Lymfoedeem na een borstoperatie Dit hoofdstuk krijgt u als bij uw borstoperatie ook de lymfklieren in de oksel zijn verwijderd. Een klein percentage van de patiënten krijgt, als de lymfeklieren in de oksel zijn verwijderd, last van een dikke arm: lymfoedeem. De kans op lymfoedeem wordt groter als u in de oksel bestraald moet worden. Lymfoedeem treedt soms snel na een operatie/bestraling op, maar kan ook pas na maanden of jaren optreden. In dit hoofdstuk leest u hoe u de kans op oedeem kunt beperken.
Wat is lymfoedeem? Lymfoedeem is een abnormale ophoping van eiwitten en vocht in het lichaamsweefsel door een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht. De klachten die kunnen ontstaan bij lymfoedeem zijn: zwelling, een vermoeid en zwaar gevoel, pijn, tintelingen, beperkingen in de bewegingen en/of beperkingen in het dagelijks functioneren, huidafwijkingen en infecties.
ANT 738/08-’13
Om te voorkomen dat er lymfoedeem ontstaat, is het belangrijk om te zorgen: • dat er niet te veel lymfvocht in de arm ontstaat, • dat het lymfvocht in de arm goed blijft stromen. Hieronder kunt u lezen wat u kunt doen om de kans op lymfoedeem zo klein mogelijk te maken.
1
Leefregels Hieronder staan verschillende aandachtspunten vermeld. U hoeft de lijst niet als een opsomming van ‘verboden en geboden’ op te vatten. Let goed op de signalen van uw lichaam. Als u voelt dat uw arm moe wordt of als u pijn in uw arm of schouder krijgt, geef de arm dan rust (leg hem eventueel op een kussen). Als u dit tijdig doet, is de kans groot dat de klachten weer vanzelf verdwijnen.
Basisadviezen • Als u ligt of zit, leg uw arm en hand dan wat hoger. Gebruik hiervoor een (extra) kussen. • Als u lang staat, laat uw hand dan niet lang naar beneden hangen, maar steek hem bijvoorbeeld in uw jaszak. • Wordt uw bloeddruk gemeten, krijgt u een infuus of wordt bij u bloed afgenomen? Laat dit dan liefst doen aan uw niet-geopereerde arm.
Voorkom wondjes en infecties aan arm en hand Door infecties kunnen lymfbanen beschadigd raken. Het evenwicht tussen aan- en afvoer kan daardoor verstoord raken. Probeer daarom wondjes en infecties te voorkomen. • Ontsmet eventuele wondjes goed met een desinfecterend middel en doe er een pleistertje op. • Draag handschoenen bij ruwe karweitjes (tuinieren, vuil huishoudelijk werk e.d.). • Vet de huid regelmatig in om kloofjes en kapotte nagelriempjes te voorkomen. • Zorg voor schone nagels en handen. • Laat u niet prikken in de arm aan de geopereerde zijde (bijvoorbeeld bij bloedprikken). • Krab puistjes en insectenbeten niet open. • Gebruik een insectenafweermiddel of draag een T-shirt met lange mouwen om insectenbeten te voorkomen. • Probeer ook krassen en beten van huisdieren te voorkomen.
Tip: koop enkele flesjes Sterilon en bewaar deze op handige plaatsen zoals keukenla, jaszak en handtas. Zo hebt u altijd een ontsmettingsmiddel bij de hand.
2
• • • •
Gebruik bij het ontharen een crème (geen mesje). Let goed op of uw huid geïrriteerd raakt door (ontharings)crème. Wees voorzichtig met prikken, snijden en branden. Neem bij kneuzingen, verstuikingen of ontstekingen contact op met uw arts.
Bewegen Het is goed om te bewegen, zolang u niets forceert. Het lymfvocht wordt ‘weggepompt’ door de beweging van de spieren, en wordt zo beter afgevoerd. • Zoek een evenwicht tussen rust en inspanning. Verdeel lichamelijk werk zo veel mogelijk over de dag. • Probeer de arm niet te veel te ontzien. Het is belangrijk om te blijven bewegen. Te weinig beweging kan schouderklachten veroorzaken en vermindert de ‘lymfpomp’. Normaal bewegen en licht sporten is prima. • Aan de andere kant is het belangrijk om het niet te overdrijven. Bewegen mag niet leiden tot vermoeidheid of pijn in de arm/schouder of zwelling van de hand of arm.
Vermijd extreme warmte en kou Als u uw lichaam blootstelt aan warmte of kou, dan stroomt er meer bloed naar de weefsels. De bloedtoevoer kan zó groot zijn dat de afvoer van het lymfevocht onvoldoende is. Veel warmte kan dus ook lymfoedeem tot gevolg hebben. Dat wil niet zeggen dat u bijvoorbeeld nooit meer van de sauna gebruik mag maken. Ook hier geldt: kijk wat uw arm aan kan. Dit is per persoon verschillend. • Pas op met heet douchen, baden en saunabezoek. • Pas op met langdurig zonnebaden. Bescherm uw huid met een hoge beschermingsfactor. Vermijd de zon tussen 11.00 en 15.00 uur. • Span u bij warm weer niet te veel in. Las pauzes in en doe af en toe arm- en schouderoefeningen. • Gebruik bij huishoudelijk werk niet te heet water. • Wees voorzichtig met stoom (bijvoorbeeld bij aardappelen afgieten). • Gebruik geen kruik, kersenpitkussentje, rode lamp of warme pakkingen op uw arm en schouder.
Vermijd druk op de arm en schouder • • • •
Laat liefst geen bloeddruk meten aan de arm van de geopereerde zijde. Draag een goed passende bh. Draag geen knellende kleding, sieraden of mouwophouders. Koop geen zware prothese, kies eventueel voor een lichtgewicht exemplaar of voor een contactprothese, die op de huid geplakt wordt en dus minder aan de schouder ‘hangt’ (deze prothese is niet geschikt als u pas bestraald bent). 3
U kunt over de keuze van prothese, bh, en (bad)kleding uitgebreid advies krijgen in speciaalzaken met deskundig personeel. Er zijn speciale bh’s te koop met brede schouderbanden en een brede elastische onderrand. Er bestaan ook losse schouderstukjes voor onder smalle bandjes. Adressen zijn verkrijgbaar via: • de oncologieverpleegkundige, • de Borstprothese Informatie Centra (BIC’s) van de Borstkanker Vereniging.
Vliegreizen Tijdens vliegreizen hebben veel mensen wat dikkere handen of voeten vanwege het drukverschil. Neem tijdens de reis wat beweging en doe ook af en toe uw oefeningen.
Als u toch klachten krijgt… Ook als u zich goed aan de leefregels houdt, kan er lymfoedeem ontstaan. Waarom de een het wel krijgt en de ander niet, is onduidelijk. Bij lymfoedeem kunt u de volgende klachten hebben in uw arm, hand, oksel, borst en/ of rug: • zwelling (eventueel tijdelijk), • een zwaar, gespannen of moe gevoel, • functieverlies of bewegingsbeperking, • pijn en/of tintelingen. Hebt u een of meer van deze klachten? Probeer ze dan eerst te verhelpen door uw arm rust te geven en hoger te leggen. Als de klachten de volgende dagen niet verminderen, neem dan contact op met de verpleegkundig consulent of met uw specialist.
Hoe eerder er iets aan lymfoedeem wordt gedaan, hoe groter de kans is dat het kan worden verholpen.
4
Wanneer neemt u contact op met een arts? Neem direct contact op met uw huisarts als: • u een infectie aan uw arm of hand hebt, • uw arm dik, rood en/of warm wordt. Het is mogelijk dat u hierbij ook een griepgevoel krijgt. Dit kan wijzen op wondroos. De huisarts zal u dan antibiotica voorschrijven.
Bron: Nederlands Lymfoedeem Netwerk (NLNet)
5
