Gezin en relatie 1
Inhoud:
2
Intimiteit na een borstoperatie
3
Wat als je zwanger bent of zwanger wilt worden?
4
Veranderingen in seksualiteit
5
Omgaan met seksuele poblemen
6
Hoe kunnen jij en je partner dit opvangen?
7
Met kinderen praten over kanker
10
1. Intimiteit na een borstoperatie Tegenstrijdige emoties zijn na een borstingreep heel normaal. Dit is voor jou en je partner een nieuwe situatie waaraan je beiden moet wennen. Dat vergt tijd, moed en aanpassingsvermogen. Probeer het dus niet te forceren. Bijna 30% van de vrouwen die geopereerd werd aan de borst, krijgt te maken met seksuele problemen. De aard van de operatie maakt vaak weinig verschil in de beleving ervan. Bijkomend probleem is dat er in bepaalde gevallen een aanvullende behandeling aan te pas komt, zoals chemo- en/of hormoontherapie. Typerend is dat emotionele en seksuele problemen zelden besproken worden. De nadruk ligt meer op de behandeling van de kanker. Toch heb je juist in deze periode vol emoties een uitgesproken behoefte aan tederheid, een knuffel, een arm om je heen,.… Troost, waardering, begrip, tact en antwoorden op vragen zijn onmisbaar in deze periode. Met de informatie hier onder hopen we jou en je partner een duidelijker beeld te geven over de gevolgen op de intimiteit van een dergelijke operatie, en hoe je daarmee om kan gaan. Als jullie er samen niet uitkomen, kunnen jullie altijd terecht bij de arts, borstverpleegkundige of psychologe voor meer informatie.
1.1. De gevolgen op intimiteit na chirurgie In tegenstelling tot chemo- en radiotherapie zijn de gevolgen van een borstoperatie meestal blijvend. Eerst moet je het verlies dat je lichaam geleden heeft verwerken. Hiervoor moet je een beroep doen op je aanpassingsvermogen en creativiteit. Dat geldt ook voor je partner. Een borstamputatie kan een grote invloed hebben op je emotionele leven omdat je lichaamsbeeld ingrijpend gewijzigd werd. ‘Zal mijn partner mij nog graag zien, zal mijn partner mijn geschonden lichaam aanvaarden?’ zijn typische, normale twijfels. Aanvaarding door je partner (op termijn) is erg belangrijk om zelf tot aanvaarding te komen. Geef jezelf en je partner de tijd om met je veranderde lichaam te leren om gaan.
1.2. De gevolgen op intimiteit van chemotherapie Deze behandelingsvorm heeft een indirecte invloed. Mogelijke nevenwerkingen (mis-
3
selijkheid en intense vermoeidheid) versterken het zich onaantrekkelijk gaan voelen. Het aanvaarden van je “nieuwe lichaam” na een borstoperatie kan ook nog eens extra bemoeilijkt worden door haaruitval. Hiervoor bestaan echter oplossingen zoals haarprothesen, petjes, sjaaltjes e.d. Daarnaast verandert chemotherapie ook nog eens de hormoonhuishouding wat menopauzale klachten kan opleveren, of een tijdelijke of permanente onvruchtbaarheid in de hand kan werken. Je lichamelijke weerstand kan aangetast worden waardoor er gemakkelijker vaginale infecties kunnen ontstaan. Ook kan medicatie die je misschien voor andere kwalen nodig hebt, zoals vochtafdrijvende middelen, antidepressiva of middelen tegen hoge bloeddruk, de zin in seks negatief beïnvloeden. Probeer tijd te blijven maken voor intimiteit in jullie relatie, al is het maar elkaar masseren of knuffelen. Ook kan je, bij vaginale droogheid, gebruik maken van hulpmiddelen (vb. glijmiddel op waterbasis, vaginale bevochtiger). Vraag hiernaar bij je apotheek.
1.3. De gevolgen op intimiteit van radiotherapie Door deze plaatselijke behandeling kan de huid rond het litteken wat veranderingen gaan vertonen, zoals een rodere verkleuring en/of een mogelijk dunner geworden geïrriteerde huid. Een aantal patiënten voelen zich hierdoor seksueel geremd of gaan seks vermijden gedurende de behandeling.
1.4. De gevolgen op intimiteit van hormoontherapie Bepaalde medicatie kan remmend werken op die stoffen die nu net nodig zijn om seksuele gevoelens te kunnen hebben. De kans op seksuele remming is bijgevolg reëel.
2. Wat als je zwanger bent of zwanger wilt worden? Eventuele zwangerschap is een terechte zorg. Als je zwanger bent op het moment dat de diagnose gesteld wordt, zullen de risico ’s voor je ongeboren kind meespelen bij de keuze voor de behandeling. Tijdens de behandeling wordt afgeraden zwanger te worden of een kind te verwekken. Bespreek de mogelijkheden van anticonceptie met je arts. Die gedwongen onvruchtbaarheid kan eveneens van invloed zijn op de manier waarop je je intieme relatie beleeft. 4
Gezin en relatie
3. Verandering in seksualiteit 3.1. Verlangen en opwinding Vaak zijn de ziekte en behandeling directe aanleiding voor het verlies van belangstelling in seksualiteit. Ook een tijdje na de behandelingen kan dit nog even blijven voortduren door de vermoeidheid, de verminderde conditie, depressie of angst, .... Zich intiem kunnen voelen met iemand stimuleert bij heel wat vrouwen het seksuele verlangen en de opwinding. Aanraken en aangeraakt willen worden, speelt hierbij een heel belangrijke rol. Het is na een verminkende operatie soms helemaal niet prettig om gezien en aangeraakt te worden, laat staan opwindend. Vaak kan je pas terug intiem zijn als je weer met jezelf vertrouwd bent geraakt. En daarvoor zijn tijd en gewenning nodig.
3.2. Aanraken en aangeraakt worden Aanraken en aangeraakt worden moet soms “geoefend” worden, zeker als je lichaam door bepaalde behandelingen is veranderd. Een manier om jezelf te herontdekken is jezelf aanraken en je huid voelen, voor de spiegel staan en jezelf gewoon bekijken, en vooral die plaatsen die pijn of verdriet hebben veroorzaakt of “verminkt” zijn. Dit zou je moeten doen telkens je er behoefte aan hebt en niet alleen ’s morgens en ’s avonds in de badkamer. Probeer zelf en met je partner uit waar je je goed bij voelt en praat er samen over.
3.3. Geslachtsgemeenschap Bij de ene vrouw lukt vrijen beter dan bij de andere tijdens of na de behandelingen. Vrijen is mogelijk maar het vraagt van beide partners, behalve een grote betrokkenheid, ook enige creativiteit. Denk bijvoorbeeld ook aan hulpmiddelen zoals een glijmiddel, zeker in het begin. Weet ook dat je vooral in de beginperiode als je een nieuwe “routine” met elkaar opbouwt, veel geduld met jezelf maar ook met je partner moet hebben.
5
4. Omgaan met seksuele problemen Hoe je seksuele problemen, die als gevolg van je ziekte en behandeling kunnen ontstaan, aanpakt, hangt af van je eigen voorgeschiedenis, opvoeding en van de manier waarop je altijd al met elkaar omging. Misschien moet je nu voor het eerst proberen woorden te vinden voor gevoelens en emoties die vroeger vanzelfsprekend waren. Of je nu patiënt of partner bent, vertellen over wat je bezig houdt, is vaak de beste oplossing. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Als praten over seks vroeger al niet gemakkelijk was binnen je relatie, lijkt het er al snel op dat er nu ineens relatieproblemen zijn, terwijl dat misschien helemaal niet het geval is. Dat maakt het nog eens extra verwarrend. Toch is het heel belangrijk om voldoende tijd te nemen om met elkaar te leren praten over seksualiteitsbeleving. Het kan nuttig zijn om je gedachten, gevoelens en behoeften duidelijk onder woorden te brengen. Stel vragen aan je partner, zeg wat je verwachtingen zijn, wat je wel wil of niet. Laat je partner er niet naar raden. Hopen dat de ander je gedachten zal lezen of de signalen van je lichaam zal begrijpen, kan aanleiding geven tot extra verwarring of frustratie. Praat dus zo concreet mogelijk met elkaar. Als je behoefte hebt aan meer aandacht of warmte, probeer dan ook aan te geven op welke manier je partner die kan geven.
6
Gezin en relatie
5. Hoe kunnen jij en je partner dit opvangen? 5.1. Eigen gevoelens Wanneer je als vrouw met een kwaadaardig gezwel geconfronteerd werd, kan het zijn dat je er niets meer voor voelt om te vrijen. Blijf toch zorgzaam voor je behoefte aan intimiteit. Het hoeft voor jou misschien niet altijd om de lichamelijke sensatie te gaan maar om wat je voor elkaar betekent. Het is belangrijk dat je je gewaardeerd en bijgestaan voelt, en dat je die signalen krijgt die je het gevoel geven dat je behoefte gerespecteerd blijft. Het is nodig dat je dit als vrouw dan ook laat blijken. Neem je eigen gevoelens ernstig. Luister goed naar je eigen lichaam en gevoel en tracht dit niet te forceren: heb geen schuldgevoel indien je je te moe voelt of wanneer je gewoon geen zin hebt. Niemand heeft er schuld aan dat de kanker zich manifesteerde. Laat negatieve gevoelens toe. Het is normaal dat intimiteit en seksualiteit amper aan de orde zijn. Pas na ongeveer 6 maanden begint het leven weer zijn normale gangetje te gaan. Zoek beiden samen uit op welke manier je opnieuw intiem met elkaar kan omgaan. Sommige vrouwen blijven zich vaak verdrietig, ongelukkig en boos voelen. Het heeft geen zin om dat te onderdrukken. Praat erover met je partner of met familieleden, vriendinnen of lotgenoten. Probeer terug emotioneel vertrouwd te geraken met je eigen lichaam, ook al moet dat soms een borst missen. Ontspannen samen zijn is hier uiterst belangrijk. Eventuele “voorzichtige” humor kan hier eveneens op zijn plaats zijn. Als je als vrouw op deze manier wordt opgevangen door je partner ervaar je eerder de zekerheid dat je partner je bemint en niet alleen je borsten.
7
5.2. Praten Praat met je partner ook over je gevoelens, niet altijd over de kanker zelf. Maak aan elkaar jullie noden, wensen en angsten duidelijk. Als vrouw waardeer je het waarschijnlijk zeer sterk als je partner zelf het gesprek over de amputatie zou beginnen, over zijn/haar eigen gevoelens hierover en dit in alle openheid en vertrouwelijkheid. Ieder gaat hier op zijn eigen manier mee om. Het kan helpen er zelf over te beginnen praten en niet te wachten tot je partner de eerste stap zet. De meeste vrouwen hebben een verhoogde behoefte aan intimiteit zoals knuffelen en aangeraakt worden. Op dit moment is het belangrijk dat je je gesteund voelt door je partner. Maar je mag echter niet over het hoofd zien dat je partner zelf ook een beetje een verwerkingsproces doormaakt. Daarom komt het er in deze fase op aan dat je dit onderling bespreekbaar kan maken en elkaar op die manier steunt. Begrijpen dat iemand moeite heeft om zijn gevoelens onder woorden te brengen is heel belangrijk. Ook komt het vaak voor dat de partner niet alleen als gesprekspartner gebruikt wordt, maar ook als iemand tegen wie je je spanningen mag ontladen. Dit vergt dus veel begrip en geduld van de partner. Het is belangrijk om ook je partner de tijd te geven om te groeien en zich opnieuw te leren openstellen voor de ander. Meestal zetten partners in de loop van de eerste 2 jaren na de operatie grote stappen in de verwerking ervan en vinden ze elkaar terug op intiem en seksueel vlak. Als je er niet alleen uitgeraakt, kan je een beroep doen op een professioneel iemand zoals een psycholoog of seksuoloog.
8
Gezin en relatie
5.3. Doen Durf naar jezelf kijken, jezelf aanraken en verzorgen. Experimenteer eventueel met je partner en neem daar de tijd voor. Weet dat dit tijd vergt. Mogelijk kunnen ontspanningsoefeningen een oplossing bieden bij een te verkrampte houding. Neem beiden de zorg voor de wonde en het litteken op. Het kan voor jou als vrouw een grote steun betekenen wanneer je partner de goede genezing van het litteken opvolgt en bespreekt. Hetzelfde geldt voor het feit dat je partner je eventueel vergezelt naar eventuele bestralingsbehandelingen. Het is wenselijk dat je partner je aanmoedigt een goede borstprothese te dragen en hiervoor bijvoorbeeld zelf de afspraak maakt. Ook bij de keuze van een eventuele inwendige prothese is de betrokkenheid van je partner heel belangrijk. Spreek met je arts over een glijmiddel (best op waterige basis en zonder toegevoegde parfums) bij een droge vagina. Door ziekte en behandeling kan je huid anders gaan aanvoelen. Ook je lichaamsgeur kan sterk veranderd zijn. Indien je deze verandering als te vervelend ervaart kan je eventueel bepaalde zepen of bodylotions gebruiken (niet tijdens de radiotherapie!). Een lotion of bodymilk kan ook handig zijn voor een lichaamsmassage. In de loop van je leven kunnen er altijd twijfels optreden waardoor je je minder prettig kan gaan voelen. Je vraagt je dan af of je het wel allemaal “goed doet” en of je partner het nog kan dragen. Deze vertwijfeling is een normaal verschijnsel en hier kan enkel maar klaarheid in komen door het er samen over te hebben en samen te bespreken. Blijf deze twijfels dus niet negeren of opkroppen. Ze kunnen je zelfvertrouwen ondermijnen of zelfs juist gaan verhinderen dat je zelf een prettige of inventieve partner bent. Uitzoeken wat voor jullie allebei aangenaam is, is uiteindelijk de sleutel tot je “nieuwe” relatie, mogelijk met een nieuwe verdiepte dimensie. Indien je na het lezen van deze informatie nog vragen hebt, geef ons dan gerust een seintje. In de mate van het mogelijke zoeken we dan samen verder naar een oplossing.
9
6. Met kinderen praten over kanker Wanneer je als ouder geconfronteerd wordt met kanker, is het niet altijd evident hoe je dit nu het best met de kinderen opneemt. Het is erg belangrijk om je kinderen te betrekken in het ziekteproces. Vertel gerust wat er aan de hand is. Ze voelen vaak dat er iets in het gezin veranderd is. Het risico bestaat dat als je hen niet betrekt, ze dit toch via anderen kunnen vernemen of dat je kinderen een eigen interpretatie geven aan de situatie. Het kan helpen hen op hun niveau te betrekken in je verhaal. De wijze waarop je dit meedeelt, kan besproken worden met een professionele hulpverlener. Samen kan er gezocht worden naar manieren om je kind geleidelijk aan en op een veilige, geruststellende manier bij de ziekte te betrekken. Zo is er in het ziekenhuis allerlei materiaal beschikbaar om dit op een eenvoudige wijze, aangepast aan de leeftijd van het kind, over te brengen. In de bundel ‘Algemene informatie’ vind je een overzicht van interessante media, ook voor gebruik door en met kinderen. Mooie voorbeelden die je ook kan terugvinden op de afdeling zijn de boekjes van ChemoKasper en Radio-Robbie (voor de jongere kinderen) of de dvd van Paultje en de draak (voor kinderen vanaf 8 jaar) Een site waar kinderen terecht kunnen voor vragen of contact met lotgenootjes: www.kankerspoken.nl
10
Gezin en relatie
Nota’s Op deze pagina’s kan je alle vragen die je wil stellen noteren of persoonlijke nota’s maken. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................
11
vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20 3500 Hasselt
[email protected] www.jessazh.be
