonen B.V. Bergschenhoek  Ontwikkelcombinatie 3B-Ledro B.V. Bleiswijk

Aandeel in geplaatst kapitaal 100 % 50% (indirect via 3B Wonen B.V.)

Grondslagen voor consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening van Stichting 3B Wonen zijn de financiële gegevens verwerkt van de tot de groep behorende maatschappijen en andere rechtspersonen waarop een overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend of waarover de centrale leiding wordt gevoerd. De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld met toepassing van de grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling van Stichting 3B Wonen. Deelnemingen in Joint Ventures worden proportioneel geconsolideerd naar evenredigheid tot het daarin gehouden belang. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de binnen de groep gemaakte resultaten. Vrijstelling consolideren VVE's Stichting 3B Wonen heeft in 14 verenigingen van eigenaren een belang. Deze verenigingen van eigenaren zijn niet opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening omdat de gezamenlijke betekenis te verwaarlozen is op het geheel van de geconsolideerde jaarrekening (art. 2:407, lid a BW).

57

13.5 Algemene grondslagen voor de opstelling van de geconsolideerde jaarrekening Algemeen Hierna geldt de regel dat de waarderingsgrondslagen in nominale waarden worden weergegeven, tenzij hierna een afwijkende waardering wordt toegelicht. Vergelijkende cijfers In 2013 zijn in de toelichting op de geconsolideerde balans een aantal posten gereclassificeerd. In deze jaarrekening zijn de vergelijkende cijfers 2012 dienovereenkomstig aangepast. Financiële instrumenten Algemeen Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als financiële derivaten verstaan. Voor de grondslagen van primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost. Financiële derivaten worden toegelicht onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen. Voor de financiële derivaten past 3B Wonen kostprijshedge-accounting toe. Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toegewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen kostprijs gewaardeerd en het ineffectieve deel wordt tegen kostprijs of lagere martkwaarde gewaardeerd. De waardeveranderingen van het ineffectieve deel naar lagere marktwaarde worden direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

13.6 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Het sociaal vastgoed in exploitatie omvat woningen met een huurprijs onder de huurtoeslaggrens, het maatschappelijk vastgoed en het overige sociale vastgoed. De huurtoeslaggrens is een algemeen huurprijsniveau dat jaarlijks per 1 juli door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt vastgesteld. Het maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat is verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijns-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners, die zijn vermeld op de bijlage zoals opgenomen in de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Het sociaal vastgoed in exploitatie wordt gewaardeerd tegen actuele waarde gebaseerd op bedrijfswaarde. Uitgaven na eerste verwerking (de zogenaamde na-investeringen) worden geactiveerd voor zover de investeringen een verhoging van de bedrijfswaarde tot gevolg hebben, rekening houdend met de bedrijfswaarderuimte waartoe de na-investering behoort. De bedrijfswaarde wordt gevormd door de contante waarde van de geprognosticeerde kasstromen uit hoofde van toekomstige exploitatieopbrengsten en toekomstige exploitatielasten over de

58

geschatte resterende looptijd van de investering. Daarbij wordt rekening gehouden met de voorgenomen bestemming en aard van het bezit. De kasstroomprognoses zijn gebaseerd op redelijke en onderbouwde veronderstellingen die de beste schatting van de directeur-bestuurder weergeven van de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn gedurende de resterende levensduur van het actief. De kasstromen zijn gebaseerd op de eind 2013 intern geformaliseerde meerjaren begroting en bestrijken een periode van vijf jaar behoudens de verwachte kosten van groot onderhoud en overige contracten met een werkingsduur van meer dan vijf jaar. Voor latere jaren wordt uitgegaan van de verwachte sectorbrede gemiddelde groeivoeten voor inflatie, huurstijging en rente alsmede genormeerde lastenniveaus. Clustering van kasstroomgenererende eenheden sluit aan bij het interne beleid en bedrijfsvoering. Bij de bepaling van de minimumwaarde is voor dit verslagjaar conform voorgaand jaar gekozen voor een clustering van complexen. De complexen van 3B Wonen zijn gegroepeerd tot 19 kasstroomgenererende eenheden op basis van gelijksoortig product in een van de drie woonkernen. Deze indeling sluit aan op het nieuwe strategisch voorraadbeleid, dat in 2013 is gedefinieerd. Bij de bedrijfswaardeberekening gelden de volgende uitgangspunten: 2014

2015

2016

2017

2018

2019 e.v.

Huurverhoging

4,8%

3,5%

3,5%

3,5%

3,5%

2,0%

Huurderving

0,6%

0,6%

0,6%

0,6%

0,6%

0,6%

Bedrijfslasten

2,0%

2,0%

2,0%

2,0%

2,0%

3,0%

Onderhoudskosten

3,0 %

3,0 %

3,0 %

3,0 %

3,0 %

3,0 %

Disconteringsvoet

5,25%

5,25%

5,25%

5,25%

5,25%

5,25%

Restwaarde

€ 5.000 per VHE

2,0%

2,0%

2,0%

2,0%

2,0%

    

 

Huurharmonisatie wordt meegenomen voor zover het huurbeleid in harmonisatie voorziet en alleen voor de eerste vijf jaren; Investeringen nieuwbouw en investeringen inzake herstructurering op basis van feitelijke verplichtingen in casu voorgenomen en goedgekeurd extern gecommuniceerd beleid; Bij complexen met een resterende levensduur van minder dan 15 jaar wordt verondersteld dat deze toch minstens 15 jaar meegaan; De periode waarover contant gemaakt wordt loopt parallel met de geschatte resterende levensduur van de complexen / investeringen; De verhuurderheffing en saneringsheffings van het Centraal Fonds Volkhuisvesting worden ingerekend in de bedrijfswaarde. De verhuurderheffing wordt tot einde levensduur ingerekend en de saneringsheffing. De impact van de heffingen op de bedrijfswaarde is € 48,8 mln. negatief; De te betalen vennootschapsbelasting wordt niet ingerekend in de bedrijfswaarde; en Kasstromen worden medionumerando contant gemaakt.

De verwachte opbrengstwaarde van woningen bestempeld voor verkoop wordt gedefinieerd als de contante waarde van het bedrag dat kan worden verkregen bij vrijwillige verkoop binnen een verwachte termijn, onder aftrek van verkoopkosten die niet door de koper worden gedragen. Ter 59

bepaling van dit bedrag worden indien nodig taxaties uitgevoerd door onafhankelijke externe deskundigen of worden vergelijkbare onroerende zaken als referentie gehanteerd. De verkopen worden voor een periode van vijf jaar in de waardering betrokken. Jaar Aantal verkopen

2014 20

2015 20

2016 15

2017 15

2018 15

De bepaling van de restwaarde van de grond opgenomen in de bedrijfswaarde vindt voor zover nog geen herbestemming van de grond heeft plaatsgevonden, plaats op basis van de huidige vergelijkbare kavel- of vierkantemeterprijs voor een sociale huurwoning. De kavelprijs wordt geïndexeerd naar het einde van de levensduur en verminderd met verwachte sloopkosten en kosten van uitplaatsing. Indien feitelijke dan wel in rechte afdwingbare verplichtingen zijn aangegaan die consequenties hebben voor de bestemming van de grond, wordt met deze gewijzigde bestemming in de waardering rekening gehouden. De restwaarde is bepaald op € 5.000 per vhe. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte gebruiksduur en worden volgens de lineaire methode berekend op basis van een vast percentage van de bedrijfswaarde, rekening houdend met een eventuele restwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Bij bepaling van de afschrijvingen, wordt de componentenbenadering toegepast, waarbij de volgende levensduren worden gehanteerd:  Woningen, garages en bedrijfsruimten 50 jaar  Woningaanpassing en verbetering 25 jaar  CV- en warmwaterinstallaties, liften en isolatie 10 jaar  Overige zaken 10 jaar Op grond wordt niet afgeschreven. De ongerealiseerde herwaardering van het sociaal vastgoed in exploitatie naar actuele waarde is bij eerste waardering tegen actuele waarde rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt in de overige reserves, aangezien op grond van BBSH artikel 26.1 geen sprake is van een herwaarderingsreserve. De jaarlijkse waardemutatie (na afschrijving) van de bedrijfswaarde ten opzichte van voorgaand jaar wordt als volgt verwerkt:  Waardevermeerderingen worden rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt als ongerealiseerde herwaardering in de overige reserves, tenzij sprake is van een terugneming van een waardevermindering van hetzelfde complex die voorheen als last was verwerkt in de winsten verliesrekening. De terugneming van een waardevermindering wordt verwerkt in de winsten verliesrekening onder de post overige waardeverminderingen vastgoedportefeuille en is niet hoger dan de boekwaarde die bepaald zou zijn indien in voorgaande jaren geen bijzonder waardeverminderingsverlies voor het complex zou zijn verantwoord.  Waardeverminderingen worden in de winsten verliesrekening verwerkt onder de post overige waardeverminderingen vastgoedportefeuille, tenzij sprake is van ongerealiseerde herwaardering in de overige reserves van hetzelfde complex. De vermindering van de ongerealiseerde herwaardering wordt verwerkt in de overige reserves tot het bedrag dat met betrekking tot het desbetreffende complex in de ongerealiseerde herwaardering is opgenomen. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Dit betreffen complexen in aanbouw die worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs inclusief toegerekende interne kosten en toegerekende rente en, indien van

60

toepassing, onder aftrek van een bijzondere waardevermindering. Een eventuele waardevermindering wordt in aftrek gebracht op de onroerende en roerende zaken in ontwikkeling, rekening houdend met de verwachte positieve resultaten vanuit koopwoningen voor zover sprake is van gecombineerde projecten. Indien de afwaardering hoger is dan de onroerende en roerende zaken in ontwikkeling worden de onroerende en roerende zaken op nihil gewaardeerd en indien nodig een voorziening getroffen. Bij het bepalen van een eventuele waardevermindering wordt rekening gehouden met een eventuele overwaarde op de kasstroomgenererende eenheid waartoe de investering zal gaan behoren. Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd op basis van aanschafwaarde onder aftrek van lineaire afschrijvingen, en indien van toepassing, (duurzame) waardevermindering waarbij de boekwaarde wordt toegerekend aan de boekwaarde van de roerende en onroerende zaken in exploitatie en in ontwikkeling. De afschrijvingen op (on)roerende zaken ten dienste van de exploitatie vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de economische levensduur. De afschrijvingstermijn bedragen respectievelijk voor:    

Kantoorpand Inventarissen Vervoermiddelen Verbouw actief

33 jaar 10 jaar 5 jaar 3 jaar

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Het commercieel vastgoed in exploitatie omvat woningen met een huurprijs boven de huurtoeslaggrens, het bedrijfsmatige vastgoed (niet zijnde maatschappelijk vastgoed) en het overige commercieel vastgoed. Het commercieel vastgoed in exploitatie wordt gewaardeerd tegen actuele waarde zijnde de marktwaarde. De marktwaarde wordt vastgesteld aan de hand van courante prijzen op een actieve markt voor gelijksoortige onroerende zaken op dezelfde locatie en in dezelfde staat. Indien de marktwaarde niet kan worden vastgesteld aan de hand van courante prijzen op een actieve markt, wordt deze vastgesteld aan de hand van de contante waarde van geprognosticeerde kasstromen gebaseerd op betrouwbare schattingen, ondersteund door de bepalingen in bestaande lease- en andere contracten en door extern bewijsmateriaal zoals actuele huurprijzen voor gelijksoortige onroerende zaken op dezelfde locatie in dezelfde staat, en gebruikmakend van een disconteringsvoet die de onzekerheid ten aanzien van de hoogte en het realisatietijdstip van de kasstromen weerspiegelt (Discounted Cash Flow, hierna: DCF-methode). Waardeveranderingen van het commercieel vastgoed worden verantwoord in de winsten verliesrekening onder de categorie “Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille”. Daarnaast ontstaat een ongerealiseerde herwaardering in de Overige reserves voor het ongerealiseerde positieve verschil tussen de marktwaarde en de historische kostprijs. Op vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven.

61

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie (commercieel) Dit betreffen complexen in aanbouw die worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs inclusief toegerekende interne kosten en toegerekende rente en, indien van toepassing, onder aftrek van een bijzondere waardevermindering. Een eventuele waardevermindering wordt in aftrek gebracht op de onroerende en roerende zaken in ontwikkeling, rekening houdend met de verwachte positieve resultaten vanuit koopwoningen voor zover sprake is van gecombineerde projecten. Indien de afwaardering hoger is dan de onroerende en roerende zaken in ontwikkeling worden de onroerende en roerende zaken op nihil gewaardeerd en indien nodig een voorziening getroffen. Bij het bepalen van een eventuele waardevermindering wordt rekening gehouden met een eventuele overwaarde op de kasstroomgenererende eenheid waartoe de investering zal gaan behoren. Financiële vaste activa Belastinglatenties Voor latente belastingen wordt een voorziening getroffen voor tijdelijke verschillen tussen de boekwaarde van activa en verplichtingen ten behoeve van de financiële verslaggeving en de fiscale boekwaarde van die posten. Er wordt uitsluitend een latente belastingvordering opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er in de toekomst belastbare winsten beschikbaar zullen zijn die voor de realisatie van het tijdelijke verschil kunnen worden aangewend. Deze actieve latenties zijn gewaardeerd tegen contante waarde, rekening houdend met een rentepercentage van 3,75%, en hebben overwegend een langlopend karakter. De (actieve) belastinglatentie inzake te verkopen woningen wordt contant gemaakt, waarbij wordt uitgegaan van het verwachte aantal te verkopen woningen in de komende vijf jaar. De (actieve) belastinglatentie inzake leningen is gebaseerd op het verschil tussen de marktwaarde en de nominale waarde van de leningen ultimo boekjaar. Deze wordt tegen de contante waarde berekend. Jaarlijks vindt vrijval plaats omdat leningen afgelost worden dan wel de rente betaald wordt. Voorraden Vastgoed bestemd voor verkoop Vastgoed bestemd voor verkoop betreft de voorraad woningen (opgeleverd en nog niet verkocht) en wordt gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze lagere nettoopbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs omvat de bouwkosten, de directe loonkosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. De netto-opbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs, onder aftrek van nog te maken kosten voor verkoop. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop betreft onverkochte onroerende zaken in aanbouw bestemd voor de verkoop en wordt gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere nettoopbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs omvat de bouwkosten, de directe loonkosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. De nettoopbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs, onder aftrek van nog te maken kosten voor voltooiing en verkoop.

62

Onderhanden projecten De onderhanden projecten in opdracht van derden betreffen onroerende zaken verkocht in aanbouw en worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkosten vermeerderd met de toegerekende winst en verminderd met verwachte verliezen en gedeclareerde termijnen. Indien het resultaat op een onderhanden project niet op betrouwbare wijze kan worden ingeschat wordt geen winst toegerekend. De projectkosten omvatten de direct op het project betrekking hebbende kosten, de kosten die toerekenbaar zijn aan projectactiviteiten in het algemeen en toewijsbaar zijn aan het project en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen worden toegerekend. In de onderhanden projecten zijn tevens begrepen de uit projectontwikkeling voortkomende projecten indien en voor zover voor eenheden van het project voor of tijdens de constructie een onvoorwaardelijke verkoopovereenkomst is afgesloten. Onderhanden projecten waarvan het saldo een debetstand vertoont, worden gepresenteerd onder de vlottende activa. Onderhanden projecten waarvan het saldo een creditstand vertoont, worden gepresenteerd onder de kortlopende schulden. Vorderingen Waardering geschiedt tegen nominale waarde rekening houdend met een voorziening voor mogelijke oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de stichting, tenzij in de toelichting op de balans anders staat vermeld. Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen en verliezen die op balansdatum bestaan waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de hoogte redelijkerwijs kan worden geschat. Voorzieningen worden tegen nominale waarde opgenomen. Langlopende schulden Opgenomen rentedragende leningen en schulden worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De aflossingsverplichting voor het komende jaar wordt in de toelichting op de langlopende schulden vermeld. Kortlopende schulden De kortlopende schulden worden gewaardeerd op de nominale waarde en hebben een looptijd van maximaal één jaar.

13.7 Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Huren Onder huren is opgenomen de opbrengst voortvloeiend uit de met huurders gesloten huurovereenkomst, verminderd met de kosten van huurderving. De huren worden jaarlijks in overeenstemming met het jaarlijkse beleid voor huurverhoging aangepast.

63

Vergoedingen Deze opbrengsten bestaan uit de in het boekjaar berekende vergoedingen van huurders (boven de netto-huurprijs) voor levering van energie en doorbelasting van verrichte diensten als schoonmaakwerkzaamheden, glasverzekering en klein onderhoud na aftrek van gederfde vergoedingen. Exploitatiebijdragen Onder deze post zijn de rijksbijdragen (BWS-subsidies) die jaarlijks vrijvallen uit de egalisatierekening opgenomen. Woningverkopen De post verkoop onroerende zaken betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de boekwaarde van het bestaand bezit. Winsten op verkochte woningen worden verantwoord op het moment van levering zijnde het passeren van de transportakte. Overige bedrijfsopbrengsten Hier wordt onder meer de vergoeding voor projectbegeleiding, inschrijfgelden en de opbrengst van overige dienstverlening aan derden. Lonen, salarissen en sociale lasten Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de (semi)publieke sector Voor de uitvoering van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de (semi)publieke sector (WNT) heeft de instelling zich gehouden aan de Beleidsregels toepassing WNT. De instelling heeft de Beleidsregels toepassing WNT, waaronder het wetsvoorstel Aanpassingswet WNT, als normenkader bij het opmaken van deze jaarrekening gehanteerd. Eerder genoemd wetsvoorstel mag op grond van de mededeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties van 12 februari 2014 worden toegepast als ware de wettekst reeds in werking getreden. Pensioenregeling De pensioenregeling van Stichting 3B Wonen wordt gefinancierd door afdrachten aan de pensioenuitvoerder. De pensioenverplichting wordt gewaardeerd volgens de “verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering”. In deze benadering wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie als last in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst wordt beoordeeld of en zo ja welke verplichtingen naast de betaling van de jaarlijkse aan de pensioenuitvoerder verschuldigde premie op balansdatum bestaan. Ultimo 2013 was er geen sprake van pensioenvorderingen en geen verplichtingen naast de betaling van de jaarlijkse aan de pensioenuitvoerder verschuldigde premie. Lasten onderhoud Onder deze post worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden. In de winsten verliesrekening zijn de kosten van de "eigen" technische dienst opgenomen onder de kostensoorten Lonen en salarissen, Sociale lasten en Overige bedrijfslasten. Rentebaten en rentelasten

64

Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen. Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winsten verliesrekening, rekening houdend met de vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet of beperkt aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met de mutaties in de latente belasting vorderingen en –schulden.

13.8 Grondslagen voor de opstelling van het geconsolideerd kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. De liquiditeitspositie in het kasstroomoverzicht bestaat uit de liquide middelen. In het kasstroomoverzicht wordt onderscheid gemaakt tussen operationele, investerings- en financieringsactiviteiten. De kasstromen uit hoofde van de financiering zijn gesplitst in kasstromen met betrekking tot mutaties in de hoofdsom (opgenomen onder financieringsactiviteiten) en betaalde interest (opgenomen onder operationele activiteiten).

65

13.9 TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS MATERIËLE VASTE ACTIVA

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Sociaal vastgoed in exploitatie Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

217.691.022 802.512 3.334.826

236.676.681 5.029.059 3.389.373

Totaal

221.828.360

245.095.113

236.676.681

245.680.000

Sociaal vastgoed in exploitatie Stand per 1 januari Investeringen: - Investeringen - Verkoop - Van sociaal naar commercieel vastgoed door inkomensafhankelijke huurverhoging - Overige desinvesteringen Actuele waarde: - Mutatie actuele waarde - afschrijving - Mutatie actuele waarde - overige aanpassingen Stand per 31 december

10.614.116 816.2741.352.405-

3.245.440 776.274-

304.84110.633.37816.492.877217.691.022

9.600.2181.872.267236.676.681

Specificatie bedrijfswaarde van onroerende en roerende zaken in exploitatie: De bedrijfswaarde in het verslagjaar 2013 is afgenomen met een bedrag van € 19 mln. ten opzichte van de bedrijfswaarde ultimo het voorgaande verslagjaar. De mutatie in de bedrijfswaarde laat zich als volgt verklaren: 2013 x€1 Bedrijfswaarde begin boekjaar (FMP versie 6.10) - Versieverschil Bedrijfswaarde begin boekjaar (FMP versie 6.12) (a) autonome ontwikkeling - Vrijval kasstromen - Effect jaar opschuiven - Nieuwe (des) investeringen Totaal autonome ontwikkelingen (b) Voorraadmutaties (aantallen) verslagjaar - Verkoop - Sloop - Verbetering - Nieuwbouw - Verschuiving sociaal naar commercieel vastgoed door inkomensafhankelijke huurverhoging - Overige mutatie woninggegvens Totaal voorraadmutaties Subtotaal

236.676.681 1236.676.680

2012 x€1 245.680.000 2 245.680.002

11.658.06413.597.783 17.000 1.956.719

12.086.61912.389.022 302.000403

699.406 65.123 689.77410.027.364 1.596.056-

919.540 981.505 464.94839.740-

2.214.509 10.720.572

901.030495.327

249.353.971

246.175.732

66

2013 x€1 Subtotaal vorige pagina

249.353.971

2012 x€1 246.175.732

(c) Gevolgen van aanpassingen beleidsparameters en uitgangspunten - Parameters indexaties (economie) - Grondwaarde inclusief correctie sloop - Levensduren - Huurharmonisatie - Verhuurderheffing / saneringssteun - Mutatiegraad - Verkoopprijzen Totaal a.g.v. parameter- en niveauwijzigingen

6.615.515395.751 48.832.139410.24462.041 55.400.106-

11.637.556 31.410.4303.771.4498.290.6493.234.800

(d) Wijzigingen exploitatiebeleid - Huren - Huurderving - Overige opbrengsten - Planmatig onderhoud - Klachten- en mutatieonderhoud - Vraaggestuurd onderhoud - Renovatie 25 jaar en ouder onderhoud - Energetisch beleid en asbestsanering - Bedrijfskosten Totaal a.g.v. wijzigingen exploitatiebeleid

19.796.363 118.54117.423.381 10.924.7486.207.2063.475.438 1.998.300 1.646.03723.796.950

198.617 86.12621.257.577 598.605 4.183.065 1.123.9732.059.85022.967.915

238.586 298.37959.793-

1.673.9471.449.6533.123.600-

(e) Wijzigingen (des) investeringsbeleid - Verkoop - Verbetering en renovaties Totaal a.g.v. (des)investeringsbeleid Bedrijfswaarde einde boekjaar

217.691.022

743.19429.343.366-

236.676.681

Zekerheden Er zijn geen activa als zekerheid gesteld voor de verstrekte leningen. Verzekering De vaste activa zijn verzekerd voor brand-, bliksem-, ontploffing-, storm- en vliegtuigschade. WOZ-waarde De totale waarde op basis van WOZ (peildatum 1 januari 2013) bedraagt in totaal € 688 mln. (2012: € 710 mln.) Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Verloop: Saldo per 1 januari Bij: investeringen Af: onrendabele investeringen Af: activering Af: voorraad/onderhanden Saldo per 31 december

5.029.059 7.358.763 12.387.822 10.279.7161.305.594802.512

1.504.237 7.198.502 8.702.739 2.965.221708.4595.029.059

67

Specificatie sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 31-12-2012 x€1

investering/ desinvestering x€1

activering x€1

voorziening ORT x€1

31-12-2013 x€1

Koetsveldstraat Gemeentewerf Rozenhoek Rozenhoek Hoed Diversen Tuinen Oost

134.499 1.347.067 2.213.088 8.751 1.325.654

306.240 302.107 2.650.769 679.623 9.442 3.410.582

-4.863.857 -679.623 -4.736.236

-408.264 -897.330 -

32.475 751.844 18.193 -

Totaal

5.029.059

7.358.763

-10.279.716

-1.305.594

802.512

In het boekjaar is € 141.814 aan rente tijdens de bouw geactiveerd over de (on)roerende zaken in ontwikkeling.

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Kantoorpand

Inventarissen

x€1

x€1

Vervoermiddelen x€1

Totaal x€1

Saldo per 1 januari 2013 - Aanschaffingswaarde - Cumulatieve afschrijvingen inclusief waardeveranderingen

3.619.501 467.045-

283.910 138.413-

257.740 166.320-

4.161.151 771.778-

Boekwaarde per 1 januari 2013

3.152.456

145.497

91.420

3.389.373

Mutaties in het boekjaar : - Investeringen - Desinvesteringen - Afschrijvingen

7.510 110.747-

127.951 73.383-

46.613 18.45034.040-

182.074 18.450218.171-

Saldo

103.237-

54.568

5.878-

54.547-

- Aanschaffingswaarde - Cumulatieve afschrijvingen inclusief waardeveranderingen

3.627.011 577.792-

411.861 211.796-

285.903 200.360-

4.324.775 553.607-

Boekwaarde per 31 december 2013

3.049.219

200.065

85.542

3.334.826

Verzekering De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn ultimo boekjaar voor circa € 3,9 mln verzekerd. VASTGOEDBELEGGINGEN

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Commercieel vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

24.829.634 266.489

24.714.587 532.438

Totaal

25.096.123

25.247.025

68

31-12-2013 x€1

Commercieel vastgoed in exploitatie

31-12-2012 x€1

Saldo per 1 januari Bij: Investeringen Af: Desinvesteringen Af: Verkoop Af: Mutatie actuele waarde

24.714.587 1.353.052 946.925291.080-

22.395.487 4.132.306 1.114.951698.255-

Saldo per 31 december

24.829.634

24.714.587

De bedrijfswaarde van het commercieel vastgoed bedraagt per 31 december 2013 € 27,9 mln. Zekerheden Voor financiering van de aankoop van 17 vrije sector appartementen aan de Plaats in Bleiswijk is een hypotheekrecht gevestigd. 2013 2012 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie x€1 x€1 Verloop: Saldo per 1 januari Bij: investeringen

532.438 265.949-

187.880 344.558


266.489

532.438

31-12-2012 x€1 Gemeentewerf Rozenhoek

FINANCIËLE VASTE ACTIVA

investering/ desinvestering x€1

activering x€1

voorziening ORT x€1

31-12-2013 x€1

220.180 312.258

46.309 312.258-

-

-

266.489 -

532.438

265.949-

-

-

266.489

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Belastinglatenties Overige vorderingen

175.215 -

2.239.587 -

Totaal

175.215

2.239.587

2.239.587 1.618.036385.99460.342-

4.725.802 1.528.988901.38155.846-

175.215

2.239.587

Actieve belastinglatenties Verloop: Saldo per 1 januari Te verkopen woningen Te verreken fiscaal verlies Af: Vrijval disagio Saldo per 31 december

69

De specificatie van de actieve belastinglatenties is als volgt:

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Belastinglatentie te verkopen woningen Belastinglatentie fiscaal verlies Belastinglatentie (dis)agio leningen

175.215

1.618.036 385.994 235.557


175.215

2.239.587

Vastgoed bestemd voor verkoop Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop

1.607.754 -

1.473.532 820.987

Totaal

1.607.754

2.294.519

De nominale waarde van de belastinglatentie bedraagt per 31 december 2013 € 210.196. In overleg met de accountant is de belastinglatentie te verkopen woningen afgeboekt. VLOTTENDE ACTIVA Voorraden

Vastgoed bestemd voor verkoop bestaat voor € 834.719 uit 5 teruggekochte woningen en 5 niet verkochte woningen project Rozenhoek voor € 773.035. Vorderingen Debiteuren Gemeente Belastingen en premies sociale verzekering Overlopende activa

358.862 491.145

313.729 20.264 60.321 265.434

Totaal

850.007

659.748

Tenzij anders dan vermeld bedraagt de looptijd van de overlopende activa korter dan één jaar. Debiteuren Huurdebiteuren Contractdebiteuren Huurdebiteuren derdenbeheer Door te belasten onderhoud derden beheer Debiteuren 3B Ledro BV Subtotaal Af: Voorziening dubieuze debiteuren

239.704 127.416 47.933 37.647 452.701 93.839-

230.890 96.362 27.870 20.804 375.926 62.197-

Totaal

358.862

313.729

In 2013 is € 17.363 afgeboekt van de voorziening dubieuze debiteuren wegens oninbaarheid.

70

Overlopende activa

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Nog te ontvangen bedragen uit verkoop woningen Nog te ontvangen rente Nog te ontvangen bijdrage gevelrenovatie Nog te ontvangen vergoeding derden beheer Diversen

143.161 61.370 221.833 31.706 33.075

176.524 54.850 30.633 3.427

Totaal

491.145

265.434

9.958.425 32.428 92.917 5.638.023 480 57.314 606 100

4.900.074 7.582 3.636 111.608 502 70.263 179 100

15.780.292

5.093.944

Liquide middelen Rabobank spaarrekening Rabobank rekening - courant Rabobank 3B Ledro BV rekening - courant BNG rekening - courant BNG 3B Wonen BV BNG Derden beheer Kas Kruisposten Totaal

Van de spaarrekening dient € 1,7 mln. als onderpand voor de derivaten, in verband met de actuele lage rentestand en staat niet ter vrije beschikking. Overige liquide middelen staan ter vrije beschikking. De kredietlimiet op de rekeningcourant bij de Bank Nederlandse Gemeenten bedraagt € 6 mln. De hiervoor berekende debetrente is het 1-maands Euribortarief over het gemiddelde saldo verhoogd met een opslag van 0,75%.

71

GROEPSVERMOGEN Verloop: Saldo 1 januari Herwaardering direct via eigen vermogen Resultaat

2013 x€1

2012 x€1

106.562.012 17.108.7249.638.819-

117.051.921 6.193.4264.296.483-

79.814.469

106.562.012

Overige voorzieningen

2.976.710

300.000

Verloop: Saldo 1 januari Bij: dotatie voorziening onrendabele investeringen Af: Vrijval voorziening Saldo per 31 december

300.000 2.976.710 300.0002.976.710

300.000 300.000


VOORZIENINGEN

In 2013 zijn verplichtingen aangegaan voor de bouw van de projecten Koetsveldstraat en Gemeentewerf. De onrendabele toppen zijn in 2013 verantwoord en via de voorziening afgeboekt.

LANGLOPENDE SCHULDEN Leningen kredietinstellingen en overheid

31-12-2013 x€1 176.318.945

2013 x€1 Overzicht looptijd leningenportefeuille Leningen met een looptijd korter dan één jaar Leningen met een looptijd langer dan één jaar en korter dan vijf jaar Leningen met een looptijd langer dan vijf jaar Totaal

31-12-2012 x€1 166.725.846

2012 x€1

17.111.876 62.709.279

9.500.000 53.887.067

96.497.791

103.338.777

176.318.945

166.725.844

166.725.846 20.000.000 186.725.846

160.928.837 26.900.000 187.828.837

Leningen kredietinstellingen en overheid Verloop: Saldo per 1 januari Bij: aangetrokken leningen Subtotaal Af: afgeloste leningen Af: aflossingen Saldo per 31 december

9.500.000906.901176.318.945

19.000.0002.102.991166.725.846

72

Rentevoet en aflossingssysteem De gemiddelde rentevoet van de opgenomen leningen overheid en kredietinstellingen bedraagt 4,28% (2012: 4,46%) Enkele leningen hebben een variabele rente, afhankelijk van de (3/6-maands) EURIBOR. De leningen overheid en kredietinstellingen worden op basis van annuïteiten, lineair of fixe ineens afgelost. De gemiddeld gewogen rentevast periode ultimo boekjaar is 7,7 jaar (2012: 7,9 jaar). Het aflossingsbestanddeel zal in het komende jaar circa € 17,9 mln bedragen. Zekerheden Voor de commerciële lening, die in 2012 is aangetrokken, zijn 16 vrije sector appartementen hypotheek bezwaard. De leningen zijn voor een bedrag van € 173.241.000 geborgd door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw.

KORTLOPENDE SCHULDEN

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Onderhanden projecten Belastingen en premies sociale verzekering Overlopende passiva

1.566.870 783.791 3.876.966

418.573 1.505.713 112.5281.200.138 3.805.128

Totaal

6.227.627

6.817.024

Onderhanden projecten Saldo 1 januari Besteden kosten projecten voor verkoop in ontwikkeling Af: reeds gedeclareerde termijnen

112.528112.528 -

55.668561.972 618.832112.528-

Omzetbelasting Loonheffing en sociale lasten Vennootschapsbelasting Pensioenfonds

593.076 141.559 36749.523

979.526 162.654 93058.888

Totaal

783.791

1.200.138

Nog te betalen rente Vooruit ontvangen huur Te verrekenen huurontvangsten derden beheer Te verrekenen huurtoeslag Nog af te rekenen servicekosten Niet opgenomen vakantiedagen Te betalen gratificaties en ontslagvergoeding Diverse overlopende passiva

2.956.845 363.106 170.314 7.459 151.877 96.924 65.835 64.605

2.928.530 241.056 162.250 138.580 153.153 81.916 99.643

Totaal

3.876.966

3.805.128

Belastingen en premies sociale verzekering

Overlopende passiva

73

13.10 TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING

BEDRIJFSOPBRENGSTEN

2013 x€1

begroting 2013 x€1

2012 x€1

Huren Te ontvangen nettohuur: Woningen en woongebouwen in exploitatie Onroerende goederen niet zijnde woningen

Af: huurderving Af: huurgewenning Totaal

24.068.683 631.745 24.700.428

24.204.000 571.000 24.775.000

159.1213.53224.537.775

149.00024.626.000

22.914.758 588.430 23.503.188 124.9899.80523.368.394

De gemiddelde huurverhoging per 1 juli was 4,34%. De huurderving bedroeg in het boekjaar 0,64% van de te ontvangen huur (2012: 0,53%). Vergoedingen Te ontvangen vergoedingen: Leveringen en diensten Af: af te rekenen servicekosten

Gemeente Af: derving wegens leegstand Totaal

1.004.118 103.637900.481

5.247895.234

918.000 180.000738.000

738.000

1.002.137 101.567900.570

1.468899.102

Dit betreffen de bijdragen die de huurders boven de netto-huurprijs betalen voor glasverzekering, rioolfonds, schoonmaken, complexbeheer, elektriciteitsverbruik algemene ruimten et cetera. De vergoedingen voor levering en diensten zijn gebaseerd op geraamde kosten en worden, indien noodzakelijk, jaarlijks aangepast en voor zover van toepassing afgerekend. Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Verkoopprijs onroerende zaken Boekwaarde onroerende zaken bij verkoop Verkoopkosten Projectresultaat 3B Ledro BV

3.348.623 1.763.200103.68844.452-

3.272.000 1.024.00080.000-

3.810.520 1.891.22573.265361.427-

Totaal

1.437.283

2.168.000

1.484.603

In 2013 zijn 21 woningen in exploitatie verkocht (2012: 22). In de begroting is uitgegaan van 20 woningen. Specificatie project resultaat 3B Ledro BV Netto omzet Kostprijs omzet Voorraad mutaties Brutomarge

819.335 94.213913.548 958.000-

3.080.700 2.805.820 274.880 636.307-

44.452-

361.427-

74


2013 x€1


2012 x€1

Bijdrage gevelrenovatie Derden beheer Projectbegeleiding Teruggaaf omzetbelasting pro rata regeling Administratiekosten huurovereenkomsten Doorberekend onderhoud aan derden Overige opbrengsten

332.750 182.094 66.640 69.136 16.765 8.537

228.000 63.000 11.000 10.000

167.580 57.656 18.987 13.698 16.770

Totaal

675.922

312.000

274.691

De post derden beheer heeft betrekking op het beheer van 208 vhe's voor Havensteder, 75 vhe's voor De Goede Woning en 23 vhe's voor Wooninvest. Specificatie Derden beheer Vergoeding Derden beheer Bij: doorberekend materiaal- en loonkosten Kosten Derden beheer Af: huurderving Af: onderhoud Af: leefbaarheid Af: bedrijfslasten Opbrengst Derden beheer

232.038 18.747 250.785 4.85346.06910.7846.984-

228.000 228.000 -

204.064 14.582 218.646 3.71426.7844.47516.092-

182.094

228.000

167.581

Sociaal vastgoed in exploitatie Ten dienste van de exploitatie

10.633.378 218.171

5.837.000 141.000

9.600.218 241.537

Totaal

10.851.549

5.978.000

9.841.755

BEDRIJFSLASTEN Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

Overige waardeveranderingen van (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Afboekingen als gevolg van structureel lagere bedrijfswaarde Vrijval herwaardering wegens afschrijvingen Afboeking onrendabele top nieuwbouw i.v.m. lagere bedrijfswaarde Ongerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Vrijval herwaardering wegens verkoop sociaal vastgoed Vrijval herwaardering wegens verkoop commercieel vastgoed

4.673.287

-

2.965.221

4.798.4844.284.445

-

4.089.412-

291.080 343.41820.337

-

698.255 316.66385.015

Totaal

4.127.246

-

657.584-

75

Lonen en salarissen

2013 x€1


2012 x€1

Bruto salarissen inclusief ziekengeld Uitzendkrachten Ontvangen ziekengelden

2.483.370 109.436 35.405-

2.459.000 173.000 -

2.379.723 101.813 37.588-

Totaal

2.557.400

2.632.000

2.443.948

Ultimo boekjaar zijn 47 personeelsleden in dienst. Het aantal fte is 43,6 (2012: 44,3). ingevuld. Het aantal fte's kan in 2013 als volgt gesplitst worden: werkelijk Directie Organisatie & Communicatie Woonbeheer Wijkbeheer Financiën & Informatisering Dagelijks onderhoud Vastgoed Totaal formatie

1,0 3,6 11,1 6,9 5,9 5,5 9,6 43,6

begroot 1,0 3,5 11,4 6,7 5,8 5,7 9,8 43,9

Bezoldiging bestuur in 2013 De bezoldiging van het bestuur in 2013 is als volgt: Naam: Functie:

Beloning van topfunctionaris met dienstbetrekking Vaste en variabele onkostenvergoedingen Beloningen betaalbaar op termijn Totaal bezoldiging Beloningen betaalbaar op termijn OVP Totaal bezoldiging WNT 2013 Verplichte sociale lasten Duur van het dienstverband in het boekjaar Omvang van het dienstverband in het boekjaar

F. Weterings directeur-bestuurder 2013 x€1 138.085 525 28.983 167.593 178.801 9.400 12 maanden 11 jaar

De directeur-bestuurder valt in de overgangsregeling van de WNT, nu de met hem gemaakte bezoldigingsafspraak (ruim) voor 1 januari 2013 is overeengekomen. Dat betekent dat de bezoldiging overeenkomstig de wettelijke regeling in zeven jaar zal worden aangepast.

76

Lasten onderhoud

2013 x€1

Planmatig onderhoud Renovatie onderhoud Reparatie onderhoud Mutatie onderhoud Strategisch voorraadbeheer Energetische maatregelen Asbestsanering Bijdrage VVE

2.832.977 1.002.889 958.444 189.506 103.086 677.015 398.463 299.610

2.935.399 1.076.000 1.016.000 185.000 222.000 1.429.000 830.000 254.000

2.432.508 2.302.878 946.290 158.300 396.377 423.904 284.977

Subtotaal

6.461.990

7.947.399

6.945.234

Af: doorbelaste kosten eigen dienst Af: geactiveerde kosten onderhoud

318.4661.012.023-

341.0001.938.000-

330.7201.693.063-

Totaal

5.131.502

5.668.399

4.921.451

Specificatie geactiveerde kosten Renovatie onderhoud Energetische maatregelen Strategisch voorraadbeheer Totaal geactiveerd


2012 x€1

304.647 677.015 30.361 1.012.023

Lasten servicecontracten Gas, water en electra Onderhouds- en schoonmaakkosten Kosten glasverzekering Beheerskosten VVE beheer Alarmering Rioolontstopping Eneco bijdrage stadsverwarming Complexbeheer Onderhoudskosten groenvoorziening Kabeltelevisie Diverse overige lasten

252.523 230.681 86.472 49.323 44.025 39.405 26.741 19.750 17.021 12.960 9.022

275.000 265.000 60.000 35.000 40.000 25.000 16.000 10.000 15.000

257.101 233.634 68.546 51.924 40.511 37.804 26.080 21.767 22.347 7.317 23.143

Totaal lasten servicecontracten

787.923

741.000

790.174

Overige personeelskosten Huisvestingskosten Kosten Raad van Toezicht Overige kosten Belastingen, verzekeringen en bijdragen

148.404 153.086 68.271 1.243.072 2.089.715

213.400 172.600 71.750 875.150 2.152.000

168.719 166.132 49.389 1.055.846 1.103.333

Totaal overige bedrijfslasten

3.702.547

3.484.900

2.543.419


77

2013 x€1 Overige personeelskosten Opleiding Reiskostenvergoeding Autokostenvergoeding Personeelsvoorzieningen Werving en selectie Arbodienst Overige


2012 x€1

54.263 32.053 17.193 14.740 4.374 3.222 22.558

87.000 35.500 20.000 24.500 15.000 3.000 28.400

71.006 38.729 30.153 18.038 6.171 3.347 31.427

148.404

213.400

198.871

48.726 51.135 10.820 7.548 9.073 9.877 604 15.303

50.000 48.500 20.000 7.700 10.000 8.800 27.600

46.986 46.943 18.713 9.427 9.479 8.030 8.265 18.289

Totaal huisvestingskosten

153.086

172.600

166.132

Kosten Raad van Toezicht Bezoldiging Opleiding Advies Werving- en selectie Overige

51.230 867 9.302 6.873

56.000 2.000 7.500 6.250

45.520 3.869

Totaal kosten Raad van Toezicht

68.271

71.750

49.389

Totaal overige personeelskosten

Huisvestingskosten Schoonmaak Gas, water en electra Onderhoud Planten en schilderijen Belastingen en verzekeringen Huur Reiniging pc's Overige

Bezoldiging raad van toezicht in 2013 De bezoldiging van de commissarissen in 2013 is als volgt: Naam

Functie

Drs. G. van den Burg RC Mw. Dr. E. van Amelsfort-van der Kam Drs. R. Buitenhuis Ir. A.H.G. Rouwers MRE Mw. drs. W.S. van der Hoek Mr. J.C. Koster Drs. S. de Visser

Voorzitter Lid Lid Lid Lid Lid Lid

Bruto-vergoeding in € (ex.btw) € 8.860 € 6.110 € 6.110 € 6.110 € 6.110 € 6.110 € 6.110

De vergoeding voor de zes leden van de Raad van Toezicht bedraagt in totaal € 51.230 (2012: € 45.520). Deze stijging wordt verklaard doordat vanaf 1 januari 2013 over de vergoeding van commissarissen BTW in rekening wordt gebracht. De bezoldiging van de leden van de raad van toezicht was in 2013 niet hoger dan de WNT aangeeft. De leden van de raad van toezicht ontvangen geen reis- en onkostenvergoeding.

78

2013 x€1 Algemene kosten Automatisering Afboeking ontwikkelfee 3B Ledro BV Advies Drukwerk en kantoorbenodigheden Contributie en abonnementen Dotatie voorziening dubieuze debiteuren Porti Accountant Bedrijfswagens Promotie/Huurdersvereniging Telefoon Bankkosten (naar rentelasten) Kantine Gereedschap Verzekeringen Overige bedrijfslasten deelnemingen Advertentie Overige Totaal algemene kosten Het honorarium van de accountant bestaat uit: - Controle jaarrekening 2012 en 2013 - Fiscale aangifte en fiscale advisering (opgenomen onder advieskosten) Totaal

Belastingen, verzekeringen en bijdragen Onroerende zaak belastingen Projectsteun Verhuurderheffing Visitatie Verzekeringen Contributie Aedes


2012 x€1

312.558 259.500 230.312 77.113 70.557 49.006 38.205 36.336 35.687 35.134 27.711 8.549 8.075 7.576 5.276 767 259 40.451

278.750 117.500 84.900 72.000 50.000 36.000 36.500 37.000 57.750 29.000 7.000 8.000 11.000 12.250 6.000 31.500

343.030 156.587 88.818 75.038 45.170 32.671 58.137 37.726 53.085 29.071 9.008 14.153 13.259 13.182 12.769 43.989

1.243.072

875.150

1.025.693

36.336 15.367

58.137 19.360

51.703

77.497

944.150 914.625 94.296 37.236 62.009 37.399

955.000 968.000 85.000 40.000 60.000 44.000

913.797 82.634 63.981 42.921

2.089.715

2.152.000

1.103.333

Geactiveerde rente onroerende zaken in ontwikkeling Rekening courant 3B Ledro BV Overige vorderingen Bankiers

141.814 6.948 65.262

450.000 119.000

115.480 64.700 8.491 61.091

Totaal rentebaten

214.024

569.000

249.762

Totaal belastingen, verzekeringen en bijdragen Rentebaten en soorgelijke opbrengsten

79


2013 x€1


2012 x€1

Leningen financiers Waarborgfonds Sociale Woningbouw disagio borgstelling Bankiers 3B Ledro BV Overige

6.980.441 21.424 6.792 20.564 61

7.385.000 24.000 -

6.919.391 15.892 25.352 3.601 5.949

Totaal rentelasten

7.029.282

7.409.000

6.970.185

Latente vennootschapsbelasting Belastingen uit de gewone bedrijfsuitoefening

2.064.372 -

447.000 -

2.486.215 59.962-

Totaal belastingen

2.064.372

447.000

2.426.253

Specificatie belastinglatenties: Belastinglatentie fiscaal verlies Belastinglatentie (dis)agio leningen

1.618.036 385.994 60.342

-

1.528.988 901.381 55.845

Totaal mutaties belastinglatenties

2.064.372

-

2.486.214

VENNOOTSCHAPSBELASTING

80

13.11 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Waarborgverplichtingen: Obligo Waarborgfonds Sociale Woningbouw

2013 € 6.809.910

2012 € 6.840.600

Het obligo WSW betreft de verplichting om de liquiditeitspositie van het WSW te versterken, zodra het vermogen van dit waarborgfonds daalt onder het niveau dat met de rijksoverheid en gemeenten is overeengekomen. Gelimiteerde achtervangovereenkomst Waarborgfonds Sociale Woningbouw In 2009 heeft gemeente Lansingerland een gelimiteerde achtervangovereenkomst met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw afgesloten. De gemeente staat voor 50% garant met een maximaal bedrag van € 100 mln. Ultimo 2013 bedroeg de garantstelling voor 3B Wonen € 87 mln. De achtervangovereenkomst loopt tot 26 mei 2014. Renterisico Roll-over leningen In 2001 is een roll-over lening afgesloten met een hoofdsom van € 4,5 mln., variabele rente gebaseerd op het 3-maands euribor tarief, en een looptijd van vijftien jaar. De roll-over lening heeft een variabele hoofdsom. Elk kwartaal is het mogelijk de opnamecapaciteit te wijzigen met als voorwaarde dat minimaal 20% van de hoofdsom is opgenomen. Aangegane verplichtingen inzake financieringen De volgende leningen met uitgestelde stortingen zijn aangetrokken: Geldgever

Hoofdsom

Rente

NWB NWB NWB

€ 5 mln. € 4,5 mln. € 6 mln.

3,73 3,73% 3,283%

Stortingsdatum 03-03-2014 02-06-2014 02-11-2014

Looptijd

Eind datum

31 jaar 30 jaar 28 jaar

1 maart 2045 2 juni 2044 3 november 2042

Daarnaast heeft 3B Wonen acht renteswaps afgesloten. De renteswaps hebben de volgende modaliteiten: Startdatum

03-06-2006 03-10-2006 06-03-2007 15-12-2009 15-12-2009 05-12-2019 05-12-2018 02-05-2011

Einddatum

03-06-2018 03-10-2016 03-03-2016 05-12-2018 05-12-2019 05-12-2057 05-12-2059 02-05-2018

Hoofdsom

€ € € € € € € €

5 5 5 5 5 5 5 8

mln. mln. mln. mln. mln. mln. mln. mln.

Te betalen rente swap 3,822% 3,783% 3,575% 4,594% 4,568% 2,100% 2,170% 3,768%

Te ontvangen rente

6 6 6 3 3

mnds mnds mnds mnds mnds

euribor euribor euribor euribor euribor 6 mnds euribor

Marktwaarde 31-12-2013

€ -605.776 € -460.930 € -375.006 € -852.633 € -955.884 € 1.066.765 € 1.034.727 € -1.109.576 € -2.258.313

Financiering aangetrokken

05-06-2006 06-03-2007 04-06-2007 15-12-2009 05-10-2012 Nee Nee 02-05-2011 Totaal

81

De twee swaps met uitgestelde startdatum in 2018 en 2019 zijn aangetrokken om op termijn de duration (gemiddelde looptijd) van de leningportefeuille te verhogen en zijn bedoeld ter vervanging van twee lopende swaps. De swaps zijn aangetrokken gezien het lage renteniveau op het moment van afsluiten. Aangegane verplichtingen inzake planmatig onderhoud Uitgangspunt in de begroting onderhoudskosten is dat alle geplande werkzaamheden worden uitgevoerd waarvoor verplichtingen zijn aangegaan. Voor € 585.000 zijn verplichtingen aangegaan voor werken die in 2014 zullen worden uitgevoerd. Hiervan heeft € 422.000 betrekking op planmatig onderhoud en € 163.000 op strategisch voorraadbeheer. Projecten in ontwikkeling Onderstaande projecten zijn door de raad van toezicht goedgekeurd voor ontwikkeling. Project

Omschrijving

Van Koetsveldstraat

30 appartementen en een zorggebouw voor rekening van Steinmetz Zorggebouw Laurens, commerciële ruimte, 23 huur appartementen en 14 koop appartementen

Gemeentewerf

Stichtingskosten

Onrendabele investering

€ 5.906.034

€ 3.384.974

€ 19.118.089

€ 897.330

De veertien koopappartementen in het project Gemeentewerf ad. € 3,9 mln. zijn voor rekening en risico van de projectontwikkelaar. Verkoop onder voorwaarden 3B Wonen heeft per 31 december 2013 120 woningen die verkocht zijn onder voorwaarden. De waarde van de woningen verkocht onder voorwaarden bedraagt ultimo 2013 circa € 20,5 mln. De voorwaarden bestaan uit:  101 Woningen met een terugkoopplicht van tien jaar voor 90% van de taxatiewaarde. Deze woningen worden teruggekocht voor 90% van de marktwaarde en vervolgens verkocht voor 100% van de marktwaarde. Over 2013 zijn zes woningen doorverkocht met een positief resultaat van € 43.399. Vanwege de onzekerheid omtrent terugverkoop moment en terugkooprijs, alsmede geringe kans op een negatief resultaat bij terugkoop gelet op de geldende voorwaarden, is de verkoop onder voorwaarden gekwalificeerd als verkooptransactie en niet in de balans verwerkt. 

Negentien woningen met een terugkoopplicht van 20 jaar die worden teruggekocht tegen MGE-prijs (verkoopprijs met korting). Daarnaast vergoedt de corporatie 50% van het waarde verschil met de huidige marktwaarde bij terugkoop. Vanwege de hoogte van de koperskorting (tussen de 12% en 42%) en de niet of nauwelijks gewijzigde taxatiewaarde, zal de koper het relatief grote economische voordeel niet willen prijsgeven middels verkoop. Hierdoor wordt terugverkoop ingeschat op niet waarschijnlijk en is de verkoop onder voorwaarden gekwalificeerd als verkooptransactie en niet in de balans verwerkt. 82

De verwachting is dat binnen één jaar 5 woningen worden verkocht met een verwachte opbrengstwaarde van € 840.000 en boekwaarde van € 834.000. Operational lease kopieermachines en printers In 2012 is het contract met Océ aangepast voor de huur van vier kopieermachines. Dit contract heeft een looptijd tot 1 december 2017. Per jaar is een bedrag van € 25.933 inclusief BTW verschuldigd. Aan het einde van het huurcontract gaan de kopieermachines terug naar Océ. Loopbaanontwikkelingsbudget Als gevolg van CAO afspraken is er een jaarlijks loopbaanontwikkelingsbudget beschikbaar. Voor de werknemers van 3B Wonen is per 2013 € 118.862 beschikbaar. Werknemers kunnen maximaal vijf jaar sparen. In 2013 hebben zestien werknemers gebruik gemaakt van dit budget voor totaal € 15.138. Gezien de beperkte omvang en de onzekerheid dat werknemers gebruik gaan maken van dit budget is in de jaarrekening geen voorziening opgenomen.

83

14.1 ENKELVOUDIGE BALANS PER 31 DECEMBER 2013 (voor resultaatbestemming) ACTIVA

31-12-2013

31-12-2012

x€1

x€1

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor

217.691.022

236.676.681

802.512

5.029.059

3.334.826

3.389.373

eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Totaal materiële vaste activa

221.828.360

245.095.113

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor

24.829.634

24.714.587

266.489

532.438

eigen exploitatie Totaal vastgoedbeleggingen

25.096.123

25.247.025

Financiële vaste activa Deelnemingen

744.317

808.580

Belastinglatenties

175.215

2.239.587

Totaal financiële vaste activa Totaal vaste activa

919.532

3.048.167

247.844.015

273.390.305

1.607.754

1.336.519

VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Vorderingen Debiteuren

273.282

236.263

Gemeente

-

20.264

Rekening Courant 3B Wonen BV

-

18.531

Overige vorderingen

-

259.500

Overlopende activa Totaal vorderingen

491.145

265.445 764.427

800.003

Liquide middelen

15.629.582

5.019.543

Totaal vlottende activa

18.001.762

7.156.065

265.845.777

280.546.370

TOTAAL

84

PASSIVA

31-12-2013

31-12-2012

x€1

x€1

EIGEN VERMOGEN Overige reserves Resultaat boekjaar

89.453.288

110.858.495

9.638.819-

Totaal eigen vermogen

4.296.48379.814.469

106.562.012

2.976.710

300.000

176.318.945

166.725.846

VOORZIENINGEN Overige voorzieningen

LANGLOPENDE SCHULDEN Totaal langlopende schulden

KORTLOPENDE SCHULDEN Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Onderhanden projecten

1.554.225 702.423

Rekening courant 3B Wonen B.V.

732.281

Overlopende passiva Totaal kortlopende schulden

TOTAAL

1.482.141

-

Belastingen en premies sociale verzekering Derden beheer

418.573 112.528 1.250.074 -

96.055

106.111

3.650.668

3.589.084 6.735.653

6.958.512

265.845.777

280.546.370

85

14.2 ENKELVOUDIGE WINST- EN VERLIESREKENING 2013

begroting

2012

x€1

2013

x€1

BEDRIJFSOPBRENGSTEN Huren Opbrengsten servicecontracten Overheidsbijdragen Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille

24.537.775

24.626.000

23.368.393

895.234

738.000

899.102

-

-

63.765

1.481.735

2.168.000

1.846.030


675.922

312.000

286.640

Som der bedrijfsopbrengsten

27.590.666

27.844.000

26.463.929

10.851.549

5.978.000

9.841.755

BEDRIJFSLASTEN Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa

4.127.246

-

657.584-

en vastgoedprotefeuille Lonen en salarissen

2.557.400

2.632.000

2.443.948

Sociale lasten

369.381

391.000

368.885

Pensioenlasten

450.815

473.000

447.688

5.131.502

5.668.399

4.921.451

Leefbaarheid

327.041

563.000

540.626

Lasten servicecontracten

787.923

741.000

801.508


3.701.780

3.484.900

2.542.212

Som der bedrijfslasten

28.304.637

19.931.299

21.250.488

7.912.701

5.213.441

214.024

569.000

200.651


7.010.238-

7.409.000-

6.966.583-

Som der financiële baten en lasten

6.796.215-

6.840.000-

6.765.932-

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

7.510.185-

1.072.701

1.552.491-

Lasten onderhoud

Bedrijfsresultaat

713.970-

FINANCIËLE BATEN EN LASTEN Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

Resultaat deelnemingen

64.262-

-

257.777-

Vennootschapsbelasting

2.064.372-

447.000-

2.486.215-

JAARRESULTAAT

9.638.819-

625.701

4.296.483-

86

14.3 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen De grondslagen van waardering en van resultaatbepaling voor de enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de opgenomen toelichting op de geconsolideerde jaarrekening op de geconsolideerde balans en winsten verliesrekening. Financiële vaste activa Deelnemingen De deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op nettovermogenswaarde. Deze nettovermogenswaarde wordt berekend op basis van de grondslagen van stichting 3B Wonen. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil gewaardeerd. Wanneer stichting 3B Wonen geheel of ten dele instaat voor de schulden van de desbetreffende deelneming, wordt een voorziening gevormd, primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het resterende aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door stichting 3B Wonen ten behoeve van deze deelnemingen.

87

14.4 TOELICHTING OP DE ENKELVOUDIGE BALANS FINANCIËLE VASTE ACTIVA

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Deelnemingen/verbindingen Belastinglatenties Overige vorderingen

744.317 175.215

808.579 2.239.587

Totaal

919.532

3.048.166

Verloop: Saldo per 1 januari Bij: resultaat deelnemingen

808.579 64.262-

1.066.356 257.777-


744.317

808.579

Deelnemingen/verbindingen

Dit betreft deelname in 3B Wonen BV voor 18.000 gewone aandelen in het geplaatst kapitaal. VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen Huurdebiteuren Gemeente Rekening Courant 3B Wonen BV Overige vorderingen Overlopende activa

273.282 491.145

236.262 20.264 18.531 259.500 265.445

Totaal

764.427

800.002

Huurdebiteuren

239.704

202.096

Contractdebiteuren

127.416

96.362

Subtotaal Voorziening dubieuze debiteuren

367.121 93.839-

298.458 62.196-

Totaal

273.282

236.262

In 2013 is € 17.363 afgeboekt van de voorziening dubieuze debiteuren wegens oninbaarheid.

Overlopende activa Nog te ontvangen bijdrage gevelrenovatie Nog te ontvangen bedragen uit verkoop woningen Nog te ontvangen rente Derden beheer Diversen

221.833 143.161 61.370 59.425 5.356

176.524 54.850 30.633 3.438

Totaal

491.145

265.445

88

Liquide middelen Rabobank spaarrekening BNG rekening - courant Rabobank rekening - courant Kas Kruisposten Totaal

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

9.958.425 5.638.023 32.428 606 100

4.900.074 111.608 7.582 179 100

15.629.582

5.019.543

Van de spaarrekening dient € 1,7 mln. als onderpand voor de derivaten, in verband met de actuele lage rentestand en staat niet ter vrije beschikking. Overige liquide middelen staan ter vrije beschikking. De kredietlimiet op de rekeningcourant bij de Bank Nederlandse Gemeenten bedraagt € 6 mln. De hiervoor berekende debetrente is het 1-maands Euribortarief over het gemiddelde saldo verhoogd met een opslag van 0,75%.

89

EIGEN VERMOGEN

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Overige reserves

41.665.162

45.670.565

Herwaarderingsreserve

47.788.126

65.187.930

Totaal

89.453.288

110.858.495

Overige reserves

2013 x€1

2012 x€1

Saldo per 1 januari Resultaatbestemming voorgaand jaar Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille

45.670.565 4.296.483291.080

39.191.800 7.177.020 698.255-


41.665.162

45.670.565

Saldo per 1 januari Waardedaling sociaal vastgoed in exploitatie Waardedaling commercieel vastgoed in exploitatie Vrijval herwaarderingsreserve wegens afschrijvingen sociaal vastgoed Vrijval wegens verkoop van commercieel vastgoed in exploitatie Vrijval wegens verkoop van sociaal vastgoed in exploitatie Vrijval desinvesteringen

65.187.930 11.819.590291.0804.798.48420.336 343.418167.568-

70.683.101 1.872.366698.255 4.089.41285.015 316.663-


47.788.126

65.187.930

Herwaarderingsreserve

KORTLOPENDE SCHULDEN

31-12-2013 x€1

31-12-2012 x€1

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Onderhanden projecten Belastingen en premies sociale verzekering Derden beheer Rekening courant 3B Wonen B.V. Overlopende passiva

1.554.225 702.423 96.055 732.281 3.650.668

418.573 1.482.141 112.528 1.250.074 106.111 3.589.084

Totaal

6.735.653

6.958.511

Belastingen en premies sociale verzekering Loonheffing en sociale lasten Omzetbelasting Pensioenfonds Vennootschapsbelasting

141.559 511.708 49.523 367-

162.654 1.029.462 58.888 930-

Totaal

702.423

1.250.074

90

Derden beheer Verloop: Saldo per 1 januari Af: overboeking Bij: resultaat derden beheer Saldo per 31 december

2013 x€1

2012 x€1

106.111 60.00049.944

81.577 24.534

96.055

106.111

De kosten van derden beheer worden in een aparte administratie verantwoord. Het betreft het beheer van de 306 woningen voor Havensteder, De Goede Woning en Wooninvest. 31-12-2013 31-12-2012 Overlopende passiva x€1 x€1

Nog te betalen rente Vooruit ontvangen huur Huurtoeslag Nog af te rekenen servicekosten Niet opgenomen vakantiedagen Te betalen gratificaties en ontslagvergoeding Diverse overlopende passiva

2.956.845 326.356 7.151 132.946 96.924 65.835 64.611

2.928.530 208.578 132.084 138.333 81.916 99.643

Totaal

3.650.668

3.589.084

91

14.5 TOELICHTING OP DE ENKELVOUDIGE WINST- EN VERLIESREKENING

Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille

2013 x€1


2012 x€1

Verkoopprijs onroerende zaken Boekwaarde onroerende zaken bij verkoop Verkoopkosten

3.348.623 1.763.200103.688-

3.272.000 1.024.00080.000-

3.810.520 1.891.22573.265-

Totaal

1.481.735

2.168.000

1.846.030

Bijdrage gevelrenovatie Derden beheer Doorberekend onderhoud aan derden Teruggaaf omzetbelasting prorata regeling Projectbegeleiding Administratiekosten huurovereenkomsten Overige opbrengsten

332.750 182.094

179.529 13.698

69.136 66.640 16.765 8.537

228.000 63.000 11.000 10.000

Totaal

675.922

312.000

286.640

Lasten servicecontracten Gas, water en electra Onderhouds- en schoonmaakkosten Kosten glasverzekering Beheerskosten VVE beheer Alarmering Rioolontstopping Eneco bijdrage stadsverwarming Complexbeheer Onderhoudskosten groenvoorziening Kabeltelevisie Diverse overige lasten

252.523 230.681 86.472 49.323 44.025 39.405 26.741 19.750 17.021 12.960 9.022

275.000 265.000 60.000 35.000 40.000

283.181 233.634 68.546 51.924 40.511 37.804

25.000 16.000 10.000 15.000

21.767 22.347

Totaal lasten servicecontracten

787.923

741.000

801.508

Overige personeelskosten Huisvestingskosten Kosten Raad van Toezicht Overige kosten Belastingen, verzekeringen en bijdragen

148.404 153.086 68.271 1.242.305 2.089.715

213.400 124.100 64.250 875.150 2.152.000

198.872 166.132 49.389 1.024.486 1.103.333

Totaal overige bedrijfslasten

3.701.780

3.428.900

2.542.212


57.656 18.987 16.770

BEDRIJFSLASTEN

41.794


92

Overige personeelskosten Opleiding Reiskostenvergoeding Autokostenvergoeding Personeelsvoorzieningen Werving en selectie Arbodienst Overige

2013 x€1


2012 x€1

54.263 32.053 17.193 14.740 4.374 3.222 22.558

87.000 35.500 20.000 24.500 15.000 3.000 28.400

71.006 30.153 38.729 18.038 6.171 3.347 31.427

148.404

213.400

198.872

51.135 48.726 10.820 9.073 9.877 8.265 15.189

48.500 50.000 20.000 7.700 10.000 8.800 27.600

46.943 46.986 18.713 9.427 9.479 8.030 8.265 18.289

Totaal huisvestingskosten

153.086

124.100

166.132

Kosten Raad van Toezicht Vergoeding Opleiding Overige

51.230 867 16.175

56.000 2.000 6.250

45.520 3.869

Totaal kosten Raad van Toezicht

68.271

64.250

49.389

Totaal overige personeelskosten Huisvestingskosten Gas, water en electra Schoonmaak Onderhoud Planten en schilderijen Belastingen en verzekeringen Huur Reiniging pc's Overige

De vergoeding voor de zes leden van de Raad van Toezicht bedraagt in totaal € 51.230 (2012: € 45.520). Deze Algemene kosten Automatisering Afboeking ontwikkelfee 3B Ledro BV Advies Drukwerk en kantoorbenodigdheden Contributie en abonnementen Dotatie voorziening dubieuze debiteuren Porti Accountant Promotie/Huurdersvereniging Bedrijfswagens Telefoon Bankkosten (naar rentelasten) Kantine Gereedschap Verzekeringen Advertentie Overige Totaal algemene kosten

312.558 259.500 230.312 77.113 70.557 49.006 38.205 36.336 35.134 35.687 27.711 8.549 8.075 7.576 5.276 259 40.451

278.750 117.500 84.900 72.000 50.000 36.000 36.500 57.750 37.000 29.000 7.000 8.000 11.000 12.250 6.000 31.500

343.030 156.587 88.818 75.038 45.170 32.671 58.137 53.085 37.726 29.071 9.008 14.153 13.259 13.182 12.769 42.782

1.242.305

875.150

1.024.486

93

2013 x€1 Belastingen, verzekeringen en bijdragen Onroerende zaak belastingen Projectsteun Verhuurderheffing Visitatie Verzekeringen Contributie Aedes


2012 x€1

944.150 914.625 94.296 37.236 62.009 37.399

955.000 968.000 85.000 40.000 60.000 44.000

913.797 82.634

2.089.715

2.152.000

1.103.333

Geactiveerde rente onroerende zaken in ontwikkeling Belastingdienst Bankiers 3B Wonen BV Overige

141.814 6.948 65.262

450.000 119.000 -

115.480 8.491 60.476 16.204 -

Totaal rentebaten

214.024

569.000

200.651

Totaal belastingen, verzekeringen en bijdragen

63.981 42.921

FINANCIËLE BATEN EN LASTEN Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

-


2013 x€1


2012 x€1

Leningen financiers 3B Wonen B.V. Waarborgfonds Sociale Woningbouw disagio borgstelling Leningen kredietinstellingen Afsluitprovisie

6.980.441 1.521 21.424 6.853 -

7.385.000 24.000 -

6.919.391 15.892 25.352 5.949

Totaal rentelasten

7.010.238

7.409.000

6.966.584

RESULTATEN DEELNEMINGEN Deelneming 3B Wonen BV

64.262-

-

257.777-

Bergschenhoek, 27 mei 2014 Stichting 3B Wonen

F.A.M. Weterings Directeur-bestuurder

94

De raad van toezicht van Stichting 3B Wonen

Mevrouw dr. E. van Amelsfort-van der Kam

Ir. A.H.G. Rouwers MRE

Mevrouw drs. W.S. van der Hoek

Mr. J.C. Koster

Drs. S. de Visser

A.G. Brussaard

95

Hoofdstuk15. Overige gegevens Overige gegevens Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen verklaring. Statutaire regeling betreffende de bestemming van het resultaat In artikel 13 van de statuten van Stichting 3B Wonen staat het volgende opgenomen betreffende de resultaatbestemming: “De stichting bestemt batige saldi uitsluitend voor werkzaamheden op het gebied van de volkshuisvesting”. Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2012 De jaarrekening 2012 is vastgesteld in de vergadering van de raad van toezicht gehouden 28 mei 2013. De vergadering heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedane voorstel. Voorstel tot bestemming van het resultaat over het boekjaar 2013 De directeur-bestuurder stelt met goedkeuring van de raad van toezicht voor het resultaat over het boekjaar 2013 ten bedrage van € 9.638.819 negatief geheel ten laste van de overige reserves te brengen. Dit voorstel is nog niet in de jaarrekening 2013 verwerkt.

96

3B Wonen Boterdorpseweg AC Bergschenhoek Postbus AC Bergschenhoek

Recommend Documents