MrooeleeuwsKLooSTERLEVEN vANMesreNgRoer neNDERAND
AAN DE RANDVANMnSTENBRoEK MIopTIEEUwSKLOOSTERLEVEN Sonnenberg Dekartuize ;'
vanDiift,TonHendriftman, PaulRadernafter enRolfSteenbergen Rudolf
C'rr" a rnl
cih /,
'\// 1';'re / Irulelotruc
d'oc"' Jrt
d rÉe -
vvat er.
vanui de t w ei varende n h tte d e o rd ed er kartui zers kartui ze Àa nh et eindev ande mi d d e l e e u wsetÍc g re n s gebi ed van e e n n i e u w k l o o s te r h e t l l ssei bii Ut r ec h t i n en het veenmoeras tussen Ni e uwlic ht s gew orden . ti s i n d e g e s c h i e d e ni en M as t e n b ro eHk e bekend al sde kanui ze S onnenl l sse lm uiden cerq. d ty e mol ogi sche verkl arrngen. V oordez eplaat s n a abme s ta a vn e rs c h i l l e n e H et i s dui del i idat k w asvanV tari a-devoti rsa a rM a s te n b ro ek sprake en e,w elMae ra l v oórde k om s vt a nd e k a rtu i z e n n K ampeneenal taardat gew i i dw asaan o f St. N i c o l a a s k eirk ri ate r Z on.Z o had d e B o v e n k e rk eenkapeldi e gew i i dw asaani V l ari a Cn zeLiev eV r ouwein d e z o n .rVe rd esr ro n di n l l s s e l m ui den 'Onse vanMastenbroek had LieverVrouweter Sonne'als patrones. TenslotOokde parochiekerk dat Lam b e rt A e rn ts s eSnc ro e d eorp 2 0 i u ni 1508bi j testament zi i nhof aande karre zijv er m et d ' een , u i t d e o p b re n g s tevná nd e v e rk o o pervanna zi i ndood te l atenmaken tu i zer s c honkom V ro u w e inn d e r So n nen,dat menhangensal li n op' t C hoerder sch oenbeeldev anOn s e rL i e v e n voorchnsvo i r sCat . hus er s 'O . 2f d e n a a mSo n n e n bienrg Oo s te rh o teruggaat it op eennogoudere, , a a rh o e ftn i e ru i tg esl oten te w orden. c ult us plaatis s ,n i e tb e k e n dm re l i i k e w e rdd e z o nh e ts y m b o ovl a nd e h emel het , vol maakte, l n h e t c hr is t endom C od,terw i ide l maan voorstelden. DeMoederGodskreegde rolvanmiddelares, en de aardehetonvolmaakte zijhetin vanChristus, Mariawaseenverbindende aihankeliikheid de enigeMiddelaar. schakeltussenCod kunstvoorstellingen, met namehet zogenoemde en de wereld.Veelmiddeleeuwse Mananum' ,lon e nM ar iaom gev en d o o rd e s tra l e n k ra vnas nd e z o ne n onderhaarvoetende maan.3 zelfnoemdenhun kloosterofficieeldonussanctí Martiniin MonteSolisprooe De kartuizers Cam' p rs(h uisv an S int - M a rti n uo sp d e So n n e n b e rg b i i Ka mpen).4 Marti nus D oorde hei l i gebi sschop vanTours,patroonvande kathedrale kerkte Utrechtals patroonheilige te kiezen,bleefhet nieuwe conventgeesteliik in zekerezinverbonden met staden bisdomvanUtrechten met hermoeottÏ':J':ïï::[. wii eersther retigieuze ktimaarwaannde kartuizers in de nabiiheid schersen van Kampenhebbengeleefd. Vervolgens wii de bandvan de kartuizeSonnenberg onderzoeken me tde s t r eekDaar ng a a a nw i i n a h o ed e s ti c h ti n o g p de S onnenberg . tot standkw amen hoehet n i i a a n d a c ht a ande i nri chti ng co nv entz ic hont wik k e l dD e .a nb e s te d ew en pi aarsvande gebouwe n ,aande handv a no v e rb l i i fs e l e n a a nd e h a n dv a nhet cartusi aans Tensl otte kl oosterpl an. vande materiële volgteen beschriiving en geesteliike cultuur,voor zoverdie uit documenten en is af te leiden.s bodemvondsten
De xnnrurzERoRDe llet doel van het hartuizcrlaryn is geschapen.'Volgens opde kartuizer Debiibelleertdar de mensnaarCodsbeelden geliikenis vattingbetekentdit dat in iedermensietsgoddeliiks schuilt.Hetwezenvande mensis danook wezenbewustrs te ziin.De kartuizer is iemanddie zichvandat religieuze ÍbeeldCods)imagoDei uitdrukking aanwil geven. en er langsde wegvande cartusiaanse spiritualiteit verkriigt vanhetkartuizerleven Eenvoud Totde kenmerken behoreneenvouden eenzaamheid vande w ri sl aat e e nm onnikpas ,alsh i i l e e fta l se e nme n su i i é é ns tu ke n zrchni etdoorde w erei ci vooruaarden om de nabi l b rengen. De eenz aa m h ei indd e c e le n h e ts ti l z w i j g ezini nde ui terl i i ke waardete beoefenen. Codservaartde monnik en alsinnerlijke heidCodste ervaren De nabiiheid gewiidis,Alleenin dit lichtis de keuzevoor ziindageliiks rn het gebedwaaraan levengrotendeels (eremus verstaanbaar. cartusiael de kartuizerwoestiin Het doelvan het kartuizerleven is geheelen al voorGodte leven.Deenigezorgvande monnrkis Godte mogenbezitten, datwilZefgen: Godsbezitte mogenworden.De leegtevanhetmen'
c/'
voorstellendelr4aria, Beeldhouwwerk, omgevendoor een kransvan stralenof bloemen(gewoonliikvrlfmaal tien rozen),dat veelalis opgehangenaan het gervelfvan een kerk.
-93
Tèt""Á''"''''
o.r (
/('
'i
/
"'
itt(iï
JZ"/'1'ne'.Át
/tBM lo-/Éqi-c'fs'C
!
ZwnRTEwntEn OruRuoooonlÍsseleNr
9r," R,?g6n
-
*
nlntYinf - - . - '
l l
\ í,tt1'1,à\JftÁ
,Wa*t*
vandeSonnenberg enomqaing Detailkaart omstreefts uit eencharter in hetCe157Q,aikomsttg meentearchief is de ftaartvan te KampenMogeliik dehandvaneenftartutzer KamlC.temeentearchief oen,kaartven 612l
senhartkanalleendoorCodvervuldworden.Al het anderegaatvoorbii.Bemind wordenen alleen daaromkunnenbeminnen, vanwaaruitde kartuizer is de grondgedachte leeft.Ditideaalwordt nagestreefd doorhet leidenvaneengedisciplineerd leven,waarinlezenen stilte,overweging en gegemeenschappelvii ieri ke ng b e d ,s tu d i ee nw e rk,samenzi en i n ontspanni ng, ber aad en broed er lilk e l k a aar i w i s s e l en.T D ek a rtu i z er l eeftzow eli n eenzaamheialdsi n gemeenschap. Ë enbel angrideel i k va nziinleven vand e dagof de b re n gdt e k a rtu izer rnde eenzaamhei van d zi j nceldoor.Op bepaai de momenten weekverkeert hii in de gemeenschap vanhet convent.Zo wordtervoorgezorgd dateengeesteliik in de persoonen zijngemeenschap evenwicht bereiktwordt.Denabiiheid Codsis eenwaardedie d e m o n n i kn i e lv o orzrchhoudt,maardi ehi i metmedebroeders uit deel ten naarde bui te nwer eld vluchtuit dewereldalsvoor straalt,Zo wordtde kartuizer evenzeer behoedvooreenspanningloze i k genbel ang. e e nk o e s te ri nvgan.geestel iei
Het ontstaanvande hartuizcrorde f al 0l ), di eui teenaanzi en liike Keulse D ek a rtu i z e ro rdankt de zi j nontstaan aanB runo(1024131-l en waser latertot schllastrl miliestamde.Brunohadaande kapiftelschool te Reimsgestudeerd prakti iken'van ensi moni sti sche bisb r) e noemd. D aarl eerdehi ivannabi de i rntri ges ts c h b o l l e i d e - l 080)kennenToendezedoorRomeveroordeeld (1067 was,kreegBrunode bisschopManasses van Rermsaangeboden. situatieweigerde hii echter schopszetel Uit onvredemet de kerketiike naarhet iongecisterciënzerklooster Molesdezete aanvaarden, en trok met enkelevolgelingen groei de zo,dathi iervoorkooseennieuweneder me so m e r a l sk l ui zenaar te l even.Zi i naanhang zettingte vormen.Met hulpvan bisschopHugovanCrenoblebegonBrunoin de onherbergzame vaneremieten, vande eenzaamheid rondomGrenoble eensamenleving die laterhet moederhuis '
94
goederenvoor geld of geldswaarde verkochtworden,zo gehetennaar SiSimoniers handelwaarbiigeestelirke m o n d e T o v e n a alrH a n d 8 : I 8 )
MtooeteEuwsKLooSTERLEVEN MN DERANDvRruMesreivBRoEK
Chartreuse nogsteedsbestaatI zouwordenen alsla Crande kartuizerorde zi chaanvankel li angzaam ik t ot a n d e reo rd e nb re i d d edne k a rtu i zers ui t.D etraln v er geliik ing v e ro o rz a a k t d e e l d o o r d e van ee n s tre n ghei d het kartui zerl even, w aarvoor een wer d, v oor gr oei ge w arenvererslE. enandereredenl ag en e e ng ro tema tev a ng e e s te l iei kv enw i cht i te r k egez ondheid dat w rlzeggen het kl oosrer en de i n hetgr ot ef inanc ië vl ee rrn o g edna t n o d i gw a so m e e nkartui ze, Ku n n e n te b e k o s trg e Bo n v e n d i en de materi ël e geestel i i ke moesten en t er r eine n , l eo ml iggende g e neraal v a s ts ta a n v , o o rd a t h e t kaoi ttel dui d e l i i k ertoe overgi ng een ni euw e ve n s v at baar heid t e er k enneenn i n d e o rd ete i n c o rp o re re n ,e sti c ht r ng v iee li n d e v e e rti ende eeuw[oenoverheelE uropabi i na De gr oc ebloeiv a nd e k a rtu i z e ro rd ge s ti c h t g r oei w e rd e n verkl aard w ordt D e z e e x p l o s i e v e doordatandereorden k ar t ur z en h o n der d schi sma'al sh u naant r ek k ings kraacahnth e tv e rl i e z ewna re ne n m e ni n dezeeeuwvankerkel i i ke ge . k a rtu rz ers w erdengezren ai seenbronvangeestel i i uÍ t z agnaarin n e ri i tkhee rv o rmrnD l e rw ege gestrcht: I n de v ri i tre n deee u ww e rd e nn a a rv e rhoudi ng mi nderkl oosters rn toraal kever nieuwing. v eer t i g w , a a ro n d e c r i e deze w aren vooral s o n n e n b e rg .' l o n eeuw het de mi i i eus van n o gongev eer e edi o o rm aakten dev ot end i ee e no p me rk e l i igk ro en de kartui zers i n de schaduw stel d e moder ne den. ve vanui tw t eeri chti ngen. d e g ro evi a nd e k a rtu i z erorde n rl i e p D eeerstekarIn de Neder land e g e s ti c hrn t H e n e g o u w e(V wer n a l e nci ennes V andaar1288, 12991. S i nt-Omaars tu i zer k loos t er s den , n r w e r p e n1,3 2 3 C , eu i t w e r d e nm o n n i k e n o o r d w a a rgt se s t u u r dH: e r n el 3 l a , B r u g g e1 3 1 8A lr 328 ,C e n t 1 3 2 8 D i e s t 1 3 2 8 ,C e e r trurci enberg i r336 K ort na deze eerste ra a r ds ber gen : e u l e n1 3 3 aA, m h e m1 3 4 2U, t r e c h t s t i c h t i n g s gkowl fa me e nt , v e e dvea n u rht e to o s t e no p g a n g K 1 3 9 3D es t i c h t r nvga nd e S o n n e n b evr g a n u iU t t r e c hitn 1 4 8 Íw a sd u se e nw e i 1 3 9 2A, m s t e r d a m g o l f.' ze e rlat ev r uc htv and e z etw e e d e
vande hartuizerorde De organisatie o rd eh e e ftw i l l e ns ti c h te nh, eefthi i bi izri ndoodookgeenorderegel Om datB r unogeenni e u w e na(gestorven g e lat en. v o l g e nds e mo n n i k enregel vanB enedi ctus Z iinv olgeli n g el ene i d e n 343),met aanpas s ingveono re re m i e te T e n k ele n .o e nh e t l e v e nv a nde C randeC hartreuse i n de omtreknavolgingkreeg,ontstonder behoeiteaanschriftetiike richtliinen die de bandmer het moederhurs waarborgen. moesten Ziiwerdenvoorheteerstin | 127-I I 28 in briefuorm doorde viifontworpen de priorvande CrandeChartreuse, Cuigo(gestorven ll37). Omdathet levensteedsom aanpassingvanvastgelegde regelsvraagt,werdende Consuetudines Cuigonrs spoediggevolgddooraanvull i n gen, de Cons uetu d An v ai np rro rA n te l mu (l i n ete s lm s 1 3 9-l | 5 l ), de C onsuetudiBnes asi l(li i 170), de (12221en ( I 248), Statuta Dereformatione lancelini t n 1259ac ht t ehe tg e n e ra ak la p rttedle k a rtu Íz e rwetgevi zong onoverzi chtel dat i i k, het tot een gondigerevisie besloot.Pasin l27l kwamaandit monnikenwerk eeneindeen verschenen de Sta-
t
TN4KI
I í:'*r,) riíirlen
r tí
t0 000, anlsaruklr970 Qp ane fraart
op de ltn de voormalige bnittrngengeprolecteerd vande aiers nwdtges(uatrc.futei:ents I = Diednebruggen de dne bntqoent 2 = Dre dnjer bruqgenstegetKamperwetenngl j = Velicken stegelfuslessteegt - Zwoi4 = diegroene stegelSonnenberqweq sewegl 5 = Wilssera Mlsunl ó = Die lsseldqck(llsseldiikl
< llfïrr r\l
7 = Dtewade 8 = Drckille 9 = Sonnenberch lklooster Sonnenlerq) l0 = KrjcÉsteqe lzeegravenl
Í
I I = Dieoldediickkle oudedirftl l2 = Santberq lTandbergl Meerlmeerbloftt l3 = lsselmudere l 4 = D r cI s s e(id ei l s s e l )
r'terrrliiL.
^
l lË I
pI \ l ^ l r , ! . t ! 4 1 " ,
t r e c o n s t r u cr treH R S t e e n b e r q e n l
95
Ounnuo DooRIlssELrruZwnRrn.vATER
bekend nodigbleken.- alsde StatutaAntiqua die iater- toen er weeraanvullingen tutaCartusiae. n e S t a t u tÀ a n t t q udae w e r t e l i i kger o n d s l a g ee r S t a t u tN a o y a ' r aln3 7 l v o r m d e d b i i i v e nr .\ , 1 d zouden w erd' 2 O nderdeze ,,,a n eraan Terti C a omoi l ati o l oegevoegd i ordatl n 1509d,e. d e k a rtu rzerorde, vda nh e tC o n c t l ivea n g e i e e r o r n v l o e T o e no r r c e r . v p m e i i irkeep e l i nnpe e i td e K a r r u l zSec n n e n b e r g v a n ( l 5 4 5 1 5 ó 3 ) d e c a r t u s t a a nwseet g e v i n g h e r z r e n t n g e e n d e N o v a C o l l e c t t o in l58l mer Trente te be st aan. reedsopgehouden i rursrnde N ederl anden c n c s to n dh,a dd i t nteestnoordei i i ke e doel dooreensterkcentralismHet ordew ordtgekenmerkt vande karrurzer D eb e s ru u r svorm Dit vanhet rel i greuze l evente w a ar bor gen en de strengherd sprrrtuati tert e rv a ni s d e c a rtusi aanse generaal de kaprttel, r aar liikse het dri e i nsti tutres: te doendoor i aarl i i ks rra c h tredne k a rturzers < l o o s t e r u i s i teant ihee ta m b tv a nd e o r l o rs u p e r l o r he rgener aalka' prror,\nrel mus zi cnal seerstei nsti tutte ontw rkkel de On d e d r e reedsgenoemde d w ordtgevor m door vande ordei s D eze' rergadenng p rtte l l1l 4 0 ), d a t herhoogstegezagsorgaan plaat s hun Uit na P asen vterde zondag t de karturzen en vi ncj op c i ep ri o rsv a na l l eaangesl ocen colaefi nttori ura getrapte verki eztngenher l besl uit vor m end van w o rd t v ol gens een sysreem midden de pr iorvande heeft.A l l epnors,i ncl usi ef kaprttei l e g eg) e k o z e nd,at de l ei di ngvanhet generaal aan,zodathet dekapi tteihunontsl ag bi edenaanhet begrnvanhet i aarl i i ks C ra n d eC h a rrr euse, Hetdelinr aante pass en. naarbehoefte vande kl oosters fn i l 1 l u m d eh a ndenvnj heei tci el ei ci i ng m etaanhoudt b ezig voorstel l en H et zi ch en stukken al l erngeromen gens to ri u b me h a n d evervol lr van aanvragen om ontsl agurt het pr ior sam bt v a a rd i nvga n n i euwgekozenpnors,behandel i ng voorni euwe st t cht t ngen en aanvragen van l ongesrrchtrngen i nicorporati everzoeken tmi s e à c o rri a ), kaprtvoorgelegd. Hetgeneraal vergadering wordenaande algemene besluiten Devoorgenomen eeniaar w ordeneerstvooreeni aarai gekondigd, i eroveréénnachti i s.B esl ui ten re lg a a td a a rb ini bevest igd. r 3 herroepen, en w eereeni aarl aterpasdefi ni ti ef oFw el l a re ro fw egl o e dgekeurd roulatleVolgens eenvernuftig ontstondde uisitatre vancjekarturzerorde Alstweedeinsritutie het dreop gezagvan ' ,v o rd en doortw eepri ors, vande ordel aarl i i ks bezocht al l ekl oosters s y s te e m en pr ober en met i ederemonni kafzonderliik optredenZi i spreken g e n e ra ak la p i ttelal syrsi tatores de r eke versl appr ngvan i n de ktoosteri i itucht, e z rc he e nb e e l dt e vormenvaneventuelgebreken hebb enver r egaanD evi si tatoren emen tegenpersonen. of ki achten mareri ëlprobl e l i g re u zrjev e r, t iivoorali n zakendi e geenui tsteldul den,maarzrimoetenhunhandelwiize d e b e v o e g d heden, wordt een Van hun beslissingen generaatkapittetwel verantwoorden. dens het eerstvolgend terwiileenafschriftervanbekloosteroverhandigd, protocolaan de priorvan het gevisiteerde kapi ttel .r" unnhet generaal s re mdi s v o o rá etdefi ni torivan De prior werdhet ambtvande pàorsupenor. instrtutievan de kartuizers De derdebelangriike voor zit t er s, o ok vanhermoederhuimaar i s nretal l eende hui soverste v a nd e C ra n d eC hartreuse gehele tusde tiid prior in van de orde supenor generaal en kapitte{, vanhet delinitonum riidenshet onuiteindeliik maar staat bevoegdheden, verregaande hii heeft generale Ook kapittels. sentwee kapi ttel . v anhetgeneraal d e rh e tg e z a g Het vanmeetafaaneengrotestabiliteit. gafaande kartuizerorde Dit uniekebestuurssysteem doorhet Kaovergenomen eeuwgrotendeels werdin onzestrekenaanhet erndvande veertiende wng asde invloedr iikst e (bi iZw ol l e)' 5 D ezeomvangri j ke kl oostervereni gi p i tte lv a nWi n d esherm van Ceert Crote Devotte Moderne van de van hervormingsbeweging de vertegenwoordigster tó ( I 3 4 0 -I 3 8 4 )u i t D eventer. , r ! L L ! " t ' \ v ,
- b - ' , , , b , .
YIetlevenin de hartuize speeltzichaf binnende afzoncartustae\ woestiin(erernus levenin de cartusiaanse Het eigenliike zrjnauronomeledenvande orde.De idealekernvaneenkartutze De kartuizen kloosters. derliike vaneenpnorthui s over stDeze e) (koormonnionder ken)'l ei di ng f doorrw aal monachi w o rd tg e v o rmd l eve nin eigencelZi i l eveneenstrengafgezonderd n t en doorde koormonni ken. w o rd tg e k o z eui getiiden (monnikenkwartier), en biddende voornaamste supenor len of kluizenbinnenhet donrus Hun leven gezamenliik kloosterkerk in de of goddeliikofficielofficiumdivinuml vanher koorgebed (lekebroeders), afgemrnder die conversr gemaakt de door mogeliik deet wordtvooreenbelangnik ziln diensten (broederskwartier), huishoudeliike voor de die en infertor donrus het in leven zonilerd (reddienogeenbeperktaantalredditi kendenbovendien kartuizen De middeleeuwse aangesreld. (donatenof halfreligieuzen, dieeencontractmet het kloosdonatr ren,die minderstrengleefden), (l 582)ziin gasten) de NovaCollectio vaste Sinds (proveniers prebendani of betalende rerhadden l, en vooreen kiezen worden, kan wil kartuizer provenrers Me tegenwoordig meer geen en reddieten er of donaat. convers l e v e na l smo nni k, Hii en go dsbeleving. voor te gaani n i evensernst D e p ri o rd i entde eremi erengemeenschap verprocurator is De {econoom} biizondere taken gestaan door tweemonnikenmet wordtterziide nghet geest eliik en voorde w erkverdel ien vande kartui ze e a n tw o o rd e l viioor k de materi ëlzaken vande prior Daar(onderoverste) rs de plaatsvervanger De vrcanus welziinvande lekebroeders.
96
NlrooeleeunvsKLooSTERLEvEN MN DE RANDvar MRSIEIBRoEK
w a a r s e n o m ez n worden o a i sd a tv a nd e s a n a a szt i i ne r n o gb i i z o n d e cr ef í i c i edsi ed o o rm o n n i k e n b i b l i o t h e c a r t s t e n ( k o s t e r rnsta l aar cl ormaken W anr v o rc j e n , e !: mo e e nD ro e frala0tr1 b a t en rcleennov!ct.-l atScj Me k ar t ur z er wii g e i o r t e n g e v o r m d g e n r u r K l s , l e g t z t l n n r r a l e n d e s o t n t u a l t t e r t r n d e l p r o lessrot v o l d o e n d e n e e rh i i r e r p l r c h t ; r c h p l a a t s e l r g l x e e m e e n s c n a p l o c t t e n t o c a r Í noed e a a n t s t a n r l i t r t s t r o u w c i a n H i ib e l o o f t c j e m a a q d e l i i k heeni dg e h o o r z a a m h eDredk o o r m o n ndr kr a a get e nr v l t. v o i l einr a b r i tb. e s t a a n d e e hooqtevanoe heurn e ts c a p u i i ewr,a a n v avno oÊenachcerzttiter en eenho o íd k a p u rte e nt unr ek g e v rooni rl k l ontrtus rv o rd t met v e ro o n d e n H i r z rl n { heeriaangesproken, c iwar s band e n o e n m er genoenrd prtor wordt tbroedert. De lvadet) later met frater soms d vervanhet rumoervani e r,verelvern ,o e e t e nk a rtu i ze i dl v a a rb o rg ern Omde eenz aam h ete posg re n z e n v a n n e t oeztl sE renzen K artutzerterretn c i e l termmt O or s pr o n k e i i i n v a re n wri d e rliggen d vande oew egl nqsvrrl heto vanoe i l d e g r enzen Latl.er' ' v er dh e t e rg e ng e c re co e p e rKi o se ss t onum p rocurator V o o r rn verband deze met mo n ttc h o ru n rl d e moesl en om ge v i n g l te rm i n r de in mo n nik en p r\c u ra to nHs). et gebredotnnendezegrenzenmoest g erlnd ezr\n \te rmmt zrl na m bls v er c ir c ht rn rv daarombeperêêt1 ; hunaantatrverden vo i d o enczier jnom m e n se n d re rte k u n n e no n d e rn o u defl ges lelo Ki n gen D ek a l u r z e f(so m e na r l e e vno o rc e b e r a n g n i Kgsei et i i d etnv r g r i irea u o e n . ' / e s o ev rasn)h e td a brddenzl t rn oe sttl teen eenb rre r e nD e o v e ri g egetttden in d e rto o s te rk e r' g e i i i k sk oor gebed cj aardoormetl ezen,mec i e evi a nd e d a gb re n gtde kartutzer za a m hervdanhunc el H e tg ro o ts i e vanooekenonderoe brt de bouwvan hun klooster. C'edeeite Karfur:ers l n ,o e mro d e i e e u wneam n het ai schrri ven gebeden han d e n a rb e Íd d i te r en, It A l l e e no p z o n -e n feestdagen v'an gedrukte uttqave qebrurken van noutsnede tn de p l a a ts een eente de de kartutzers v oo rn a m e i n een h a n denar beid de der kartuften, Bazel, l5l0 g e w one w orden aan i estaluten gem ee n s c h a p p e l i i k d e dagen de maal ti i den d e re fte r. Op i n h o o fdr naait ijd en een vegetarische ztchdoor grotesoberheid bezorgdDezekenmerken dersklursafzonderlijk (1n4gseptember) w ordtde grotemotot P asen V anafhe t fe e s vt a nd e Kru rs v e rh e ffi sa me ns c elling. per g e b ru i k t maal tÍ1d dag. m e n é én s l e c h ts n a sti ekveas t enonderh o u d eenn l n dezeconventsvergaden e k e l i i khse t hui skaprttel h ol u d e nd e mo n n rk ew tn de k apit t elz aa en haarledenbesproken en mateneellevenvan de gemeenschap ringenwordt het geesteliik i i ke w aartoeook de urenrse me e n s c happelrecreatre, in de weekh o u d e nd e k a n u rz e g TWe em aal (spaciamentunr) gerekend wordt. het kartuizergebied wandeling binnen lange geleefd,die vanuithei welvarende Utrecht hebbenook de kartuizers Volgens dit levensritme te stichten eennieuwegemeenschap zijngetrokken, om op de Sonnenberg naarMastenbroek
De rnnrurzE SoNNENBERc Het natuurliíft milieu vestigingsplaats vooreenkartuizerklooster. Hii lagaande waseenaantrekkeliike DeSonnenberg randvanhetgroteveengebred l3ó4werdopgemeten en in kaartgeMastenbroek, dat omstreeks b ra c hten , daar nawer do n tg o n n e nA.l l e e ni n ' s -H e e re nbroek bl eefnogl angeti i d eengebi edondaarnog ontgi nnl ngen o n tg onnen liggen.He t i s d e n k b a adra t d e k a rtu i z e vrsa nde S onnenberg h e b b enuit gev oer d.' 8 Aande wes t eliikra e n dv a nd e h u rd i gpeo l d e rM a s renbroek strektzrchtussenW l sumen C rafhorsteenbochtigverlopende uit. De hooglevarieertthansvan0,4 m benedenN A.P zandstrook to t 0 ,5m bov enN. A . Pm , e t l o c a l ev e rh e ffi n g e tont 4 m b ovenN A .PD ezestrookbestaatui t zandigeen kleirgefluviatiele Het gehele die plaatseliik sterkzijnvergraven. en eolischeafzettingen, complexvertoonthet beeldvaneenoeverwalmet eenwissemorfologie, of stroomrugachtige i e n d ebr eedt e komengrotebodemv an 250to t ó 0 0me te r. n di t zandl i chaam Aa nw e e rs z i i d evan ' " D oor ku n d ige veen-en oversi aggronden. v er s c hillen v o o ri n d e v o rmv a nk l e i -o p -v e e n gronden, gebred, d e zeaf z et t ingen w aareerti i dsrtvi eren es tn di t heend u rk e nh i e re n d a a rz a n d e rl a n diop, zeeïnvloeden groot waren,komende zandigeafzettingen veelalvoor onderde naamrtvterdutnen.20Zii bodenvanoudsgoedemogeliikheden in eengebiedwaarde waterhuistot bewoning, houdeliike situatiete wensenoverliet.Mentrefter thansvanzurdnaarnoordde nederzettingen tMl s umNieuws , aan H eti s i n di t overgangst ad, l s s e l mu i d e n C rafhorst Ui te rw i i kOo , s te rh o llt, gebiedvanzand,kleien veendat de kartuizefs op de Sonnenberg zichter hoogtevanOosterholt vestigden. Hetgebiedvande kartuÍzers lagzowelten oostenalstenwestenvandit zandcomplex, zo a l sbliik tuit het c ha rrevr a n2 4 i u n r1 5 0 9w vande doorde vi sl l atoren , a a ri nd e bezi tsgrenzen Sonnenberg vande kartuizerorde wordenvastgesreld en doorde pnorsuperioren de definitoren wordenbekrachtigd. De kartuizers overgrotekennisop het gein de middeleeuwen in de LageLandenbeschikten pnorvande karturbiedvanwaterhuishouding en landinrichting. Zo is HendrikEghervanKalkar, ze M onnik huiz en van het i nvande bestuursstructuur bii Arn h e m(1 3 ó 81- 3 7 3 \, d e g ro n d l egger mi d d els metsucces z es honderiada ro u d eo o l d e rd i s trrc Vet l u w e .2H' i il ei ddevanurtMonni khutzen
97
_DooRllssEl Ei'rZWARTEwATER Oivrnn,r,ro
d e v e r b e t e n n vga n d e , " v a t e r h u i s h o u dai na gnd e o o s t e l r i kVee l u w e r a n d n ,a d a ta n d e r e nd a a r t o e , r e r r ê ê r c ên n o r n o p n : C l d e ng e g a e nO n O e fZ l l nt O e Z r C O n n S l u l z e nD e r g e l r l kbee h tn i S t O n d eOnr i k e e r i g h e d e nw a r e nb t l o e K a r t u t z e rvsa n d e v e e r t i e n d e e u wo v e r i { € r i 5 ; 1 1a9i g 1 e m e e nE e n r e d e nk a n
7-\
êo
aEt
N \s r r
.\' '\\ ir'
N.
IE50
!^r g c , , v c ; r>.rr t ru , d L\u. l o n n r k h u r zeennz r l nb e z i t t r n g e on p c l e\ ê i u i v ez e l fg r o o tv o o r d e ehla d d e nb r r e e nr v a t e r h u i s h o u c l e r el rgi ke el r nH g e n d r rEk g h eirs r nr e c j e r g e vaai sl d e e r g e n l r isktei c h t evra nh e t ?2 w a te rs c h aVel p uw ei e oeschou," ven D e k o m s vt a nd e k a r t u r z enr a s a rd e S o n n e n b ehr ga db e t e k e nvr so o rd e o n m r d d e l l i iokner g e v rn gU . i i d i v e rse bronnen vande S onnenberg nunbi i drage hebbengelever o bl i l ktdai de kartui zers a a nd e o n tw i kkel rng en het rn cul tuurbrengen van!l astenbroekZo zi l nde kartu izeronder her s z nC r a v er n 1 5 3 8b e r r c r k egne , " v e ebsi itd e a a n l e vga nh o o r d e rnn c r i o r a avta nV o i o e iH' te n d r r k vs a ? 3 1 ' o th u nw e r k z a a m n e dceenn o o r d evne r c l eorn t g r n n i negn, aarr" ''ik en!êecaten l i g l f t ev a no n t g o n F egnr o n c e nH e ti s d e v r a a g o i o e , r ' 1 i e r s : a nbor ih e tr nc u l t u ubr r e n q evna n va ! l a s t e n o r o emki s s c n r ez ne i l sr e n m o g e l i i kaea n i e i d i nr seg e r v e e\si io o rd e v e s t r g r n g nd e k a r i u , z e o p d e S o n n e n b e r g 'W r e b r s s c h ovpa nU t r e c h t " e t l i c hr vt e r dd e s t i c h t l ngge s i r m u l e ecrioo o d , l r eb i id e e v e n t u e oi en t g r n n r n gzernj nv o o r s l akgr e e g
'--.:---+' De hapelin Oosterítolt gee st eliik ,\l l a n gv o o rd atde karturzers l vaser zoal sgezegd zrchrn Oosterholvestrgden, levenin t vanMastenbroek vande Capeid e v o rmv a nl vl arradevore B i tde verdei i ng i n l 3ó4w aser sprake l e nth o eOe s t erhol25 w estetl van K de w eg,di evande S onnenberover t D ezekapelw asgel egen g a at H etS eneke h e rS e n egíte w aseenw aterdatde grensvormdetussen ol Zeni kere llsde par ochies naarde hui di ge di t datde kapeer l gens aande s e l m u rd eenn W i l sumC erekend toestand betekent gest aan vrersprong S o n n e n b e rg wtussen eg de hurdi ge i n Oosterholen m oethebt oe N l anenbsrq h e n F e nn a d e r e n l a a t s b e o a ioi nnet b r e e k t T i i d p ndce n n l r r S t edni e t u S S eZnr v O l leen K a m p e w n a r e nu r t g e b r O k w e ne,r dd e M a r i a k a prenl I 5 2 0v a na l h a a rk o s t b a a r h e dbeenr o o i d . 2U t i t e e ns t u kv a n 1 5 2 3b l i i k td a t d e a b d i sv a nh e t geheven vandezekapel w as; k l o o s tevra nEssen etgenares erw ordteenherenpond t ot onder houd v a n' O n s ei i e vevrouw eto Oesterholtt t' i s gew eest D e v ra a gd ri ngtzi chop, of de kapelmogel i ieen k onëntatrepunt bii het uit zet t en v a nra a re o n m de Iandmetrng te doen.V erder zouhet l nteressant zi i nom te w etenhoeverde kap e lv a nh e t k l o oster V anI 5 l3 dat een afl ag,en of de monni ken merde kapelbemoerenihadden s e e nb e r r c h t o v e r dk ea p erlnC o s t e r h o idt a , te e nn a d e r oe l a a t s a a n c i u i b de i nvga tH e tl a n dg, e l e g e n a a nd e o u d eH oorw eg rnhetZw i ;nsl eger, behoor de bliitenoostenvanhetl andvanhetfraterhu is, ' C appel l e k di t frater hurhet k e n sd i t b e n chttoeaande roeOesterhol W s Sint t' aarschri nii srlmet vanhet gemenel evenrn Zw ol l ebedoel d.2s van Tevens bliiktdat het G re g o rru s h ui s de broeders N i l g e n h a ate q l genover e, . hetkl ooster, al ti l daande kapelbehoor dheef tUit met hetl anddaarachter j arenl ang P eterl anszoon driegoudguldens t l ó03w ordtdui dei i idar k eenzekere e e nd o c u m e nvan vande kapelheeFtonw angen.2e v o o rh e to n d erhoud plaata s a nt e w i i z e n D o o rh e ro n t b r e k evna np r e c i e zi en d i c a t i ezsr i nw i in r e ti n s t a a d t ejurste ,v a adr e k a p egestaan rsgew eest van l bi i he tuit zet t en heeft Indi ende kapeleenonenrenngspunt vande t or en ra a te nm , o e tzi i heobengel egen op de raaidi eai svoi gtaante geveni s:urtgaan de v a nd e N e d e rl ands-H ervormde kerk(S i nt-S tephanus) te H asselltangsde H asse lt se st eegen de vande vanhet rrvi erduiin, chti ng n de nabiiheid K a m p e rv e teriri ng S onnenberg A ande w estzi i de w e gO o s te rh ol- t Ml sum,zaldande kapelgestaan hebben30
tt70
op de Sonnenberg Het Sint-Catharinahuis
rcto
'r,-
a_---+
ten :urdoosten van btj Oosterholt. De Sonnen^erq ftaart| 25 000, 2l D Topograiische llsselmutden van K\IiPEN. wtlave 1989 Dne detailkaarten v a n d e S o n n e n b e r qn a l 1 8 5 0 , b t te omqewnq ) 2 0 e nc ) 1 9 9 0l t e h e n t n q e r rnH R S t e e n b e r q e n t 9 9I l
3' gew eest, namel i ihet k S i nt-Cat har r nahuis nogeengeestei i i ke i nstel l i ng E ri s o p d e S o nnenberg gemeenschap V a nd e z ere l i gi euze w asl angeti i d ni etsandersbekenddandat zi j b est onduit t er w erdverol aatst voordatzi i naarK ampen en l n een bir git t inessenti a ri s s evna nS i nt-Franci scus, 32 klbosterveranderd vanherS i nt-C athari nahui i s door recentonderzoek s rn eennieuwlichtkoD e g e s c h i edenrs m e ns t a a nI n e e nb u lv a nh e cC o n c r l ivea nB a z evl a n I a p r i l1 4 3 4v o o rd e b i s s c h ovpa nU t r e c h r (eeni nwoonst er vande 14i 0),staatdat eenzekere Mi l l avanK ampen Wa l ra v evna nMeurst1434w aari nzrime tander evr ouW rl sum eenhutsheeftgestrcht. rnhetkerspel s ta d o ) p d e Sonnenberg leefde.Dezeregelwasopgesteld wennaarde derderegelvanFrancrscus om lekenin staatte stelvan g l e ne e ng o d v r uchtil even stapte hoevendoenvanhetaf leggen te l erdenzonderde moerl i i ke en M ar gar et ha B i idi t hui shaddende K amper d e s tre n g e k l o ostergel often. echtei i eden l ohannes met de al eerder Vischeenkapeigebouwd,niet te verwarren Kennekens en de pnesterRiquinus g e n o e m dO e osterhottse V verlofgevr aagd om De haddenoausMarti nus Marrakapel . terti anssen
oe
rVltooEurutvs KLOoSTERLEVEN ,v\NDEReND var rVlnstElrBRoEK
V erl osser vanS i nt-B i rgrto verr e gaant ot de re g evl a nAu g u s tl n uesn d e o rd ev a nde A l l erherl rgste l 4 3 0 z r j n t o e s t e m m i n g v e r l e e n d e n d e a b t v anhetbenedictiinsedubi u n i ta.33Depaushadop22 te regel en, D ezeabdi ihadrui meervao p g e d ra g edne o v e rg ang b e lk loos r Dik er ningien D re n th e t o o r o, m d a d v r e z e n .D t oeo v e r g a nggr n ge c h t e n r red t ea b tm e d e w e r k i n g iid ke r i n gi n k e r k r e c h t e l a paus d a d e l ri me k e r. D a a roo droeg E Lrgenrus i V de bi sschop van had ,tv a a ro v e r ger v er ger d e raan 35 U t r e c hotp ,d e v o r m l n vga nh e tb r r g r t t r n e s s e n k l ooopszt ei cr hl e n e m e n D eo r d ed e rb r r g i t t i l n e nb i r g r t t r n e s sweansi n 1 3 7 0g e s i i c hdto o rB r r g r rv[ aa nZ r , v e d{e1n3 0 3 metaanw eerszrj den conZ ij om v at ted u b b e l k l o o s tebrse,s ta a n duerte en kl ooscerkerk 1 373136 v a n V ol g e n s w onen i n vrourvenki ooster d e i d e a l e o e abdi i het s a m e n s te l l i n g er zeve nt s gebouwen n eg e m e e n s c hianpz r l ng e h e ebi e s t a aot p s t t gn o n n e ne n i n h e t m a n n e n c o n v e2n5ln r o n n r k eD vrouw en, 2 leerl i nqen, n o o s te l p n eesntsTrs onderw i ezesti g i ertd e rtre a achtl eb a s isv anhetev ang e l u tt v o rm d e v ier n re u w e van d i a k e n s kerkel i i ke hervorD e o rd e te mi ci den de tal ri i ke en kebr oeder s 3esi v e e r t r e n c i e g e h e e l v e r s c h i l n s r n n i e u w d e e e u w e e n mingsbeweglngen \vaarom e nz ,rc h geven buib e ' raer n k e l a t op de recenen cj eovergang e a rr,,v ri z rndqre Cenoem de s tna g n e e r dI en , . t e e r s t eo l a a t sw a r e nn i e ra l i e ' o e v . ; o o n s\ it ae nrhs e tS i n t - C a i v a nd e l e r t t a n s s e genoemde w ergerrgrti a n s s eIn n d e tw e e oepl aatshangtcl er" eeds op h a r inahur s de S o n n e n b e te v a n a b t w a a r s c h i i n l i i k n r e r v a n d e D i k n i n g e s a m e n h e t i e i t C a t s t a d s b e s t u e u n rg r l c i e n achtigherd \/ande terti anst arentegenc1e v oor aol m e c o n o mrs c hreec i e n e g ne , k a nw overgang vanK am pen, vrri dom v' anbel astrng en se ngen' r eens cna haaprd e o rd ev a nB i rg i rtaE l kk l o o s i ergenootrmmers t e x e n dvea a kc o n c u r r e n tvroee ro e p a a ' cger l c i e lnn d e d e r d ep l a a t vs e r k e e r z r i nh u i s n r i v e r nbeer d n rc j eb r s s c h o p s z e,t{el sl o o v o l g evra nF r e d e r vr ka nB l a n k e n h e r m oe ve d e U t r e c hi tn v e r w i k k e i r n q n r 1l v e r cdio o rc i en r a c h c r sgiee c i e n\ ,.v a a r w a so p l l o t < t o b e1r4 2 3R u r d ovlaf nD r e p n ogl te K o z e H o n d e rK a m p e ng.e s t e u n qD e p a u sa a n v a a r d dReu d o lvf a n D r e p h o ei tc h t e rn l e te n b e n o e m d e a rnd b e r d ep a r t r l el ne r d d e g t b i s s c h ovpa nU t r e c h tD. eo n v e r z e t t e i r j k hv e Z i v e d evra nC u l e m b o rt o e o nv a nb r s s c h o p p e i igl koee d k e u n n g r o t h e t U t r e c h tSs c h r s m(a1 4 2 4 - 1 4 338e)I n d e z ep e r r o d K n e e nsprakezrj n,temeerdaarzrjzrchtenopzrchvo orde k loos t er p l a n nveannM i i l av a nKa mp e g i n e e no n mo g e l i i kpeo s l ti eh a d g ebracht.oo l vl i l l avan K ampenw enddezrch re v anallepar t r ien van mr a b a netn h e tb i s d o m d a a r o vpa nK a m p eenn U t r e c harf e n b r a c hitn 1 4 3 5i n h e th e r t o g d o B a nre n w a te terC o u d e w ater briR osmal en tot stand" r Marrënw arer L u ikhetbr r git t r ne s s e n k l o orlsl te wer dz o het eer s t ek l o o s tevr a nS i n r-B rrg rtta l n d e N e derl anden v o o rd e n re u w kel o o s c e ro rcnie T oc hwasK am p e n retvenoren. Op ó maartl 4i 5 gafbi sschop gels, egen v anDr ephoal ta nd e te rti a rrs s veannh e tSi n c -C atharrnahui R udolf bui tende stadsmuren r nd e S i n t - N i c o l a a s p a r o c h ti e n ' oVpl o e t d i i c kv 'e, r l ooÍ v e rt e g a a nt o t d e o r d e' r a nd eA l l e r h e r l i g " 2e z ea r m e ns c a m e l esnu s t e r evna nl s e l m u d e n ' w a rbel n s t eV e r l o s s e r D r i k e nese ns m e e k s c h r r f t v a nó o k t o b e r1 4 4 0u r t l l s s e l m u i d ne an a rK a m p e g n e k o m e nO f d e z u s t e rrsd e n t i ezki i nm e te e n d e e vl a nd e g e m e e n s c hoappd e S o n n e n b etregW r l s u mb,u u r d o rvpa nl l s s e l m u r d e t snn,t e tt e b e w i i z e nn,o c hu i t t e s i u r t e "n3 W elk ebr onnenv a n i n k o m s tedne z u s te rs en rn l l s s e l murcihadden, rsnretbekenclH. et rsonw a a r s c h i l ndl iai kt d e a r n t e ns,c a m e l esnu s t e r evna nl s e l m u d e n ' v eoenld e r s t e u n rknogn d e n ver-
:.'5íilf ïi
r .). ;i.
n o o r m a i qR eartwzerh.lw t hsa. n sh u l v a nd e l a n ite Kietnog ae ionnenoera J e z r c nvt a n w th e tn o o r d e n , l d Í o :r 0 o 5L e n s t n nz.w . otle
q9
ooonllsseleNZwnnrswnreR OunRr"ro
aststelltng C h a r t e rv a n 2 4 l u n i 1 5 0 9 b e t r e i l e n dv e toor de fr.artuize der bezttsgrenzen op Sonnenbera vande kartuc.e tloorprtorLambertus Sint-Andrtes te Amsterdam en pnor Nico/ausr';ttrtie frartutze t,an(.1tkartuizerNreilpiirlitte tJtrechl.visttatoren .'t1n.i! 0n0r tles(emilt,t,i orde Met bqgeschreven supertlrenaedelinítorenDon 196)- 97 | , il i 7 n r 3 1 2 , r € g n r 9 4 i l G c m e e n t c L l t cKi raèm t penl
'l,J' ;)fl-
rt ta.ï
,Ërr gezlnw a c h te n v a nd e gemeenschap vanOosterholD t. ezeomvattebegi n1400sl echtszevent ien gehouden van van verband met de devot iekapel n e n .W e l l i c hhceeftde aanw ezi ghei d de zusters ontvangen. O o s te rh oel tn hebbenzi jdaaruiitnkomsten vande zusters [ n de laat st e Wa te r n a h e tvertrek i s gebeurd, i s ni etbeken d, metde gebouw en S i nt - Cat har inahur s d e c e n n ivaa nd e vi i fti ende eeuwvesti gde zi chop het terrei nvanhetvroegere e e nk l e i nc o n ventvenkartui zers.
H er SolttENBERGco rwENT De stichting gebleven.oo is Vande kartuize Het kloosterarchief Sonnenberg ziinmaarweinigbronnenbewaard - eenhonderdtal grotendeels verlorengegaan. Watervanbewaardis gebleven charters-, is door vanhet H ui sB erghte ' s-H eerenberg e chti ng d e b e h e re n dsti op | 5 apri lI 9ó9aanh etCem eent evan iand ei gendomsb ewiizen a rc h i evf a nKa mpen H et omvatvrrl w el ui tsl ui tend overgedragen.o5 w aarschi i nlsi i i kndsi t572i n het archi efva n HuisBer gh, D ezestukkenberustten e n h y p o th e k en. bevoncien zich Zesarchivalia toen Kampendoor de graafWllem van den Berghwerdveroverd. in Zwolle s het R i i ksar chief l a n g eti i d i n h e t A l gemeen R i l ksarchiief n B russel en zri ni nmi ddelaan de en vande geconi i squeergoeder en beheer o v e rg e d ra g en; zi ihebbenbetrekki ng op hetstoffel i tk b e s tri i k edne i a ren1457-1593 vaneenkart uize in de om voorde sti chtrng A l i n l a 7 7 bl i i kener pl annente hebbenbestaan pri ester g e v i n gv a n K a m pen,Opl ó maartvandat i aarl egateerde E vertten A ckerdr ieakker st e K a m p e rv e ete n n behoeve vande sti chti ng.oó E n op l t december1477stemdenbur gem eest er vanK ampen er m eein, namens hetstadsbestuur en schepen LubbertP eterssz. B a rte lvt a nWi lsem ' d i eg u e d eg hi esrl i ke opteSonnenber ch dat mannenvandenC arthuser ordenhi erIn Mastebroi ck vanoveralr ederCar t huendedat bew onen moegentymmeren o v e rd i e l s e i esul l eneencl oester Raitendemeenteaverlecht serordenter goedeeenegestrchren endemaken,wantSchepenen, endelnwoenem hebbenendeRypenRaidedair op gehatdatt der stat Campenoerenburgeren n r e th i n d e r l i cwke s e n sai'.o7 vooralom de stilte en eenDe kartuizers kozenhet gebiedvan Mastenbroek ongerwiifeld vroeg en vandhunkartui ze ziibii m onTerw i l lvan e de l evensvatbaarhei z a a m h e iddi eer heersten. ( Nieuwlicht , (S i nt-A ndreas, pri orLambenus A msterdam) en pnorN i col aus d e v a nh u nv i sÍtatoren passen( om kapi tteltoestemmi ng om tot rw i nti gdui zend o p 2 4 i unr1509het generaal U tre c h t) en reeds kloostergrondte mogenverwerven, streeksl5 km) in de omtrekvan het toekomstige gebiedte bevestigen. verworven Op die manierzoude priorbii volmachtdezegrondenkunnen gi nghet om de vaststel l i ng vanhec' berei kvande procur at or( t' er m ini u i fg e v e n ."lsn di t verzoek 'bereik monniken' procuratoni der ltermtnt Het eigenliike kartuizergebied diendeomwillevan het charterbeHetgenoemde uit aaneengesloten te bestaan. monachorum) zoveelmogeliik ergendom aat st onderhet er vande pri orsupenoren de defi ni toren, v a r d e to e s temmi ng eenvoudigepl g g e n l i i kvee rz o ek vande kartui ze op de S onnenbereen g aanvang H e td u u rd enogtot 1485voordatde sti chti ng n a m ,w a a rs c hi i nlmede i i k omdathetaantaIbenodi gde traagtocstan dkwam De lecel fundatres
100
sÍ
lvlrooetEeurvsKLooSTERLEVEN naN DERANDvRrl MRsteruBRoEK
v ane e n k a rtu i zhea n g ti m m e rsi n h o gemateaf vanhet ve n s v at baar heid D e g e m rd d e l de kartui ze da omvat weldoener s t e e n c e l fu n d e e rt. a a nt al k oo rmo n n i k e n v oor c ellen rwaalf z ri nfu n d a ti e-so n d e rm e e rv o orcel l en- beK end V oorde S onnen b e rg va n :
e Kampen(ééncel v i c a ri vs a nd e p a ro c h i te M ll e m s z ., lv laar t en t e s t a m e nI 4 t f e b r u a r1i 4 8 5 ) 2. de pr ies t erH e rma ni Vl a tth i i s{zg.o e d e reenn r enten,testamenr 22augus t u Is1 8 5 ,g e s to rv eIn5 0 3 /0 4 ) r o d e r iKka n n e t i i e{ w n e i l i c hKta n n e k e n ) d e K a m p ebr u r g eR 3 d e K a m p ebru r g eDr i r kl a n s z( g e s t o r v3elnj u l il 5 l 9 ) 4 te nÀc k etC r ri ea k k e rs l a n c ite , stament E v e ru l ó maart 5 . de pr ies t er | 4771 u r tD e v e n t e( ér é nc e l .g e s t o r v elnó a u g u s 6 . O t t ov a nd e rH e i d e n t u sl 4 9 l ) lge rm a n s {zg. e s to rv eI ni u l i 1 4 9 4e) n zi i nvaderS eyno m agr s t er ( goeder en v o o r d ri e c e l l e no; v e ri g e nosn ts tonden er over zri n n e td e n a b e s t a a n d e n ) n a l a t e n s c hparpo b l e m em v a nS e v n oi g e rm a n s{zg.e s t orven 7 apri lI i 0ó; A ley tec , ht g e n o te 8 d r i ec e i l e nd, i e m o g e i i iikc i e n t i ezki i na a nd e d r i eh i e r v o ogr e I =Kloostet noem cna i o p l o s s rnvga nh e tg e re z egne s c h i i) (g e s ro rv el 2n l u l i 1 5 0 0 ) d e Be rc h a Her m anus 9 n é nc e l ,g e s to rven 1502) 1 0 . Chr is t iaan I a n s zv. a nK a m p e (é I l . m agis t er S t e p h a n u(é s é nc e l ,g e s to rv e1n5 0 3) l1 \)andegnnAen in hetZwiinsleqeí diein een zekeÍeHerman{gestoÍvenI 503,mogeliikis hii dezelfdeals de hierbovengenoemde wurgav. wannvandefta uize6vande*nnenHeÍmanMatfhiisz.) eisendon l r . Lambenusvan der Hoevelgenoemdin 1505) is lopogtuÍis.h nog berg. Hetovtàge furtuizetbail t 4 . Banheldlacobsz.{ééncel,gesrorvenl50t oí 150ó) ningndqreenÍaaduith,tgeaiet,rltgeste?j.k t q Cornelius in I i07) neuLearchieÍvanYvnpen, archiefvanHuisBer loannisSonioris(genoemd l ó . kmbert AemtssenScroeder{testament20 juni 1508} doot Í. H.R.Ste.nbery.n, 1991 . tl (ééncel,gestorven I r . Machreld 1503) r 8 . de huisvrouw vanCereonÍdriecellen) 1 9 . Leonardus HoyeÍuil Kampen{geslorven | | april I 5 ló) 2 0 . Otto Budeisuit Kampen lgestorven| 5 I 7l (gesrorven 2 t . Comenlande Lombaenen ziinechtgenole Mêrgaretha I5 l7l 22. BenavanOon (gesrorven 1522) 23. DiduwavanHove{gestorven 6 mei l53l) 2 4 . Lutgerd,dochtervanBernard lansz.en begiinvanhet conventêande Sint-Nicolauskerk te Kampen(ééncell 2 5 de priesteÍTVmanWlilemsz.van Cenemuiden(altaarfundatiein de Onze Lievevrouwekerkte Kampen,9februari1492) 26, K ar t uizNie e u w l i c htet U tre c hté t é nc e l )" e I
l a .
l a
U i td ez egegev ens bli i k t.c j a td e S o n n e n b eirg n 1 5 0 óo f kortdaarnai n i edergevalhetvererste aan- bezaten dusal sl eta lv ander c ien c elle n- e e nv o o rd e p n o re n w a a l fv o orci ekoormonni ken vensvatbaar weldoeners, konwordenbeschouwd. Al de genoemde en wteweethoeveelonbekend gebleven vande Sonnenberg schenkers, steldende kartuizers in staatin een betrekkeliike onbezorgdheid hun eremietenbestaan Vanéénvande weldoeners is wellichthetwapenop te beleven. eenstukgebrandschilderd glasdat rn de waterputis gevonden. Zie hiervoorde liistvanvooruerpen. Ookde s t ic ht en dkea rtu i zN e i e u w l i c hbti i U tre c hfundeerde zoal sgezegd eencelop de S ont ' s-K oni ngsdal e tenGenten n e n ber g. A ande s t ic h trnnga m e nv e rd eer e nm o n n i ku i t de kartui ze bui tw eek loos t er linge v annd e k a rtu i zN { voorN s rector eieuwiich d te e l ;h u nnamenzri nonbekend.50 l o p igeov er s t e) t r add e v o o rma l i gpen o rv a nN i e u w l i c ht, W ermbolvan d Lei den, op.tr l n 1494w erd de iongestichtingals 'hursvanSint-Martinus Sosancti Marttniin Monte op de Sonnenberg' ldomus lis)in de kartuizerorde geincorporeerd.t2 De eerstepnor werdtoen gekozenin de persoonvan D r r kv a nd e rW e r d euni rd e k a r t u i zM eonnikhuizen,t3
De ontwihheling Det ot nu t oe enlgem o n o g ra fioev e rd e k a n u i z e rs i s vande handvande karv a nd e S onnenberg
l0t
Ounnl'roooce llssEreNZwnnrewnteR
?rl,'qfapó;Dfr15s n4Èigtlga.raw'
lvt rrDèdà 4l4rrr{g Dífiio
. c h o l t e n s .H t "i in o e m vt o o rd e 9 ó j a r e nw a a r i cn i eS o r r t u i z e r v o r sHe.rl . lS di e tor het con'r ent nenbergbestaanheei tC enamenvan 39 karturzers hebbenbehoord.Omdathi i zi chbeperkttot de namencj iein zit nbr onw aren,moethet total eaanralgrotergew e est ziin Schoinente traceren ne t e n ss c h e t s dt e g e s c h r e c t evnarnsc i eS o n n e n b e ar ga n c i eh a n d ' , ' e d a c h t e r e e n v o i g e npdneo r a t e5n5 D e v o l g e n d e o r r o r sh e o b e na a n n e t g€si odn i rctofd vande karturze S onnerrberg
| 1 4 8 51- 4 9 2 1 9W3E R \ l B O LVDA NL E l D t Np, r o i e si , a nN i e r n v l i c(rpr tr r o r ) r e c t o rg, e s t o r v ern \ r e u u i l r c thl ti l 7 ) p r, o f c s' , , a n N)D E RW E R D E N 2 I , 1 q 2 P 3l 4- q 7D I R Ki T H E O D E R I CVU\S n 9a i r q i : s i uI sr 0 l l o n n r k h u r z er e n c l o (r v e r r :1i 4 9 4p r r o r 'q) ., s i o r v e 2 v' .\NB OL-S \\A RproÍes 3 i 497-l 504IOH À N i ' l [:i D , vanNr euwir cirprt ,r c r ,g e s t o r v ern S o n n e n b e lr0g r u n r| 5 0 . 1 . 1 i i 0 4 -l 5 l 3 H E N R I C U VS \ N H O O R Np,r o i e vs a nN r e r . r w i r cp hr rro, rq e 'fràhiflfilffiÉtfr lrrïc*b rrt n&dro tw folus íi t'rorrttts. i n N i e u w l i c lh4t m a a r t1 5 2 3 rnFl,riíÍiàdi raorio n4a1fi7sfu il&n4e;t e eo rIfi: storven IlÍn tc?tE JttrrEsips,tF affiaíEaU rc-gl'| ttrLrÍrfr crrnÍn$Jsrrbr*.o ïthfiuctifle lgrf r(lcrtotu 5 ryÈ Stfi l 5 l 3 - 1 5 1 7A D R I A N UVSA ND E NC R { J Y C( R EUPEL,\IOND ; .E r o) ,i e s íe fioualrrtoruo'oirrtuo íreUani yotffie ilro g e s t o r v e n v a n r C e e r t r u i d e n b i e o r r g o c u r a t o r ) S c n n e n b e2 r g) o n o r . ,. A cÍqoyÉtil Ptrfi rrnrrnrn-àre: y ÍyVt nn tV n o r r e m b el 5r | 7 íítgrnrt Ê rrnttrír tlfe. lnnq ru r -i r,inílanP 1lí nírr.dva"nio r{ o lft;n ír I 5 | 7-I 5 IA C C B Ur,),)' ó g ccur aS Sri \/E N E RproÍesvanS onnenoer{Dr i áJJ?a. *rDttít rltli Ufui- fifu -ftía O't or ír'{ /i;9iflórr1tr,{r vt65ocrortrrfrp+k+rftIeno qp{ó} ó rrt ( n o g p n o r g e s t o r v e n I l l o n n r k h u r z e n I l ' ' ) t I l i 3 r n r i o r ) , lulr 9 rrDónt* q7xtítíí: *í(tt*ï' ttl- ytt}/trc .; a fg#ttraltnc 7 <. t^ó ofi uolO urqlrO mo-i p"rrC trl Írrrrg'S prrblrm€ cl i - 1 5 .S A L W Sp, r o i e sv a nS o n n e n b e rpgr ,r o r proíes'ian ?, pnor,gestorven VANHAÀRLEivl, | 5 -1525CERARDUS 8 r nS o n n e n b e1r g5 2 5 9. UE S N D R IK SVZA NC MV E ,pro í esvanNiieuw15251540V OLP A R D H a r, o c u r a t o rp)r,i o rg, e s t o r v ernn N i e u w i i c h( pt n o r )l 8 i i c h t( s a c r i s t p n o v e m b e1r5 4 5 pr or0 r t40-l 54i t46ÍA S P E R UIASN S ZTE R H OR SV TA NA tr,1 STERDA\ 1, ) ,e s t o r v er n N i e u w l i c h f í e sv a nN i e u w l i c hr te,c r o(rv a n alf5 4 l p r r o r g { v i c á r i u2s 0) m a a r t1 5 1 8 pnprofesvanNieuwlicnt , ll 15451461550N IC OL{UVSA NH A A R LE IvI, (pnor)22 maartl 5ó7 i n N i eurvl i cht or,gestorven l) l 5 5 l - 1 5 5 5I O H A N N EMSO L ,p r o f e sv a nN i e u w l i c h{ vr r c a n u sp)n, o r (l aterprocurator, gestorven vrcarrr-rs), rnC eertrui den ber I I glulrl5ó9 VS A NC U L E I v I B O p RrCo,f e sv a nN i e u w l r c(hvti 1 5 5 5l -t ó 2 H E N R I C U a tl s c a n u s )r ,e c t o (r v a n a1f 5 5 óp r i o r )g,e s t o r v er nN i e u w i i c (hwr e l l i c h vi cari us). (pri or,vi ca r ius)pnoc gevan karlunen die op de Sonnenbercl l 4 1 5 6 2 -1 5 ó5 Kopteerwerk V ASNB R IE N E Nproi , LA IvIB E R TU , esvan Monni khurzen hebbengewoond.Ongedateerdhanriscl\riit,t1ei
,lY.*WÍ*:fltyW,PL{..-É,
gel eid.Hetduur de e heei tvri i w elvanafherbegrneenkommervol D ek a rtu rzSonnenberg bestaan geïncorpor eerlnd.herbei re nl a a rv o o rd atde Oosterhol ter i n oe ordekonrvorden communrtert vi i fi aar.V a nde negent ien nauw el i i ks s ru u rw aw s e rntg contrnuïteiCt.emrddelduurde d eenpri oraac p n o rsw a re ne r hoogstens kwam en aíkomstl gD e ancj ere over wedrreurtde ergencommunrtert (9),en verderui t Monni khui zen (2),het H oi l andse g e n dul i t N i e u w l i chc hui s'bi i Ceer t r uidenber g e eiiig a il i B r u g g (et ) , d e k a f t u i zH { l ) , d e k a r t u i zSei n c - S o p ht ieaV u g h (t l ) , d e k a r r u r zCee n a d e d b M a ri aM a g d a l ena-onder-het-krurs kartui ze te Leuven(l ), en eenonbekende 11;.:o pr oe vande generalkapi agen regel mativan g fi nanci ëlen e per sonele D e v e rs i a gen ttel gew s vooralN i euw l i cht r eb l e me ni n d e S onnenberg. A nderekartui zen, w aaronder bi i U trechtm , oesien gast g e i m a trg me t g ei den monni ken bi i spri ngen. Tel kens opni euww erdenvananderekar t ur zen r n o n n r k et hno s p t tneasal O r o s t e r h ogl te z o n d e{no n d e r m eienr1 5 0 5I,5 5 1 ,I 5 6 4 ,1 5 ó 8l,5 ó 9 )d, i ed e g e l e d e r emno e s t e an a n v u l l eA n l l e e no n d e rd e p n o r a i evna nH e n r r c uvsa nH o o r n( 1 5 0 41-5 1 3e) n geestel iike Vo l p a rd uHs e n dri kszvan C rave(1525-1540) en m at er r ële i s sprakevan een zeK ere b l o e iH . u nb e stuurstermi j nen val l enop doorde i engte
,02
\
l ' ^ a a
IvIIUUÈLLLUWèKLOOSTERLEVEN ,\AN DE RAND VAN MASTENBROEK
naartle rrconstructe vaneenkartuizercel Schets in relatetothethuisvanaefa' vanViolet-le-Duc, l99ll ir. H R Steenbercien nilieKlernltehening
hof I looshergatng {g\+c
I>l
voedte'l
vooY r aaà
cal
voorr aild
Sludecrkaner
vcvw>rmàe k:rtren
í z"í
tuin
toileF
K A R . T U I S E R .K L U I S ( r l í . V i o ïef t - [ e- D u c . ) enkomt Het grondoppervlah dat overe ^witte huisie" metdatvanhet
voordeS onnenberg vaneversten r soo kd a th e tg e n e ra kaal p i ttebl i id e b e noemi ng O pm er k eliik vaakeen rectorlvoorloprge alvorenshem tot pnor(overste)te bevorderen overstelaanstelde, doorpri ors onafgebroken Sl ec htvsooreenpe ri o c ivea ni 5 i a a r(1 4 9 4 -1 5 4w0e\ rdde S onnenberg toengekeoeidi ede S onnenberg b e s t uur d. Ditt iidv akv a l tmi no f me e rs a m e nm e td e b e trekkel i ibl kadoorhetgeneraal ke n dheef t bet ; r ek k e l i o g de S onnenberg tkm, d a tre e d si n l 5 l 5 o p h e ffi nvan pictelwerdoverwogen. waser voorin totaalnegentien ln de overigeperioden iarensprakevaneen kapi ttel over re c t orDit . benoem i n g s b e iw i s td u i d e i i iokp d e rw rl felen s zorgendi e hetgeneraal eid W as d eSonnenberkgoeste rd H eenvoudinl g ette l aari sgestrcht. e ,e trsc j ev ra a g o f d e So n n enberg h e tget iiv ooreenv o o rs c o e d i gc e al gekeerd?5' eeuwmi sschi en n c w rk k e l i znogl,a a trnde vi i fti ende voorhet ,A l l een Hetv oor m aiige r gnogni etrn kaartgebracht. b e z i tv a nd e k a n u rzSe o n n e n b ers vastZw iins leger zoal sdi etn 1572w erden n l ocal i seren, bleekhe td o e n l i i dk e k a n u rz ebre z i tti n g ete g e s t eld. beaanw i i zi ngen v anhetarchi eivol doende O nder z ochmt o e tn o gw o rd e no i d e re s ta n ten vattenvooreengefundeerd staatvande Sonnenberg.tE oordeeloverde materrële f l e mv a n den B ergh- zw ager van pri nsW i l l emvan S inds1572,t oe n K a m p e nd o o rg ra a Wl H et Ora nje v oor de S t a a ts e w n a sv e ro v e rdb,e s to n de r w ei nrghoop meervoor de kartui zers. kl oos t er wer ddoord e g ra a a f a ne e nz e k e re R o tg egr e s chonken. Zel ínamhi i kel kenen monstranse nin eent on m ee ,a ts me dhee rk i o o s re ra rc h i e f.se de monntN a hetvertrekvanW i l l emkeerden kens lec ht sv oork o rteti i d te ru gl,n l )8 0 w e rdh e t k l o oster Op maaigepl underd voorci ecw eede l 0 a pr ill58l bes lo oht e t s ta d s b e s tuvuar nKa mp e n en kapelaf re brekenen hecmaterrk looscer a a lt e v er k open. óo S i ntw ekenui t naarde karturze ken en E n k e i ve a nd e w e l n l goev e rg e b l e v monni Ba r barin a K eulen.óDr a a ri s d e l a a ts te B al en,op 2 september P etrus mo n n i kv a nd e S onnenberg, l ó 0 0op negent igj a n lgeee i tri do v e ri e d e n N ogi n l ó09rs i n, h e t z e s ti gste i aarvan zi i nprofessi e. spr ak ev an een gew e z e mo W i l sem, di e vande R aadvan n n n rkv a nc j eSo n n e n b erg, B artolvan t Ka m pen i n cj eprak' of procureur 200c ar olu s g u l doen tv i n go m z rc hi n D e nH a agbi ieenadvocaat pri or rV l arta tti kt e bek wam en. uEe van kanurze de eens ' na n d e rem o n n i ku i t Oo s te rh o lAt,ndreas, Par adijs ( dom us P a rabdei saita e Ma rra N ogrn l 58l b i ieDl a n z i gw, a sa i tn 1579of 1580overl eden,tt hadhet generaal tot rectorvan procurator vande karturze ceLeuven, kapittelPetrusHoorenbeck, d e S onnenberaan g g e s te lH en op 23november t d .i irse c h te nr i e tme e ri n Oosterholaangekomen l 5 8 l t e K euien t.D e ges to rv e n .óMe o rd e z el a a ts te k a rtu l zers strerfde S onnenbergcommuniuiterc
r03
Ou,rRlroDooRllssELENZwARTEwATER
w erdnog tot l ó3ó door visit at cien admi ni strativan e de goederen gevoerd,samenmet de rentmeester di e door de bestuur dervan s Ce pr ovl ncter,vas aangestel d
De bibliotheeh van de S onnenberg kan nr etm eer H oe grootde bi bl i otheek i s gew ee'si i k aan een st icht incsgr oep w ordenvastgestel dH et w as gebrui kel idat N i eu' " vl rcht bez ateenuiist ekenboekenw erdenmeegeq?ven D ekarttri ze d e b i b i i o t h e eók5 H e ti r g t ' / o odr e h a n dd a t h e e w l a tb o e < e nm, e i n a m e v a nt w e e d e k e u sa, a nd e t w e em o n n i k edni ed e c o m m r - r n i co eo ict i eS. o n l n 1485 ,t oen de bo. . knenbergkw amenversterken zi l n meeeege,/en w as,kunnendaarir et 'i', var drukkunst aanhettoenemen sneli n betekenrs handschri ften brizri nge' ,veest D ezew erdeni mmersvee lalalsver i: ucler d vertrokmet W ermbol van beschouw d. d Leideneen van de B ovendi en l a a t s t ek a r t u i z e rusi t U t r e c h td, i e n o g g r o t eb e l a n g s t e i l ivnogo r h a n d s c h r i i r e hn a dt o V a nh e n rz r l nv e r s c h i l l e nhdaen d s c n n i t ei nn c i eS r b i i o ót l- iet zelf cie gebl even theekvan de R i i ksunrversrtert U trechrbew aarC g e l c lvt o o rz i i nb e r d em e t g e z e i l eRno, m e r uSs w a e nv a n, \ m s t e r o a ndre. . eersteprocuratorvan de S onnenberg, en P etrusB art heidzvan Bier vl i etóEOokde i atereprrorH enncus vanH oornw aseenkopiisióo Deze Voormalige kartutzerkluts, thanshursvandeiamr- o v e rb l i i s e l van e n hunschri j fkunst betekenen ni etdat genoemde monni ken ooki rrde Sonnenber g lieKleinopdeSonnenberg verri chtD e gedateerde k o p i e e rw ehebben rk handschri ften zi i nal l evoorof na hun ver blr if in de eerd. vanuithetwesten vanN i euwlicht Gezicht tlotoI Lensink, Zwoi[A. S o n n e n b egekooi zodat , aanrg B ovendi en dragenzi ial l ehetei gendomsmerk g e n o me n m a gw ordendat zi i dezekartui ze noottverl aten hebbenen metde geheleboekencoli e c ti ev a nN i euw l i cht i n de i aren1579A lol eende tw e eniet - gedat eer 1584zi i ngeconfi squeerd.' i n de Sonnenber g d e h a n d s c h ri ften doorW ermbolvan d Lei ci en zoudentussen1485en 1492193 a fg e s c h re ven kunnenzi i n.Maaromdatook zi jonomstotel itot e i euwlicht behor en, i k de col l ecti N gedateerd kerzi i i ui stvoor 1485of na l r492193 rsh e tw a a rschi i ni ridat moetenw or den DeSonnenberg speeldeook in het intellectuele levenvande kartuizerorde eengeringerol Ceen v a nd e m o n n i ken uit heeftui tgebl onken i n gel eerdheiAd.l l eenvanpri orl asperus l a nsz.Ver hor st tr P r iorCor nelius i s de Lati i nsevertal i ng Ams te rd a m van een sermoenbew aardgebl even de t nv e r z a m e l rpnrge k e n a g e l a t e n . t 2 C r o o th e e í dt a a r n a aes e D eh a n d schri ften vande S onnenberg en boekendi ede kl oosterbi bl i otheek rrikwas,zr lnnade gebracilt. opheffing en verwoesting in I 580vanstadswege dooreenvoermannaarKampen Dekath o l i e kg e b l e ven vand e kloosr er bib[ famrl iToe e B oecopi n K ampen heeftzi choverde restanten o th e e ko n ti ermd. toe B oecopdroegop22 september 1580al skerkmeest er de sieut els Iohannes v a nd e Bo v e nwanof S i nt-N i col aaskerk H eri s onbekend overaanzi l nprotestantse opvol ger.T3 (Buitenkerk) neerde boekenverzameling aande Onze-Lieve-Vrouweparochie in Kampenis overged ra g e nAa nde kartui zercol l ecti w erden e mecnamede bibliot heek anderecol l ecti es toegevoegd, r erardus v a np a s to oC w asen haa rna zr indoodin Mul der, K ampen di e i n 1738-1739pastoorvan 1 7 5 9a a nd e rooms-kathol i eke stati evermaakte. parochievan OnzeLieveVrouw ln 1857ztindezeboekenaan de inmiddelsheropgerichte Totdezecollectiebehoorden die in 1934door pastoorM.Í. overgedragen. ook vierhandschnften 'o De C a s ma n a a nde bi bl i otheek i n brui kl een der K athol i eke U ni versi tei Nti i megen zi jngegeven h e rk o m svta ndezehandschri ften Ze dragenvooreend eeleen kr uisje, i s ni etgeheeldui del i i k.?t goeaande sel ecti di d a t mo g e h ihk eri nnert e e ze i n 1580ti l densde confi scativan e de ker keliike voorevend e re ni n Ka moen bevataanw i i z ingen ondergrngen. C eenvandezevrerhandschri ften vande S onnenberg. tu e l eh e rk o m st inV a nh e t t otal ebestandaan boekenvande B ui tenkerkparochi bestond e eengeschr even v e n ta n si n e e ngroenschri ft,onderde ti tel' C atal oog vande Li eveVr ouwKer kt e der B i bl i otheek K a m p ed n o orB P Vpr.'Metde i ni ti al en kapei aan i n K a m pent ot om st i s bedoel dB P V el thui i sen, r e e k s1 9 0 0 . t ó l n d e z e e e u w - ' r e r m o e d e l i i k o m1s9t r3e4e-kzsi i n d e b o e k e n d o o r d e p a r o c h i e i Mur etg de ophef f ing b ru i k l e egne g even aanhetC rootsemi nari Rei i senburg te D rrebergen-R i i senb ' ra nd e s e m r nanebi bl i otheek parochi ien 1970i n br ur kleen gegeven vande K amper rsde col l ecti e vande bi bl i otheek a a nd e c o l l ectre vande R i i ksuni versrrert te U trecht . TT Het gr oene Thomaasse H .C .D i ender om vatde r nvenrssrndseenaantali arenzoektB V ol gens s c h ri ftm e td e i nventans vanboekenuit de tiid tussenI 50óen 1820DaartoebehorenzekerrweeIncutaris| 58 nummers nabelenult de Kamperkartuize, waaronder dieenkeleiarengeleden Btbliasacra, eengeglosseerde gesi gnal eerd n o gi n d e c o ll ectre iesaf zonThomaasse i s.7eToenstondende brui kl eencollectnog d e ri i i kn a a set l kaarS i ndsdi en rshet besrand vande col l ectiThomaasse admi ntst r at in iefdat van e
104
MtooEureuws KLooSTERLEVEN À{N DERaND vnNMnsreruBRoEK
D.a ard o o ri s h e tonmogel i ieventuoe pe g ke n o m e n k U niv er s it eit s bib l i o th v a nh e cv o o rma l i gbee z i tv a nd e S o n nenberg i n de col e l eov er bliif s elen Eo te i d e n ti fi ceren l e c r iev anhands c h ri fteenn g e d ru k cwee rk e n a\
rrÊvvp't
VANHETSOTVNPNECRGCOMPLEX ReconSTNUCTIE
i
ftloosterPlan Het cartusiaans
I
I v and e So n n e n b e rg mo e tb e s c h o u ww d ordeni n het l i cht H etbouwplan I t ' v a f l a n v t a n v o r m t h e t D i t e e n e t g e n k lso o s t e r p l a n ^tJ v a nh e tc a r t u s l a a n lr o ,a l sz i c nd a tr nd ev r o e g e m i d d e l e e u r vbei nnn e n o-to a l g e m e eknl o o s t e r p l a; n t' vande W esteue l de e ít8 2 H e tk l a s s re kmodel e er kont w rk k e h d e Lat iinsK k leo o sterkerk met aanci e w o n t e e ng e o ri ë n te e rd ro p es ek loos t er bo uto a a n s l u i te nede nk w a d ra avta nh a a ksop el kaarstaanzuid-of noor dz iide V anuideze t d ine,s a me ne e np a n d h oof ms l u i te n. kl oosd e k loos t er gange (sacri sti e, tg e m e e n s c h a p p e l i i k e d e ru rm ten bene d e n kapi z iin te r gangen , c re a ti e z a a e in) bovende cel i en r ef t er ,k euke n b. i b l i o th e e kre re l z aal, {{ c/austrunr (d o r m t erber ) eik ba aDr.i t c o m p l e xv o rm th e t e rg e n l i i ke tkl oosfo r#r. , 7r€ v e rsprei d gete rre i n h e r d e r ci e s ta a n e n overi ge te r ) O . p het om ligg e n d e t-]; gastenhurs, , e rk o l aatsen, b ouwen,boer der iis,c h u re ns, ta i l e nh, o k k e nw f,e boomgaard en, br ou w e riO i , o kz i j nh i e rh e t k e rk h o d en de zi e k enhuis s meestal ommuurd mo es en - k r uidentu igne l e g e nH. e rk l o o s te rc o m p liex k .u i te nd e o m m u r i ngl i gt het overi ge e n door een poor t to e g a n k e l i iB weiden,hoevenen visviivers bossen,landeríien, akkers, kloostergoed: ' ,vordt z iete e nk a rtu i ze r a l sv o l g tu i t. U i tgegaan Cewoonliik sreeds v a nh e tm o d e lz, o a l sh e t i n l l 3 2 o n d e rp r i o r C u i g ion d e C r a n d eC h a r t w t d e cel vande porti er re us et ot s t andgeb ra c hi ts . Ee np o o n g e b o u me (Áospitiunr), (portanusl geefttoegangtot eenplein,waaraan het gastenhuis de dienstgebouwen liggen,met erbovende ceilenvan en de werkruimten Tegenover het poortgebouw de lekebroeders. staatde kerk,Naastdit be'klein minusl, claustrum dehuisligt het Calilea'@arva de vierverC'alilea, (omstreeks b o ndenk loos t er g a n gro e nn d o me e nk l e i n ek l o o s te r hof Ió bi i i i rkm e l e nl i g g e nd' e k a p r t t e l l ó m e t e r )w, a a r a adne g e m e e n s c h a o p erl u z a a lb, i b l i o t h e eska, c r r s t rree,i t e e r n k e u k e nV.a a kz i j nh i e ro o k d e c e l l e n vande onderoverste Vanurtdit clausen de econoomlprocuratorl tvicarius) 'groot trumminus is het Calilea'lmagna claustrum marus) roegankeCalilea, l i i k,datac ht erde k e rkl i g t.D i t i s e e ng ro te rc o m p l e xvanvi erverbonden kloostergangen, met een kloosterhof of kerkhoÍ(ó0 bii ó0 meter)in her mi dden. A andez eg ro tek l o o s te rg a n gebouw d, vaneenregenput huisje' metderutanten s cel l en(kl ui zen) Het'witte z igi nd e h u i s i e of doormurenvan ges c heiden e l k aar vanuide t grotu,s s e nd e k l o o s te rg aenngd e b u i tenmuur i n,l edereceli s sl echts al plattegrond, l e g em eens c hap p e lki il koeo s te rg a n l99l) rr.H R.Steenbergen, toge g a n k e l i N i ka astde cel deurbevi ndtzi cheendoorgeefl ui k bldoonnede ltefrening voorde m aalt ilden gangetldat e haaksop de kl oostergang D.ed e u rg e e ftto e g a nto g t e e no v erdekt sta aten t or ac ht eri n d e k l u i s tu rn gel egen, re i k t.D a a ri s ,a a nd e kl oosterbui tenmuur ook her pri va at A . ande k luis g a nl g i g td e e i g e n l i i kcee l ,d i e b e s ta atui t tw eeverdi eprngen met samenvi erai delingen: ,NeManaof bidplaats, werk-en opslagruimte, eethoek,woon'en slaapvertrek. Somsrs e r e enk elderen ee nz o l d e r. l n zi i n E l k ek l u i sh e e fte e n k l e i n eommuurde tui nmet eenw aterput. hofiekweektde kartuizer zijnplanrenen groenten
De restantenvande hartuizeSonnenberg Ti idens verw oest. het r ec t or a avta nA rn o l d u Be s mme l i ui ssd e S onnenberg i n 1580vri i w elgeheel H ier ov er g ooggetui ge ui t K ambes t aatz e k e rh e iodp, g ro n dv a nh e tv e rs l avan P etrei us Theodorus p en.die lat erk ar tu i z ei rn Ke u l e ni s g e w o rd e nma , a rde beel denstorm nog i n zi i ngeboonestad h eef tm eegem aa8k3t V ande bouwen i n ri c h ti nvga nh e rk l o o s teor p d e Sonnenberg bew aard zrj ngeenafbeel di ngen g eblev en. hebben ui tgezren, O m ons e e nb e e l dte v o rm e nv a nh o e h e t kl oosrer er mogei i iheeft k w ev ooronz eplat t e g ro nre d k e n rngge h o u d em n e t z o w elde al gemeen gel dende archrtectonrsche ke nm er k en en overl everi nv aneenk a rtu i z ea,i sm e tg e g e v e nusrtv e ldverkennrngen, opgravi ngen g en.Uit gangs pun k vande fami l i eK l ern,dat mogel i ieen v ot o rd e re c o n s tru c tii seh e r w ítteh ui ste kluisis geweest. A lsgev olgv anh e tg e c e n tra l rs e ebrd i n heelE uropa het e setu unr a m e nde karturzersti chti ngen
r05
Ou,qnpro ooon llsselENZwnRrrwnren
vandebodemvondsten rn 1982opdeSonnenberg Locaties
te Oosvanhetklooster ende[íoEngvandeÉapel opdeSonnenberq Reconstructie geprolecteerd van1952.Samenstellíng PCM opdekadastrale ondergrond terholt, Rademafr.er eí i,1H.R.Steenbergen
Legenda: = menseliike qraffr.ruisjes sheletvondsten = Q.uil metdrerltjfte metpuntles beentlerresten ctrnel = watergutten rondrcs = muurresten krutsles = puin-enfundertnqsresten ,trearceerd = raailiintussen punt-streeplijn toeQostoren{HasseÍt) endakrutter lCapelle terholtl = huidige donftere blofties bebouwrnq lilnen= perceellkavelqrcnzen enftele liinen= weqoi ve{enna dubbele = spoorlitn díftke streeptesliln
Legendai vandekapel | = mogeliifte sttuering 2 = ommurtnq j = poortgebouw 4 = voorhof metdíenstgebouwen 5 = kloosterkerft 'klein minusl,kloosterhoi Calilea'(claustrum 6= lca I ó x ló mt net kloos' ruimtenlkapttteizaal waaraan degemeenschappeliike , sacnstte, tergangen bibliotheeft , refterlliggen (claustrum 40 x ó0 nr)metkerk' maiusl, kloosterhoilca 7 --'qrootGatilea' liggen waaraan deklutzen oi cellen dekloostergangen hof,endaaromheen vandelamtlie het'wrtte hutsie' Kein 8 = Élurs, 9 = regenput
ir H.R.Steenbergenl. Iekening
199I ). ir H.R.Steenbergen, Itekening
vande C randeC hartreuse over.D eui tei ndel i i vor ke mvaneenkar b a s rs s c h e ma en gebouw entype vande st ichw ensen de w ordt mede natuurl i i ke omstandi gheden, bepaal door d de tu i z e rk l o o srer pastemenhel kl assi eke modelvande kar te re n d e b o uw stivan i l de ti i d Ookop de S onnenberg wegvan Kam pen mogel i i kheden aan.V anoudsherl i epde doorgaande tu i z ea a nd e pl aatsel i i ke V andezekantm oethet kloost er vanhet zandcompl ex. n a a rWi l s u men Zw ol l eaande w estzi i de rnde nabi i hetvan d de kapelt e W el l i cht heeftde toegangspoortgestaan to e g a n k e l izi i kl ngew eest, geweest muurvande is in de kapel opgenomen her niet deze onmogeliik dat Ook is Oósterhoit. vande karturze mogeliikis geweesr. Sonnenberg laatzienhoe de liggrng buttenhof, Deaibeelding dan l i i kthet een t er penlandw i j thansi n Oosterholhet Bezien t gebi edvande S onnenberg, malein de t ar enzes c h a pD . i rk o mtdoordatmenreedsi n herbegi nvandezeeeuwen i n sterkere vanondermeerhe t t er r er nvanher en gebrui ktvoorde ophogi ng s ti gh e rz a n dheeftafgegraven en eenschevanhetzandl i chaam zi i nbeender en v e i l i n g g e b ouw vanl l ssel mui den. B i ide afgravi ng zi i nbiigezetI n dit ver vanl l ssel murden begraafpl aats d e lg e v o n d en, di eop de rooms-kathol i eke pri orvande karturze, rn 1 579oo zllnst er f P al i nck, dat A l exander b a n di s h e t vermel densw aard, (h i i geschaarde de wensie kennen kl oosterl i ngen aande rondomhem b e d o v e rl eeci op l 7 maarr)
r0ó
KLooSTERLEVEN MrooEuegr-lws ÀÀNDERANDvnt MnsteruBRoEK
lniraroodluchtfotovan de Sonnenbe:.mlt op de ,,,oorqrond vaneenbelegennqsschans rondom sporen ,\erophotc !,arr,penutt I 5 78 (lbto Snellemttns Teuqel
w as,aangeal sde gew oonte zouhebbengegeve nd ,a r me nh e mtw e e m a azlo d i e pzoubegraven o ri orA rnol dus wre l d rao v e rd e g ra v e nv a n h e t k l oosrerkerkhoÍ zougaan.E P zre nhet ploegk ou te ' Zi i ne i s doorde urtlar e r, s e s c h i edschri i ver: voorzeggi ng hier ov er a l d u se e n l S d e -e e u w g schr eef wa het conventonderde voetgew orkom s tbev es t r gt ; n td e g ra fs te n ezni i nrn d e s ta dg ebracht, p e n;de plaac daar s k e rkg e s ta anheei t.en het kerkhofook, i n korenl anden d i e w o n d e rs c h o o n veranded r te, r n k o m s t edno o rd e S t a d sS c h a t k a mgeer e r g e nI tt ' T otin hetbegr nv a nd e z ee e u wrsh e tg e b i e dte n n o ordenvanhetw rttehursi e al sbouw l and op gevondenD ezel i ggenop eenend e k aar t en aangeg e v eEnrz rl nh i e ro v e rrg e noso k w a terputten keleuit z onder ing vaneenri i karocatre na o o e é nri i Z i i ma k e nh e t mo g e l ii de k oorspronkel i il ke tu iz er c ellen vanherw rttehui sj enogtw eehui sl es aant e g e v e nV ro e g esrto n d e na a nd e o o stzi i de Aanheteindv ande v o rrg e e u wv e rd w e ehne t mi d d e l ste, hursl e rsi n H etmeestoostel i igel k egen 1 952in v lam m en gew eest vande derop g e g a a nN a a ro n z eme n rn g z ri nd it de l aatsterestanten trenk luiz en diede S o n n e n b e grge h a dm o e th e b b e nO i w arenherbouw sel neergezet s, op C efund am ent en v andiekl u rz e nz.o a i sC ek l o o s te rp l a tte grond zoukunnendoenvermoeden? C pmerkel i i ki s r nd i t v e r b a ndde o v e r e e n k o mr n sdt e a i m e t r n g evna ne e nk l u i sm e rd i ev a nh e tw i t t eh u i s t e d a ter nu nogs t aat I n de z om erv an 1 9 8 2i s h e t re s ta nvt a ne e np u t i n hertal udvande w egnaarhetw i ttehui ste d o or onsonder z o c hD as, as-i n-l oodscherven t ev o n d s te vna no n d e ra n d e regebrurksgl gi en keram r e kw i i z e nr nd e r i c h c r nvqa ne e nk l o o s t e r i vi i ek r i e d e nD ep u tz e l fz a l ,g e l e ot p o m v a n e g nd i e p l e ,eenr egenwat e rpguetw e e sztri n .
Booeuv oNDS T EoNp E NBl t D ES o N N rN e e R c Yoorwerpen H ier onder (vondsten lv ot gteenb e s c h rrtv ivnagnd e b o d e mv o n d sten, di e ti i densde ontzandi ng 2 )e n bii de gr aaÊ w e rk z a a m hrn e ddeenw a te rp uvt a nde S onnenberg 3-13)zi i ngedaan. tvondsten Debes c hr ev en maari n brurkl een v oorw e rp eznri no a rtrc u l i b te Zw oi l e, ee r z i tv a nPC .M.R ademaker g e gev en aanhetCe m e e n te m u s ere u mKa mp e n .E ó Legenda: l. vindplaats 2 .d at er ing, 3 af m et ingen, 4 b es c hr r iv ing
t07
OuaRvooooellsseueNZwnsrEwnrER
l . S c h e d evl a n e e n o n b e k e n d e kartuizer l. Voormaligkloosterkerkhoí 2? ; 2. B ouw Íragment I te Oosterhol(thans t ai gezand) P i ervanRecht ei'en. voor B ouw akker 947 mal i gkl oosterterreil n, 2 ti nd I 5ci eeeuw 3 H o o g| 5 c m ,b r e e d8 c m ,d i k l ó c n r (gesc hr r inde vcr or ziidet 4. C ehouw en bouw i ragment metmeesterueken Li chtgrii s drachen fel strachi et
Vondst metnnsterteken, 2. Bouwiragment
3. K achel tegel I . W aterput S onnenberg 2 Ë i ndI 5deof begi nl ódeeeuw 3 H o o gc a 2 0c m .b r e e dl 7 c m ,d r e pó c r n 4 W l taarde' ,verken gr oengeglakachel tegel voorzr jde met ai bee' l drng, z u u r dB . e s c h r i i v i an igb e e l d i n Igi :n k se n r e c h t sS i n t - l o r idso o d td e d r a a kR . e c h tvsa nh e t m i d d e ne e na a p t ez t t t e n o d p e e nb o o m s t a m , geheelrechtseenw apenschi l ci . 4. K om I Waterput Sonnenberg 2. BeginI óde eeuw 3 H o o gl 3 c m ,d i a m e t el 3 r cm 4. Plarterood aardewerken etenskommet tw eew or st or en, st andr ing glad,roodgeglazuurd, loodglazuur
Vondst 4 Etenskom
5 . Drinkbeker I Waterput Sonnenberg I 5deeeuw I
Á
gl as,met noppe nver sier dDebovanhel derl i chtgroen D ri nkbeker demi s opgestoken waidglas. en metgegol fde voetri ng. C oci sch
ó. D ri nkbeker I Waterput Sonnenberg | 5deeeuw 2 3 afmeti og€Ír: hoog7 cm,di ameter boven8 cm en on deró cm ,wandd i k t e0 . 8m m a Drinkbeker van helderglas De bekerheefteen gekruisdribbelpa' troon,een licht opgeboldebodemen een kleinegladdestandring. glas. Venetiaans 7. Kan I Waterput Sonnenberg 2. I 5deeeuw 4
Wiinkan vangroenglas,voetring(Z)lichtopgebold
8. Kan L Waterput Sonnenberg 2, I 5deeeuw 3 H oog20 cm,di ameter di kstedeelIó cm geglazuurd, 4 Kanvan gnisaardewerk, bruingnis zoutglasteengoed, i s gl ad. zuur.D estandri ng 9. S toof l . W aterput S onnenberg 2. | 5deeeuw 3 afmetiÍ'rg€ 20 5à: 3 0c m ,d i a m e t e3r0c m
Vondst| 4 Fles,voonrlde ï Henanftmant ltekenrna
r08
MN DERANDvrru MRstetBRoEK lvfiooelrEnvs KLooSTERLEVEN
bovenkant s t oofm etd ri e h o e k i goep e n i n g ein d e b O l v ormrge 4 . Ronde pi i paars te d ro . e ng e gl azuurd, , e n g o eg Des t oofis v anwi t a a rd e rv e rk A o I\ ') l, ' v v
1 0 .F am iliewaP en S onnen b e rg l . W at er P ut 2 . | 5-I ódeeeuw ee ne l ) , e 5 , 4c m ( r n c i u s rheefto p d e t e k e n r nwge g g e l a t d 3 , T o t a l be r e e d t 2 : à 2lmm h o o g t e? :, d i k t el 2 i t er a n d e znr i na f 4 . F a m i l i e w a pveanng e b r a n d s c h i igdlearsv e n s t e r r uD verw eerd) {S g e e l z \,v a rl i erK e n d o n k e rb ru rn o k e r, K jeu re n g ek nabbeld. g e d e e l d ,\nC ere tekenrng m e t ru rtm o ti eí wape n s c h rl d B es c hr iiv r ng M o g e l i t k e r warai sn w a p e n s c h i l d r e s t a n v r a : n w e l l i c h o t o k onduideliik; ges c h o n k edno o re e nd e rw e l d o e n { s t)ers h erk loos t er l l. Ruitfragment S onnen b e rg L W at er P ut 2 . I 5-I ódeeeuw 3.? t, a sm e tb l a d ra n k m o tiveef,n s terrulhoekfragment, 4 . G ebr ands c hild ge lrd n zw art af gek nab b e lKdJ, e u regne: e lo, k e r,d o n k e rbruien randen (sterkverweerd).
Vondst 6 Drinkbeker.
I 2. Ruitfragment S onnen b e rg L W ar er put 2 , I 5-| ódeeeuw 8 :, 2c m ,h o o g l e?, ,d i k t e :1 2à 2 l m m 1. Breedte randenafg rd l a s k l e umr e tv o o rs te l l i negn m o ti even, 4 . Cebr ands c hild e geknabbeld. Kleuren,geel,oker,donkerbruinen zwart (sterkvero o rs te l l i negn m o ti e v e nk:n i e l ende {?)monni k w eer d)B. es c hr i i v i nv g D e. hoofdvoor' d a t o v e rg a atn t e e nb l a d ra n k m o trei aank lok k et ouw l ea n e nl i n k se n rechts,meteen st elling bev indtzi c htu s s e np a ra l l e l b l i fn k s v er s i enng s mo rre o nduideliik 1 3 .B e k e r l. Waterput Sonnenberg 2 . | 5-lódeeeuw( ?) onderkant: 3 . Hoog:9, 5c m , do o rs n e dbeo v e n k a n lt:0 c m , d o o r snede ó , 5c m ,glas dik t ev :a n2 to t 3 mm (tegenzwartaan),ietslransparant glas.Metdik4 Sterkverweerde vandonkergroen drinkbeker van0,ócm. D evoetj td o o rs n e dvea n 1,5cm en ui tbol l i ng k ez war t enoppe no p d e w a n cme gotischwaldglas Wellicht nngis geknepen/gegolfd. 1 4 .F l e s l. Waterput Sonnenberg 2.? verl o3 Hoog:28 c m , br e e d {' g ro o ts te di kte)9,5cm, w anddi kte b re e d tet9 ) c rn ,d i k:(grootste pendv an7 m m a a nd e h a l sto t 0 ,7m m a a nd e o n d erkant vl akbovende zi el 4 C laz enf lesm et p l a c teb u rk D E ni gsrnziasymns bui khel derl i chtgroen. . eh a l srsd o n k e rg ro en, en m et r is c h, D ebodemheefteenopgeboi de t uits c h e eof p d e fl e sg e p i a a tsetn i e tsu i t l opend. van2,5centrmeter. H etgaathtermrsaf geplat tzeiel;he t a fg e p l a tte c j e ehl e e i te e nd o o rsnede vaneenbiezenof rietenbeschermrng. schienom eenvetdfles, vermoedeliik voorziengeweest I
EeruopueRKELrfK GRoNDpATRooN To e nin de z om erv a n 1 9 8 2d e p u r i n h e r ta l u dw e rdonderzocht, zri ner i n opdrachtvande gemeentellsselmuiden vanhet gebiedgemaakt. Op enkeleioto'swasin eenpasomgeluchtfoto's p l oegdlandeenopm e rk e l igi kro n d p a tro oten z i e n C aanop oe . e deei tel isl i kui tende grondsporen n o gbes t aande de vande verondersteltoegangsv er k a v e i i n g s s i oarennd;e rel e i d e ni n d e ri chti ng p o o r tv an het k loos teor p d e So n n e n b e e eg K amrgn s l u i te naanop de oudeverbi ndi ngswvan p e n / lJ s s elm uide v ianOo s re rh onl ta a rWl s u m/Z w o l l e Gel etop de Des por enliik eno p g re p p e iosi g ra c h tedni e n a d e rhand w eerzrl ndi chtgegoord
109
Vondst 8. Kan.
Ounnuo DooRllssELENZwARTnvATER
s# B , t l t t t r t n q ev ' t t nR h t t n b c r c,,\
'';í.It È5 +J -z5.:-a)\=+i-
-I€á;aÉ
oI
-+--rÀ
maarw atdanwel?M i ver ' ni eti n aanmerkl ng, vaneenafw aterrngssysteem v o rmk o m td e aanl eg i n 1578doorCeor gevanLam o e d e nd a t h e t patroonte makenheei tmethetbel egvanK ampen l a i n gg, ra a vf a nR ennenberg. naarde tw eedehel ftva nde zest iende moetenw i i onsverpl aatsen O rnd i t b e l egre begri i pen gezag.O p w as begonnen tegenhet w etti geS pa anse de opsrand e e u wi o e n i n d e N ederl anden vanOveri i ssel de graaiva n Rennenber g 9 n o v e mb e lrJ77 i verdi n overl egmet de R i dderschap krachtbii t e zet t en, Om Ovenl ssel . zrl nvoordracht vanonderandere v o o rg e d ra g aen l sstadhouder voorde St aat ' garni zoenen w arengel eger d, w aarS paanse al sD eventer, b e s l o oht i i z o welK ampen gestuur d de st adbii om had naar K ampen N adathi 1eerstW ol terH egeman re v e r overen. s e p a ru rl * van voori aa r 1578vani n het zel f vertrok R ennenberg hergeen ml sl ukte n emen , v e rra s s i nteg u l rC r o n i n g eonm o p l ó m e iz i i nr e n t e nv o o rK a m p e on p t e s l a a nC e s t e r kdto o rh e t f e i td a t d e ver klaar den, van D eventer en K ampenrot vri anden op 25 mei de garni zoenen S ta te n -C e neraal voortE 7 b ra c h h t i 1h e t l egerop sterkteen zettede bel egeri ngsw erkzaamheden lur edout en, ui r:schansen, bestaande aanl eggen, H i i l i e t e en ri ngvanverdedi gi ngsw erken gegraven doorde solda' al l eaardw erken, D i t.w aren en kw artl eren l oopgraven n e tte nb, a tte ri i en, geronselwderden te ne n d o o rb oerendi eui t de omgevi ng bel egaan.Dit heef t gereeden vi nghet ei genl i i ke Op I i u i iwarendezew erkenrond K ampen sr r el in Kam pen hoop op ontzet de van de ri i d omdatmethetverstri i ken k ra pd ri ew e kengeduurd, gevol gd over gave. "* door i ater ci agen dri e i n srad onderhandel i ng, v e rv l o o gO p l 7 i utitradde g de ziidevande maarzrchvri j w i l l iaan opni euwhet bei egni etafgew acht, Z ,,v o l h l ea dk o rtrevoren ontvangen.E n gevoegd al sstadhouder en R ennenberg Sta te n -C e n eraal is eenkaar t rondK ampen, Om e e ni ndrukte gevenvande omvangvande verdedi gi ngsw erken van Nassau (R hei nbergl H en dnk door Frederi k i n l ó33 van R hi j nberck v a n a fg e d ru k t de bel egeri ng buit ende w erdenaangelegd H i e ro pi s te z i endarde l i ni esmereenreeksvanverdedi gi ngsw erken waar . geschut(l 500 tot 2000meter)vande vesti ngDuideliik v a n het verdragende re i k w ri d re m oe[ en grachten, besc her m ing di e met n e e mb a ai sr dar de l i ni ebesraatui t eenomw ai l i ng tw ee is aibeelding de Op rnogel i ontzeti i k ngsl eger. een en verdedi gers vande b i b d e nre g e nd e ui rval l en Directlinksbovenhet profilzien overzo'n linieweergegeven lproriil\ rechtsondereendoorsnede grondpatroon op éénrii liggen,lunettengenaamdHet merkwaardige wiirdrieverdedigingswerken Zo ontstonder alshetwareeenvestingom de vesis naaronzemeningook zo'n lunetgeweest. trng,door loostvandenVondelpoëtischwe€Í$e$€vefl; ' Menstercktsi chtegensramp v a nb i n n e ne n v a nb u y t e n Me1rri i ghtdenommekreytz eo m e ts c h a n s s eenn r e d u i i t e n '
l0
:i#'.'
MrooeleEulsKLooSTERLEVEN RaNDEMNDvnu MesteivBRoEK
nre vol tooi en. Ookheeft L i n k sbov enop de af b e e l d i nzgi e nw rid a t me nb e z i grsC everdedi gi ngsl ite a a n g e l e g d s c hip b ru g g e n Riin de in me n vande S onnenberg gel egen, hee fto o k e e nv a nd e k l a rti e re nrnd eomgevrng omV er m oedeliik g e s c h ulta g,gemakkel itoegankel ik ivoor i k de bevoord a t herbuit enber ei kv a n h e tv e rd ra g e n d vol doende voorraad Dr. ea a n w e z i g h eviadnw i l genbos betekende aan ra d ingen goedv er de d i g b a a garandeerde van ma k e n n a b i i h e id te D e boerderi i en bovendi en s c ha n s k o rv e n om wi l get enen kui lmetdi erenresten hoeftdanook nret m ank r ac hetn p a a rd e nD ed o o ro n sg e v o n d en vo eds el, fkro m s trg te z i i n ,ma a rk a ne v engoed doorde bel egeraars zi j ngegraven va nhet k ar t uiz er k lo o sate v a nv e s trn g si eden ge ogstond nv o o r b e w o n e rs ti tdensde Tachti gl ari Oorl s Het dageliikleve garni zoen va n o o rl o g s h a n d e i i n g e n k re q en een Z i i onderhouden en moest ek en te het in ste e ds gr ot eb e c i ra g eonp b re n g eonm d e v e s ci ng op si erktete houdenen te verbeteren te nbov endien . mskregen v e e l agl e ro n s e lodf g e p l u n d e rd zi ieenkorteperi odeti i den gei eSo D eb oer enr v er den p l a tg e b rand: v er t r e k k e w n , a a rn a w e rd l l e s de tacti ekvande verschroei de aarde om t e g e n heid pi artel and w e rd e n , n i e t voetvol k leger s le c h t b e ta a l d s tro o pten rui ters het af. o f en de Wa n neer al sS al l andse { onderw i eMastenbroeker) Di t is danook de r ed e ng e w e e swt a a ro mz o w eTl w e n tse zrch om zrchte verdedi gen Zrinoemci en b o e r enz ic hbewape n d eenn g e re g e l dbee n d e nv o rmd en d e te e nh a l v ee i e r d o pr v, a a r on í v e r t w r l f f e l d Êc fol 'h; u nv a a n d eslt o n de e nz w a a r m de'desperate ' Omd a t v ro e g e r wit n i e lo m e enheelei w rl denvechten, moeten' vrinu na s d e dooieruit gelopew ' l o m d e s c h a asl t r i i d e n ' ekaren, kangel egen zrj ni n hetfertdatde Der edendarde M a s te n b ro e kbeore re np ro -k a th ol i w vanhet boerenbedrihebben r a nd e o n twi kkei i ng if bi yrgé ne n a n d e a ka rt uiz erv sande S on n e n b e é Hunhoud i n gb i e e ko n d e rme e ru i t h e t fe rtd at zi ier ni ettegenop zagencal vi ni sten ui t g e d r agen. w i i zete veri nnZ w o l l ew i l d e nh e lpen,onderw eg die hun gel o o fs g e n o te op gruw el i i ke Ka m pen, moorden.
Beslun Va n uit der en, de ges c hied e nviasnz o w edl e k a rtu i z e ro rd a lesd e Mastenbroekpol bezi i s hetkl oosvesti gi ng v a nl o k a abl e l a n g e ,,v e est. en eenmargi naal s l e c h ts E enperi [ere te rop de S onnenbe rg k mateneel z o z oudenw i i d e k a rtu i z vea nS i n t-Ma fttn us i n geestel i ien b e s t aan, opzrchtkunnen gefncorporeerd ke ns c het s en. Hetduu rc j ti i n de karcui zerorde e e nj a a rv o o rd adt e S o n n e n berg kon w o rden. he t k l o o s tevr a n a o f n g e v e e1r 5 0 ómet zi i ndenrenof meerkl ui zenvoorkoorO f s c hoon mo n nik en w a s ,h e e fth e t n o oi tvol doende eenv olwa a rd i gkea n u i z e bezetti ng ui t ei genprofessen gekend gastmonniken Voorde strchtende en moesthetvoortdurend kartuize Nieuwlicht aantrekken. moetde Sonnenberg vriiwelvoondurend ziingeweest. bestaan is Hetkommervolle eenzorgenkind e e ngev olggewees vatne n k e l o i n het e n g u n s ti goems ta n d i gheden' de l atekomstvande kartui zers g o tendeels gronr eqdson tg o n n e M n a s re n b ro edke, m o e i l ii kherd aaneengesl ocen om vol doende d e nt e v e r w e r v eonn, v o i d o e n dí ren a n c r ëml ei d d e i e n k a nr e l r g r e uvzrer a i r t e i t h ,e ta i g e m e egne b r e a a a nheteindev ande v ri fti e n deee u wd e s ta g n a rre i n d e groeivande kartui zerorde, de snel l ew i sse l ingv anpnor sdie o v e rw e g e nudrta n d e rek a n u i z ekw vande n amen, en de spoedi ge doorbraak R e for m at ie. V ande n e q e n trekna rtu i z e d rsi ed e So n n enberg hebbenbesruurd, kw amener sl echrs d ri euit eigenm r dde nD e tw e ep n o rsd i ee e nb e tre k kel i ibl mochtenbekeoeiop de S onnenberg l e v en,bes t uur den de k a rtu rznee g e nre van , s p e c ti e v e vl iii ikfti enl aar,maarw arengastmonni ken N i e uwlic ht . z or ge no m h e tg e e s te l i ei kn m a te ri e eblestaan De w eerspi egelzi enchi n de actenvan d e gener ale k apit t e i s D e k om s tv ande k a rtu i z e rs v e rs te rk te reeoshad d e re i i g re u ze berekenidi s e de S onnenberg d o o rde aanwez igh eviadnd e k a p ete f de tertl ari ssen vanhetS i nt-C al O o s te rh o lht,e tverbl i ivan th ar r nahuis op de S o n n e n b e rg r armezusters ui t Il ssel mui den. e n d e mo g e l i i kkeo m s van Hets t aatv as tda to o kd e S o n n e n b eerge nb i b l i o theek d gehadheeft,di ew aarschi i nlgegroei iik i s ro ndomde c ollec ti d verschi l l ende al skopi ïse i eN i e u w l i c h ra da fg e s ra aOfschoon n. monni ken te n bek endz iin,is he t o n z e k eor i z i io o k i n d e So n n enbergkartui hebbenverrrcht. kopi ze eerw erk Va ns lec ht een s enk e l i nigs e e nb e s c h e i d el inte ra rre bekend b i l drage De T ac ht iglar i O g eo rl o gb e re R e n di ne 1 t5 7 21-5 8 0h et ei ndevan het bestaanvande karturze va nS int - M ar t r nus erdendoorgraaf op o e S o n n e n b e rg De . k o s tb a a rh eden en hetkl oosrerarchiwei Ml l emv anden B er g hme e g e n o medne, b i b l i o th e ewr e rdnaarK ampengevoerden het kl oosterco m plex wer dop enk e l eg e b o u w tl ensaa fg e b ro k eD vancj eS onnenberg sti erf karturzer ne . l aacste tn l ó00.De k loos t e rb e z rtti n g weenrd e ni n e e nre n ta m bt en tot l ó3ó al seenherd samengebrachr b e h eer d. Daar na fragmenten en z iind e g o e d e reana nd e s ta dKa mp en toegeval l en.n2 E nkel bouw e e e naant albodem vo n d s tehno u c i e n aande d e h e ri n n e ri naga n her mi ddel eeuwklsoosterl even ra n dv anM as t enbro ern kleven
ilr
EruZwnmewntrR OtrnRuoooonllssEr-
L rtrR n ru u R Lrl sr tetY i ndeshei A c q u o yl r875H etkl ooster enim rttlrnvl oed.3 dl n;Ut r echt1875, 1880, I C R A cquoy, r8 8 0 derN AC N 1 9 7 7-l t983 . A l qemene C eschi edeni s ederl anderr H aarl enr, 1977-l r983 Aniel| 983.l-P ,Ànrel, deChartreux' DesOnqtnes dePavte Bibliotheque LesVlaisorrs à IaChartreuse d e taSo ci étéFrangarse d' A rcheoi ogiXe/l C enèv' e, 1983 k ns tsneqne1, 9 4 5 À r t s1 9 4 5: A I r ! 1A r t s ,H e td u b b e l k l o o s t e r D i A f ot 13981 V a nA s s e ldonk1955 C A van A ssei donk, D e N cti eri anci hetW esters u en S ch ism( a U t r e c hN t ; i ; m e g e 1n 9, 5 5 i n : F.Hendr ickx D e Ba c k er en D eC rauw e1984:C D e B acker en l . D eGrauw e,D ekartui zers, (red), Deftarturzers vanhetnegende teZelemTentoonstellinq enhun ftlooster tergelegenheid eeuwfeest v a nd eO rde| 084-I 984(D i est,I 984)17-40 Neerlandica lmoressa I i00- I 727.DenHaag,1954 BCNII 95a Srbliotheca Catholica v a nZw eden198ó.S uqi ttav,anZw eden haarhloos1303-i t373600i aarítunst Bi rg i fta encui tuur van te ro rdUeden 198ó. B l i g n y1 9 8 3 B B l i g n vL, aC r a n d eC h a r t r e u e se t s o no r d r ea u i e m p sd u C r a n dS c h r s meer d e 1449)'i 0:l . de C rauui e, l a c ri s ec oncri rai1]r378uttg H rstorietspi a rttual i ta scar t usiensis re Co/ loquíiQuartilnternationalrs I 983135-57. futa(Descelbergen, B l u mt 9 8 3 a: H M . B l u m ,D i eE n t w i c k l u n dg e sK a r r à u s e r o r dseenists e t n e e n r s t e nA n f á n g e n rn: b i sz u rC egenw art' i t983,13-l r4 , K artauser B l n m1 9 8 3 b : H M . B l u m E ,i n í u h r u n g r n d i e S p i r r t u a l i t á t d e r K a rKt àa ur tsaeurs1' ,e9i nr8:3l ,5 - 1 9 B l u m1 9 8 3c: H i ' vlB. l um Me i eotder K artáuser?' ,iKnartauser 1983,29-37 B l u m1 9 8 3 d: H N l B l u m L e x i k a lUe b e r s i c hutb e rd r eK a n a u s ernm n i e d e r r h e r n i s c(hnei e nd e r i á n d i s c huenndb e l g r s c h eRna) u m i' ,n :K a r f a u s1c9r 8 ,33 1 5 - 3 4 4 . abanno s 1084adannuml 5l0 4 dln;Tour B o h i cl 9 l l- 1954: C . B ohi c,C hronrca ordi nicartusrensi s n a i - P a r k m i n slt9e|rl,- 1 9 5 4 derK el tenR oermond, Bo o s te n1 950: l .PB oosten, D egodsdi enst 1950 Braunfels 1980: W Braunfels, Abendlandische Klosterbaukunst. Keulen,l9ó9 N ederl and i n deB ronstiBi d. 1969 B u tl e rl 9 ó 9: j i . B utl er, ussum, 'Riirlraoen Bijdragen vanOverilssel, totdeCeschiedenis uitg vanDoornrnck en l. Nanninga Uitterdiik,.., CMD-NL21988:G,l.Lieitinck,MairuscntsdatésconservésdanslesParls-Bas.Cat quedesmanuscrits latmeportantdesindications dedate,ll.lP Gumbert,Lesmanuscrtts d'oenécrrture (XIVe-Xfle riginenéerlandaise au tlmepremrcr 2 sièclesl et supplément Planches. ICMD-NL21.Texte. d l n ;L e i d enenz, 1988 DeCouceulx 1882-l89l : C.de Couteulx, Annales ordints cartusiensis abanno1084adannumlr429. 8 d l n ;M o n c r e u i l - s u r - M 1 8e8r ,71- 8 9 .1 Wind.188ó: DesAugustinerpropstes undLiberderet'orChron. lohannes Busch ChroniconVlindeshemense matione monasteàorum, und angrenK. Crube,uÍtg.Geschichtsquellen der ProvinzSachsen z e n d eG r ebi ete X X . H al l e,188ó. 'Dévotionmodernê',in: Dictionnaire deSpiritualité, Debongnielr957: P Debongnie, lll 11957\ 7 2 7- 74 7. dansI'OrdredesChartreux. 1962(pro manuDevaux1962 A. Devaux,tArchitecture Sélignac, scnptol. am pn e n1,9 6 3 - 1 9 7 1 ; dl e D o n1 9 6 6 . lD o n ,D e a r c h r e v e n v a n d e g e m e e 3n dt el nK;K am pe l ,el 9l ó ó . qe' Yoordrachten vandeModerne ii387-1987 Doorwerking 1988: Dedoorwerktng Devotte.Windesheim houden hetWindesheim tildens l5- l7 oktober I 987,P Bangee.a.,uitg Sqnposium Zwollelr\'lindesheim Hilversum 19 , 88. inedita. aliauot 1719. C. Dumbar,Analecta scripta 3 dln; Deventer, Dumbarl7 19-lr722 seuvetera t722 vanverVanDiik 1984: R.Th.MvanDiik,'GeertCroteen de ModerneDevotie. Eenbeweging . e u1 9 8 4t,l - 3 ó n i e u w dien n e r l i i k h ei ni dd e l a t em i d d e l e e u w ei n ;' M , o dD vanD i j k,D eunsti tuttesderW tndeshei msevrouwenklolst V a nD i i k1 98ó:R .Th.M. l559. Biidr aer svóór ge totdeinstitutionele geschiedenis vanWindesheim. vanhetKapittel I. Overlevering ll. Reenbronnen. I 98ó c e p tieent eÉ st. Mi ddel eeuwS se tudi esl l l -I en l l l -2,N i i megen, vanWindesheimin: ', vanD i i k,' Opbl oer en neergang vanhetkapi ttel Va nD Íi k1 987a: R .Th.M. iV (1987),3l-46. Zwols Historisch laarboek, ' W i ndesheiai ms in:Wí nVa nD i i k 1 987b:R .Th.M. vanD i i k, centrumvanN oordw est- Eur opa', d e s h e t1987, m 4l -J6. der KartáuserVanDiik 1990: R.ThM. vanDiik,'MlnstarFratrumOrdinisCarthusiensis. Einf[isse undCets' in;DieAusbrettung Lebens kartausischen Cesetzgebung', staturenaufdieWindeshermer ó3 (Salzburg, 1990)72-89 tesim Mittelalter. BandI Analecta Cartusiana
l12
]VIIOOEuETWS KLOOSTERLEVEN MN DT RANDvnruMnsTei'iBRoEK
' Wi e Overi l ssel seW aterE gber t s1985: E . E g b e rts , w a te rd e e rt,d i e w a terkeert' ,rn:C eti enkboek 985 1 . schaPsbond, a v e r d r unkr . 8 8u i t d e K a m p eArb n a n a1k9, 7 3m , e tb o E n r el g 7 3 . P . I .E n t e , ' D el l s s e l d e i t O ( I :5 00 0 0 ) s s e l d e l ta dem r y penk aallrt 'Het , i l dragen o n ts ta a vna nd e b o d e mv ande l l sselV echt" D el ta" 'n:B utt E nr e1977: P . |.E n te , (Zwoll Vecht, I llsselakademie i' e bundel 1977\ | 5 en e, van llssel hetland gard,Cérard Crote(lr340-l 384)at lesdébuts dela Dévotion I 970 : C Eprney-Bur moEpiney-tsurgard N l ai nzLM Mesbaden C eschi cnte der neV er óf f en tl i c h u n gdeens In s i ri u tsfi l r e u ro p ái sche t 970 'Ceert r tr o t el r 9 8 5( ,5 ) - { 1 7 ) E p i n e y - B u r g1a9r c8i5 C Ê p r n e v - B . r r g a r d , C r o t e s, \ n l r e g e nn' C ' c eC l + ' atersLnd0sL-i eschedeni F o c x e ma A e n d re a e , l ver 1 9 5 0 S S t udi en D eel lP : ol - s I A ndr eae Foc k em a Leiden,I 950 derdistrictYeluwe plse akftatena en W D ow ner, e n D o w n e lr9 ó l S I F o c k e mAndreae Oveni ssel Foc k emAandr eae 1528-1810) der gedurendehetti i dvak / ir s r t / ils t r ec h ts v o o rs c h rti te n v a s tq e l e q dvoordeprovi nci eOveri i ssel R echt,derde der V er e e n i g i ni ogt u i tg a adi e r B ro n n e nv an het Oud-V acerl andsch W er k en l 9 ó l l 8 U t r e c h t , n r . reeks, gehouden Voordrachten ttidens hetCeert congres Crlte€,Moderne Devotie Crote Crote1985 Ceert Ceert n ,Ba ngeen A C . W ei l er, urtg.i l l i ddel eeuwSse tu27- 29s e p te mb1e9r8 4l,. ,\n d n e s s eP Niim eqen v o o rMi d d e l e e uwS v a nh e tC e n tru m N iti mese tuores K arhoi i eke U nrversi tei diesI f ublic at i e g e n{ N i i m e g e 1n 9, 8 5 )o;o ki n O n sC e e s t eEl iri lk,L I X ( 1 9 8 5l )l l - 5 0 5 vanOveriissel vanBath(red.) vanOvertissel l9i0: B H Slrcher Deventer, , Ceschiedenrs Ceschiedents t9i0 phta ana I9 7 8 | d e C ra u w ePro , s o p o g raCartusi B el qtcd C ent;S al zÍ l 3l 4-1796). DeCr auwe1976(l 3 l 4- 179ó)C ent; ae anae S el E cae g S u p p l e me nPturoms o p o graphi C artusi bur g,197óA an v u l l i nrn Salzbur1 g9 , 78 rsthe Fi fteenth n thel n, C a rth u s raCna rtaVi s rta ti o nof C enturv'B, ul l etioi C r ay1967: A . Cr a yA Research, XL ( I 9ó7)9 l- l0 I of Histoncal stitute vande e 75-i ari ge Cr uiisen V anK oo l w i i k1 9 7 0:A C ru i i se n T h .Fv. a nK ool w ri k,' B i o-bi bl i ografi H l .l .Sc h o l te nos u , db u rg e m e es[ervan H outenen B everw i i k' Ons , C eestek ar t uiz er v or s e rMr. liifr. Erf, XLIV(1970)45.>6. 6 1l e. i nM o n a s t i c oenn i nnd e N e d e r l a n d e( 1n3 1 4 - 1 7 9 K C r u r i s1 9 7 5: ( A .G r u r i es a . ) , ' K a n u i z e lit er at uur ov e rz ivcahntd eg e s c h i e d e ndiesrZ u i d -e n N oordnederl andse kartui zen'i n: , D eftarverschenen vanhetachtste van tergelegenheid lustrum tuizers klooster í.enbundel studiën, enhunDelftse (Delft,1975]r hetCenootschap DelfiaBatavorum lr7 -244 Cruiis1977: A. Cruys,Cartusiana. heunstique. A heuristtc lnstrument, Ein heunstischer Uninstrument A ppar atdln; . 2 Pa ri s1, 9 7 7 . 'Over Cum ber 1974a: t K a rtu i z e rb i bl i otheken i n de N ederl anden' i n, S tudi es over I .PC u m b e rt, hetboeftenbnit vóórló00.Archief-en Bibliotheekwezen in deNederlanden in Belenboekengebruik gië,ex t r anum meI Ir (B ru s s,e1l 9 74 l I t9 - l ó 8 . Cum ber t1974b: I.PC u mb e nD i hreB i i cher i mfn)henft)nfzehntenl ahr, i eU tre c h te rKa rtriund user hunderLeiden t. I.9 7 4 CTfiBI 983 : CidsvanTheologische Voorburg,I 983 in Nederland Bibliotheften enVlaanderan. TerHaar1975: I ter Haar,Geschiedenis vandelagelanden,lt. Bussum.1975. Handschnften vandeUtrechtse 1984: Handschriften enOutieDruftken Catalogus Universiteitsbibliotheek. bt1deTentoonstellinq vande vanhet400-iarigbestaan in hetCentraal Museum tergelegenheid telJtrecht bibliotheek derRijksuniversiteit, I t84- 1984.Utrechr,1984 V anHas s elt188ó ;L . v a nH a s s e l t,' H ente c ro l o g i um van het karturzerkl ooster N i euw l i cht of Bloemendaal vanhetHistortsch teUtrecht, buitenUtrecht',Bildragen enMededeelinqen Cenootschap x il88ó) t26-392 VanHattum1769: B l. vanHattum,Ceschiedenissen vanhaar behelsende derstadZwolle eenverhaal (4 dln. Zwolle, eerste gebeurtenssen verheffinge beqinselen, toteenstadendemerkwaardigste aldaar..., t 767- 1773tlll. Hedendaagsche m, tll. Amsterda I 80I : HedendaaqscÁe ofTegenwoordige Histone Historie Staat , Ovenjssel r 8 0 l. l v anHeekl9g7: 1 ,H v. a nH e e kH Nliecti i megen, e. l 9g7 , u i s B e rg h :Ka s te el encol V anHeelli939 D v a nH e e l ,' D e T e rti a n s svean h e t U trechtsche K api ttelN ' , chi efvoordeC eschiedenis vanhetAartsbisdom lJtrecht, LXllt( 19391l-383. Henrtchs1904: L. Henrichs vonEmmench undUmqegend. Emmerich,1904. , ZurGeschichte VanHer waar de1n9 8 0 :I, v a nH e rw a a rd e n ,' D N e d erl anden en hetw esters schi sma'i n, A l gemene Ceschiedenis derNederlanden, N, 379-386. 'Die Hof m eis t er l94l : Ph .H o fme i s te r, Ve rfa s s u ng A ugusti nerchorherrend er W i ndeshei mer Kongregation', derSaviqnq-Stiftung in: Zeitschnit BandtXl, Kanonistische fi)r Rechtsgeschichte, A b t e i l u nlgl l,( l 9 4 l) l ó 5 - 2 7 0
il3
oooRllsseueruZwnntEwRrrR Opurnvro
parti ísus i n trisbus comprehensa , uit g.TÁeEuoH o g g1 9 89, S tatuta antquaordi nicartusi s ertsi I H ogg, l u ti o no f tl i eC artusran the fo tl i eïerti aCom pilat ioDocuC onsuerudi nes Gurgonrs S tatutes l rom m . n t sl -, 2 ( S a i z b u r1g9, 8 91) , 5 7 - l ó 0 e n I l l ó l - 2 ó 9( h e r o r uvra nd e r n l 5 l 0 b i i l o h a n n e s parti bus, nova verschenen m tnbus ant iquor um Amo rbach edi tre); S ta(uta ordi nscartusrenss st at u( Salzbur g, 2 1989i to ru mp artóus cl rrespondenticomprehensa, bus, l . H ogg,ui tg.a ru,,D ocuments, 2 7t -3 2 4 ' The a t usiana of the C harterhouse of P avi a' ,i nA n alectCar H o g g1 9 90r I H ogg, C onstructi on n o u v esl lier i et,o m ei l , n o 3 ( i a n . - j u nl ti9 9 0 ] r 5 - 7 7 . V Brussel. aesArcllives c1u Srabant.Tome o'Hoop 1930: A. d'Hoop.lnveruarre Cénéral Ecciéstastiques I9 i 0 rs m A KLlrtauser 1983 DieKartctuser DerOraenderschwei,trenden Nlonciie, uitg \larrianZadnrkar Wrenand Kóin 1983 V a nd e rK l e ve n Z w a r t] r 9 7 5 . W D v a nd e rK l e ye n W H .Z w a r r , K a n poer q r e l sK . l .a m o e nl ,9 7 i vangemonum ent en T e rK u i l el r974 E H . ter K ui l e,N oordenOost-S al l and. D e N ederl andse r ev e r i i s s e s c h i e d e ner n s k u n s tf,V D e p r o v r n c O d le, r d es t u k s - C r a v e n h a g1 e9 ,7 4 , C LeoncrniLa C crtl sa di Fi renze N eisuoiraLj l l rti conI' ttrchrtet tcer ur at lsr na AnaL e o n c i n1980 i i e c taC artusi ana l -fi l S al zburg, 1980 V a nL i e bergen 1987 L C .Br\,lvan Li ebergen, e D c.ordevande ,\l l erherl i g st Zaligm akerr n. ' '\Naer pctradts nacleRelorrnatie een Kloosterieven tn Brabant \Uden,1987)78-82 r.td abortgine tempus auctoro annol.638 Molin1903-190ó: N. fvlolin, Histona Cartustana ordinsusque aeiunctd i . l3n ;T o u r n a 1i ,9 0 31- 9 0 ó V erhandel i ngen van i v l o rrBa t l 94l - 1942: Monasti con der N ederl andsche Akadem ie B atavum. Wetenschappen,AfdeL ee i i tntge r k u n dnei.e u w er e e k s . 3d l n m e t s u p p i e m e nc tj o o rD d e K o kA ; msterdam 1 9. 4l - 1 9 4 2 ,1984 Moderne van u'an hetsterfiaar terherdennin() NlodDev. Devotte. Frguren Tentoonstelltna enlacetten N i i megen, 1984 C e e rt C rotei 384-1984C atal oqus. : MonasticonWindeshemense,W. urtg ArMon.Wind 1976-1984 Kohl,E Persoons en AC Weiler, E xtranummer l ó.4 dl n;B russell r97 , 6- lr 984 c h i e f-e n B i bl i otheekw ezen i n B ei gi ë, ' Les pol i ti ques: Mo u l i nl r970: L. Moul i n, l ' assem blée, aut hor it é égl i sescommei nstrtuti ons s o u v e rai ne dansl ' OrdredesC hartreux' X II(1970t7-75 , R esP ubl i ca, ' N ote ur t g Mo u l i n1 983: L. Moul i n, de l ' ordreca(usi en'i n: , l . de Cr auwe, surl esparti cul ari tés 1983)283cartusiensis Acta(Destelbergen, Histona et spirrtualitas Colloquii Quartilnternationalis 288 Munchen,198t . Mtrlleren Vogell98l : W Miilleren C. Vogel,Atlas zurBaukunst. desMittelalters Nybergl9ó5 , T Nyberg,Birqittinische Klostergilndungen BibliothecaHistorica \ Lundensis Kl Cleerup , 1965 ' D er im Zeit alerder N y b e rg1989;T. N yberg, B i rgrttenorden al s B ei spi el ernerN eugrundu ng ,* 1989,373-396. Ordensreformen', in: Reformbemilhungen 'Birgitta mtlsvanZweden', vanvrouwelilke in: DeMinneisal l9 portretten Nyberg. 1990 T Nyberg, ti e k eurt n demi ddel eeuwThi en,I. el e(red.)(' s-C ravenhage, 1990)198-208 vanDeventer, vanhetbisdon ll Leiden,I 725 1725 Oudheden Oudheden engestichten vanhet tlt lr535Biidragen derUtrechtsche bisschopsverktezrngen Post1933: R R Post,Ceschiederus l n s ti tuutMi ddel eeuw sche KsX . U trecht,1933 C eschi edeni van! 1500tof1 I 580 vóórdeReformatie verhoudinqen in Nederland Post1954: R.R.Post,Kerfteliike A ntw erpen, U tre cht; 1954. withReformation andHumanism. Studies Post l9ó8 : R.R.Post,TÍe Modern Dontion.Confrontation i n M e d i e v a l a nRde f o r m a t i T on h o u g hItI I L e i d e nl ,9 ó 8 . tmspatmtttelalterlichen Ar' undObservanzbestrebunqen Relormbemuhunqen 1989, Reiormbemihungen l Ber lin,I 989 d e n s wesen, en K . E l m,urtg B erl i ner H i stori sche S tudi en14,OrdensstudiV un 1500( Keutat' W,S chàfke, D i eK ól nerK a r t ause R o rhl 9 9 l :H .1.R oth,K artáusersprri tuali n: l e n ,1 9 9 l )2 1 3 - 2 2 4 vanUtrecht. vanhet Instituutvoor Biidragen Rurgers1970: C.A.Rutge$,lanvanNftel,Bisschoo 1970. Croningen, te Utrecht.rcC(IV Middeleer"rwse Ceschredenis der Riiksunrversiteit I Ruthing1967 H. Ruthing vonKalkar, Eqher 1328-1408VeróffentlichunHeinrich , DerKnrtauser ' g e nd e s Max-P l anck-l nsti fÈ 18,S tudi enzurC ermaniS a a cr a8. Cót t ingen, rC eschi chte turs t967. 'Die brs l 5O0' i,n: H . ledin,K. S Lat ouder K artàuser R u th i n g1970: H . R uthi ng, A usbrei tung in Ceschichte undCegenKirchen retteen I Martin,ed At/aszurKrchengeschichte. DieChistlichen w a rt(Frei burg i .B, 1970)kaan5 1. ' Zur Alem annia inrnderOrdenspr ovinz derK artausen R u th i n g1 983a : H . R uthi ng, C eschi chre . 1983 ieriorvon 1320bis 1400',in: Kartauser , 139-167 " ' D i eW àchter l srael s"E i nB ei trag zurC eschi ch tder e Vlsit at ionen R u th i n g1983b: H R ri thi ng, 1983.l ó9-l 83 i m Ka rtàuserorden, i n: K artauser
l14
vnNJMnsteNlBRoEK Mrooeueuws KLooSTERLEVEN MN DERAND
aufdi eMndeshei mer mi n fl u sdse rKa rtáuserstatuten K onsti Rut hing1985: H . R u th i n g ,' Z u E (8 5 )-(9 8 ) 1 9 8 5 , Gro te G e e rt in: t ut ionen' , e rtá u s eurn d d i e spátmi ttel al teri i chen Ordensreformen' i n:, Rut hing1989: H . R u th i n g ,' D iKa 1989' 3r-58 Reformbemihungen Waterland alswoestiln. vanhetftartuízerftlooster'Het Ceschiedenis HolI 990: I.C.lvlSanders, Sanders 1336Hollandse Geertruidenberg 1595 Studiën K(V Hilversum, 1990. bit Huis' landse van het kartuizerklooster Archiefstukken 1932: A.P van Schilfgaarde, bij VanSchilfgaarde vanhetHuis Bergh Inventans, Hetarchief in:A.PvanSchilfgaarde, eerstestuk.Z.i, 1932 Kampen', ' Ov e ri l s s e l to t c j eI 7e eeuwi n staatkundien g godsdi ensti g 193I : M. Sc h o e n g e n , S c hoengen (red.), (D eventer, v a n En g e l e n , Ku i l e e n R . G .A .l . C te r S chui l i ng Overi l ssel in: 193l ) I. opz ic ht ' , 465-569. ' B e s c h ri j v ivnagnde beei denstorm voor . c h o l te n s , de 1927: H .l .l S te K ampen' , N chíef S c holt ens vanhetAartsbisdom LIII( 1927)99-t0l Utrecht, Geschiedenis N i eur,vl i cht bi i U trecht, 192 9: H .l .l .Sc h o l te n s ,' Dperi o rsv a nh et kartui zerkl ooster S c holt ens vanhetAartsbisdom Utrecht, Llll ( I 929)302-357 . voordeGeschiedenis Archtei 'Biervliet', in: NieuwNederlandsch BtoqraphtschWoordenboeft,lX Scholtens1933: H I.Í Scholtens, (t933\,66-67. 'De (193ó) l l 1936 H : J I S c h o l l e n s , K a rtu i z evrsa nZi eri kzee' ,H aarl emscheB íj dragen,Ll S c holt ens 165-226. ef eschi edeni svan bi i K ampen'i n, A rchivoordeC 193 8 :H .lI. Sc h o l te n s ,' Dkea rtu i z e rs S c holt ens LXI ( 1938)I 93-225. utrecht, hetAartsbisdom kartui zerkl oosters hi erte l andeH unbouw t 940 : H .l .l .S c h o l te n s ,' Dveo o rm a l i ge S c holt ens g', HetCildeboeft, )C{ll ( 1940\33-44 en inrichtin Hetleqer in dezeventiende eeuw Schultenen Schultenl9ó9 : C.M.Schultenen I.WM.Schulten, . B us s uml9ó9 , D el ft, .K198ó. ampen S peet198ó: B.M.lS. p e e t,H i s to n s c h e s te d e natl asvanN ederl and.N manuscnptorum Bibliothecae Rheno4ratCodicum Universitatis TieleI 887-I 909 : PA.Tiele,Cataloqus ec t inae. 2 dln;U tre c h t;' s -C ra v e n h aI 8g8e7, -I 9 09. Timmers, sAmboliek eniconoqraiie. Bussum,19742. Timmers1974: J.J.M. Cfinstelíike 'De vanhet KaVelthuysen 1898: B.PVelthuysen, invoenng der Hervorming ende wederopleving vanhetP,nrtsbisdom Utrecht, )C{/ ( I 898)I 34-206. tholicismete Kampen', NchiefvoordeCescfiiedenis "Ortaset decursus Vermeer1929: H.B.C.VIVermeeíHettractaat vanHendrik OrdinisCartusiensis'' vanKalfrar. Wageningen, Egher Meteenbiographische inleiding. 1929. vanZwolle. DeVries1954-I 9óI : Th.l.de Vries,Geschiedenis . Zwolle,1954-1961 Weiler1987:A.G. Weiler,'Degeschiedenis van het kloosterte Windesheim', in:Windesheim t987,2r-39. Windesheim dorpbíjdellssel, F.C.Berkenvelder 1987: Wíndesheim. overeenSallands e.a.,uitg. Studies K am pen, 198 7 . W ienand1983:A. W i e n a n d ,' B ru neoi ,n S o h nd es " hei l i gen K ól n" E i neK urzbi ographii n: e' , Knrtauser | 983, 203-214. Zadnikar1983:M. Zadnikar.'Die fruheBaukunst der Kartáuser'. in:Kartauser 1983.51-137
Noreru: I 2 3 4 i
G A K ,D o n 1 9 ó ó . 7 - 8 . GAK,rechterliikarchief,inv.nr.55, f. ó2. Vgl. Apoc.l2.l . ZieTimmers 19742, I 4 | {nr.3ó I ). C r u i i s1 9 7 5 ,2 2 8 :G r u i i sI 9 7 7 , l l , 2 5 7 - 2 5 8 . De Backeren De Grauwe 1984,32, vermeldenzondernadereaanduiding:'Eengroepvorsersheeft zichonlangsingezetom opgravingenen verderonderzoekte vemchten' Hiermeeis een groep bedoelddie niet met de huidigeWerkgroepKloostersin de tlssel-Vechtstreek gerdentificeerd mag worden.Wel hebbenPC.M.Rademakersen H.R.Steenbergenin 1983conractgehadmet de Vlaamsekartuizerkenner l. de Crauwete Distelbergen Hii verstrektehun dia's en was op de hoogtevan hun onderzoekop de Sonnenberg. ó Vgl.Genenis l:26-27. i 7 B [ ] m 1 9 8 3 bB; l i l m 1 9 8 3 cR ; o c h1 9 9 t . f B W i e n a n d1 9 8 3 . 9 V e r m e e1r 9 2 9 , 5 - 6B: o h i ct g l l - 1 9 5 4 ;D e C o u t e u l x1 8 8 7 - 1 8 9 1 ; M o l ti n 9 0 3 - 1 9 0 óB; h i m 1 9 8 3 aR ; u t h i n g1 9 7 0 . 10. Reformbemiihungen 1989;Rrjthing1989;VanAsseldonk1955;VanHerwaarden1980;Bligny 1983. I | . De Backeren De Crauwe 1984,2l-34; De Grauwe |r97G1978;Gruiis 1975,228-229(over Kampen);R0thing 1 9 8 3 aB; l u m 1 9 8 3 d ; G r u i i1s9 7 7 ; S a n d e 1r s9 9 0 ,l ó - 1 7 l 2 H o g g1 9 8 9 1 3 . M o u l i nI 9 7 0 ; M o u l i n1 9 8 3 l 4 R t i t h i n gt 9 8 3 b ;G r a y l 9 ó 7 | 5 Chron.Wind. 198ó,2ó4; Hofmeister194| ; Ruthingl9E5;Van Diik 1986,227-238;VanDiik 1990.Overklooster e n K a p i t t evl a nW i n d e s h e i m - 8 8 0 ,l l l , 3 0 3 - 3 0 5W ; e i l e r| 9 8 7, M o n W . n r i . I 9 7 6 - 1 9 8 4 , l l l4, 7 6 z r eA c q u o y1 8 7 5 1 5 I 2 ; V a nD i i k t 9 8 7 a \; ê n D i i k t 9 8 7 b
il5
OmnRl'toooon llssel gt Zwnrrn'vRreR
d 0O v e r d e l , l o d e r n e D e v o t r e z i e D e b o n g n r e l ó O v e r C e e r t C r o r e z r e E p r n e y - B u 1r g9a8r5dE p r n e ' y - B u r g1a9r 7 D r t k1 9 8 4 ' . C e e r t C r1o9t e8 5 ) o o r w ' e r k r1r9r o8 8 1 9 5 7P ; o s t l 9 ó 8 ;\ ' \ o dD e u1 9 6 4 : \ ' a n l 7 C u m b e r 1t 9 7 4 a i 8 M e d e d e l i nvga n D r s F D Z e r l e rV. g l R u t g e r si q 7 0 l 5 ó l 9 E n t e1 9 7 3E: n t e1 9 7 7 , o c k e m aAe n d r e a e1 9 5 0e n i s h o e i n d i v e r s ep u b i r k a t r ews a e r o n d ehr e t s l r u c t u u r o i aZnw o l i e1 9 7 0 F 20 Opvalleno h e t r u r i v e r k a v e l i n g s r a pNp loarst r e n b r o enkr ' 8 5 9 ( S t i o o [ a 1 9 7l ) , r e t z a n o i r c n a annri e tc o n s e q u e nat l s r i v i e r d u r nw o r d ta a n g e d u r dD e r e r m e n ' o u c i ezra n d, P l e r s t o c e ez na n c i ' e n ' C e k z a n d ' w o r dneana s te l k a a rg e b r u i k t N l o e rn r e l e e r d e rl v o r d e ng e d a c n ta a n P l e r s t o c e ndeo n k e nv a n t l e t t y p e z o a i so i e r n d e A l b l a s s e r w a a rwdo r d e n , e d e r l a rnnt vl o r m( ' s - C r a v e n a a n g e r r o i f e on i,k a n e r s p r a k ez i i nv a n e e n s i i ' o o m r u g c o m o i eOxo?kC P C o n g n i p N , i , €J r n $ Ê ' / €zí 1 r r nC c o rr i v r e r s e d i m e n € e nC r a g e , l o 8 9 t 5 a : Si c o r z l c n t t g e n S o r e e Kv:3 t : i ' " l e r c L r r ' : ê C l ,t c: gr m r p n ' R r ii r o n p m t r r n d l g o n d e r z odeoKo r N l c e B a r k e ri n \ \ 4 n C e S , l eor p r n3 0 t r i i i 9 8 8 e n l l y u n i1 9 8 9o p h e t z o z a n da a n g e t r o í í er n d e b o v e n s t e3 0 à 4 0 g e n a a m c en v l e r o u rw n a a í o ph e t d o r o g e i e g e ni s ,w e r ca i i e e ne o i r s c n wears ; ' , e t ; a n dc o v a r i e ngc rj o í D e g r r l s E Í ' o eknl e u r e nr n h e t z a n do p l a 0 à c m v a nn e t b o d e m p r o f i e l ; d a a r o n d g etbetrekking n e n ' * ' o r d etne n z e l f d ee r v a r i n m 1 9 0c m d i e o r ez o u d e na l s K r e i t e n h e : / e ' E e l n t ? r p r e tkeuenr d p rd e S o n n e n v a n h e r z a n dh e b b e nw r jo p g e d a a no i t h e ro n d e r z o evka n h e t k a r t u i z e r K l o o soi e rot de grofherd b e r g O m e e n g o e c ri n z i c h t e k n i g e nI n d e g e o i o g i s c hbeo u wv a n n e t r n g e ' , v r k i i , esltcrioeo m d a l l a n d s c h avpa n c i e l l s s e zi o r rp p nc i e o e r g a a nodn c i e r z o ewke n s e i i tzkt i n i - l e th u r d r goeo d e m r u n d togn d e r z o e irs c e ' o p p e r v l a k k i g ' . ^ r - - ' - i - . ' i n n e n i e u w eg e o i o g i s c hkea a r (v a n l 9 ó ó c i a dC c n n c n e ml E O o s i .g e e f te e ng e d e t a r l l e e r o dp e< i l t c Y , lu l l r d 1 r 5 t b o u wv a n n e [ r r v l e i ' e n g e b vi eadn d e b o v e n s i el t à 2 0 n i o i i n c e K r e f t e n n e v e f o r m a t t e 2 l F o c k e m aAe n c i r e a 1e 9 i 0 ,l , t l - I 7 a n d r e a el S t 0 , l , l 2 22. R r j t h r n g1 9 6 7 i,9 V g l .F o c k e m A l> D o n i 9 ó 3 -l 9 7 l , l l . 3 8 ( n r .3 l 5 t l.+. C e d u r e n d ec l eg e h e l ev e e r t i e n d e e u ww a r e ne r p r o o l e m e no v e rc i ev e r d e l i n gb, e d i ; k i n ge n r e c h t i g i n gv a n e n i n i e V b o r s t{ I 3 ó 3 )r e g e l d ec j eb r s s c n o od e v e r d e l i n sv a n i v l a s t e n b r o e k M a s t e n b r o e kN. a d e v a l v a n h e r k a s t e e D n p c i r a c ht o l l n d e p e r i o c i ev a n l 3 ó 2 r o t 1 3 9 5k r e e gc i e z eh a a rb e s i a gN a l 3 ó 4 o n w i n gF r e C e r rSkt o e v e k e o r n h a n d e nv a n s t e d e ne n v r o e d s c h a p p e n v a n i r , . l a s t e n b r oH k wam landmetrng e ke t b e s t u u ro v e r N l a s t e n b r o ei < M e t n a n t eZ w o i l eg r n gi n h e ca q r a r r s c bh e s i u u re e n o v e Í n e e r s e n dreo l s p e i e n V e r b r o k k e i i nvga n h e t g e z a gI n gv e Í! e g a a n u r d d et o r a f b a k e n r nvga n r n v l o e r l s s i e r e Dne b e s t i s s t nogm t o t o n t g l n n i n o h e t p l a t t e i a n d s b e s i ui e k w a mr e l r g g e nb r 1d e s r a d s b e s r u r e n t, e u w ea d e i l i i k ei a m i l i e s{ ' i i ' í r p o ne' )n n l e u w ek l o o s t e r s t r c h t t n g ezno,a l s d i e v a n i ( a n u r z e resn W i n d e s h e r m e rVsg l R u t g e r s1 9 7 A ). 4 ó 3 - ó 4 ,I 4 7 -I 4 8 l 5 i - l i 6 : F o c k e m aA n d r e a e1 9 5 0 l , l 8 - 2 5 V b o r m e e r i n f o r m a t i e v e r w i i zneanawr dr le w e e d e b i i d r a g e v a n W ' r a n d e P a s e n F D . Z e i l e r i n d e z e bundel M a s t e n b r o e kl 3 ó 4 , e e r s t eb o e k I 3 6 5 , f. 3 7 25 Verdeling 2 ó A a n d e o v e r z i i d ev a n d e n l l s s e lk r e e gO o s t e r h o l to o k v a n d e z eg a s t e nl Z w o l l e n a r e nble z o e k e; e n e nb o e r a l d a a ro n r n a m e nz r ia l z i i nv e e ,e n s c h r o o m d e nn i e t o o k d e k o s t b a r ek l e i n o d i ê nu i t d e L i e v eV r o u w eK a p e lv a n d a a r m e e r e p a k k e n ' ( K r o n i e k E v e r t M o u l i n , l 3 , 3 3 2 . D e V r il e5 s3l b 9e i 4sl c, h r i i f t d i t o p e e n a n d e r e w i i z e : ' T e z p l f d e n i idde d e n ( e e n Z w o i sl e g e rv a n 9 0 0 m a n l e e ng e s l a a g daea n v a i o ph e t h u i sv a n e e n z e k e r el a n ze v
,
t
v
v
v
!
"
"
\
v
'
_
geroofd'. DeVriesvergist vande O L.'/KerkvanKampen rnOosrerholt. Daafwerden de rlernodiën Gerrirsen ioeschrtiit aande Buitenkerk hitde kostbaarheden zrchwanneer 1827 requestnr. 2i CAZ,lnvenraris oudarchief, í ' 28 Vgl.Mod.Dav,130-132lnr.ï7l. \\ Wezel Ernst(ca.1955,nietgepubficeerd) 29 Studievanpastoor zalin in dezebundelOverigens aanherderdeanikelvanW vamderPasen ÊD.Zeiler 30 Zieookonzebrjdrage ó meter vangenoemde torenongeveer gelegen, hebben omdatde voorloper werkeliikheid de raaiiersanders lag.Vgl.Tertuile 1974,3, oosteliiker 3 t S p e e 1t 9 8 ó3, 5( C4 ) , wasen verschiinrngsvormen vande Moderne Devotie de semireligreuze 32. HerKaprtrelvan Urrecht, dateenva,n teldehetnietonderztinleden. derdeordeirngen omvatte, vanmannelilke en vrouweliike eentachrigralhurzen ZieookMon,Bat. veroudero, onontbeerliik. maaÍnogsteeds Vgl.VanHeel1939Dirnaslaglerk is weliswaar etinnretbelrouwbaar, in dit repertorium 194l- l 942,ll, 104-105Degegevens t g ó t ,l ó ó 33 Nyberg . r t s1 9 4 51, 0 9 - 1 3 5 3 a . V g lA l9ót,ló7 35.Nyberg 3 ó . N y b e r lg9 ó i , l - 5 ; 4 3 - 6 9 . 1 9 6 5 , 6 - 4N 2 y: b e r 1g 9 9 0 , 2 0 ó - 2 0 7 37 Nyberg 38 Nybergl9E9 3 9 P o s t1 9 3 3l,2 ó v l g g . 4 0 N y b e rlg9 ó i , 1 7 0 - 1 7 4 VanLlebergen 1987 vanZweden 198ó; 4 I Nybergl9ó5,I 74-190ZieverderBirgrtta 4 2 . N y b e rlg9 ó 5 ,1 9 0 - 1 9 5 43 Schoengen 193l. i29 vlgg. Vlll,33;d'' VanSchilfgaarde 1932, 188ó; zreVanHasselt. 44 DeBacker 1984, 32 Overde bronnen en DeGrauwe Hoop| 930,223-224ZieverderDonl9ó3-I97l, ll, 37vlgg. vande Stichting Huls adiunct-directeur derVeen, 45 rMededeling vanmevrouw drs.A. vanSpaendonck-van , B e r g ihn,h a a rb r i evf a n2 5o k t o b elr9 9 l 4 ó D o nl 9 ó 3 1 - 9 7 1I ,I ,X l l le n4 0{ n r 3 . 32) 47 CAK,Digestunr NovÍn,la80-1567 , í.27v , t 8 D o nl 9 ó 3 - 1 9 7 1 , 1 1 , 3 7 ( r e q2. A l gaenm de an t epas2l/2voetts 00 30 t 20)p a s s=e nl 5 k m , a l s w r i e r v a n u t t B a Kampen, tnvnr.55,f ó2v 1938198-202: Stadsarchref | ll,XlllrSchottens 49 Oudheden 1725;Don 1963-19? (?,ééncel) vannogeenandere Stephanus sprake rser wellicht Stephanus Naastde onderI I genoemde 1977,11, 282;372'373 Crui1s 209-21t; 50 Cruiis1975,182-165; 1929,332-335 51. Scholtens 5 2 . C r u i i s1 9 7,71 1 , 2 5 7 5 3 G r u i 1I 9 s 9 7,7l l , 3I 7 - 3l 8 s 7 5 ,l 9 l - 1 9 5C: r u i i 1 . r u i ie i k9 7 0 s nV a nK o o l w i 1 5 4 S c h o l t e n1s9 3 8S: c h o l t e n1s9 2 79.9 -l 0 l . V g l C i5 Scholtens 1938,202-224 I ' l s
ltó
v s v !
illroogieEurvsKLoosTERLEIEN ,l,rNDE R\NDvlrr MestrlBRoEK
7 ;l - 1 7 5e n 2 3 0 - 2 3 5 ; G r u r l s Z i e v o o dr e n o gn i e te e r d e br e s p r o k ekna r t u i z e n : C r u1r i9s7 5 , 1 8 7 - l 9 l : 2 2 1 - 2 2l 5 1 9 7 7l,l ' 3 2 3 ;2 a l ; 2 5| ; 3 0 8 , 7 V g l .P o s t1 9 5 4 , 3 2 1 t g I n a i w a c h t i nvga n e e nd e r g e i r ;anal n v u i l e nodn d e r z o eok o b a s r sv a n C e i n v e n r a r vr sa n D o n l 9 ó 3 - 1 9 7I C e l e nw b ie , ( e n czii l n h i e rs i e c h t sd e g e g e v e n is' i ' . e e , Jor en s v a n b u r t e nh e t k l o o s t e r a r c h r e - 2 | n o v e m b e rl 5 ó 9 v e r g a d e r nvga na i g e v a a r c l r g dveann K a m o e ne n Z ' , v o i li en d e k a r t u r zoeo d e S o n n e n b e r g y g 9 1s v e r l e go v e r d e c i ' l r t l r n e lLer r o c e d t r r n e c e c i r i eO v e r r r s s e l sheo o i d s t e d e nl ï r i , l r a ' l eOnv ' e r r y sVs lcl l , 3 1 5 ) va - Schuldbekenten l j sI 2 i sn I 5 n e r e n p o n d eana nd e k a r t u r zvea n d e S o n n e n b e rdga a g sn a S i n r . P o n r r a n u t n n o X v " cc r i m o ,f 7 7 ( H e u s s e ne n V a n s e v o n d e ni n Z w o l l e ,R A .R e g i s c r u cma u s a r u me t p a c ( o r u md e H a s s e l a vanhètBisdom Deventer, ll, l9 vlgg.). nhiln.OrdÍrAenen Cestichten - T i i d r e x e n k u n driegg i s t e or p O u d - P r o v r n c i aAarl c h i e fv a n O v e r i i s s e l : t , p a 3 8 ,l u d i c i a avl a n P h v a n B o u r g o n d i ëf , 2 5 v .a n n o 1 5 2 0 :C e s c h i lt u s s e ni o h a ne n R o e i o fv a n l t i e r s u n r g v e r 7 e n e e n h a l v eo u d e F r a n s es c h i l da a n l a a r r e n t e . m e t d e p r i o rv a n d e S o n n e n b e r o : e s c h rt u l ssendeorocuratorvancleSonnenbergtegendezetrersvanOosrerE . p a 5 ) , i d . , í 3 7 , a n n o1 5 2 0C h o l t o v e ró e n e e n h a l v eo u d es c h i l d : o o h r av a n E g h e ns c h e n kbi r jt e s t a m e not n d e rm e e r2 F , p 4 7 4 ,C a f t u l a r t u vma n S i o c u i of, 4 6 ,a n n o 1 4 9 4S g u l c l eana nd e k a r t u i z e rosp c e S o n n e n o e :ugr te e n b e o r a gv a n 1 0 0g o u d e nR t l n s g e u l d e nd, a r c r e v a nS r b c u i o v a n h a a rr n b e z i th e b b e n R e g i s r evra n c h a r t e r se n b e s c n e i d e inn h e t o u d - a r c h r evfa n K a m p e n. I , J 2 t i ' v l e v r o uEwC v a n V l i e ti e K a m p e nm a a k t eo n s n o g a t i e n t o p d e u r t g a v ev a n e e n h a l v el a s t i u r f a a n F r e r c k , e k e n r n g ev n a ng e e s i e C e r r j rc, o n v e n l u a a l v adne k a n u i z e r sr n, v e r b a n dm e t z r e k t eC, A K ,O u d - A r c h r e1i5 0 2 R i i t k eg o e d e r e nl ó I 2 t q H e n n c h s1 9 0 4 .1 7 4 B i l c e b r a n di n H u r sB e r g ht e ' s - H e e r e n b e rogp l 4 m a a r t1 9 3 9z i i nr w e ev e r g u l d e m o n s t r a n s eenn r w e ek e i k e nt u r td e c o i l e c t r eM e n g e l b e r gv)e r i o r e ng e g a a nZ r eV a nH e e x I 9 8 7, 2 2 5 H e t h u r c i r g e k u n s t b e z ivt a n H u i s B e r g hb e v a tg e e nk e r r e l i i kv a a i w e r r r a t .l 9 4 l - l 9 4 2 , l l l , i 2 ' 7 3 ó 0 M o rB 3 ;r u r l s1 9 7 7 1 1 , 2 6 7 - 2 6 9 ó l B l u m1 9 8 3 d , 3 1 2 - 3 1C ,\nil, 223. Nakilken 62 Eildragen 6 3 C r u r i s1 9 7 7 , l l , 2 7 0 - 2| 7 ó4 Cruris1975,22E-229 : a n d s e h n i t1z 9n 8 4 .2 ó - 5 0 6 5 C u m b e r t1 9 7 4 6 H ó ó C u m b e n1 9 7 4 b1. 9 : 3 0 ó , 0 5 D e m e e s t eh a n d s c h n i t e znr l ng e d a t e e redn d a a r o mo p g e n o m e ni n 6 7 T i e l e1 8 8 7 - 1 9 0 9L,V g l S c h o l t e n s1 9 3 8 2 t e r m b o l dv a n L e i d e nw o r d e nd e v o l g e n d ec o d i c e sr n d e U B t e U t r e c h rb e w a a r d ' C M D - N L2 l 9 8 E V l n d e k o o r i sW l ) h s l 3 l 1 3 E 2 ; o l i m E c c 7l 3 2 8 4 i , 2 4 5 f ) , , \ l a n u s a b l n s u l i s , S i q n r l i c a t r o n e s d w e n l r u n v e r b o r u m s * n o t u r a e alohabeticot ordine 2 t h s . l 8 ó ( 3 D 7 ; o l i m E c c l 1 5 7 .2 E ót , 2 4 ó t . ) :D i o n y s r uC s a n h u s r e n s i sE,s p o t t í íon N u m e r oest D e u t e r o n o m 1 r u7m d e c e m b e 1r 4 8 2e n 5 m a a r t1 4 8 3 I)C M D - N L2 1 9 8 8 n, r ó 5 4 1 ; l l h s 1 8 7( i n 9 ; o l i m E c c l .l 4 l , 2 9 4 m . , 2 5 9m . ) :D i o n y s i u s C a n h u s r e n s i s , E t p o s r t i o t n l o s u a m , ! í b r o s l u d i c u m . Rutir.Tobiam,ludith. Fsther, Esdram, Nehemian, ll. ll et Barucfi, Machabaeorun ff. 28-205( I 5 december I 494) ICMDN L 2 1 9 E 8n, r .ó 5 5 1 ; 4 ) h s . 1 9 8 ( 4 E 7 ; o l i m E c c l . 2 l 2 , 2 8 4 l . , 2 l4) 5; D i o n y s i u s C a r t h u s r e n s r s , L i b e r d e p a s s t o n i b u s a n i m a e : L i b e r d e d i v i n a e s s e n tÍ if a. 4, 5 - l l l ( 1 5 7 0I)C M D - N 2 L t 9 8 8 ,n r ó ó t l ; 5 ) h s . 1 9 9( 4 E 2 ; o l i m E c c l .1 9 9 .2 8 7g , 2 4 7g . ) :D i o n y s r uC s a n h u s i e n s rT s ,r a c t a t u idueso r o l e s s r or enlei q t o s o r u n : pnnusde stlmoniavttandam receptrcne Tractatulus novrciorum; ó ) h s . 3 3 5{ 3 F 3 ; o l i m 8 c c 1 . 9 3 , 2 8b3. 2 4 4b ) : G l o s s a n u m i n B i b h( d ao mo rL a u r e n r i u s v aLne r d e n 1, 4 6 2 )l í t 4 7 l ó 8 ( = i n d e x ,n i e t g e d a t e e r dI)C M D - N L2 1 9 8 8 ,n r .ó 9 0 1 ; 7 ) h s . 7 3 3 ( 4 C ó ; o l i m E c c 1l .6 5 , 2 9 ó s , 2 5 ó t ) M : a g n u s A u r e l i u s C a s s r o d o r u m , H i s t o n a e t nXplal lrót f t a e / / s e p r e m b e rI t 0 9 l I C M D - N L2 1 9 6 8 n , r .7 t 3 l ; 8 ) h s 1 6 71 4 H 7 ; o l i m E c c l 2 9 2 . 2 8 2B B ,2 a 3 b b ) : B o n a v e n t u r aV,i t aS . F r a n c t sPc,rt:t u s s o c r o r u m s . F r a n c. i7s7c-i . f f 1 9 21 2 5m a a r t I t I 0 ) I C M D - N L2 t 9 6 6 ,n r . ó 4 8 1 . C M D - N L 2 1 9 8 8l ,, 1 9 0 { n ró 5 4 )n o e m t n o g t w e e h s ds i e g e h e e l ogf e d e e l t e l i i k d o o r W e r m b o l d v a n L e r d e n g e k o p r e e r dz i i n :U t r e c h t ,U B . 1 8 5e n e e n o n v r n d b a ahr s u r r 1 5 0 8 ó8 Romen:sSwaenkopieerdevoor de Utrechtsekanuize' l ) h s . 3 3 ( 4 D l t ; o l i m E c c l2 0 7 , 2 8 h 7 , ) , N o y u n T e s t a m r ' n t u m1( 4l 07t3u;l2i o7k t o b e 1r 4 7 5I)C M D - N 1 2 1 9 8 8 nr.ó091; 2 ) h s . 3 2 2l l : C o m m e n t a à u s i n P a u l i e p i(s3t 1 uol ak st o b e rl 4 7 l ) I C M D - N L 2 1 9 8 8n, r ó E 5 l V a nP e t r u sB a n h o l o m e u s zv a n B i e r v l i ezt r l ni n d e U B t e U t r e c h ig e e nh a n d s c h n l t e b n e w a a r dZ . i eS c h o i r e n s 1 9 3 3S ; c h o l t e n s1 9 3 ó ,1 7 5 ó9 S c h o l t e n s1 9 3 8 .2 0 8 Z i j n n a a mk o m t n i e t i n d e c a t a l o g u sv a n T i e l ev o o r 7 0 . Cumoeft 19746,305-107 7 l Monsaureu (U s t r e c h tl,o a n S c o o n d e r w o e r d1,5 5 ó )V. g l .B C N I1 9 5 4 n r . 2 5 5 7 N i e t r n C r u i i s 1 9 7 7 7 2 . S e r m o ndeest e m p r ee t d es a n c t rVsg i S c h o l r e n s1 9 3 8 ,2 l 9 N i e t i n C r u i i s 1 9 7 7 i'3 V a nd e r K . l e e y n Z w a n t 9 7 5 ,t , 5 9 -4 De boekenwerdenaan de iongeKatholiekeUr\iversitert van Niimegenrn brurkleengegevenals bildrageaan de o p b o u wv a n e e n b i b l i o t h e e kl m e d e d e l i nvga n p a s r o o rM . l . G a s m a nu r [ d e i a r e nz e s r i g )D e b r u r k l e e w n e r de n kelelarengeledenbeeindigden de vier handschriftenzrlnin het bezit van de Burrenkerkparochie reruggekeerd.De huidigekoster,H C. Diender,die de ergendommenvan de parochiemer zorg omgeeit.steldein | 987 eenVoorlooige gettjdenboeften, baehnivingvantweevijitiende-eeuwse eenzeeenpost-incunabel bevattende eneenconvoluua, stalvenchillende werken in handschrilt endruk,aanwezig rn hetarchielderOnzeLreve Vrouwete Kampen oi Buttenherft op Hil zal graaginíormatieontvangenover de verderernhoudvan de bruikleencollectre, met name voorzover d e z er n d e U t r e c h t s eU n i v e r s i t e r r s b r b l i o t haeaenk w e z t g moet zlln. 7 5 H s 2 1 8 9 { o l i m1 9 0 } i s e e n f r a a r g e i l l u m r n e e r d g e t i i d e n b o e k m e t U t r e c h t s e k a l e n d e r e n g e t i i d e n v a n M a r i a , E e u w t g eW i i s h e i dh. e i l i gK r u i s .b o e t p s a l m e nl i,t a n r ev a n a l l e h e r l i g e nd, o d e n v r g r l i ae l.l e sr n d e v e n a l i n gv a n C e e n C r o t e ;N e d e r l a n d sl ,5 d e e e u w .D e f r a a r eu r t v o e r i n w g r i s tn i e t o p e e n k l o o s r e r l i i khee r k o m s t . H s 2 1 9 0 ( o l i ml 8 9 l i s e e n g e t r i d e n b o e k . d a t h e e f t t o e b e h o o r d a a n A e l k e n n L a m b e n s , m e t e e n k a l e n d e r d i e o p a u g u s t i t n shee r k o m sw t i j s t .e n g e t r j d e nv a n M a r i a ,E e u w r g W e i s h e i d .a l l eh e r l i g e nh. e i i i gK n r i s ,H e r l r g e t6
I i'7
Oueruo ooon llssgr-eruZwnRrrwRrrn
C e e s i ,S i n t - A g n e (s' o n s ee e r w e e r d i gpea i r o e n s t e r ' )b,o e t p s a i m e nl i,t a n i ev a na l l e h e i l i g e nd. o d e n v i g r l i ea.l l e s i n d e v e r t a l i n gv a n C e e r tC r o t e N e d e r l a n d st ,w e e d eh e l í t I 5 d e e e u wW . e i l i c hht e e f th e r b e h o o r da a n h e t A g n i e t e n h u i s d e r z u s t e r s v a n h e t g e m e n e i e ' , ' e n t e KVagml p Meonr r . B alt9. 4 l - 1 9 4 21, 1t,0 ó l n r . ó ) H s 2 l 9 l { o l i m2 4 : 3 1 7 9 : 1 8 7 'i)s e e nc o n v o l u uvt a ne e n o o s i i n c u n a b eoin. e h a n d s c h r r f t e n t w e ei n c u n a b e ae t Latrlnse l e n ,m e t e i g e n d o m s m e r(kl o a n n r sB u c c o p i i )D. e p o s t r n c u n a b e l b e v d t e k s tv a n d e u i r l e gv a n H u m benus van Rouenen van Hugo van Sint-lictor over de regelvan Augustrnus{ | 505}.Het eerstehandschnitbev a t d e L a t i j n s et e k s tv a n d e r e g e l v a nS i n t - B i r g r r t a H.e t t w e e d eh a n d s c h r r b Éet v a td e c o n s t i t u t i e se n r e g e l sv a n . e t d e r d eh a n d s c h r i fbt e v a td e L a t i i n s et e k s tv a n d e b r r e fv a n d e b i s s c h o p d e o r d e v a n S i n t - B i r g i t t (a1 5 2 3 ) H v a n L i n k o p i n g v al n 0iuni l420aandeledenvandeordevanSint-Birgitta.Deeerstewiegedrukbevatwerk v a n S i n r - A n r b r o s i ur sn h e r L a r r i n D e t w e e d ew i e g e d r u b k e v a td e L à t i i n s et e k s tv a n e e n t r a c t a a tv a n d e k a n u i s t, e i l i gb e z e r sl o a n n e sH a g e n( 1 4 ó i ) .V g l G r u i i s1 9 7 7 . l , I l 2 - | l 3 D i t b o e k h e e f t ,g e z r e nd e s a m e n s t e l l i n g h o o r d a a n h e r b i r g i c r i n e s s e n k l o o sltl e a r i ë n k a m pt e K a m p e n N r . 2 1 9 2i s e e n p o s r i n c u n a b eml e r e e n o o m e r k e l i i kbea n d t s c e m p e l t i e sdte; z eb e v a tv e r s c h i l l e n dwee r k e ni n h e t L a c i i n( u i t g e g e v ebni j F r a n c r s c uRs e g n a u iet n g e d r u k td o o r l o h a n n e sB a r b i e r1, 5 0 8 )V. o o rd e h e r k o m s tz i j n g e e na a n w l l z l n g e n 'Deze 7 6 I n d e h a n d v a n M I C a s m a n ,p a s t o o rt e K a m p e nv a n 1 9 3 3t o t 1 9 5 7 s, t a a tv o o r i n h e t g r o e n es c h r i f t : bil e p l a a r sitn d e o i b l i o t h e e kv a n h e t s e m i n a r rtee D r i e b e r g eenn U n i v e r s i t e i t s b i b l i o b l i o r h e e ki s i n z i i n g e h e e g t h e e kt e N i i m e g e nl h i e r z i i no o k d e m a n u s c r i p t e n l ' r - 7 C T , r B1 9 8 3 ,1 0 9 - l l 0 ( n r 4 8 1 H e t p a r o c h i e a r c h i e i b e zei et n r e q uv a n o m s t í e e k s1 9 7 0 w , a a r u i tb l i i k td a t d e b o e K e na a n D r C W e l l e nt e U t r e c h tz i j ng e z o n d e n 7 8 N l e d e d e l i nvga n H , L e e r s v, o o r m a l i gb e h e e r d evr a n d e c o l l e c t i eT h o m a a s s e ' r adne U B t e U t r e c h t . 7 9 l l e d e d e l r n gv a n P C M R a d e m a k eern e c h t g e n o t et e Z w o l l e , 3 0 . E r z r j nr n d e U B c e U t r e c h tg e e na a n w i l z i n g etne ' / i n d e nv o o r h a n d s c h r i Í t edni e t o t h e t b e z i tv a n l o h a n t o e , E ó ,n o o t 2 0 ,d i e v e r c j ear a nd e z ev o o r h e m l a t e h a n d B o e c o ph e b b e nb e h o o r d .V g l o o k G u m b e n 1 9 7 4 b 2 schriitengeen aandachtheeft besceed. ; e v a u x 1 9 6 2Z;a d n i k a 1r 9 8 3 H ; o g g1 9 9 0 ; A n i e1l 9 8 3 L; e o n c i n1i 9 8 0 . 8 l S c h o l t e n s1 9 4 0 D E 2 . B r a u n f e l sl 9 ó 9 : M u l l e re n V o g e l1 9 8| ; S a n d e r s1 9 9 0 . 83 Scholtens1927,99- 10| , De KamperburgerTheodorusPetreius.die laterkartuizergewordenis, geeit een liist van de boekendie hii geschrevenen urtgegevenheeft,in ziinCatalogus iÍlustnunr scríptorumOrd.Cart.,in:OudhevanhetBisdonvanDannter,ll(Leiden.17251298. denengestichten 8 + S c h o l t e n s1 9 3 E , 2 2 1 ó ) Q U A n e AIeI nt ) , l l 8ó. Mi ziin dank verschuldigdaan de heer P Korenhofte Hasselt,voorzittervan de HistorischeVerenigingHasselt, die ons veel beeldmateriaaimet betrekklngtot de Sonnenbergverschaitheeit.De foto's ziin gemaaktdoor is door A.l. Hendnkmanopgesteldvolgensde methodiekvan H. loos Lensink(Zwolle 1991.)De beschriivirrg
ínvuil,KampenI990. Clevisen M. Smil,Verscholen E7. Fockema Andreae en DownerI9ó1,nr. 127. vanOvenissel 88. Cschiedenis 1970,83; 120-123 Historie I 80l , 340-34I . 89. Hedendaagsche 90. Dewerfren vanVqndel, I 93I ) lll, | 34. f.F.Stercke.a.,ed (Amsterdam, . a nH a t t u ml 7 ó 9 ,l l l , 1 8 9 9 1 . V g lV 92. Don I9óó,XIV \
\
l18
