Lymfoedeem Wat is lymfoedeem Lymfoedeem is een zwelling van een lichaamsdeel, meestal een arm of been, veroorzaakt door de abnormale ophoping van lymfevocht. Het kan zich ook voordoen in het gezicht, de hals, buik en longen. Deze ophoping van lymfevocht wordt veroorzaakt door een storing in het lymfsysteem. Deze storing kan zijn aangeboren. Meestal treedt lymfoedeem echter op na een ernstige beschadiging van de lymfvaten of lymfklieren als gevolg van een operatie of bestraling. Hoewel het een chronische aandoening betreft, kan het onder controle gebracht worden met de juiste zorg en aandacht voor bepaalde basisregels. Lymfoedeem is in te passen in een normale en actieve levensstijl. Lymfoedeem begint met een gevoel van spanning in de huid door zwelling. De aandoening veroorzaakt vrijwel altijd een gevoel van zwaarheid, cosmetische misvorming, enige comfortvermindering en herhaalde infecties (wondroos). Ernstige gevallen krijgen te maken met verdikking van de huid, verharding van de ledemaat, lekken van lymfevocht en extreme zwelling (elefantiasis).Hoewel veel artsen lymfoedeem als zeldzaam beschouwen, komt het feitelijk veel voor, bij ongeveer 1% van de bevolking.
Voorstadium van Lymfoedeem Het kan zijn dat u klachten heeft (vermoeid gevoel, tintelingen, gespannen gevoel) zonder dat er zichtbare zwelling is en/of omvangstoename meetbaar is. Deze klachten wijzen op een beginnend lymfoedeem. Indien u deze klachten heeft, is het verstandig om zo snel mogelijk te laten behandelen door een oedeemtherapeut. Voor meer informatie en adressen van therapeuten kunt u terecht bij uw mammacare/oncologie verpleegkundige of op de site van de Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (www.huidtherapie.nl).
Primair lymfoedeem Lymfoedeem is of primair of secundair. Primaire gevallen zijn degene die zich voordoen zonder duidelijke oorzaak. Ze kunnen ontstaan bij de geboorte (congenitaal lymfoedeem), later in het leven (lymfoedema praecox) of zich ontwikkelen na het 35e levensjaar (lymfoedeem tarda). Sommige gevallen zijn zowel veelvoorkomend als erfelijk. Primair lymfoedeem komt meer voor bij vrouwen en doet zich het meest voor aan de benen.
© praktijk voor huidtherapie Mariska janssen
Secundair Lymfoedeem Secundair lymfoedeem wordt veroorzaakt door verwondingen, littekenvorming of het verwijderen van lymfeknopen. Dit komt meestal voor na voorafgaande bestraling en/of operatie van de lymfeknopen in de hals, oksel, onderbuik of geslachtsdelen. Dergelijke behandelingen worden meestal gegeven bij kanker aan de borst, baarmoeder, blaas, prostaat of testikels en kwaadaardige melanomen en lymfomen. Soms worden secundaire lymfoedemen veroorzaakt door trauma of chronische infectie van het lymfestelsel (wondroos).
Armlymfoedeem links na borstamputatie
Lymfoedeem na verwijdering tumor mondbodem
© praktijk voor huidtherapie Mariska janssen
Het lymfestelsel Naast de aders en vaten die samen het bloedcirculatiesysteem vormen, bevat het lichaam een tweede systeem voor vochtcirculatie, het lymfestelsel. De aders transporteren bloed van het hart naar verschillende lichaamsweefsels; venen en lymfevaten vervoeren bloed en lymfevocht richting het hart. Lymfe is een heldere, kleurloze, doorzichtige vloeistof. De lymfe word vanuit de ruimtes tussen de weefsels door de lymfvaten getransporteerd naar grotere vaten in de hals. Lymfe heeft als functie het verwijderen van overtollig vocht, bacteriën,virussen en afvalstoffen uit lichaamsweefsels en de lege ruimtes daartussen. Het meeste weefselvocht keert terug naar het hart via de venen. Het restant, ongeveer 2 liter per dag, wordt teruggebracht in de bloedstroom via de lymfevaten. Lymfevocht passeert de lymfeknopen op zijn weg van het ene deel van het lichaam naar het andere. Hier worden de bacteriën, afvalstoffen en dode cellen eruit gefilterd. Samen met de zwezerik, amandelen en de milt produceren de lymfeknopen lymfocyten, cellen die belangrijk zijn voor het bestrijden infecties en het immuunsysteem van het lichaam verhogen.
Het lymfevocht wordt binnen het lymfstelsel verplaatst door activiteit van de spieren, samentrekken van de lymfvaten zelf, beweging van het middenrif (ademhaling) en drukverschil in de borstkas tijdens het ademhalen. Aangezien de lymfvaten kleppen bevatten, kan de lymfe maar in één richting verplaatst worden – naar de grote venen onderaan de hals, waar het zich voegt bij het bloed dat onderweg is naar het hart.
© praktijk voor huidtherapie Mariska janssen
Gevolgen van lymfoedeem Indien lymfoedeem niet behandeld wordt kan het de volgende gevolgen hebben voor de patiënt: y y y y y y y
Gezwollen ledemaat of lichaamsdeel Conditie wordt in de loop der tijd slechter Zwaar worden en bewegingsbeperking Herhaalde infecties Dikker wordende huid, huidaandoeningen zoals eczeem, wratvorming, lekken van lymfevocht door de huid Cosmetische problemen, geen passende kleding of schoenen kunnen vinden Ziekenhuisopnamen
Adviezen bij lymfoedeem Het opvolgen van onderstaande adviezen maakt het mogelijk lymfoedeem zoveel mogelijk te beperken. Deze adviezen zijn echter niet bedoeld als ‘verboden en geboden’. Luister naar de signalen van uw lichaam!
’s Nachts y y y y y
Liever in de avond douchen (niet te warm) zodat u ’s morgens meteen voor het opstaan de kous aan kunt trekken. Na het douchen de huid (vooral tussen tenen en vingers) goed afdrogen ter voorkoming van schimmelinfecties. Eventueel de huid met een eenvoudige crème insmeren. Let erop dat uw nachtkleding nergens knelt. Leg de aangedane arm of het been iets hoger (max. 7 cm.). Geen elektrische deken.
’s Morgens y
5-10 minuten oefenen, het liefst met de kous aan. Loop zo min mogelijk zonder kous rond, tenzij u met metingen heeft geconstateerd dat het oedeem niet toeneemt.
© praktijk voor huidtherapie Mariska janssen
Kleding y
y y y y y
Draag altijd een bh met een brede band aan de geopereerde zijde, zodat deze niet kan insnoeren. Een te zware prothese trekt het bandje ook in de huid. De lymfafvloed is in dit gebied heel belangrijk vooral wanneer de oksellymfknopen zijn verwijderd. Draag geen strakke onderbroeken (er zijn diverse onderbroeken met vlinderpijpjes in de handel) Vermijd sokken en kousen met knellende bandjes. Zorg voor ruim zittende bovenkleding. Loop niet op hoge hakken, omdat ze de goede afwikkeling van de voet belemmeren en daarmee ook een goede spierpompfunctie. Draag geen knellende ringen, horloges, en dergelijke.
Huishouden/werkzaamheden y y y y y y y
Voorkom overbelasting. Dit merkt u door oververmoeidheid, pijn en oedeemtoename. Zwaar werk dus zoveel mogelijk verdelen over de dag, of aan iemand anders overlaten. Draag stevige handschoenen als u werkt met scherp materiaal in bijvoorbeeld de keuken of de tuin. Let op bij naaiwerk (wondjes). Niet langdurig strijken, er zijn bovendien lichtgewicht strijkijzers in de handel. Geen zware emmers of tassen tillen/dragen. Niet langdurig stofzuigen.
Hitte en koude Overmatige hitte en koude zijn uiterst slecht. Beide leiden onmiddellijk of achteraf tot een verhoogde bloedtoevoer en vergroting van het oedeem.
Vakantie y y y y
Vermijd vakanties in warme landen, vooral gedurende de hete perioden. Ga niet zonnebaden en onthoud u van andere activiteiten in de zon Watertemperaturen tussen de 25 en 28 graden Celsius zijn ideaal voor zwemmen. Het is raadzaam om een antibiotica kuur mee te nemen, voor het geval u tijdens de vakantie wondroos krijgt. Bespreek dit met uw huisarts.
© praktijk voor huidtherapie Mariska janssen
