Kenmerk: BDeiana 110076 Agendapunt nr. 2011-WE-018 Raadsvergadering d.d. 08 november 2011
Vaals, 31/10/2011
Aan de Raad der gemeente Vaals
Onderwerp liquiditeitspositie en de financiële gevolgen voor de gemeentebegrotingen 2012 – 2015 van de problemen rond Licom. Voorstel 1. Het verwachte exploitatietekort 2011 ad € 11,826 mln., zijnde voor onze gemeente € 248.346, voor rekening van de gemeenten te nemen en dit bedrag naar gelang noodzaak en behoefte vanaf november ter beschikking van Licom te stellen; 2. In te stemmen met het , ter meerdere zekerheidsstelling, nemen van een hypotheek op het perceel grond aan de Wenckebachstraat te Kerkrade; 3. In de gemeentelijke begroting 2012 / 2015 een budgettaire ruimte te reserveren voor de te verwachten exploitatietekorten conform tabel 2, dit in afwijking van de genoemde bedragen in tabel 1; 4. Een krediet beschikbaar stellen ter grootte van € 42.000 als aandeel in het totale krediet ad € 2 mln. als werkkapitaal voor de voorbereiding en ontwikkeling van de herstructurering en als een voorfinanciering van de te verwachten herstructureringsbijdrage van het rijk.
Inleiding Door de diverse raadsinformatiebrieven, de mededelingen van de portefeuillehouders en perspublicaties is de financiële situatie bij Licom genoegzaam bekend. Het is voor de continuïteit van Licom van groot belang dat er op de korte termijn een tweetal besluiten door uw raad genomen wordt. Allereerst zal voor de periode tot en met medio 2012 voorzien moeten worden in een tijdelijke financiering van Licom. Op de tweede plaats dient in de gemeentelijke begroting een budgettaire ruimte gereserveerd te worden voor het definitief opvangen van geprognosticeerde exploitatietekorten voor de planperiode 2012-2015. In dit voorstel wordt nader ingegaan op deze aspecten. Licom beschikt momenteel niet over voldoende geld om aan haar verplichtingen te kunnen voldoen. Gemeenten zullen op de korte termijn een besluit moeten nemen op basis waarvan (korter dan een jaar) tijdelijk voorzien kan worden in financieringsmiddelen. Gedurende die periode zal een raadsvoorstel voorbereid worden waarin de nieuwe richting aangegeven zal worden waarin Licom zich verder zal ontwikkelen.
Historie We beginnen met een korte historische terugblik.
•
Eind 2009 stapte de toenmalige algemeen directeur op. Er heeft een directiewisseling plaatsgevonden. Tijdelijk is een interim-directeur werkzaam geweest,die in december opgevolgd is door een nieuwe directeur. Vervolgens zijn op verzoek van de aandeelhouders aanvullend twee statutaire directeuren (directeur HRM en de financieel directeur) benoemd. De belangrijkste overweging is geweest te voorkomen dat de macht en het gezag uitsluitend bij een persoon berust. Met deze aanpak wordt deze verdeeld over drie personen.
•
Licom geeft in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders Licom (AVA) van 21 januari 2010 aan
dat er voor 2011 een positief resultaat gebudgetteerd is van € 0,73 mln. en voor 2012 € 2,2 mln.
•
In de AVA van 3 juni 2010 werd dat beeld bijgesteld en bedroeg het verwachte saldo van 2011 -/€ 73.000,00 en voor 2012 € 2,2 mln.
•
In de AVA van november 2010 wordt bekend gemaakt dat er voor 2011 een tekort gebudgetteerd is van € 9,7 mln. (waarvan € 5 mln. als gevolg van de rijksbezuinigingen). De AVA draagt de directie op een plan van aanpak te maken om dat tekort terug te dringen en een realistische begroting over 2011 te maken.
•
27 januari 2011 presenteerde de Raad van Commissarissen (RvC) Licom een geprognosticeerd tekort voor het jaar 2011 ter grootte van € 11,868 mln. Licom verzoekt de gemeenten om een gemeentelijke bijdrage ter grootte van dit tekort. De AVA accepteert deze begroting niet. De raden zijn via een raadsinformatiebrief in februari 2011 over deze stap geïnformeerd.
•
Tijdens de AvA-vergadering van september 2011 is er geen décharge verleend van de jaarrekening 2010 en is het vertrouwen in de Raad van Commissarissen van Licom opgezegd.
Naar gelang de tijd vorderderde werd bij Licom meer en meer duidelijk dat de financiële positie zwaar onder druk stond en er bovendien sprake was van grote risico’s en langlopende verplichtingen, voortvloeiende uit onroerend goedtransacties, het Intratuin dossier en het afsluiten van overeenkomsten met private partijen (raadsinformatiebrief oktober 2010 en februari 2011). Direct na het bekend worden van het grote tekort is door de aandeelhoudende 11 gemeenten in februari 2011 opdracht gegeven te onderzoeken wat de oorzaken van de situatie zijn en welke mogelijkheden er zijn om tot een oplossing te komen. Een ander onderzoek betreft de gang van zaken van de transacties rondom Intratuin. Hierover bent u geïnformeerd door middel van de raadsinformatiebrieven van oktober 2010 en februari 2011. Inmiddels zijn de resultaten van die onderzoeken bekend. Het laatste deelrapport is onlangs (19 september) opgeleverd. Deze onderzoeksrapportages en de resultaten worden nog beoordeeld. Hierover zal apart met u overlegd worden. In goede samenwerking met de Licom directie is door een onderzoeksbureau bezien welke scenario’s mogelijk zijn om uit deze impasse te komen. Voor de volledigheid melden wij dat Licom zelf ook met twee bureaus aan de slag is gegaan om een visie te ontwikkelen over het toekomstig beleid. Al met al beschikken wij over een compleet beeld over de actuele situatie bij Licom en welke mogelijkheden er voor de korte termijn zijn. Voorop staat dat voor de periode totdat er een definitieve oplossing voor Licom gevonden is, de werkgelegenheid van de 4.300 medewerkers is veilig gesteld. De rapporten “Rapportage Onderzoek Bedrijfsvoering Licom deel 1: beoordeling huidige situatie, versie 3.0” opgesteld door Bureau Langedijk Samen Werken aan Oplossingen en “Strategische beleidskeuzen WOZL-gemeenten, Beleids- en uitvoeringsstrategieën voor het bereiken van de arbeidsmarktdoelstellingen, juli 2011”, opgesteld door Berenschot
Aanleiding Tijdens de AVA van 27 januari 2011 is bekend geworden dat Licom voor 2011 een tekort verwacht van € 11,868 mln. Dit bedrag valt in drie onderdelen uiteen: •
De bedrijfsvoering sluit met een verwacht tekort van € 5,818 mln.
•
De rijksbezuinigingen bedragen € 5 mln.
•
Daarbovenop begroot Licom een ongedekte CAO-loonsomstijging van €1 mln.
Door de aandeelhouders is tijdens die vergadering aangegeven wat van Licom verwacht wordt. Er wordt vooralsnog geen gemeentelijke garantstelling en geen gemeentelijke bijdrage verstrekt vanwege de gebrekkige en wisselvallige informatie. Om de liquiditeitsproblemen op te lossen voor de tijd, die nodig is om inzicht te verkrijgen in de problematiek wordt voor 2011 de bevoorschotting van de wsw-subsidies met anderhalve maand vervroegd. Hieraan zijn o.a. onderstaande voorwaarden verbonden: •
Licom stelt een liquiditeitsplanning op voor tenminste een jaar en
•
Vóór 1 mei wordt een businessplan verwacht. De aandeelhouders geven aan wat in dat plan onder andere aan de orde moet komen.
•
Er mogen geen nieuwe activiteiten opgestart of investeringen (onder voorwaarden) gedaan worden.
•
De bestaande rekening courantovereenkomst wordt beëindigd en er worden geen nieuwe leningen en kredieten afgesloten.
De aandeelhouders gaan zelf onderzoek doen naar de gevolgen van het nieuwe rijksbeleid en mogelijke gewenste scenario’s. De levensvatbaarheid van en de rol en de manier waarop Licom daar invulling aan geeft, wordt in de scenario’s uitgewerkt.
Ontwikkelingen rijksbeleid en de CAO-loonkostenontwikkeling Een ontwikkeling, die de financiële positie van Licom zwaar onder druk zet, is het rijksbeleid op het vlak van de sociale zekerheid. Enerzijds wordt er flink bezuinigd op de WSW-rijksuitkering. Anderzijds wordt een samensmelten van diverse sociale zekerheidsregelingen voorbereid (de Wet Werken Naar Vermogen) met een ingrijpende beleidswijziging en een forse financiële taakstelling. Deze ontwikkelingen maken het totale proces rondom het terugdringen van het tekort van Licom en de voorbereiding van de invoering van de nieuwe Wet Werken Naar Vermogen complex en door alle onzekerheden risicovol. Als sluitstuk zijn als gevolg van de verwachte CAO-afspraken de loonkosten gestegen zonder dat daar compensatie van rijkswege tegenover staat. Het tekort als gevolg van de rijksbezuinigingen 2011 is geraamd op € 5 mln. De niet gecompenseerde CAO loonsomstijging bedraagt € 1 mln.. Aanpak en proces De 8 Parkstad-gemeenten Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Nuth, Onderbanken, Simpelveld en Voerendaal, aangevuld met de Heuvellandgemeenten Gulpen-Wittem, Vaals en Valkenburg aan de Geul zijn aandeelhouder van Licom. Ook geven deze gemeenten via het werkvoorzieningschap OZL (WOZL) uitvoering aan de WSW. Tot slot nemen gemeenten diensten af van Licom (groenonderhoud, schoonmaak, bodedienst, postbezorging, reïntegratie, detacheringen etc.). Al deze rollen van de gemeenten maken het analyseren van deze problematiek complex omdat de belangen op sommige onderdelen kunnen conflicteren. Voor de aanpak van het proces is deze constatering wezenlijk. Door de aandeelhouders is opdracht gegeven een onderzoek in te stellen naar: 1. De voorgeschiedenis en de transacties rondom het bedrijfsonderdeel van Licom, Intratuin (verkoop en nieuwbouw op de woonboulevard te Heerlen en de overname te Kerkrade). Dit onderzoek is uitgevoerd door Deloitte; 2. De bedrijfsvoering (incl. toetsing businessplan Licom, de zgn. Reset). Dit onderzoek is uitgevoerd door Langedijk SWO. 3. De mogelijke strategische beleidskeuzen WOZL-gemeenten. Dit onderzoek is uitgevoerd door Berenschot. Ad 1. Intratuin. De opdracht van de aandeelhouders voor dit onderzoek is ingegeven door de vele onduidelijkheden in de informatieverstrekking en de grote risico’s, waar Licom als gevolg van die transactie mee geconfronteerd werd. In de loop van 2010 is informatie verstrekt over de verkoop van de Intratuin aandelen. Deze informatie was voor de aandeelhouders aanleiding tot het stellen van vragen. Uit de rapportage bleek dat bij de overdracht en verkoop van dit bedrijfsonderdeel risico’s zijn genomen en verplichtingen zijn aangegaan. Onduidelijk is: •
Hoe met de belangen van de wsw-ers is omgegaan,
•
Of het financieel belang van de gemeenten voldoende is gewaarborgd en
•
Of de directie en de RvC hebben gehandeld in overeenstemming met hun bevoegdheden en verantwoordelijkheden.
De aandeelhouders hebben een extern bureau opdracht gegeven onderzoek hiernaar te doen. Dat onderzoek gaat met name in op de voorbereiding van, de besluitvorming zelf en afwikkeling van de besluiten rondom de Intratuin vestigingen, als bedrijfsonderdeel van Licom en geeft inzicht in de gang van zaken. Het betreft een forensisch onderzoek. De resultaten van dit onderzoek worden nog juridisch beoordeeld en nadat het advies hierover beschikbaar is, zal dit aan de raden worden voorgelegd.
Ad 2. Bedrijfsvoering (incl. toetsing businessplan Licom). Naar aanleiding van de presentatie van de geraamde tekorten zijn door de aandeelhouders acties ondernomen. Aan Licom is opdracht gegeven om met oplossingen te komen voor de geraamde tekorten. In april is door Licom het businessplan De Reset gepresenteerd waarin o.a. aangegeven wordt dat het niet mogelijk is om uitgaande van ongewijzigd beleid te komen tot een volledig sluitende exploitatie zonder gemeentelijke bijdragen. Parallel aan het voorbereiden en opstellen van een ondernemersplan door Licom, hebben gemeenten opdracht gegeven te onderzoeken of en in hoeverre Licom geholpen is met de gevraagde bijdrage en of en in hoeverre dit bijdraagt aan de uitvoering van de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de Wswvoorzieningen. In het onderzoek naar de bedrijfsvoering staan de volgende vraagstellingen centraal: •
Wat heeft ertoe geleid dat Licom in zwaar weer is terecht gekomen,
•
Welke risico’s loopt Licom momenteel,
•
Wat zijn de gevolgen van een mogelijk faillissement en
•
- meer naar de toekomst toe - Wat zijn mogelijke oplossingsrichtingen?
In dit onderzoek wordt ook ingegaan op de sturing van de nv. De resultaten van dit onderzoek zijn intussen beschikbaar. In juli zijn deze aan de raden gepresenteerd. Omdat deze resultaten verregaand zijn en indringend ingrijpen in de sturing en de bedrijfsvoering in de nabije toekomst, zullen wij de resultaten van dit onderzoek apart met u bespreken. Ad 3. Strategische beleidskeuzes. Het derde onderzoek betreft het in kaart brengen van de gevolgen van de ontwikkelingen van het rijksbeleid in relatie tot de sociale zekerheid in het algemeen en de wsw in het bijzonder. Inzicht in de gevolgen van deze ontwikkelingen voor de organisatie van het arbeidsmarktbeleid is nodig en er is gevraagd naar een doorkijk naar de nieuwe wettelijke ontwikkelingen in relatie tot de uitvoering van de WSW in Parkstad Plus en de rol van Licom daarbinnen. Er worden beleids- en uitvoeringsstrategieën beschreven voor het bereiken van de arbeidsmarktdoelstellingen. Licom zal op grond van deze resultaten en de resultaten van het onderzoek naar de bedrijfsvoering gevraagd worden om scenario’s (product-markt combinaties) te ontwikkelen. De relevante informatie uit de onderzoeksrapporten is verwerkt in dit voorstel. De rapporten van de onderzoeken door Langedijk SWO en Berenschot, liggen bij de griffie ter inzage. Gelet op het immense belang, de toekomstige inrichting en uitvoering van het arbeidsmarktbeleid en de werkgelegenheid van 4.300 mensen is zorgvuldigheid geboden. Een zorgvuldige analyse van de onderzoeksresultaten en een gedegen voorbereiding van de voorstellen zijn noodzakelijk en vragen veel meer voorbereidingstijd dan waarvan eerder werd uitgegaan. In het voorjaar van 2012 zullen wij in een aparte bijeenkomst de resultaten uit de onderzoeken uitvoerig en grondig te bespreken. De conceptrapportages komen dan beschikbaar. Zoals opgemerkt verkeert Licom in financieel opzicht in zwaar weer. Begin 2011 werd snel duidelijk dat Licom niet meer beschikt over liquiditeiten om aan haar verplichtingen uit de reguliere bedrijfsvoering te kunnen voldoen. Licom heeft zelf een strategie vastgesteld, waarin maatregelen opgenomen zijn om te komen tot kostenreducties. Daarnaast is gezocht naar mogelijkheden om de omzet te vergroten. (het rapport ‘De Reset’). Een onderdeel van deze strategie, Het Huis op Orde, wordt momenteel uitgevoerd. Ten aanzien van de aanpak van de overige twee onderdelen “businessdevelopment” en “Mensontwikkelbedrijf” hebben de aandeelhouders aangegeven dit te parkeren totdat meer duidelijkheid verkegen is over de uitkomsten van de onderzoeken. Wij worden door Licom frequent over de financiële voortgang geïnformeerd. De situatie blijft nijpend. Er is weliswaar vooruitgang geboekt (door Licom zijn en worden diverse ingrijpende bezuinigingsvoorstellen uitgevoerd) maar omdat een groot gedeelte van deze maatregelen pas de komende periode effect ressorteren is deze ontwikkeling onvoldoende om nu zonder gemeentelijke bijdragen verder te kunnen. Omdat Licom ook geen eigen (weerstands)vermogen heeft, beschikt Licom niet meer over voldoende middelen om aan haar betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. Populair gezegd: Licom kan haar rekeningen niet meer betalen. In 2011 zijn de gemeentelijke WSW-voorschotten (feitelijk de doorbetalingen van de wsw-rijksuitkeringen, die gemeenten ontvangen) versneld aan Licom beschikbaar gesteld. Daarmee is Licom tijdelijk in staat om aan haar betalingsverplichtingen te voldoen, maar het probleem is daarmee niet opgelost. Aan het in de tijd naar voren halen van de bevoorschotting zijn door de aandeelhouders voorwaarden verbonden.
•
• • •
Licom levert voor 01 mei 2011 zijn businessplan. Binnen dit plan staat op zijn minst beschreven: • Hoe men op korte termijn zaken op orde wil stellen (saneringsplan); • Welke risico’s er gelopen worden (zowel beschrijvend en naar urgentie beoordeeld als gekwantificeerd); • Hoe men op zo’n kort mogelijke termijn naar een situatie zonder gemeentelijke bijdrage weet toe te werken; Er worden geen nieuwe activiteiten opgestart en/of investeringen gedaan tenzij aantoonbaar is dat zonder de investeringen de bedrijfsvoering in gevaar komt; De lopende rekeningcourant overeenkomst met een bank wordt afgelost en beëindigd en er worden geen nieuwe kort- of langlopende leningen en/of kredieten in rekeningcourant aangegaan; Licom NV coöpereert volledig mee aan door de gemeenten op te starten onderzoek(en) t.a.v. begroting 2011, levensvatbaarheid, bedrijfsvoering en strategische beleidsplan.
Aan deze punten is door Licom uitvoering gegeven waarbij aangegeven wordt dat bij het huidige beleid een sluitende exploitatie zonder gemeentelijke bijdrage niet mogelijk is. Door Licom is een businessplan opgesteld, het strategisch programma ‘de Reset’ Licom 2011 - 2014. Dit plan is als een onderdeel van de onderzoeksopdracht naar de bedrijfsvoering van Licom onderwerp van onderzoek. Voor de resultaten verwijzen we kortheidshalve naar het rapport van Langedijk. In juli zijn de resultaten van de onderzoeken naar de bedrijfsvoering en de strategische beleidskeuzen aan de raadsleden van de aandeelhoudende gemeenten gepresenteerd. Het onderzoek naar de Intratuinen was toen nog niet afgerond. Deze presentaties waren voor de aandeelhouders aanleiding Licom dringend te verzoeken rekening te houden met de navolgende uitgangspunten. Deze 8 uitgangspunten zijn bedoeld als richtinggevend en moeten worden geconcretiseerd onder voorbehoud van de onderzoeksresultaten. In de raadsinformatiebrief van augustus/september zijn deze aan de raden medegedeeld.
1.
“Gemeenten hebben de regie op arbeidsmarktbeleid. Dat geldt niet alleen voor de WWB, WIJ, en straks Wajong, maar ook voor de WSW. De WSW is immers met het oog op de Wet Werken naar Vermogen geen aparte “kolom” meer. De gemeenten zijn daarin bepalend en Licom is volgend;
2.
Licom ontwikkelt en initieert geen activiteiten en structuren voor andere doelgroepen dan de Wswers. Dat betekent dat initiatieven zoals de Licom Academie, diagnose en reïntegratie van andere doelgroepen etc. niet aan de orde zijn. Een aantal van die activiteiten wordt uitgevoerd door de ROC’s en de Werkpleinen;
3.
Licom dient zich derhalve in de toekomst te concentreren op Beschut Werk;
4.
Het voorstel van Berenschot om een programmamanager te benoemen wordt onderschreven. De meerderheid van de bestuurders opteert voor een externe kandidaat;
5.
Licom dient een analyse te maken per bedrijfsunit, waaruit de samenstelling van de doelgroep kan worden gedestilleerd en waaruit blijkt welke unit(s) al dan niet rendabel zijn. Dit geeft bestuurders handvatten voor het maken van keuzes (ingrijpen c.q. handhaven c.q. omvormen);
6.
Het is aan gemeenten c.q. het schap om een beroep te doen op het herstructureringsfonds van het rijk (€ 400 miljoen);
7.
Licom dient op basis van bovengenoemde standpunten hun businessplan, incl. de daaraan gekoppelde begroting 2011 e.v. jaren hierop af te stemmen. Deadline hierbij is de algemene vergadering voor aandeelhouders van september 2011;
8.
Bovengenoemde standpunten zijn de leidraad voor deel 2 van het onderzoek naar de bedrijfsvoering (onderzoek bureau Langedijk SWO).”
Voorziening voor tijdelijke financiering van Licom Inmiddels is duidelijk dat we nog steeds niet over voldoende definitieve informatie beschikken om aan u een voorstel voor te leggen waarin een duidelijke koers staat, die wij met Licom willen volgen. De constateringen, die in het Deloitte-onderzoek gedaan worden, zullen nog nader juridisch op hun merites onderzocht moeten worden alvorens hier conclusies aan te verbinden. De conclusies uit het Langedijk-onderzoek (bedrijfsvoering) en Berenschot moeten geanalyseerd worden en vertaald naar een nieuwe taakopdracht (missie) voor Licom. Daarnaast zullen wij de doelstellingen voor de beleidsvoorbereiding en –uitvoering ten aanzien van de sociale zekerheid met u nader moeten bepalen. Deze doelstellingen zijn vervolgens bepalend voor onder
andere de te kiezen strategie en structuur voor Licom. Met name wordt dit veroorzaakt door de onzekerheid die nog heerst rondom de invoering van de nieuwe Wet Werken naar Vermogen. Daarvoor is studie, overleg en tijd nodig. Tijd, die ons nu ontbreekt. Er is wel een denkrichting, gebaseerd op de genoemde 8 uitgangspunten, maar deze moet verder uitgewerkt, doorgerekend en getoetst worden. Zoals opgemerkt zal er een tijdelijke financieringsvoorziening voor Licom moeten komen. Nu niets doen van gemeentewege impliceert het faillissement van Licom. Gevolg hiervan is in directe zin dat 4.300 werknemers zonder passend werk komen te zitten. Van deze populatie werken ruim 4.100 mensen onder WSW-verband. Zij hebben een dienstverband met het Werkvoorzieningschap Oostelijk Zuid-Limburg (lees: de 11 gemeenten). Als Licom haar activiteiten moet staken als gevolg van een faillissement , zullen deze mensen uiteindelijk terugvallen op de gemeenten. De gemeenten hebben op grond van de WSW de plicht deze mensen passend werk te bieden. Voor een dergelijke grote populatie is niet onmiddellijk vervangend passend werk in een beschutte omgeving beschikbaar. Ontslag van de WSW-ers is vooralsnog niet aan de orde, gezien de wettelijke taak van de gemeenten (zorgen voor passend werk). WOZL, als formeel werkgever, zal in geval van faillissement de lonen van de WSW-ers, die nu bij Licom werkzaam zijn, moeten doorbetalen. Daarvoor is dan alleen de rijksbijdrage beschikbaar (2011 € 97,7 mln.) terwijl de loonkosten veel hoger zijn (2011 ca. € 120,3 mln). Het tekort zal door de gemeenten moeten worden bijgepast. Daarbij is nog maar de vraag of de rijksbijdrage continue zal worden voortgezet. Immers in geval van faillissement voldoen de gemeenten niet meer aan haar wettelijke taak en zal de rijksbijdrage van rijkswege beëindigd worden. Omdat dit zich nog nooit voorgedaan heeft in ons land zijn de precieze gevolgen niet helder. Buro Langedijk heeft o.a. het volgende gerapporteerd over de gevolgen van een faillissement. Wij citeren: “Bovendien leiden gemeenten enorme imagoschade door de negatieve publiciteit die dan zal ontstaan. De voordelen van een faillissement zijn dat de risicodossiers “opgelost” worden en de mogelijk daaruit voortvloeiende verplichtingen evenzeer. De noodzakelijke herstructurering van het Sw-bedrijf (in het licht van aangepaste wetgeving, ontschotting en bezuinigingen) via een faillissement kan waarschijnlijk sneller en met meer impact plaatsvinden voor zowel management als medewerkers (waarbij veel weerstanden en reacties te verwachten zijn uit het maatschappelijk veld, publieke opinie, vakbonden, de businesspartners en financiers van Licom NV). Een faillissement zal naar verwachting van gemeenten een financiële bijdrage vergen die tenminste vergelijkbaar is met de door de directie van Licom verzochte exploitatiebijdragen en kredietfaciliteiten ter voorkoming van een faillissement (afdekken tekorten, verschaffen van kredietfaciliteiten). Er is nogal wat te winnen bij het afwentelen van een faillissement. De afweging tussen de routes saneren door de directie en ontbinding door de aandeelhouders heeft alles te maken met de bereidheid van aandeelhouders om Licom en de directie volledig en openlijk te steunen in het proces van reorganisatie en sanering alsmede de slaagkansen van de directie van Licom gezien het vertrouwen en de belangen van alle stakeholders in het maatschappelijk veld waarin Licom zijn taakopdrachten moet zien te realiseren.” Verder merkt Langedijk op dat: “Een faillissement zal op korte termijn gepaard gaan met extra inspanningen en kosten voor gemeenten (via het schap) om de werkgelegenheid voor de huidige WSW-werknemers veilig te stellen door middel van het bevorderen van overname of doorstart van kansrijke bedrijfsonderdelen van Licom, het investeren in een nieuw (kleiner) werkbedrijf met beschutte werkplaatsen voor huidige Sw-ers alsmede het fors uitbreiden van gemeentelijke opdrachten aan de voortgezette bedrijfsonderdelen en het nieuwe werkbedrijf.” De jaarrekening van Licom over 2011 zal naar verwachting sluiten met een tekort dat ligt tussen de € 10 en € 12 mln. Licom mist de middelen om dat tekort op te vangen. Wanneer deze tekorten niet worden opgevangen betekent dit het feitelijke faillissement van Licom voor het einde van het jaar. De gevolgen daarvan voor de sw-populatie zijn hiervoor beschreven. Bovendien wordt daarmee het voornemen om Licom om te vormen en toekomstbestendig te maken (in welke vorm dan ook) onmogelijk. Dit is immers gebaseerd op het (vooralsnog) in de lucht houden van Licom. Wij stellen dan ook voor om voor 2011 dit tekort voor onze rekening te nemen. Nadat duidelijk is welke kant we opgaan met Licom wordt ook duidelijk welk beslag gelegd wordt op de budgettaire ruimten van de gemeenten. Om Licom van de benodigde liquide middelen te voorzien staan diverse mogelijkheden open. Uitgangspunt daarbij is zoveel als mogelijk te voorkomen dat de vorderingen van de gemeenten op Licom te grote proporties aannemen, omdat duidelijk is dat Licom niet beschikt over terugbetalingsmogelijkheden en gemeenten in dat geval in de dekking van die bijdragen moet voorzien. Wat nog belangrijker is het behoud van de sw werkgelegenheid voor de 4.300 medewerkers.
We noemen de volgende mogelijkheden: 1. We gaan door met het maandelijks doorbetalen van de voorschotten van Licom en gebruiken daarvoor de voorschotten (rijksbijdragen WSW), die we voor 2012 mogen verwachten. (beschikking 2012 in oktober 2011 te verwachten); 2. Licom beschikt over een groot stuk braakliggende grond te Kerkrade (Wenckebachstraat). Licom kan de benodigde liquiditeiten verwerven door verkoop van dit niet in gebruik zijnde onroerende goed. Vanwege de korte termijn, waarin liquiditeiten nodig zijn, kan een of enkele aandeelhoudende gemeenten dit onroerend goed direct van Licom overnemen tegen de marktwaarde op basis van de afspraak dat het risico op meer- of minder opbrengst bij doorverkoop gezamenlijk door de aandeelhoudende gemeenten wordt gedragen. Informatie over de waarde van deze grond ontbreekt nog. Vooralsnog gaan we uit van 73.622 m² en een opbrengst van € 5,5 mln. 3. Overwogen kan worden Licom een achtergestelde lening te verstrekken of dat Licom aandelen uitgeeft. Gelet op de financiële positie van Licom betekent dat wel dat gemeenten deze investering moeten afschrijven omdat er op dit moment geen waarde tegenover staat. 4. Gemeenten zouden ervoor kunnen kiezen om een in geld en tijd gelimiteerde garantstelling af te geven voor door Licom aan te trekken financieringsmiddelen bij banken uiteraard onder strikte terugbetalingsvoorwaarden, met zekerheidsstellingen (zoals bijv. hypothecaire zekerheid of pandrecht). Deze optie verdient de voorkeur als Licom kan onderbouwen op welke wijze zij aan de voorwaarden kan voldoen.
5. Gemeenten kunnen besluiten om het verwachte exploitatietekort 2011 te nemen en in de financiering daarvan te voorzien.
Voor 2012 wordt wederom een liquiditeiten- en exploitatietekort verwacht. We stellen voor om met het naar voren halen van de rijksvoorschotten 2012 het liquiditeitsprobleem 2012 van Licom op te vangen. Dat komt er op neer dat we de gemeentelijke bevoorschotting gelimiteerd, beperkt tot het noodzakelijke bedrag, versneld zullen uitvoeren. In de eerste helft van 2012 kunt u een raadsvoorstel verwachten waarin diverse scenario`s aan u gepresenteerd worden over de positie van Licom in relatie tot de nieuwe Wet Werken Naar Vermogen. Op dat moment is het ook mogelijk om meerjarig een doorkijk te maken. Op grond hiervan maakt u een keuze voor een scenario. Dat is dan tevens het startsein van de transitie. Effecten voor de gemeentelijke begrotingen Het tweede deel van dit voorstel behelst het opnemen van de Licomproblematiek in de gemeentelijke begrotingen. Voor de continuïteit van de uitvoering van de sociale zekerheid en met name de gevolgen voor de uitvoering van de SW is het van belang dat in de gemeentelijke begroting middelen vrijgemaakt worden. Zoals al meerdere malen opgemerkt zijn er nog veel onzekerheden en open einden. Toch zijn wij van mening dat wij op grond van de voorlopige resultaten van de onderzoeken en de stand van de kennis van de ontwikkelingen rondom de invoering van de Wet Werken Naar Vermogen een financieel kader kunnen benoemen. Langedijk meldt in zijn onderzoeksrapport dat: “Zonder aanvullende gemeentelijke bijdragen en het beschikbaar stellen van kredietfaciliteiten vanuit schap of gemeenten kan Licom NV niet langer aan haar verplichtingen voldoen en is een faillissement onvermijdelijk. Deze situatie is voornamelijk toe te rekenen aan het gevoerde ondernemingsbeleid in de afgelopen jaren waarin niet tijdig is bijgestuurd op activiteiten, exploitatietekorten werden afgedekt met incidentele opbrengsten, weerstandsvermogen is afgebouwd en langlopende (deels ongedekte) financiële risico`s zijn aangegaan. Ondanks de welwillende energie van een net aangetreden nieuwe directie heeft Licom NV op dit moment niet meer de middelen om zelfstandig de noodzakelijke veranderingen door te voeren die zich reeds enige tijd aankondigen als gevolg van de wijzigende wettelijke kaders en vernieuwing van taakopdrachten vanuit gemeenten”. Allereerst zal de werkgelegenheid al dan niet in een beschutte omgeving van de huidige wsw populatie veilig gesteld moeten worden. Dat impliceert dat Licom de opdracht krijgt om zowel de korting op het bedrag per wsw-er als de kwantitatieve taakstelling (aantal te plaatsen fte’s) op te vangen. Het is op dit moment niet realistisch te veronderstellen dat Licom daar onmiddellijk in zal slagen. Langedijk stelt: “Hoewel niet gesproken kan worden van een harde juridische verplichting van gemeenten om Licom NV
met ingang van 2011 een aanvullende gemeentelijke subsidie te verstrekken voor de uitvoering van de Sw-taak, is een budgetkorting op grond van de verminderde rijkssubsidie wel een veranderde omstandigheid die Licom kan aanvoeren om een verzoek om een aanvullende bijdrage van gemeenten, te rechtvaardigen. Deze rechtvaardiging geldt echter maar voor een gedeelte van de gevraagde gemeentelijke bijdrage van € 11 miljoen voor 2011. Tenminste € 5 miljoen hiervan betreft immers een begroot tekort op de bedrijfsexploitatie waarvan de oorzaken gezocht moeten worden in het tot nog toe gevoerde ondernemingsbeleid. Het is bovendien zeer de vraag of Licom met een aanvullende gemeentelijke subsidie ter grootte van de budgetkorting door het Rijk voldoende is om een faillissement af te wenden.” Daarom stellen wij voor om voor de periode 2012 – 2015 op de gemeentelijke begrotingen voor het opvangen van de rijkskorting budgettaire ruimte te reserveren of een voorziening te treffen. Het rijksbudget per arbeidsjaar gaat van € 27.080,00 (2010) naar € 25.759,00 (2011). Voor 2012 is hetzelfde budget ( € 25.759,00) vastgesteld. Vanaf 2012 ontwikkelt het budget zich neerwaarts als volgt: 2012 € 25.759,00, 2013 € 24.768,00, 2014 € 23.200,00 en vanaf 2015 € 22.050,00 (structureel). In onderstaande tabel, die deels afgeleid is van de Reset (het strategisch programma van Licom voor e 2011-2014) en deels van het 2 deel van het Langedijkrapport, is de berekening en de uitkomst in totaliteit en per gemeente weergegeven. Het gemeentelijk aandeel is bepaald naar rato van het aantal aandelen dat de gemeente in Licom bezit. Bij de oprichting van Licom is afgesproken dat de bijdragen van de aandeelhoudende gemeenten berekend worden op basis van deze verdeelsleutel. Met deze bedragen kan per gemeente in de gemeentebegroting rekening gehouden worden. Het is een autonome bevoegdheid van de gemeente te beoordelen hoe in de dekking daarvan voorzien wordt. Opgemerkt wordt dat onderstaande cijfers een doorrekening zijn van de huidige bedrijfsvoering, rekening houdende met de subsidievermindering. In deze cijfers is geen rekening gehouden met de effecten van de transitie.
Tabel 1. Rijksbudget Bedrag per fte aantal wsw-ers (in fte’s) Totaal budget Begroting van Licom: Bedrag per fte Totaal benodigd budget Tekort * Gemeentelijk aandeel Brunssum Gemeentelijke voorziening
2011 € 25.759 3791 € 97.652.369
2012 2013 2014 2015 € 25.759 € 24.768 € 23.200 € 22.050 3616 3441 3266 3266 € 93.144.544 € 85.226.688 € 75.771.200 € 72.015.300
€ 29.117 € 28.385 € 27.809 € 27.304 € 27.304 € 109.478.369 € 102.640.160 € 95.690.769 € 89.174.864 € 89.174.864 € 11.826.000 € 9.495.616 € 10.464.081 € 13.403.664 € 17.159.564
11.9% € 1.407.294
11.9% € 1.129.978
11.9% € 1.245.226
11.9% € 1.595.036
11.9% € 2.041.988
4% € 473.040
4% € 379.825
4% € 418.563
4% € 536.147
4% € 686.383
Heerlen Gemeentelijke voorziening
29% € 3.429.540
29% € 2.753.729
29% € 3.034.583
29% € 3.887.063
29% € 4.976.274
Kerkrade Gemeentelijke voorziening
22.6% € 2.672.676
22.6% € 2.146.009
22.6% € 2.364.882
22.6% € 3.029.228
22.6% € 3.878.061
Landgraaf Gemeentelijke voorziening
14.75% € 1.744.335
14.75% € 1.400.603
14.75% € 1.543.452
14.75% € 1.977.040
14.75% € 2.531.036
Gulpen-Wittem Gemeentelijke voorziening
Rijksbudget Nuth Gemeentelijke voorziening Onderbanken Gemeentelijke voorziening Simpelveld Gemeentelijke voorziening Vaals Gemeentelijke voorziening Valkenburg Gemeentelijke voorziening Voerendaal Gemeentelijke voorziening *
2011 3.35%
2012 3.35%
2013 3.35%
2014 3.35%
2015 3.35%
€ 396.171
€ 318.103
€ 350.547
€ 449.023
€ 574.845
3.4%
3.4%
3.4%
3.4%
3.4%
€ 402.084
€ 322.851
€ 355.779
€ 455.725
€ 583.425
4%
4%
4%
4%
4%
€ 473.040
€ 379.825
€ 418.563
€ 536.147
€ 686.383
2.10%
2.10%
2.10%
2.10%
2.10%
€ 248.346
€ 199.408
€ 219.746
€ 281.477
€ 360.351
2.20%
2.20%
2.20%
2.20%
2.20%
€ 260.172
€ 208.904
€ 230.210
€ 294.881
€ 377.510
2.70%
2.70%
2.70%
2.70%
2.70%
€ 319.302
€ 256.382
€ 282.530
€ 361.899
€ 463.308
Dit bedrag is afkomstig uit de door Licom opgestelde Reset.
Het in de tabel opgenomen aantal WSW-ers betreft een prognose. De afrekening vindt plaats op basis van de feitelijke realisatie overeenkomstig de landelijke richtlijnen. De gemeente Vaals heeft voor 2011 reeds een bedrag van € 240.000 in de begroting opgenomen. Meerjarig zijn de volgende bedragen reeds opgenomen in de begroting:
Tabel 2: 2012
2013
2014
2015
In de begroting opgenomen
€ 200.000
€ 200.000
€ 200.000
€ 200.000
Bedragen conform tabel 1
€ 199.408
€ 219.746
€ 281.477
€ 360.351
Voorgesteld wordt om de reeds begrote bedragen niet aan te passen. De reden hiervoor is dat er maatregelen worden genomen door Licom om het tekort terug te dringen en de bedrijfsvoering te verbeteren. We gaan er vanuit dat deze aanpak vanaf 2014 de eerste vruchten zal afwerpen waardoor we met het reeds begrote bedrag kunnen volstaan. Herstructureringfonds Het is van belang te onderkennen dat met de invoering van de nieuwe Wet Werken Naar Vermogen een nieuwe situatie ontstaat. Om te kunnen groeien naar die nieuwe situatie is het onvermijdelijk dat de structuur en de strategie van de uitvoering van de WSW en mogelijk de werkprocessen (door zwaardere indicatiecriteria) geherstructureerd moeten worden. De noodzaak van de door het rijk opgeroepen herstructureringsoperatie wordt onderkend. Op dit moment wordt door het rijk onderzocht op welke wijze gemeenten financieel tegemoet gekomen kunnen worden voor deze transitie. Daarvoor is macro (op dit moment wordt daarover op rijksniveau nog onderhandeld) € 400 mln. beschikbaar gesteld. De verdeling van de herstructureringsgelden zal naar verwachting plaatsvinden naar rato van het aantal SE-en (aantal standaard eenheden). Indien de verdeling van de herstructureringsgelden zal plaatsvinden naar rato van het aantal SE-en, dan laat een eerste berekening
zien dat wij op ongeveer € 14 mln. kunnen rekenen. Deze herstructureringmiddelen komen pas vanaf 2012 tot en met 2017 ter beschikking. De aanvraag zal door de gemeenten (WOZL) moeten worden ingediend. Het is nu echter zaak te kunnen beschikken over een werkkapitaal. Reeds nu dient te worden gestart met de ontwikkeling van het transitieproces, dat mede de basis vormt voor de aanvraag voor een bijdrage uit het herstructureringsfonds en zullen dus kosten gemaakt moeten worden (Naast de ontwikkeling en realisatie van het transitieproces waarbij de kosten betrekking hebben op de programmamanager, de inrichting en bemensing van de ambtelijke ondersteunings- en adviesstructuur, betreft dit ook het ontwikkelen en borgen van de voor de bijdrage noodzakelijke sturings- en verantwoordingssystemen). Daarom stellen wij voor, vooruitlopende op de te ontvangen herstructureringsmiddelen, € 2 mln. beschikbaar te stellen als werkkapitaal, conform onderstaande verdeling:
Tabel 3. Naam gemeente Brunssum Gulpen-Wittem
Verdeling naar aandelen Licom 11.90% 4.00%
Heerlen
29.00%
Kerkrade
22.60%
Landgraaf
14.75%
Nuth
3.35%
Onderbanken
3.40%
Simpelveld
4.00%
Vaals
2.10%
Valkenburg
2.20%
Voerendaal
2.70%
Totaal
100.00%
Bedrag per gemeente
€ 238.000,00 € 80.000,00 € 580.000,00 € 452.000,00 € 295.000,00 € 67.000,00 € 68.000,00 € 80.000,00 € 42.000,00 € 44.000,00 € 54.000,00 € 2.000,000,00
Voor Vaals geldt dat vooralsnog alleen middelen beschikbaar worden gesteld die betrekking hebben op werkzaamheden voor de transitie van de WSW, dit omdat de voorbereidingen voor de invoering van de Wet Werken naar Vermogen gestart zijn in samenwerking met Maastricht en de Heuvellandgemeenten. Omdat de verdeling van kosten over de onderwerpen WSW en WWNV nog niet bekend is, wordt voor nu het volledige bedrag opgenomen. De kans is echter reeel dat het daadwerkelijke bedrag lager uitvalt (voorbeeld: indien de kosten voor de WSW 1 mln. bedragen, dragen wij slechts € 21.000 bij). Vervolgaanpak. De onderzoeksresultaten zijn beschikbaar. Licom heeft een strategische keuze gemaakt en haar ideeën aan de gemeenten voorgelegd. Het is nu aan de gemeenten om een visie vast te stellen ten aanzien van de doelstellingen van het sociale zekerheidsbeleid in het kader van de ontwikkelingen rondom de Wet Werken Naar Vermogen en in het bijzonder de sociale werkvoorziening. De onderzoeksresultaten verdienen verdieping. Om die reden wordt voorgesteld om de drie onderzoeksrapporten in aparte werkgroepen verder uit te diepen. Onder leiding van een extern programmamanager zal aan dit complexe proces verder vorm en inhoud gegeven worden. Deze werkgroepen worden bemenst door afgevaardigden van de aandeelhoudende gemeenten. Per gemeente kan een bestuurder of een ambtelijk medewerker afgevaardigd worden. Er ontstaat daarmee een gezonde mix tussen politiek bestuur en inhoudelijke vakdeskundigheid. Een werkgroep richt zich op het Deloitte onderzoek Intratuin en de tweede werkgroep verdiept zich in de bedrijfsvoering en de strategische beleidskeuzes (Berenschot en Langedijk). De bevindingen en conclusies van de werkgroepen worden vervat in een tweetal voorstellen, die vervolgens door de gemeenteraden gezamenlijk en vervolgens separaat behandeld kunnen worden. De besluitvorming wordt vervolgens uitgevoerd door het samenwerkingsverband. De inspanningen moeten er op gericht zijn dat in mei 2012 de besluitvorming kan plaatsvinden. De weg van de verdere uitrol en implementatie van de nieuwe aanpak conform de intenties van de Wet Werken Naar Vermogen is dan vrij. Doel/meetbaar effect zie hiervoven
Argumenten zie hierboven Kanttekeningen Juridische consequenties Kosten, baten en dekking gemeentelijke bijdrage: Vaals Voorgestelde gemeentelijke voorziening In de begroting opgenomen
2.10%
2.10%
2.10%
2.10%
2.10%
€ 248.346
€ 199.408
€ 219.746
€ 281.477
€ 360.351
€ 200.000
€ 200.000
€ 200.000
€ 200.000
€ 200.000
Werkkapitaal ten behoeve van herstructurering: Vaals
2.10%
€ 42.000,00
Uitvoering Planning Besluitvorming over deze nota voor 15 november 2011. Communicatie Het besluit over deze nota communiceren naar de 10 andere WOZL-gemeenten. Evaluatie/controle
Korte samenvatting Door de diverse raadsinformatiebrieven, de mededelingen van de portefeuillehouders en perspublicaties is de financiële situatie bij Licom genoegzaam bekend. Het is voor de continuïteit van Licom van groot belang dat er op de korte termijn een tweetal besluiten door uw raad genomen wordt. Allereerst zal voor de periode tot en met medio 2012 voorzien moeten worden in een tijdelijke financiering van Licom. Op de tweede plaats dient in de gemeentelijke begroting een budgettaire ruimte gereserveerd te worden voor het definitief opvangen van geprognosticeerde exploitatietekorten voor de planperiode 2012-2015. In dit voorstel wordt nader ingegaan op deze aspecten. Licom beschikt momenteel niet over voldoende geld om aan haar verplichtingen te kunnen voldoen. Gemeenten zullen op de korte termijn een besluit moeten nemen op basis waarvan (korter dan een jaar) tijdelijk voorzien kan worden in financieringsmiddelen. Gedurende die periode zal een raadsvoorstel voorbereid worden waarin de nieuwe richting aangegeven zal worden waarin Licom zich verder zal ontwikkelen.
J.W.M. Rijnders MPM Secretaris
drs. R.L.T. van Loo Burgemeester
