»28 WONINGMARKT VERANTWOORD BELEGGEN ONDERNEMEN

Dichterbij

MAGAZINE VOOR LEDEN VAN RABOBANK NOORDOOST FRIESLAND WINTER 2013

NOORDOOST FRIESLAND

3433

Innovatie uit Noordoost Friesland »28

WONINGMARKT

VERANTWOORD BELEGGEN

ONDERNEMEN

Goede kansen voor starters »18

Weet waarin u belegt »32

Sepa: vijf voor twaalf »39

OM DE HOEK

2 NOORDOOST FRIESLAND

‘Laveren in plaats van tegen de wind in zeilen’. Dit is één van de aanbevelingen voor regio Noordoost Friesland van gastspreker Willem van der Velden, van het bureau ‘AldusWillem’. Onder de deskundige leiding van Siem Jansen, die afscheid nam als voorzitter van de Raad van Commissarissen, werd er gediscussieerd over de visie van Van der Velden op Noordoost Friesland en de toekomstverwachtingen, kansen en oplossingen.

3433

FOTO: ANJA BROUWER

LEDENBIJEENKOMST, DAMWÂLD 28 OKTOBER 22.00 UUR 3

DURK MOUS

VOOR WOORD

directievoorzitter Rabobank Noordoost Friesland

DE DRAAD OPPAKKEN

E

en maand geleden raakten de uitkomsten en de berichtgeving over Libor mij, het directieteam en al onze personeelsleden diep. Het schandaal staat haaks op de kernwaarden die zo hoog in het vaandel van onze organisatie staan. Het valt niet te verdedigen dat dit, op internationaal niveau, heeft kunnen plaatsvinden binnen onze grote trots, de Rabobankorganisatie. Deze kwestie speelde zich af bij het internationale bedrijf van onze organisatie en dus niet bij de lokale banken. Maar het gaat hier wél om de goede naam van uw Rabobank, onze Rabobank. Uiteraard gaan we in Dichterbij niet voorbij aan dit onderwerp. Op pagina 26 vindt u een interview met Rinus Minderhoud, interimvoorzitter van onze Raad van Bestuur. Hij geeft terecht aan dat we de draad weer snel moeten oppakken. Voor u, onze leden en onze klanten.

COLOFON Redactie: Rabobank Noordoost Friesland Redactieadres: [email protected] Druk & handling: vdbj_, Frank van der Kolk, Amstelveen Zonder schriftelijke toestemming van de Rabobank mag niets uit deze uitgave worden overgenomen of gekopieerd. De Rabobank en vdbj_ besteden uiterste zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle gepubliceerde data. Onjuistheden kunnen echter voorkomen. De Rabobank en vdbj_, alsmede de aan hen gelieerde ondernemingen en toeleveranciers, zijn niet aansprakelijk voor onjuistheden of enig handelen op grond van de inhoud van dit blad.

4 NOORDOOST FRIESLAND

Wij blijven de bank die we zijn, uw Rabobank. Die nog altijd dichtbij en lokaal betrokken is. Het thema van deze Dichterbij is familie. Veel bankzaken zijn geconcentreerd rondom belangrijke familiemomenten. Neem de aankoop van een woning. Voor starters is dit een gunstige tijd: de huizenprijzen zijn fors gedaald en de hypotheekrente is laag. Alleen de financiering lijkt soms een struikelblok. Steeds meer starters zoeken daarom naar alternatieven, bijvoorbeeld vormen van financiering waarbij zij een beroep doen op de financiële steun van familie. Op pagina 18 leest u er meer over. De decembermaand met de feestdagen is een maand van familiemomenten. Ik wens u, en de uwen, mooie feestelijke momenten toe en alle goeds voor het nieuwe jaar.

Gezellig met het gezin naar Kerstfair Dokkum? Kijk op pagina 36.

Dichterbij NOORDOOST FRIESLAND

THEMA: FAMILIE

18 22

Kansen voor starters op de woningmarkt Rabobank Foundation bestaat 40 jaar ADVIES

8

Haal meer uit uw gesprek DE NIEUWE BANK

10

De Rabobank verandert CYBERCRIMINALITEIT

14

Digitale dieven FRIESLAND BANK

22

16

Samen verder COÖPERATIEF DIVIDEND

21

VAKwerk Dokkum INTERVIEW

26

Rinus Minderhoud REGIO

28

Innovatie uit Oosternijkerk VERANTWOORD BELEGGEN

32

28

Weet waarin u belegt MKB

34

Nieuwe kansen voor MKB REGIO

36

Kerstfair Dokkum

3433

RUBRIEKEN

8

36

2 6 17 31 38 39

Om de hoek Kort nieuws Handige bespaartips Andere tijden, anders bankieren Ledenaanbiedingen Vijf voor twaalf 5

KORT

MyOrder

NIET MEER IN DE RIJ STAAN MyOrder is een gratis app voor uw smartphone, waarmee u direct bestellingen kunt plaatsen en betalen. Zoals een drankje op het terras, bioscoopkaartjes of een afhaalmaaltijd. Zonder uw portemonnee te gebruiken.

D

e app is een initiatief van de Rabobank. MyOrder werkt al bij diverse horecagelegenheden, afhaalrestaurants en bioscopen in Nederland en bij alle Deli2go’s van Shell-tankstations. In ruim 20 steden kunt u ook betaald parkeren via MyOrder. Grootste voordelen zijn de snelheid en het

gemak: wachten tot u kunt bestellen is niet meer nodig en ook de portemonnee kan thuisblijven. Betalen gaat via MiniTix, een mobiele portemonnee in de app die u kunt opladen via iDEAL, PayPal, creditcard en opwaardeerkaarten. Voor ondernemers is MyOrder een handig, extra verkoopkanaal, waarmee zij een snellere service kunnen bieden. Zij kunnen zelf productinformatie, foto’s, prijzen en aanbiedingen invoeren en hoeven hiervoor niet zelf een app te ontwikkelen.

Flexibele kassa voor webwinkeliers

H

et aantal webwinkels groeit snel, maar ook het aanbod van online betaalmogelijkheden wordt uitgebreider en complexer. Voor webwinkeliers, groot en klein, heeft de Rabobank een eenvoudige oplossing ontwikkeld die alle actuele betaalmogelijkheden onderbrengt in één online kassasysteem: OmniKassa. Webwinkeliers kunnen via OmniKassa kiezen welke Nederlandse en buitenlandse betaalmethoden zij willen toevoegen aan 6 NOORDOOST FRIESLAND

hun online kassa, zonder zelf de zorg te dragen voor aanvraagprocedures, contracten, onderhoud van de systemen en controle op betalingen. OmniKassa is veilig en flexibel en biedt direct inzicht in alle transacties. Een iDEAL- of creditcardbetaling terugboeken naar de koper gaat heel eenvoudig via het OmniKassa-dashboard. Ondernemers kunnen Rabo OmniKassa aanvragen via rabobank.nl of bij hun lokale bank.

Ook is het mogelijk om klanten via een QR-code direct een product te laten kopen. MyOrder wordt ondersteund door alle banken en alle mobiele telecomaanbieders. Kijk voor meer info op myorder.nl.

HOGE SCORE De Rabobank is als beste private bank van Nederland uitgeroepen door het onafhankelijk klantonderzoek Incompany 100, met hoge rapportcijfers voor ‘betrouwbaarheid’, ‘vakkennis’ en ‘communicatie’. Bij Private Banking maken we gebruik van de kennis en ervaring van Schretlen & Co/Rabo Vermogensmanagement, onderdeel van de Rabobank, die in dit onderzoek op een tweede plaats is geëindigd. Wilt u ervaren waarom de Rabobank tot beste private bank is gekozen? Neem dan contact op met uw Rabobank.

AFSCHEID COMMISSARIS

Spelenderwijs leren omgaan met geld

D

e KidsGeldWijs-app leert kinderen op een leuke manier wat de waarde is van geld en hoe je ermee omgaat. Je eigen geld beheren is niet alleen leuk, maar ook nuttig: het draagt bij aan financiële zelfredzaamheid op latere leeftijd. Immers, jong geleerd is oud gedaan.

De app gaat uit van een spelsituatie, waarbij kinderen van 6 tot 10 jaar de uitdaging aangaan om in een eigen kluisje geld te sparen voor een bepaald doel. Met de app kunnen zij ook geld uitgeven én verdienen. Ouders en grootouders kunnen bijvoorbeeld klusjes aandragen waarvoor het kind geld ontvangt, of wekelijks zakgeld instellen. Via het ouderprofiel kunnen ouders toezicht houden. De app KidsGeldWijs biedt zo ondersteuning bij de financiële opvoeding.

DE GRATIS DOWNLOAD VOOR DE IPAD EN ANDROID-TABLETS IS BESCHIKBAAR IN DE APP STORE: ZOEK OP ‘RABOBANK’ OF ‘KIDSGELDWIJS’.

12,5 en 25 jaar in dienst

JUBILARISSEN

D 3433

e afgelopen periode zijn er weer medewerkers van Rabobank Noordoost Friesland in het zonnetje gezet en gehuldigd in verband met hun 12,5 of 25 jarig jubileum bij de Rabobankorganisatie. Hans van Panhuis, Financial Controller en Paul van der Kloet, Financieel Adviseur, vierden beide hun 12,5 jarig jubileum. Sita Vlasma-Nutma, werkzaam op de afdeling Kredietrisicomanagement en Jantina Terpstra-Toren, Verkoop en Service Adviseur, traden in 1988 in dienst bij respectievelijk Rabobank De Terpen en Rabobank Noordoosthoek. Beide dames ontvingen een zilveren Rabobankspeld uit handen van directievoorzitter Durk Mous. Van links naar rechts: Hans van Panhuis, Sita Vlasma-Nutma, Paul van der Kloet en Jantina Terpstra-Toren.

Op de ledenbijeenkomst van 28 oktober is er afscheid genomen van Siem Jansen als voorzitter van de Raad van Commissarissen (RvC) van Rabobank Noordoost Friesland. Jansen heeft zich altijd met grote betrokkenheid voor de bank ingezet en heeft een grote kwalitatieve bijdrage geleverd aan het functioneren van de RvC, waarvan hij 12 jaar lid was. Het voorzitterschap is overgenomen door de heer Jaap Botma uit Morra.

MUSEUMDAG DRUK BEZOCHT De Friese Rabobanken hielden 26 oktober voor de derde keer de Rabobank Museumdag. Cultuur in zijn algemeenheid en musea in het bijzonder worden door de Rabobank al jaren ondersteund. Niet alleen landelijk, maar ook regionaal en lokaal. De deelnemende musea uit onze regio waren dit keer: museum De Terp, molen De Zwaluw, Molenmuseum Anjum, Oudheidskamer Dantumadeel en Natuurmuseum Bruinenberg.

MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN Wist u dat Rabobank Noordoost Friesland rente vergoedt op tegoeden die recreatieve verenigingen en stichtingen op hun Verenigingsrekening bij de bank aanhouden? De rente geldt voor saldi vanaf € 2.500. De rentevergoeding op de Verenigingsrekening is één van de initiatieven waarmee de bank zijn maatschappelijke betrokkenheid bij de regio wil tonen en het verenigingsleven een extra steuntje in de rug wil geven. 7

Provisieverbod Vóór 1 januari werd het advies van een financieel adviseur verwerkt in de prijs van het product, ook wel provisie genoemd. Sinds dit jaar geldt echter een provisieverbod en betaalt de klant een adviesvergoeding. De hoogte van de vergoeding wordt vooraf aangegeven. De Rabobank vindt dat een goede ontwikkeling.

8 NOORDOOST FRIESLAND

ADVIES

Een goed financieel advies is afgestemd op uw persoonlijke wensen en financiële situatie. Als u van tevoren zelf wat voorbereidend werk doet, kunt u meer uit het advies halen én kosten besparen. TEKST: CONCISO FOTO'S: ANJA BROUWER

Een goed advies hebt u zelf in de hand BEKIJK DE DEMO:

3433

RABO.NL/342RD

I

n roerige tijden kan een goed financieel advies overzicht en rust brengen. Bijvoorbeeld voor Ruud van Riessen uit Zwolle. Twee keer in korte tijd bezocht hij zijn hypotheekadviseur bij de Rabobank: eerst om de hypotheek over te sluiten en enkele maanden later vanwege zijn scheiding. Van Riessen is erg te spreken over het heldere advies dat hij kreeg. ‘De hypotheekadviseur presenteerde duidelijk de verschillende opties. Ze legde me zowel de gevolgen op korte als op lange termijn uit.’ Ook prettig: hij betaalde minder advieskosten, omdat hij zich van tevoren had voorbereid op de gesprekken via het Rabobank Hypotheekdossier.

BETALEN VOOR ADVIES Consumenten rekenen sinds 1 januari rechtstreeks af voor adviesgesprekken over complexe financiële producten, zoals hypotheken, levensverzekeringen of pensioenproducten. Financiële instellingen moeten vooraf aangeven wat de kosten

zijn en welke werkzaamheden daar tegenover staan. Voor hypotheekadvies betaalt u geen afsluitprovisie meer, maar advieskosten, ongeacht de hoogte van de hypotheeksom. Door op een slimme manier advies in te winnen, gaat de toegevoegde waarde van het advies omhoog en de kosten omlaag. Een mooi voorbeeld is het Rabobank Hypotheekdossier. U kunt via het dossier eenvoudig berekenen hoeveel u kunt lenen en wat u daarvoor per maand betaalt. Ook kunt u een afspraak maken met een van onze hypotheekadviseurs en de documenten die nodig zijn voor dit adviesgesprek online uploaden. Bereidt u het adviesgesprek op deze manier voor, dan bespaart u tot 450 euro op de advieskosten. ‘De adviseur is goed geïnformeerd. En in het onlinedossier worden al een paar vragen gesteld waar u zelf over na kunt denken. Zo haalt u meer uit het gesprek’, zegt Geert van der Linden, assortimentsmanager Wonen bij de Rabobank.

VIDEOCHAT De Rabobank denkt na over manieren om advies nog klantvriendelijker in te richten, vertelt Van der Linden. Denk bijvoorbeeld aan een videochat met een adviseur op een moment dat het u uitkomt. ‘Essentieel is dat klanten advies krijgen op de manier die bij hen past’, aldus Van der Linden. Van Riessen hecht zelf veel waarde aan persoonlijk contact. ‘Het onlinedossier werkte prettig, maar ik wil uiteindelijk wel iemand tegenover me hebben zitten die ik vragen kan stellen.’ 9

‘Vernieuwen en verbinden zijn de trefwoorden’

DE NIEUWE BANK

VERBINDEN EN VERNIEUWEN

Bankieren nieuwe stijl Om ook in de toekomst een solide en toonaangevende bank te blijven, ondergaat de Rabobank de komende tijd een ingrijpende metamorfose. TEKST: RABOBANK FOTO'S: MARTIJN DE KRUIJF

Nagel: ‘We gaan nog meer dan in het verleden een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische vraagstukken die in de lokale

3433

gemeenschappen spelen.’

E

én van de architecten van het verbouwplan – dat de werktitel Visie 2016 draagt – is Rien Nagel. Nagel stond lange tijd aan het hoofd van de lokale Rabobanken in de Achterhoek en Utrecht, was directeur Particulieren bij Rabobank Nederland en is sinds 17 oktober lid van de Raad van Bestuur. Onder zijn leiding werden de afgelopen maanden de contouren geschetst voor de lokale Rabobank van de toekomst. Nagel legt uit dat elk zichzelf respecterend instituut zo nu en dan eens voor de spiegel moet gaan staan en zichzelf de ‘waartoe-ben-ik-op-aarde-vraag’ moet stellen. ‘Die vraag is in deze tijd extra relevant, omdat er een grote vertrouwensbreuk is ontstaan tussen de banken en de samenleving; hun klanten. Lange tijd dachten wij als Rabobank dat we de ‘witte raaf’ waren die ongeschonden uit de crisis zou komen. Maar ook wij hebben steken laten vallen, daar ben ik heel eerlijk in. 11

Het wordt de hoogste tijd dat we deze episode afsluiten en onze energie weer richten op de klant, op de buitenwereld. De luiken van onze bank moeten weer wagenwijd open.’

HOE GAAT DE RABOBANK HET VERTROUWEN TERUGWINNEN? ‘De

‘Lange tijd dachten wij als Rabobank dat we de ‘witte raaf’ waren. Maar ook wij hebben steken laten vallen’

Rabobank is geen bank als andere banken. Wij zijn een solide coöperatie van lokale Rabobanken die samen bijna twee miljoen leden tellen. Dat zijn banken die in zekere zin dus eigendom zijn van de lokale gemeenschap. Daar maken we deel van uit en daar willen we ook in participeren. We gaan nog veel meer dan in het verleden een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische vraagstukken die er in de lokale gemeenschappen spelen. Maar wel met een zakelijke insteek, zodat gemeenschap en bank er de vruchten van plukken. Dat doen we door onze kennis beschikbaar te stellen, door onze netwerken aan te boren en soms ook door financieel bij te springen. Kortom, we gaan ons veel nadrukkelijker verbinden aan de lokale samenleving.’

KUNT U CONCRETE VOORBEELDEN NOEMEN? Op welke thema’s onze banken zich richten, zal verschillen van regio tot regio, van stad tot stad. In een studentenstad ligt het voor de hand dat het gaat over onderwerpen als kennis en innovatie, maar ook jongeren en cultuur. In meer landelijke gebieden kun je denken aan zorg en leefbaarheid. Andere aansprekende initiatieven vind ik de vele energiecoöperaties die er momenteel worden opgericht of de initiatieven van particulieren die met elkaar een eigen woningbouwplan willen realiseren. Die organiseren hun eigen bouwkundige en juridische deskundigheid en daar mogen wij als deskundige en betrokken financiële dienstverlener natuurlijk niet ontbreken.

VERBINDEN EN VERNIEUWEN IS HET MOTTO VAN DE VERANDERINGEN. WAAROM? ‘Met verbinden doelen we op de vertrouwensband met onze klanten en op het participeren in lokale netwerken. Het

Nagel: ‘Klanten willen hun bankzaken kunnen doen waar en wanneer het hen uitkomt. Vanuit die wens zijn we veel producten en diensten aan het virtualiseren.’ 12 NOORDOOST FRIESLAND

‘We willen ons nog nadrukkelijker verbinden aan de lokale samenleving. Met ons netwerk, onze kennis of financieel.’

KLAAR VOOR DE TOEKOMST De Rabobank wil ook in de toekomst een betrokken en toonaangevende dichtbijbank zijn voor haar klanten en leden. De bank doet dat door haar producten en diensten verregaand te virtualiseren en het persoonlijk advies te verbeteren. Vanuit haar coöperatieve missie wil de Rabobank een actieve bijdrage leveren aan het verbeteren van de leefbaarheid in haar werkgebieden.

vernieuwen gaat over de manier waarop we onze bancaire dienstverlening vormgeven. Klanten willen tegenwoordig hun bankzaken kunnen doen waar en wanneer het hen uitkomt. Vanuit die wens zijn we veel producten en diensten aan het virtualiseren. Tegelijkertijd zijn we hard bezig om onze producten eenvoudiger en transparanter te maken. Producten die de klant begrijpt en die doen wat ze beogen te doen.’

3433

VERDWIJNT DE RABOBANK HIERDOOR UIT HET NEDERLANDSE STRAATBEELD? ‘Steeds meer klanten doen hun bankzaken 24/7 vanaf hun pc, mobiel of tablet. De fysieke aanwezigheid van de Rabobank zal hierdoor fors teruglopen, maar absoluut niet verdwijnen. We gaan wel terug naar honderd lokale banken, met aanzienlijk minder kantoren, met minder geldautomaten en ook met minder medewerkers. Die beweging wordt ingezet door de veranderende behoeftes van de klant, maar kent ontegenzeglijk ook een kosten-

kant. Door verregaand te automatiseren en te virtualiseren slaan we een dubbelslag. We verbeteren onze dienstverlening en doen dat tegen substantieel minder kosten. Dat laatste is niet onbelangrijk, want we willen ook in de toekomst een solide en gezonde onderneming zijn.’

GAAT DAT NIET TEN KOSTE VAN DE AANDACHT VOOR KLANTEN? ‘Integendeel. Onze medewerkers zijn nu nog veel te veel bezig met wat ik noem de achterkant van ons bedrijf. Straks werken er bij een lokale bank nog gemiddeld tweehonderd medewerkers, die allemaal staan opgesteld voor de klant. Dat zijn zakelijke klanten en particuliere klanten die deskundig advies willen bij belangrijke life events als het kopen van een huis, een verbouwing of hun pensioenvoorziening. Door onze bedrijfsprocessen verder te automatiseren en te centraliseren spelen we de medewerkers dus vrij voor waar het allemaal om draait: het helpen en adviseren van onze klanten.’ 13

CYBERCRIMINALITEIT

VIJF ZAKEN OM ALERT OP TE ZIJN

Geef digitale dieven geen kans Burgers zijn bijna even vaak slachtoffer van hacken als van diefstal. Met alertheid en voldoende veiligheidsmaatregelen kunt u veel narigheid voorkomen. TEKST: ARJAN VAN BIJNEN FOTO'S: STUDIO PING

P

hishing, malware, hacking: het zijn slechts enkele voorbeelden van manieren waarop criminelen toegang proberen te krijgen tot uw geld en gegevens. We zetten de vijf meest voorkomende vormen van cyberdiefstal op een rij.

1. MALWARE Malware is kwaadaardige software die niet door de virusscanner wordt herkend. Deze verzamelt ongemerkt privégegevens, die kunnen worden gebruikt voor allerlei doeleinden: spionage, fraude, afpersing, enzovoort. Wim Hafkamp, chief information security officer Rabobank Group: ‘Wees voorzichtig met het bezoeken van onbekende websites. Zo verklein je de kans op infecties. Het is echter geen garantie, want malware wordt ook wel eens via bekende sites verspreid.’ Sandro Etalle, hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven, waarschuwt voor de opkomst van “social media malware”. ‘Mensen hebben de neiging een link eerder te vertrouwen als het 14 NOORDOOST FRIESLAND

lijkt of een bekende uit hun netwerk die heeft geplaatst.’

2. PHISHING Via e-mails (zogenaamd afkomstig van de bank) of telefoon wordt u gevraagd om uw (inlog)gegevens. Hafkamp: ‘Criminelen worden hierin steeds sluwer. Zo vissen ze tegenwoordig vaak naar de eenmalige signeercodes via slinkse “social engineering”trucs, waarbij ze het slachtoffer in feite zelf een transactie laten goedkeuren onder het mom van een controle. Geef dus nooit codes aan derden.’ 3. CYBERAANVALLEN Cyberaanvallen zijn vrijwel nooit gericht op personen, maar op organisaties. Bekende voorbeelden zijn de aanvallen van de anarchistische hackersbeweging Anonymous. Het doel van dit soort aanvallen is om een computer, netwerk of dienst onbruikbaar te maken. Vaak wordt de infrastructuur van het aangevallen systeem gebruikt om een mailbom te versturen. Als gebruiker

Criminelen vinden steeds brutalere manieren om toegang te krijgen tot uw gegevens.

EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID

merkt u dat bijvoorbeeld een site niet meer werkt of extreem traag is. Ook kunt u ineens phishingmails ontvangen vanuit de getroffen netwerken.

3433

4. IDENTITEITSDIEFSTAL Het is voor geoefende hackers niet moeilijk om socialmedia-accounts te hacken. Maar ook klassieke identiteitsdiefstal is makkelijker geworden. Etalle: ‘Veel mensen hebben een kopie van hun paspoort opgeslagen op hun computer of online. Als criminelen die kopie in handen krijgen, kunnen ze een deel van je identiteit overnemen.’ Het Centraal Meld- en informatiepunt Identiteitsfraude en -fouten (CMI) adviseert om op de kopie van uw identiteitsbewijs groot te schrijven dat het een kopie is, voor wie deze bedoeld is en op welke datum de kopie is gemaakt. Ook het doorstrepen van het burgerservicenummer, dat tweemaal op het identiteitsbewijs staat vermeld, is aan te bevelen.

Door verschillende ingewikkelde wachtwoorden te gebruiken, verkleint u het risico op een complete kaping van uw online-identiteit.

5. LEKKEN ‘Bedrijven hebben meer maatregelen tegen cybercriminaliteit dan burgers, maar iedere werknemer is een potentiële ingang’, waarschuwt Etalle. De trend om de eigen smartphone of tablet mee naar het werk te nemen, vormt een aanvullend risico. ‘Een systeembeheerder kan de herkomst van malware niet traceren wanneer die van een apparaat komt dat hij niet beheert.’ Volgens Hafkamp zit het gevaar meer in het lekken van informatie die op de apparaten wordt geraadpleegd en opgeslagen. Hier bewust mee omgaan is, naast het versleutelen van het apparaat en maatregelen door de werkgever, essentieel om bedrijfsgeheimen geheim te houden.

Wie slachtoffer is geworden van cyberdiefstal, kan niet vanzelfsprekend rekenen op een vergoeding van de bank voor de geleden schade. Dat hangt van de situatie af. U bent zelf verantwoordelijk voor bescherming van uw gegevens, bijvoorbeeld via regelmatige saldocontroles, het up-todate houden van software en verantwoord internetten. Wanneer u vrijwillig codes hebt afgegeven aan derden (phishing), valt de schade buiten het vergoedingsbeleid.

VEILIGBANKIEREN.NL

15

FRIESLAND BANK

KLANTEN STAP VOOR STAP OVER TEKST: RABOBANK FOTO: VANVANBEEK.NL

E

r is op dit moment een enorme operatie gaande. Na een grondige voorbereiding gaan er nu elke week duizenden Friesland Bank klanten over naar de Rabobank. Voor de jaarwisseling moet de overgang grotendeels rond zijn en kunnen Friesland Bank klanten hun bankactiviteiten voortzetten bij de Rabobank. Een kleine groep klanten zal uiterlijk 1 april volgend jaar Rabobank klant zijn. Vooral de Friese Rabobanken merken veel van de transitie. De Rabobank in Leeuwarden krijgt er 45.000 klanten bij en groeit daardoor behoorlijk in omvang. Ook de Rabobanken in Sneek en Heerenveen groeien fors, met een kwart. Bijna tweederde van het klantenbestand van Friesland Bank komt uit Friesland. De overgang heeft dan ook een enorme impact bij de Friese Rabobanken. Een groot deel van de medewerkers van Friesland Bank gaan met hun klanten mee naar een lokale Rabobank. Het merk Friesland Bank 16 NOORDOOST FRIESLAND

blijft bestaan totdat alle klanten over zijn. Er is een vaste kern van medewerkers waar klanten nog tot het einde van de migratie terecht kunnen. Klanten krijgen een nieuw rekeningnummer, maar ook na de overgang blijven zij verbonden aan het oude rekeningnummer. Dat duurt nog dertien maanden. Wie daar nog geld op stort, ontvangt het automatisch op zijn of haar nieuwe bankrekening bij de Rabobank. De Rabobank doet er alles aan om Friesland Bank klanten 'zacht' te laten landen. Deels doordat klanten soms hun eigen adviseur houden, maar ook door klanten een goed vergelijkbaar product aan te bieden. In principe mag de Friesland Bank klant er niet op achteruit gaan en deze moet zo weinig mogelijk hinder ondervinden van de overgang. Bij zo'n enorme operatie is uiteraard geen garantie op 100% foutloze prestaties, maar aan de inzet en de grondige voorbereiding zal het in elk geval niet liggen.

SAMEN VERDER Sinds 1 april 2012 is Friesland Bank onderdeel van de Rabobank Groep. Als gevolg hiervan gaat Friesland Bank vrijwel geheel op in Rabobank. Dit betekent dat de producten en diensten van klanten van Friesland Bank naar aangesloten Rabobanken of andere onderdelen van de Rabobank Groep overgaan. Vanwege de coöperatieve grondslag hebben beide banken een sterke verwantschap. Samen staan we sterker. Dat is het idee van de coöperatie, en dat geldt ook voor het samengaan van Rabobank en Friesland Bank: samen zijn we één bank.

FEITEN

De dure decembermaand is bij uitstek het moment om eens stil te staan bij onnodige uitgaven in uw huishouden. Met wat kleine inspanningen houdt u dat geld volgend jaar gewoon in uw zak.

3433

TEKST: JASPERIEN VAN WEERDT (BRON: NIBUD EN MILIEU CENTRAAL)

EEN GEMIDDELD HUISHOUDEN BETAALT JAARLIJKS RUIM 100 EURO AAN STAND-BY GEBRUIK. SCHAKEL APPARATEN DAAROM NA GEBRUIK UIT. /// SCHRAP DUBBELE EN ONNODIGE VERZEKERINGEN EN VERGELIJK ELK JAAR DE PREMIES. /// MET TOCHTSTRIPS EN RADIATORFOLIE BESPAART U FLINK OP DE ENERGIENOTA. /// KERSTBOOM KOPEN? OP DE LANGE TERMIJN IS EEN KUNSTBOOM VOORDELIGER. /// KOOP CADEAUS NIET OP HET LAATSTE MOMENT, MAAR SPEUR HET HELE JAAR NAAR AANBIEDINGEN. 17

WONINGMARKT

De grootste malaise op de huizenmarkt lijkt achter de rug. Zeker voor starters is het nu een goed moment om te kopen. Is een traditionele hypotheek niet haalbaar, dan zijn er aantrekkelijke alternatieven. Ook voor doorstromers. TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO'S: HOLLANDSE HOOGTE

NIEUWE VORMEN VAN FINANCIERING

Huizenmarkt breekt met tradities HTTP://RABO.NL/28CS5

E

xperts verwachten dat de bodem is bereikt op de Nederlandse huizenmarkt. De prijsdalingen vlakken af, de markt lijkt zich langzaamaan te stabiliseren. Voor de zesde keer op rij steeg in juli het consumentenvertrouwen in de woningmarkt, zo blijkt uit de marktindicator van Vereniging Eigen Huis (VEH). Over een paar jaar kan een woningtekort de prijzen zelfs weer een zetje geven, voorspelde oud-bestuursvoorzitter Piet Moerland van de Rabobank eerder dit jaar. Voor starters een mooi moment om hun slag te slaan. Door de forse prijsdalingen zijn huizen stukken goedkoper geworden, terwijl de hypotheekrente historisch laag is.

LIEVER WACHTEN Starters willen wel, maar hun wensen zitten soms in de weg. Liefst stoten zij meteen door naar een groter huis, merkt Theo Harms, hoofd Productmanagement Wonen bij Rabobank Nederland. ‘Wat wij horen is dat veel starters huiverig zijn voor de aan18 NOORDOOST FRIESLAND

koop van een appartement. Zij vrezen dat de verkoop problemen oplevert op het moment dat er kinderen komen en zij verder willen. Dan wachten ze liever even tot ze zich een groter huis kunnen veroorloven.’ Tijdelijk huren zou in deze situatie een goede oplossing zijn, ware het niet dat er in de private sector veel te weinig aanbod van huurwoningen is. ‘Feitelijk zijn hoger opgeleide starters daarom veelal aangewezen op de koopsector’, aldus Hans Stegeman, hoofd Nationaal Onderzoek van de Rabobank. Hij pleit voor minder overheidsregulering en een grotere keuze op de huurmarkt. ‘Vergeet niet dat door de toegenomen flexibiliteit op de arbeidsmarkt ook de behoefte toeneemt aan flexibiliteit op de woningmarkt. Een eigen woning is in de toekomst minder een investeringsgoed en meer een duurzaam consumptiegoed.’

BEROEP OP FAMILIE Is huren noch wachten een optie, en krijgt de ambitieuze starter een traditionele hypotheek niet helemaal

Uit eigen zak

3433

Na 2018 moeten huizenkopers 20 procent van de koopsom uit eigen zak betalen. Dat is de inzet van minister Dijsselbloem (Financiën), in navolging van een advies van de commissie Wijffels. Eén voordeel: hoe lager de financiering ten opzichte van de woningwaarde, hoe lager de hypotheekrente. Bij de Rabobank kan die korting oplopen tot 0,3 procent.

19

DE STARTER PROFITEERT Voor starters is een eigen huis beter betaalbaar geworden. Sinds de crisis zijn huizen (inclusief inflatie) 30 procent goedkoper geworden, aldus de Rabobank. Wel kunnen nieuwkomers tot 9 procent minder lenen, omdat zij voortaan annuïtair moeten aflossen. Daar komt bij dat het maximale hypotheekbedrag ongeveer 4 procent is teruggevallen, doordat de koopkracht is gedaald. Maar dan resteert nog altijd een mooie meevaller.

rond, dan zijn er diverse alternatieven. Daarbij moet de starter wel de familie kunnen inschakelen. Een schenking is de eenvoudigste optie: ouders mogen hun kinderen tot veertig jaar eenmalig ruim 50.000 euro onbelast schenken voor, onder meer, de aankoop van een huis. Het kabinet heeft deze schenkingsvrijstelling per 1 oktober tijdelijk verruimd tot 100.000 euro. Deze verruiming geldt tot 1 januari 2015 en kent geen leeftijdsgrens. Verder kunnen ouders mede-eigenaar worden van het huis of het zelf kopen en vervolgens verhuren aan hun kind, met als nadeel dat zij de hypotheekrente niet kunnen aftrekken. Een andere mogelijkheid is dat ouders hun kind het benodigde bedrag lenen. De Vereniging Eigen Huis noemt daarbij als aantrekkelijke optie het ‘kasrondje’: de rente die het kind aan de ouders betaalt, wordt gecompenseerd door een jaarlijkse schenking. ‘Zo profiteert uw kind van zowel de fiscale aftrekbaarheid van de rente als van de vrijgestelde schenking’, aldus de VEH.

GENERATIEHYPOTHEEK De Rabobank biedt nog een andere oplossing: de Generatiehypotheek. Daarbij zijn ouders mede-debiteur van de hypotheeklening. Mocht het kind niet aan de rentebetaling kunnen voldoen, dan moeten de ouders bijspringen. ‘Een aardige oplossing voor starters die zich het huis dat zij willen nu nog niet helemaal kunnen veroorloven, maar in de toekomst waarschijnlijk wel’,

‘In de toekomst is een eigen woning minder een investeringsgoed en meer een duurzaam consumptiegoed’

20 NOORDOOST FRIESLAND

Na 2018 moeten huizenkopers 20 procent van de koopsom uit eigen zak betalen.

vindt productmanager Harms. ‘Op dat moment kunnen de ouders worden ontslagen van hun aansprakelijkheid.’ Het zijn overigens niet zozeer de starters die het laten afweten in de huidige markt, als wel de huizenbezitters die niet doorstromen. Zij vinden het moeilijk om te accepteren dat hun huis in waarde is gedaald én een restschuld houdt hen in veel gevallen tegen. Om dat laatste probleem het hoofd te bieden, ontwikkelt de Rabobank momenteel een nieuw soort financieringsvorm, waarmee de restschuld gefinancierd kan worden. ‘Zo willen wij de doorstroom op de woningmarkt een zetje geven’, aldus Harms.

SAMEN KOSTEN DELEN Een interessante manier om kosten te drukken bij een nieuwbouwwoning is een ‘collectief particulier opdrachtgeverschap’ (CPO). Hierbij ontwikkelt een groep particulieren onder professionele begeleiding een eigen woningbouwproject, vaak op initiatief van de gemeente. Samen hebben de deelnemers een optie op een bouwkavel. Ook het ontwerpen en bouwen gebeurt in samenspraak. Binnen het CPO-project is er veel vrijheid in het ontwerp van de woning. Natuurlijk komen er experts aan te pas, zoals een architect, een aannemer en adviseurs. De kosten hiervoor wil de Rabobank vaak samen met de gemeente voorfinancieren. De totale kostprijs per woning zal doorgaans onder de marktwaarde liggen omdat er geen projectontwikkelaar bij betrokken is. CPO is een interessante mogelijkheid, vindt Harms. ‘Je houdt zelf de regie en de kosten zijn lager.’

COÖPERATIEF DIVIDEND

VAKWERK

VAKWERK

TEKST: VAKWERK DOKKUM FOTO: VAKWERK DOKKUM

V

3433

AKwerk Dokkum is een initiatief van binnenstadbewoonsters Rixte Kuipers en Janne Hamstra. De gedachte om leegstaande panden tijdelijk, voor een periode van twee maanden, te vullen met ambachtelijke en kunstzinnige mensen uit de regio ontstond aan de koffietafel. Na informatieve gesprekken met makelaars, verzekeraar, gemeente en Binnenstadsmanagement ging VAKwerk op 8 juni 2013 van start aan de Nauwstraat met de eerste groep van zes deelnemers. Er blijkt veel talent en ambitie aanwezig te zijn in Noordoost Friesland: vaak al jaren werkzaam in een eigen atelier maar, afgezien van een website, niet zichtbaar. VAKwerk Dokkum biedt een podium vol mogelijkheden. Het blijkt te werken, enthousiaste VAKwerkers met kennis en ervaring, jong of iets ouder, krijgen op deze manier aandacht, kunnen verkopen en krijgen opdrachten. Mogelijk dat er VAKwerkers zijn die zich als starter in Dokkum zullen gaan vestigen. Prima voor de levendigheid en diversiteit van de binnenstad en

tevens een blijvende economische versterking van onze regio. De tweede groep VAKwerkers zat in de Nauwstraat en Vleesmarkt en vanaf 2 oktober is de derde groep gestart in twee panden in de Nauwstraat. Voor de periode december/januari staan er al weer zeven nieuwe deelnemers op papier. Ook daarvoor gaat VAKwerk een goede plek zoeken, wat mogelijk wordt gemaakt door medewerking van pandeigenaren. VAKwerk heeft geen inkomsten en heeft geen commercieel belang. Promotie is en blijft de grootste kostenpost. Met een eenmalige ondersteuning vanuit het fonds Coöperatief dividend van Rabobank Noordoost Friesland zijn de initiatiefnemers enorm geholpen. Op haar eigen manier levert VAKwerk Dokkum voor een middellange periode een bijdrage aan de inhoud en uitstraling van de prachtige binnenstad van Dokkum.

VAKwerk Dokkum ‘bemiddelt’ al een aantal maanden tussen pandeigenaren en VAKwerkers. Voorwaarde voor deelname is dat de VAKwerker zelf aanwezig is tijdens de openingsuren. Zo kunnen de VAKwerkers tijdens het werken vertellen over materiaal, techniek en werkwijze. VAKwerk is open op woensdag van 13.00 tot 17.00 uur, vrijdag van 14.00 tot 20.00 uur en zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur.

21

‘Op eigen kracht verder kunnen, dat is het doel’

ONTWIKKELINGSHULP

RABOBANK FOUNDATION:

Dit is geen liefdadigheid

In alle discussies over ontwikkelingshulp houdt Rabobank Foundation al veertig jaar vast aan haar missie: kansarme mensen perspectief bieden op een zelfstandig bestaan. TEKST: ELSE DE JONGE FOTO'S: ANJA BROUWER / TJEERD FONK

Rabobank Foundation biedt geen onvoorwaardelijke hulp, maar helpt mensen

3433

zelfredzaam te worden.

W

anneer is ontwikkelingshulp echt effectief? Aan welke voorwaarden moet het dan voldoen? Die vraag roept veel discussie op. In de afgelopen jaren verschenen er diverse kritische boeken over het thema. Zo publiceerde William Easterly in 2006 het spraakmakende The White Man’s Burden. Waarom heeft ontwikkelingshulp meer kwaad dan goed gedaan? De ontwikkelingseconoom hekelt daarin de koloniale mentaliteit die schuil lijkt te gaan achter veel ontwikkelingshulp. Dambisa Moyo, een Zambiaanse econome, verraste in 2009 met Dead Aid. Haar stelling: de massale financiële hulp aan Afrika leidt tot (meer) corruptie, apathie en afhankelijkheid. Lilianne Ploumen, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, streeft ernaar hulp zodanig met handel te combineren dat niet alleen de hulpontvangers, maar ook de econo-

mische belangen van Nederland ermee gediend zijn. Haar beleid krijgt bijval én felle kritiek.

GEEN ONVOORWAARDELIJKE HULP De in 1973 opgerichte Rabobank Foundation biedt kansarme groepen mensen perspectief op een beter bestaan, met inzet van donaties, leningen, kennis en kunde. In 24 landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika steunt Rabobank Foundation kleine coöperaties van boeren en spaar- en kredietcoöperaties. Wat is de visie van Rabobank Foundation op ontwikkelingshulp? ‘Wij spreken niet graag van “hulp”’, zegt Pierre van Hedel, directeur van Rabobank Foundation. ‘De term geeft een verkeerd signaal af. Met hulp zonder voorwaarden creëer je een afhankelijkheidsrelatie. Wij richten ons juist op zelfredzaamheid.’ Albert Boogaard, regiomanager Afrika en Latijns-Amerika, vult aan: ‘We steunen mensen bij het verbeteren van hun sociaaleconomische positie. Maar we doen dat op 23

‘Feitelijk praktiseren wij ontwikkelingshulp nieuwe stijl, maar dan al veertig jaar’

voorwaarde dat er eigen initiatief is en eigen inleg, in de vorm van geld of arbeid. Leningen verstrekken we onder zakelijke, bancaire voorwaarden. Als je van meet af aan een beroep doet op het eigen vermogen van mensen, is de kans het grootst dat ze zich na verloop van tijd op eigen kracht kunnen redden.’ Van Hedel verwijst naar de geschiedenis van de Rabobank. ‘De eerste coöperatieve bank is eind negentiende eeuw ontstaan vanuit het idee dat niet liefdadigheid, maar zelfredzaamheid tot duurzame verbetering leidt. Dat is ook ons uitgangspunt. Feitelijk praktiseren wij ontwikkelingshulp nieuwe stijl, maar we doen dat inmiddels al veertig jaar en met een geschiedenis achter ons van ruim een eeuw.’

OPWAARTSE LIJN Een voorbeeld uit de ruim tweehonderd buitenlandse projecten waar Rabobank Foundation bij betrokken is, is dat uit de Indiase staat Andhra Pradesh. Daar steunt de foundation een coöperatie van circa duizend melkveehoudsters die zich een inkomen verwerven met de productie en verkoop van melk. ‘Voorheen waren de boerinnen afhankelijk van lokale handelaren en geldschieters. Door een coöperatie op te richten, hebben zij hun productie verhoogd en kregen de leden een betere prijs voor hun melk’, vertelt Van Hedel. Om deze groei verder te bevorderen, verstrekte Rabobank Foundation een lening, waarmee de coöperatie microkredieten ter beschikking kan stellen aan de boerinnen. Hiermee kunnen ze extra koeien kopen. ‘Met dergelijke steun helpen we de boerinnen om hun coöperatie te versterken en hun inkomenspositie te verbeteren. Zo zet je een opwaartse lijn in gang. Die is succesvol doordat de vrouwen zélf hun verantwoordelijkheid nemen.’ KRITISCHE KEUZES De visie van Rabobank Foundation op ontwikkelingshulp is al veertig jaar onveranderd. Wel zijn accenten in de aanpak gewijzigd. ‘Vroeger doneerden we vaker geld. Nu verstrekken we vooral leningen’, vertelt Van Hedel. ‘Een gedoneerde truck is na

Met microkredieten zet je een opwaartse lijn in gang. 24 NOORDOOST FRIESLAND

‘De achterliggende gedachte is steeds dat iedereen volwaardig moet kunnen meedoen in de maatschappij’.

ADOPTEREN

drie jaar kapot. Een truck die gefinancierd is met een lening gaat twintig jaar mee’, zegt Boogaard. ‘We zijn ook veel kritischer geworden in de keuze van onze projecten’, vertelt Van Hedel. ‘Zo zijn gezondheidszorg en huisvesting belangrijke thema’s, maar die vallen niet binnen ons aandachtsgebied. Wij hebben verstand van boeren, coöperaties en van geld. Deze expertise zetten we in ons buitenlandbeleid in. En daar blijven we de komende veertig jaar mee doorgaan.’

3433

VOLWAARDIG MEEDOEN In Nederland steunt Rabobank Foundation landelijke projecten die erop gericht zijn kansarme mensen sociaal-economisch verder te helpen. ‘We richten ons daarbij op arbeidsparticipatie, (financiële) educatie en sociale participatie’, vertelt Roelie van Stempvoort, programmamanager Nederland. ‘Onze doelgroep bestaat uit mensen met een fysieke, verstandelijke of psychische beperking en kinderen en jongeren die een pro-

blematische achtergrond hebben of opgroeien in armoede.’ Rabobank Foundation bereikt die doelgroep via landelijk georiënteerde, maatschappelijke organisaties. Zij kunnen rekenen op financiële steun, maar ook op inzet van het Rabobank-netwerk. ‘We zijn bijvoorbeeld al een aantal jaren verbonden aan stichting Emma at Work’, vertelt Van Stempvoort. ‘Dat is een nonprofituitzendbureau dat jongeren met een fysieke beperking helpt een baan te vinden. Met het Nibud en Humanitas gaan we vrijwilligers opleiden om mensen met geldzorgen te helpen hun financiële administratie weer op orde te krijgen. Ook Special Olympics Nederland krijgt steun van ons. Die organisatie maakt het mogelijk dat mensen met een verstandelijke beperking op niveau aan sport kunnen doen.’ Het zijn maar een paar voorbeelden. Van Stempvoort: ‘De achterliggende gedachte is steeds dat iedereen volwaardig moet kunnen meedoen in de maatschappij. Sociale en economische zelfredzaamheid staan daarbij centraal.’

Lokale banken kunnen zich, met geld, kennisoverdracht en persoonlijk contact, aansluiten bij door Rabobank Foundation ondersteunde projecten in binnen- en buitenland. Door een adoptieproject te selecteren kiezen banken zelf een bestemming voor hun jaarlijkse donatie aan Rabobank Foundation. Vaak hebben de voorkeursprojecten een verband met het werkgebied van de bank. Zo adopteerde Rabobank Barneveld een project met kippenboeren in India.

WWW.RABOBANK FOUNDATION.NL

25

INTERVIEW

RINUS MINDERHOUD

'De draad weer snel oppakken' ‘Mijn taak? De eendracht bewaren en de daadkracht vergroten. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers.’ Dat zegt Rinus Minderhoud (67) de nieuwe topman van de Rabobank. TEKST: PETER SLUIS FOTO'S: IRENE VIJFVINKEL

H

OE KIJKT U AAN TEGEN DE RECENTE GEBEURTENISSEN?

‘Het is schokkend wat er is gebeurd. En dan doel ik natuurlijk allereerst op het ontoelaatbare gedrag van een kleine groep medewerkers. Maar ik doel ook op het feit dat dit zo lang onopgemerkt is gebleven en dat het te lang heeft geduurd voordat de genomen maatregelen allemaal werden geëffectueerd. Dit had niet mogen gebeuren. Bij geen enkele bank, maar zeker niet bij de Rabobank. Wij zijn een bank die sterk geworteld is in de samenleving. Die als belangrijkste opdracht heeft de financiële ambities van haar klanten mogelijk te maken.’

MAAR? ‘Maar dat laat onverlet dat wij hier bankbreed onze lessen uit moeten trekken. Want nogmaals, dit mag en zal nooit meer gebeuren. Integriteit is een van onze kernwaarden die we niet alleen in woord moeten belijden, maar vooral moeten laten zien 26 NOORDOOST FRIESLAND

in ons dagelijks werk. Wij hebben inmiddels een groot pakket van maatregelen genomen om dit beter te borgen binnen de organisatie. Die maatregelen gaan natuurlijk over aspecten als het toezicht en controle, maar betreffen ook gedrag- en cultuurprogramma’s.’

WAT IS UW BETROKKENHEID MET DE BANK? ‘Ik ben al meer dan 11 jaar nauw betrokken bij de bank vanuit mijn functie als lid van de Raad van Commissarissen. De Rabobank heeft een indrukwekkende geschiedenis van 115 jaar. In die jaren is de bank uitgegroeid tot een van de meeste solide en betrouwbare banken ter wereld. Een bank ook met een koersvaste strategie die haar heeft gebracht tot een van de belangrijkste banken van Nederland én tot een mondiale food- en agribank, die haar functie van financier van de keten koppelt aan de maatschappelijke opdracht om in 2050 de monden te kunnen voeden van 9 miljard wereldburgers.’

‘Integriteit is een van onze kernwaarden en we moeten er alles aan doen om dat niet alleen in woord te belijden, maar ook en vooral te laten zien in ons dagelijks werk.’

LIBOR

3433

EEN KOERSVASTE STRATEGIE, MAAR OOK EEN BANK DIE VOLOP IN BEWEGING IS? ‘We leven vandaag de dag in een online samenleving. Klanten, zowel de particulier als de ondernemer, doen hun bankzaken bij voorkeur vanaf hun mobiel, tablet of computer. Die komen niet meer bij ons op kantoor. Op die ontwikkeling, en natuurlijk ook met het oog op kostenefficiency, sluiten wij aan door onze dienstverlening verregaand te virtualiseren. We geven vol gas op onze 24/7 online dienstverlening en dat betekent tegelijkertijd sluiting van kantoren en inkrimping van het aantal. Overigens hecht ik er aan te zeggen dat het aantal klantadviseurs eerder stijgt dan daalt. Wij spelen onze adviseurs die klantcontact hebben juist vrij door de achterkant van het bedrijf te automatiseren en standaardiseren. Verder zijn we volop bezig om de dialoog en de betrokkenheid met onze bijna twee miljoen leden te moderniseren. Dit doen

we door ons te committeren aan belangrijke lokale maatschappelijke thema’s op het gebied van wonen, zorg en onderwijs.’

HOE ZIET U UW EIGEN ROL? ‘Ik zie het als een van mijn belangrijkste taken om ervoor te zorgen dat de rust en de trots binnen de Rabobankorganisatie terugkeren. We moeten de draad weer snel oppakken om snel onze aandacht en daadkracht weer te kunnen richten op de klant, ons enige bestaansrecht. Ik heb er het volste vertrouwen in dat ons dat gaat lukken. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers. Dat verdient de Rabobank.’

Rinus Minderhoud (67) volgde eind oktober Piet Moerland op als bestuursvoorzitter van de Rabobank. Moerland besloot te vertrekken als gevolg van de Libor-kwestie. Hoewel het bestuur van de bank niet op de hoogte was van het ontoelaatbare gedrag van een groep medewerkers nam hij als eindverantwoordelijke de beslissing om op te stappen. In verband met deze kwestie kwam de Rabobank een schikking overeen met nationale en internationale toezichthouders en autoriteiten van 774 miljoen euro.

WWW.RABOBANK.COM

UW BENOEMING IS TIJDELIJK. HOE LANG BLIJFT U DIT WERK DOEN? ‘Net zo lang als deze mooie en belangrijke organisatie me nodig heeft.’

27

REGIO

Seewing De visserijsector in Nederland maakt innovatieve en duurzame slagen. In dit artikel aandacht voor een innovatie, bedacht in Oosternijkerk! 3433

TEKST: VISSERIJBEDRIJF J. SEEPMA OL5 / RABOBANK NOORDOOST FRIESLAND FOTO'S: ANJA BROUWER

28 NOORDOOST FRIESLAND

Johan Seepma (45) uit Oosternijkerk is sinds 1988 zelfstandig visserijondernemer. Samen met zijn zes jaar jongere broer Douwe Edwin Seepma bemant hij de garnalenkotter OL5.

I

nnovatie gebeurt veelal onder druk van marktomstandigheden of om het verdienmodel te verbeteren. Onder druk worden de zaken immers wat vloeibaarder. In de visserij is de hoge olieprijs de katalysator voor innovatie. Aan het woord is Johan Seepma, zelfstandig visserijondernemer uit Oosternijkerk, die samen met zijn broer een vistuig ontwikkelde.

3433

‘Halverwege 2009 kreeg ik een tip van Rob Janssens van het subsidiebureau Inno Partner dat het Small Business Innovation Research Programma (SBIR) van het toenmalig ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), een oproep had gedaan om een goed idee in te sturen dat betrekking had op de biodiversiteit. Wij liepen al een paar jaar rond met het idee om een ander soort vistuig te ontwikkelen wat veel brandstof bespaart en minder bodemberoering geeft. We hebben samen met Rob Janssens een plan gemaakt en ingestuurd. Er waren 120 inzendingen en na een aantal voorrondes kregen we uiteindelijk van het ministerie van LNV de opdracht ons innovatieve vistuig te ontwikkelen. Minister Gerda Verburg heeft ons de opdracht persoonlijk uitgereikt. We kregen hier twee jaar de tijd voor en hebben die tijd goed gebruikt. Na eindeloos testen hebben we uiteindelijk de Seewing ontwikkeld. Omdat ik veel Formule 1 races volgde, had ik altijd al het idee om iets met de vorm van de achtervleugel van deze auto te doen. We hebben de vleugel acht meter lang gemaakt en 40 centimeter breed. Deze vleugel creëert een enorm stuk downforce (neerwaartse kracht) naar de bodem toe, waardoor we nu een veel lichter vistuig hebben dat veel brandstof bespaart in vergelijking tot een traditioneel vistuig. Het gewicht van het vistuig is verminderd van 1.300 naar 600 kilogram, dus

met ruim 50%. Ook hebben we er twee wielen onder gemaakt in plaats van de traditionele sleeën. Dit samen geeft een spectaculaire brandstofbesparing van 20% voor kleine schepen tot 35% voor de grotere schepen. Sommige Seewinggebruikers besparen tot wel € 1.500 brandstof per week, bij een gelijkblijvende vangst. Als je dat vermenigvuldigt met 40 visweken is dit een mooi bedrag. Daarnaast vergt de Seewing veel minder onderhoud dan een traditioneel vistuig, wat ook weer een besparing geeft. De aanschaf van de Seewing is even duur als een conventioneel vistuig. Het ministerie van Economische Zaken erkent de Seewing en verleent er subsidie op. We hebben de Visserij Coöperatie Urk (VCU) als

SEEWING ‘De Seewing creëert een enorm stuk downforce naar de bodem toe, waardoor we nu een veel lichter vistuig hebben. Het gewicht is ruim 50% verminderd. Ook hebben we er wielen onder gemaakt in plaats van traditionele sleeën. Dit samen geeft een brandstofbesparing van 20% voor kleine schepen tot 35% voor de grotere schepen’.

Sommige Seewing gebruikers besparen tot wel € 1.500 brandstof per week, bij een gelijkblijvende vangst.

29

Innovatie is een must. Het is de motor achter succesvolle organisaties en een groeiende economie.

sterke partner gevonden. Zij bouwen de Seewing en zij zijn ook octrooigemachtigde. Met hen heb ik een knowhow-overeenkomst. De eerste drie letters van onze achternaam ‘See’ hebben we verbonden aan de Seewing.

‘Ik had altijd al het idee om iets met de vorm van de achtervleugel van een Formule 1 raceauto te doen’.

30 NOORDOOST FRIESLAND

Er is veel belangstelling. Inmiddels zijn er van klein tot heel groot 20 visserschepen, verspreid over Nederland, Duitsland en één in Denemarken, die tot groot genoegen vissen met de Seewing. Er zijn ongeveer 480 garnalenschepen, dus we kunnen nog wel even vooruit. De Seewing is dit najaar gepromoot op een visserijbeurs in Alborg, Denemarken en er is belangstelling vanuit China waar men een set wil uitproberen. Daarnaast zijn we samen met Gaastmeerdesign, VCU en het Maritieme Research Institute Netherlands (MARIN) uit Wageningen bezig met het ontwikkelen van een nieuwe energiezuinige garnalenkotter. Volgens berekeningen realiseert deze kotter een besparing van 44%. Als we financiers kunnen vinden, willen we dit innovatieve schip graag laten bouwen.’ Wilt u meer weten over de visserijsector? Kijk dan op vcu.nl en visserijnieuws.nl.

CIJFERS

Andere tijden, anders bankieren! De mogelijkheden van de financiële dienstverlening zijn de afgelopen jaren fors gewijzigd en behoeften van klanten zijn veranderd. Steeds meer klanten zijn virtueel actief. RABOBANK NOORDOOST FRIESLAND RABOBANK NOORDOOST FRIESLAND

1.330 70,9% HET GEMIDDELD AANTAL BEZOEKERS OP ONZE WEBSITE PER MAAND

VAN ONZE KLANTEN BANKIERT VIA RABO INTERNETBANKIEREN

32,9%

190 TELEFOONTJES KOMEN ER GEMIDDELD PER DAG BINNEN OP ONS CENTRALE NUMMER (0511) 42 63 33

3433

VAN ONZE KLANTEN BANKIERT VIA MOBIEL BANKIEREN

31

VERANTWOORD BELEGGEN

WEET WAARIN U BELEGT

Oog voor meer dan winst alleen De Rabobank maakt zich al jaren sterk voor maatschappelijk verantwoord beleggen. Dat doen we niet alleen omdat het goed is voor mens en milieu, maar ook voor de portefeuilles van onze beleggers. TEKST: CONCISO FOTO'S: TJEERD FONK

S

teeds meer mensen letten als zij beleggen niet alleen op de financiële resultaten, maar ook op bijvoorbeeld het naleven van mensenrechten, het bestrijden van corruptie en het gebruik van milieuvriendelijke technieken.

HOE GAAT DE RABOBANK DAAR MEE OM? We kijken of bedrijven internationale normen nakomen. Onze leidraad is de Global Compact van de Verenigde Naties. Dat zijn tien uitgangspunten voor de omgang van bedrijven met mensenrechten, milieu, arbeidsrechten en corruptie. Bijvoorbeeld de plicht van bedrijven om kinderarbeid af te schaffen. We maken gebruik van een gespecialiseerd en onafhankelijk onderzoeksbureau om te achterhalen of een bedrijf de regels naleeft.

WAT ALS EEN BEDRIJF DE NORMEN NIET NAKOMT? We sporen fondshuizen aan rekening te houden met de internationale 32 NOORDOOST FRIESLAND

normen bij het kiezen van hun beleggingen. Ook vragen we hen de UN Principles for Responsible Investment te ondertekenen. Als een bedrijf op een van de normen achterblijft, verwachten we dat het fondshuis actie onderneemt. Dat kan een fondshuis doen door een gesprek aan te gaan met het betrokken bedrijf of door te stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. We proberen dus via de fondshuizen invloed uit te oefenen.

IS HET NIET BETER OM HELEMAAL NIET IN ZULKE BEDRIJVEN TE BELEGGEN? De Rabobank wil dat zo veel mogelijk beleggingen voldoen aan de belangrijkste normen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en beleggen. Wij zijn ervan overtuigd dat de dialoog – en niet het uitsluiten van een grote groep bedrijven – de beste weg is naar een duurzamere wereld. Alleen fabrikanten van controversiële wapens, zoals clustermunitie, sluiten we op voorhand zo veel mogelijk uit.

99 procent van de beleggingsfondsen die Rabobank aanbiedt en beheert zijn maatschappelijk verantwoord.

DUURZAAM BELEGGEN

ZIJN ALLE BELEGGINGSFONDSEN DIE DE RABOBANK AANBIEDT MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD?

3433

Het gaat de goede kant op: 99 procent van de beleggingsfondsen met actief beheer in ons assortiment voldoet intussen aan onze normen. In 2011 was dat nog 66 procent. We zijn twee jaar geleden het gesprek aangegaan met de fondshuizen die nog niet aan al onze criteria voldeden en die hebben daar positief op gereageerd. Overigens is de dialoog niet vrijblijvend: uiteindelijk moeten alle fondsen voldoen aan onze normen. Met deze aanpak spelen we achter de schermen een belangrijke, vooruitstrevende rol in de sector en dragen we bij aan de verandering bij fondshuizen.

GAAT DIT NIET TEN KOSTE VAN HET RENDEMENT? Maatschappelijk verantwoord beleggen gaat wat de Rabobank betreft hand in hand met het streven naar een goed rendement.

Beleggers die verder kijken dan alleen de cijfers, krijgen een beter beeld van een bedrijf en de mogelijke risico’s. Voorbeeld: een bedrijf dat de veiligheidseisen niet nakomt, heeft meer kans om betrokken te raken bij een milieuramp. Het gevolg kan zijn dat het bedrijf schadeclaims krijgt of dat consumenten er niet meer willen kopen. Lakse veiligheidseisen pakken dan niet alleen slecht uit voor het milieu, maar ook voor het rendement van de belegging.

WAT DOET DE RABOBANK ZELF OP HET GEBIED VAN VERANTWOORD ONDERNEMEN? Het spreekt voor zich dat de

Bij maatschappelijk verantwoord beleggen wordt gekeken of bedrijven voldoen aan internationaal erkende normen en waarden op het gebied van mens, milieu en goed ondernemingsbestuur. Duurzaam beleggen gaat een stap verder. Beleggers kiezer er dan bijvoorbeeld voor om bepaalde sectoren uit te sluiten of alleen te beleggen in bedrijven die het best presteren op maatschappelijk gebied. Ook voor die klanten heeft de Rabobank diverse producten en diensten.

MEER INFO: RABO.NL/TDR5Q

Rabobank verantwoord ondernemen zelf ook hoog in het vaandel heeft. Zo heeft de bank zelf ook de Global Compact ondertekend. We passen deze internationale normen toe in onze eigen bedrijfsvoering. Dat zien we overigens niet als een verdienste, maar als iets wat gewoon bij ons past. 33

MKB

NIEUWE KANSEN VOOR HET MKB

Samen bereikt u meer dan alleen In deze tijd van snelle veranderingen en economische krimp zijn er toch bedrijven die succesvol zijn. Dit zijn ondernemers die inspelen op actuele trends en vernieuwen, vaak in samenwerking met anderen. TEKST: SCHRIJF-SCHRIJF I.S.M. VDBJ_ FOTO'S: FRANS JAN FORTUNATI

I

n de MKB-visie van vorig jaar schetsten we zeven actuele trends. Consumenten willen klantvriendelijke producten en diensten (offline én online). Ze hechten minder waarde aan bezit, stellen meer eisen op het gebied van duurzaamheid en kiezen vaker voor merken die zij vinden passen bij hun identiteit. Intussen vervagen de grenzen: ondernemers concurreren in toenemende mate in een wereldwijd speelveld en zoeken vaker de samenwerking op met andere partijen. Wie als ondernemer wil overleven in deze ‘nieuwe wereld’, zal moeten innoveren. Dat betekent niet per definitie iets nieuws uitvinden of veel geld investeren in vernieuwingen; het gaat om het doen van andere dingen of om dingen anders doen. Een andere manier van zakendoen, een aanpassing van een product of de implementatie van nieuwe technologie kan nieuwe markten toegankelijk maken. Zeker als ondernemers dit samen doen met anderen. Philips en Douwe Egberts behaalden samen 34 NOORDOOST FRIESLAND

veel succes met de Senseo. Philips ging ook succesvolle samenwerkingen aan met Nike voor het maken van mp3-spelers, met Nivea (Coolskin-scheerapparaten) en met Robijn voor de productie van een strijkijzer. Maar, innovatie door samenwerking is niet alleen weggelegd voor de grote corporates. Juist voor het mkb, waar de complexiteit van de organisatie kleiner is, biedt samenwerking volop kansen. Ondernemers kunnen samenwerken met bedrijven uit andere branches, maar ook met leveranciers, klanten of zelfs concurrenten.

SAMENWERKEN MET ANDERE BRANCHES Wie samenwerkt, kan kennis delen en op die manier nieuwe inzichten verkrijgen en toepassen. Een voorbeeld is de sameday delivery service van Primera en Quantore. Per scooter worden in binnensteden snel kleine kantoorbenodigdheden afgeleverd bij de mkb’er. Het distributiekanaal draait 24/7. Dit is een nieuwe toepassing, waarin slim

Samenwerken met andere ondernemers kan nieuwe deuren openen.

SAMEN MET DE RABOBANK

3433

gebruikt wordt gemaakt van bestaande oplossingen. Veel technologieën of concepten zijn immers uitgebreid getest en hebben zich al bewezen. Misschien niet de eigen sector, maar soms wel in andere branches of elders in de keten. Samenwerking in de keten gebeurt al langer en biedt veel voordelen. Het biedt de mogelijkheid om een totaaloplossing te bieden aan de klant en vaak levert het ook een kostenbesparing op. Zo startten achttien huisartsen in Bilthoven en de Bilt samen met het Universitair Medisch Centrum Utrecht een oogkliniek. Door hun kennis te bundelen, leveren zij zorg van een uniforme kwaliteit. En de patiënt is altijd verzekerd van zorg dichtbij. Het is een innovatief concept dat in de behoefte van de klant voorziet en toegevoegde waarde levert.

BETREK KLANTEN BIJ INNOVATIES Ondernemers kunnen ook klanten betrekken bij hun innovatieproces. Bijvoorbeeld om ideeën te

generen of te beoordelen of om concepten te toetsen. Carian, een leverancier van kassasystemen, introduceerde op de Horecava betalen via de mobiele telefoon (NFC). Door het product tijdens de ontwikkelfase open te stellen voor klanten, ontving Carian waardevolle input en kon het verbeteringen doorvoeren. Ook de acceptatie nam hierdoor toe, want mensen zijn nog niet gewend aan betalen met een chip in de telefoon.

BEGIN VANDAAG NOG Kansen zijn er

De Rabobank wil ondernemers helpen een stap verder te komen. Zowel via financiering, als door het delen van kennis en netwerken. Vraagt u zich bijvoorbeeld af of de vernieuwing die u voor ogen heeft, past in een actuele trend? Of zoekt u een geschikte samenwerkingspartner buiten uw eigen sector? Via uw Rabobank kunnen verbindingen worden gelegd en kan de omvangrijke kennis binnen de Rabobank Groep worden ontsloten.

RABOBANK.NL/KENNIS

genoeg, de kunst is om ze te benutten. Laat u daarom inspireren en kijk wat er gebeurt in andere sectoren of elders in de keten. Bepaalde technologische ontwikkelingen kunnen wellicht ook in uw markt van toepassing zijn. Praat er eens over met andere businesspartners, leveranciers, of klanten. Nieuwe tijden vragen om nieuw ondernemerschap. En samen staat u sterker dan alleen. 35

REGIO

Vrijdag 13 december viert Kerstfair Dokkum haar eerste lustrum. Een fair met gezellige kraampjes, veel koren en personages die zó uit de boeken van Charles Dickens lijken te zijn weggelopen. TEKST: NIENKE NIEUWHUIS FOTO'S: MARRIT ANKER

Sfeervol evenement voor hele gezin

middenstand en school is een succesvolle formule en een prachtig project voor alle betrokkenen.

WWW.DOKKUM.NL

W

e kunnen een lange opsomming maken van woorden met het woord ‘kerst’ erin. Kerstfeest, kerstavond, kerstborrel, kerstgeschenk, kerstboom, kerstbal, kerstmis, kerstman, kerstkind, kerstdiner, kerststal. Woorden die we associëren met ‘gezelligheid, warmte en familie’. Om in kerststemming te komen brengen we graag een bezoek aan een kerstmarkt of een kerstfair. Sinds 2009 kan men hiervoor prima terecht in Dokkum, waar dit evenement wordt georganiseerd in opdracht van de lokale middenstandsvereniging in samenwerking met ROC Friese Poort Dokkum. De initiatiefnemers van het eerste uur vormen nog steeds het kloppend hart van de kerstfair.

3433

De eerstejaarsleerlingen van de opleiding Detailhandel, eerst nog op de achtergrond, groeien in het tweede schooljaar uit tot actief betrokken jonge mensen. Dat is hun jaar, hun kerstfair! De nauwe samenwerking tussen 36 NOORDOOST FRIESLAND

Vaste elementen zijn ook dit jaar het Dickensthema, de vuurtonnen, de houtsnippers en heel veel kerstbomen in de historische straten van deze elfstedenstad. Er staan mooi ingerichte kramen in de straten, en de levende kerststal met kamelen en ezels mag natuurlijk niet ontbreken. In de Rooms Katholieke Bonifatiuskerk treden afwisselend Vocaal Ensemble Collage, harpiste Columba en Marijke Rodenburg op. In de Grote- of Sint Martinuskerk is een expositie van meer dan 100 zondagsschoolboekjes, waaronder veel W.G. van de Hulst-boekjes, uit de kinderkerktijd. De tijd dat je als kind een bij jouw leeftijd passend leesboekje meekreeg met na afloop een dikke sinaasappel en een kerstkransje voor thuis. Op ieder uur gaan de lichten in de kerk uit en wordt er een kort kerstverhaal voorgelezen voor kinderen, opa’s, oma’s, vaders en moeders. Verder is er een grote Dickensparade, zijn er veel acteurs, levende schilderijen en een speurtocht door de stad voor de kleintjes. En dit is nog maar een kleine opsomming van het grote lustrumprogramma. Het complete programma is te vinden op www.dokkum.nl.

Aanbieding

3433

Speciaal voor de lezers van dit blad heeft de organisatie een mooie aanbieding. Bij inlevering van de coupon op de volgende bladzijde krijgt u, tijdens de concerten van 19.15 tot 21.00 uur, in de RK Bonifatiuskerk een kop warme chocolademelk voor de helft van de prijs. Kerstfair Dokkum: vrijdag 13 december van 13.00 tot 21.00 uur. De toegang is gratis.

37

AANBIEDINGEN

Als lid van de Rabobank kunt u profiteren van aantrekkelijke kortingen. Kijk voor het volledige aanbod op rabobank.nl/dichterbij.

KORTING

KORTING

UNIEK EN EIGENTIJDS BABBOE BAKFIETS

2 NACHTEN INCLUSIEF ONTBIJT EN 1 DINER

Makkelijk, snel, veilig én gezellig. Dat is waar de Babboe bakfiets voor staat. De wereld aan je voeten met de kinderen voor je neus. De Babboe Curve bakfiets is dé 3-wiel bakfiets van dit moment

Boek een ontspannen verblijf in een luxe 3 of 4 sterren hotel voor slechts € 69 p.p.* Inbegrepen: 2 overnachtingen inclusief ontbijtbuffet en 1 heerlijk 3-gangen diner. Kijk op goedverblijf.nl/rabo2014

met een eigentijds design. Aanbieding: € 500 korting van €1.599 voor €1.099 (exclusief montage en bezorging) en gratis regentent t.w.v. €139,50. Ga naar: babboe.nl/ rabobank-curve.

of bel (085) 489 90 19. * Genoemde prijs is o.b.v. 2 personen per kamer, exclusief toeristenbelasting en € 7,50 reserveringskosten per boeking. Geldig tot en met augustus 2014 o.b.v. beschikbaarheid.

KORTING

SFEERVOL EVENEMENT VOOR HET HELE GEZIN

3433

Op vrijdag 13 december viert Kerstfair Dokkum haar eerste lustrum. De kerstmarkt is geheel in Charles Dickens sfeer, waardoor u zich in een bijzonder wintertafereel waant. Duizenden lichtjes, houtsnippers, vuurtonnen, dennengroen en een grote levende kerststal maken de binnenstad van Dokkum tot een magisch kerstdorp. Speciaal voor de lezers van dit blad heeft de 38 NOORDOOST FRIESLAND

organisatie een mooie aanbieding: bij inlevering van deze coupon krijgt u, tijdens de concerten van 19.15 tot 21.00 uur, in de Rooms Katholieke Bonifatiuskerk een kop warme chocolademelk voor de helft van de prijs. Vrijdag 13 december 2013 van 13.00 tot 21.00 uur. De toegang is gratis.

ONDERNEMEN

J.T. DIJKSTRA, M. DOTINGA EN E. HOOGHIEMSTRA Bedrijvenadviseurs Rabobank Noordoost Friesland

3433

Vijf voor twaalf

og een paar maanden en dan gaat iedereen, ook uw bedrijf, vereniging of stichting, over op IBAN en SEPA. Door SEPA, de Single Euro Payments Area, zal er vanaf 1 februari 2014 helemaal geen verschil meer zijn tussen binnenlandse en buitenlandse betalingen en incasso’s. Dan kunnen we echt spreken van één Europese betaalmarkt.

N

Het SEPA-project naar nieuwe standaarden is al begonnen in 2008. Daardoor bestonden er de afgelopen jaren twee soorten standaarden in het betalingsverkeer naast elkaar. Begin volgend jaar is dat voorbij. De overgangsdatum is door het Europees Parlement definitief vastgesteld op 1 februari 2014. Vanaf die datum moet er aan de nieuwe Europese standaarden worden voldaan.

Er wordt veel gemopperd op de Europese Unie. Voor alles wat er mis lijkt te gaan in de economie wijzen velen met groot gemak naar Europa. Maar met de invoer van SEPA wordt een cruciale stap gezet in de ambitie van de Europese commissie om de meest dynamische, innovatieve en concurrerende economie in de wereld te worden. Want met SEPA en IBAN kunt u gemakkelijk, veilig en efficiënt betalen in Europa. Er gelden overal dezelfde spelregels voor onder meer valutering en verwerkingstijden en u heeft minder rekeningen nodig voor betalingen en ontvangsten.

Bent u als ondernemer of bestuurder van een vereniging of stichting nog niet begonnen met uw voorbereidingen? Start dan direct en wacht niet tot het vijf voor twaalf is. De invoer van SEPA is namelijk breder dan alleen het omzetten van huidige rekeningnummers naar IBAN’s. De Rabobank helpt u graag op weg om te voorkomen dat u vanaf februari 2014 niet meer kunt deelnemen aan het betalingsverkeer. Handig is bijvoorbeeld de Rabo SEPA-Check op www.rabobank.nl/sepacheck. Aan de hand van 20 vragen krijgt u een eerste inzicht in mogelijke aandachtspunten voor uw overgang op SEPA. Neem nu uw verantwoordelijkheid, zodat u op een later moment niet wordt verrast. U bent aan zet.

SEPA: cruciale stap om de meest dynamische, innovatieve en concurrerende economie in de wereld te worden

39

Het verhaal erachter is twee.

Het verhaal kennen achter uw vermogen. Elk vermogen heeft een verhaal. Bij de Rabobank kennen we dat verhaal. Vaak zijn we er al jaren bij betrokken. En juist dát maakt ons advies zo persoonlijk en zorgt ervoor dat we onze kennis en ervaring zo doeltreffend mogelijk kunnen inzetten.

Rabobank Noordoost Friesland, team Private Banking Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren.

3433

Uw vermogen is één.