Oncologie
Het voorkomen van lymfoedeem
1
2
Het voorkomen van lymfoedeem Na het operatief verwijderen van de lymfklieren uit de oksel (het okselkliertoilet), bestaat een risico dat zich vocht ophoopt in de arm. Wanneer lymfklieren uit de lies zijn verwijderd kan vocht ophopen in een been. Deze ophopingen van vocht worden lymfoedeem genoemd. Lymfoedeem kan ontstaan wanneer lymfvocht vanuit een arm of een been minder goed kan worden afgevoerd. Wanneer na de operatie bestraling van het geopereerde gebied noodzakelijk is, dan is de kans op het ontstaan van lymfoedeem groter. In deze brochure kunt u lezen wat lymfoedeem is en welke oefeningen en leefregels er zijn om lymfoedeem te voorkomen. Ook wordt beschreven wat u moet doen als u tekenen van beginnend lymfoedeem herkent. We raden u aan deze informatie ter harte te nemen. Als lymfoedeem eenmaal ontstaat gaat het vaak niet vanzelf weer weg en het kan zeer hinderlijk zijn. Lymfoedeem kan ook jaren na de operatie nog ontstaan.
Het lymfestelsel
3
Wat is lymfoedeem en hoe ontstaat het? Lymfoedeem is een abnormale ophoping van eiwitten en vocht in het lichaamsweefsel als gevolg van een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht. De klachten die kunnen ontstaan bij lymfoedeem zijn: vermoeid en zwaar gevoel van de arm of het been, pijn, zwelling, beperkingen in bewegingen en/of beperkingen in dagelijks functioneren. Om problemen te voorkomen is het daarom goed om te zorgen: • dat er niet te veel lymfvocht ontstaat in (de vaten) het ledemaat; • dat het lymfvocht goed blijft stromen door het lichaam. Door zware belasting, door invloeden van buitenaf, of als er een infectie optreedt, wordt er extra vocht aangemaakt. Probeer daarom het ledemaat niet te zwaar te belasten, wees voorzichtig met warmte en koude en ontsmet wondjes direct. Het is echter wel belangrijk om te blijven bewegen. Oefenen en zorgen voor normale lichaamsbeweging is juist goed, mits u niets forceert. Het lymfvocht zal door de beweging van de spieren doorstromen in het lichaam en beter worden afgevoerd.
4
Basisadviezen • Wanneer de okselklieren zijn verwijderd, leg dan uw arm en hand wat hoger. Gebruik hiervoor een extra kussen. Wanneer de liesklieren zijn verwijderd, leg dan uw been op een stoel wanneer u zit. Dit geldt de eerste twee weken na de operatie. • Laat geen bloed afnemen of injecties toedienen in het betreffende ledemaat. • Laat geen bloeddruk meten of infuus aanleggen aan de betreffende arm, wanneer de okselklieren zijn verwijderd. Basisoefeningen Wanneer een okselkliertoilet heeft plaatsgevonden, kunt u snel na de operatie beginnen met onderstaande oefeningen. Probeer ze enkele malen per dag op rustige wijze uit te voeren: • buig en strek de vingers (15 keer); • beweeg uw hand vanuit de pols op en neer (15 keer); • buig en strek de elleboog (15 keer). Bovenstaande adviezen en oefeningen blijven belangrijk. Aanvullende oefeningen Na en okselkliertoilet of het verwijderen van de lymfklieren uit de lies, wordt een drain achtergelaten in het wondgebied. Via de drain kunnen bloed en wondvocht aflopen. Na een okselkliertoilet kunt u met aanvullende oefeningen beginnen wanneer de drain is verwijderd. Deze oefeningen hebben twee doelen: • de beweeglijkheid van de schouder te bevorderen; • het risico op het ontstaan van lymfoedeem te verkleinen.
5
Het is belangrijk dat u de oefeningen dagelijks doet, totdat u uw arm weer kunt bewegen als voor de operatie. Ook nadien kunt u ze blijven doen, zodra u merkt dat het nodig is. U hoeft niet bang te zijn dat door de oefeningen de wond open gaat of de hechtingen los laten, zolang u binnen de pijngrens blijft. Houdt bij het oefenen rekening met het volgende: • Voer de oefeningen elke dag drie tot vier keer uit, totdat u uw arm weer kunt bewegen als voor de operatie; • Adem tijdens de oefeningen goed door, let erop dat u de adem niet vasthoudt; • Houdt uw rug recht tijdens de oefeningen, strek uzelf uit; • Let op dat u tijdens de oefeningen niet met de armen gaat veren .
6
U kunt de meeste van onderstaande oefeningen zowel staand als liggend uitvoeren! Oefening 1 Vouw uw handen of pak uw pols vast en breng de armen gestrekt omhoog, als dit mogelijk is (niet forceren!). Laat ze daarna weer zakken. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 2 Vouw de handen achter de rug tegen elkaar of vouw ze achter de rug in elkaar. Breng daarna de armen gestrekt naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 3 Ga met uw gezicht naar de muur staan, met de tenen ongeveer tegen de muur. ‘Kruip’ met de beide handen langs de muur naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 4 Leg uw handen losjes achter in de nek. Houdt de ellebogen eerst ontspannen naar voren en breng ze daarna naar achteren en weer terug naar voren. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 5 Ga met uw buik tegen de muur staan en beweeg beide armen zijwaarts omhoog, alsof u cirkels op de muur tekent. Breng de armen weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer.
7
Leefregels voor als u weer thuis bent Hieronder staan een aantal aandachtspunten vermeld. U hoeft de lijst niet als een opsomming van ”verboden en geboden”op te vatten. Wees attent op de signalen van uw lichaam. Als u een gevoel van vermoeidheid of pijn ervaart in arm, schouder of been, geef deze dan rust en leg het ledemaat eventueel hoger. Als u dit tijdig doet is de kans groot dat de klachten vanzelf verdwijnen. Voorkom wondjes en infecties • Probeer wondjes te voorkomen, ontsmet eventuele wondjes goed met een desinfecterend middel en doe er een pleistertje op. Tip: koop enkele flesjes Sterilon en bewaar deze op handige plaatsen (keukenla, jaszak, handtas etc.); • Vet ruwe huid regelmatig in om kloofjes te voorkomen. • Zorg voor schone nagels, handen en voeten. • Laat u niet prikken in de arm van de geopereerde zijde (bijvoorbeeld bloedprikken). • Krab puistjes en insectenbeten niet open. • Gebruik bij ontharen een crème (geen mesje). • Wees voorzichtig met prikken, snijden en branden. • Neem bij kneuzingen, verstuikingen of ontstekingen contact op met uw arts. • Na okselkliertoilet: Draag handschoenen bij ruwe karweitjes (tuinieren, vuil huishoudelijk werk e.d.).
8
Voorkom overbelasting • Vermijd intensief sporten, bouw rustig op. • Verdeel lichamelijk werk zoveel mogelijk over de dag. • Na okselkliertoilet: las pauzes in bij computerwerk, handwerken e.d. • Na verwijderen van lymfklieren uit de lies: lange wandelingen maken en intensief zwemmen kunnen tot overbelasting leiden Beweging • Zoek een goed evenwicht tussen rust en inspanning. Normaal bewegen en licht sporten is prima. Bewegen moet echter niet leiden tot vermoeidheid of pijn. • Na okselkliertoilet: Als u lang wandelt of staat, laat de hand dan niet te lang naar beneden hangen, maar steek hem bijvoorbeeld in de jaszak Vermijd extreme warmte en koude • Pas op met heet douchen, baden, saunabezoek en met langdurig zonnebaden. • Gebruik bij huishoudelijk werk niet te heet water. • Wees voorzichtig met stoom (aardappels afgieten enz.); • Gebruik geen kruiken, ‘kersenpit’, rode lamp of warme pakkingen. • Span u bij warm weer niet overmatig in, las pauzes in.
9
Vermijd druk • Laat geen bloeddruk meten aan de arm van de geopereerde zijde; • Draag een goed passende bh. Er zijn speciale bh’s te koop met brede banden en een brede elastische onderrand. Ook zijn er losse schouderstukjes voor onder de bandjes verkrijgbaar (eventueel kan een schoudervulling gebruikt worden). De bh mag ook niet te strak zitten onder de armen in de oksel; • Draag geen knellende kleding, sieraden of ‘mouwophouders’; • Draag geen strakke kousen of schoenen. • Koop geen zware prothese. U kunt over de keuze van prothese, bh’s en (bad)kleding uitgebreid advies krijgen in speciaalzaken met deskundig personeel. Adressen zijn verkrijgbaar bij de oncologieverpleegkundige. Ook de Borstprothese Informatie Centra (BIC’s) van de Borstkanker Vereniging Nederland, kunnen u hierover informeren. Adressen zijn verkrijgbaar bij de oncologieverpleegkundigen. Vliegreizen Tijdens langdurige vliegreizen hebben veel mensen wat dikkere handen of voeten vanwege het drukverschil; neem tijdens de reis wat beweging en doe af en toe oefeningen. De oedeemtherapeute Na uw operatie krijgt u een afspraak bij de oedeemtherapeute. De oncologieverpleegkundige zal deze afspraak plannen, in samenspraak met u. De oedeemtherapeute kan u ondersteunen bij het oefenen, zal de leefregels met u bespreken en samen met u bekijken wat deze voor gevolgen voor u hebben bij het hervatten van uw werkzaamheden. Zij zal zo nodig een meting doen van de arm of het been.
10
Wat te doen als u toch klachten krijgt? Alle leefregels ten spijt kan er toch lymfoedeem ontstaan. Waarom de een het wel krijgt en de ander niet is niet duidelijk. De symptomen die zich kunnen voordoen in been, arm, hand, oksel, borst of rug, zijn: ∗ zwelling; ∗ een zwaar gespannen of moe gevoel; ∗ functieverlies of bewegingsbeperking; ∗ pijn en/of tintelingen. Als u deze symptomen merkt kunt u eerst proberen het betreffende ledemaat rust te geven en hoger te leggen. Als de klachten de volgende dagen niet verminderd zijn, neem dan contact op met de huisarts of fysiotherapeut. Hoe eerder maatregelen worden genomen hoe groter de kans is dat het lymfoedeem kan worden verholpen. Na het verwijderen van lymfklieren kan gemakkelijker wondroos ontstaan. De betreffende arm of het been kan dik, rood en/of warm aanvoelen. U kunt hierbij ook een griepgevoel ervaren. Neem bij die symptomen direct contact op met de huisarts. Vragen Hebt u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de verpleegkundig specialist mammacare of oncologie. Mammapoli, tel. 0591 - 69 13 14 Oncologie, tel. 0591 - 69 13 74 Maandag t/m vrijdag van 9.00-9.30 uur en van 13.00-13.30 uur.
11
12
MA 868 02-14 –v1 H
Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11
