02.05.14 | 20:00 | MIRYZAAL
VOX LUMINIS CHARPENTIER, STEFFANI
PROGRAMMA
UITVOERDERS
MARC-ANTOINE CHARPENTIER (1643-1704) Miserere des Jésuites
VOX LUMINIS Sopraan | Zsuzsi Tóth, Kerlijne Van Nevel, Helen Cassano, Clara Coutouly, Caroline Weynants Contratenor | Barnabás Hegyi, Jan Kullmann Tenor | Olivier Berten, Robert Buckland, Philippe Froeliger, Tomáš Lajtkep Bas | Bertrand Delvaux Bas & muzikale leiding | Lionel Meunier
MARC-ANTOINE CHARPENTIER (1643-1704) Litanies de la vierge AGOSTINO STEFFANI (1654-1728) Stabat Mater
Gamba | Mieneke van der Velden, Christine Plubeau, Ricardo Rodríguez Miranda Viool | Cecilia Bernardini, Rie Kimura Orgel | Jorge Lopez-Escribano
NIEUW! 24 UUR VOOR EN NA HET CONCERT Vind snel meer achtergrondinfo. Bereken je route naar De Bijloke. Deel je mening over dit concert.
debijloke.be/nu
2
VOX LUMINIS BOETEPSALM EN MARIAKLACHTEN MARC-ANTOINE CHARPENTIER Hoeveel componisten danken hun faam aan een Eurovisietune? Bij Charpentier is het zeker het openingsmelodietje van zijn Te Deum (in september 2013 nog in De Bijloke te horen, in een uitvoering van Le Poème Harmonique) dat hem opnieuw op de kaart van de barokmuziek heeft gezet. Sinds het in de tweede helft van de jaren vijftig als Eurovisie-tune werd gekozen, is het Te Deum van Charpentier zonder twijfel één van de beroemdste stukken barokmuziek geworden. De herontdekking van Charpentier nam sindsdien een steeds hogere vlucht; vandaag is hij op de opnamemarkt de best vertegenwoordigde Franse componist van de zeventiende eeuw.
baarlijke’ muzikale geheugen en het feit dat hij bij zijn terugkeer naar Parijs in het voorjaar van 1670 kopies van Carissimi’s oratoria met zich meebracht. Het grootste deel van zijn carrière bracht Charpentier door in de entourage van het Franse hof. Na zijn terugkeer uit Italië belandde Charpentier bij de muziekkapel van de Franse dauphin. Charpentier was op dat ogenblik niet in rechtstreekse dienst van Lodewijk XIV. Vanaf 1683 kreeg hij van de koning wel een pensioen uitbetaald, mogelijk uit dank voor zijn diensten aan de dauphin, die er onafhankelijk van de koninklijke kapel ook een eigen muziekkapel op nahield. Onderdak en werk vond Charpentier gedurende de jaren 1670 en 1680 eveneens bij Marie de Lorraine, beter bekend als Mademoiselle de Guise, een hertogin en prinses die er in Parijs – in de huidige Rue des Archives – een uitvoerige ‘hofhouding’ op nahield. Voor wat het muzikale niveau betreft werd haar huishouden vergeleken met het muziekleven aan het koninklijke hof. Charpentier was er geëngageerd als componist en zanger (haute-contre). Heel wat van Charpentiers liturgische werken werden gecomponeerd voor de devote hertogin de Guise.
Er is relatief weinig geweten is over Charpentiers opleiding of jeugd. Het heeft er wel alle schijn van dat hij zijn opleiding startte in Italië. Het maandblad Le Mercure galant van februari 1681 licht ons meer bepaald in over Charpentiers driejarige studie bij Carissimi in Rome. Onderdeel van die studie was zeker het bestuderen van Carissimi’s eigen composities – zo bleef een door Charpentier gemaakte kopie van Carissimi’s oratorium Jephta in bewaard in de Parijse Bibliothèque Nationale. Nog in 1724 zou muziekhistoricus en -theoreticus Sébastien de Brossard verwijzen naar de band tussen beide componisten: hij vernoemt Charpentiers ‘wonder-
De litanie ter ere van Maria, Litanies de la vierge, zette Charpentier niet minder dan
3
negen keer op muziek. Dat de persoonlijkheid van Marie de Lorraine daar voor iets tussenzat, lijdt geen twijfel: ze was zelf geboren op Maria Hemelvaart (15 augustus), en we weten dat haar bezoek aan het Maria-bedevaartsoord Loreto een sterke indruk op haar maakte. Heel wat componisten, ook uit de latere muziekgeschiedenis, zetten de litanie voor de ‘maagd van Loreto’ op muziek – Mozarts Litaniae Lauretanae zijn slechts het bekendste voorbeeld.
Steffani’s voorouders waren afkomstig uit de Veneto, en hijzelf uit Castelfranco, bij Venetië, waar hij de eerste drie jaren van zijn carrière, van zijn tiende tot zijn dertiende levensjaar, als sopraan doorbracht. In de zomer van 1667 belandde hij echter al in München, waar hij niet minder dan 21 jaar zou blijven. Hij kwam er onder de vleugels van de kapelmeester van keurvorst Ferdinand Maria van Beieren, J. C. Kerll, door wie hij verder werd opgeleid tot organist en klavecinist. In oktober 1672 kwam hij in Rome terecht, zo’n vijf jaar na Charpentier. Hij studeerde er gedurende twee jaar compositie bij Ercole Bernabei, kapelmeester van de San Pietro. Al een jaar later verschenen zijn eerste composities in druk. Tussen 1681 en 1688 componeerde hij vijf opera’s voor het Münchense hof, waarvan drie op libretti van zijn broer Ventura; de muziek verraadt de invloed van onder meer Jean-Baptiste Lully. Latere aanstellingen brachten Steffani in Hannover (waar hij nog eens 8 opera’s schreef), Düsseldorf (één opera) en Frankfurt.
Ook de tekst van het Miserere, de vijftigste psalm en één van de zeven boetepsalmen gebruikte Charpentier meerdere keren voor het componeren van een meerdelig motet. Het Miserere werd, net als zijn beroemde Leçons de Tenèbres, gezongen tijdens de liturgie van de Goede Week; daarnaast had de psalm ook een plaats tijdens de dodenliturgie. De versie die vanavond op het programma staat werd gecomponeerd voor de musici van Mademoiselle de Guise rond 1685. In de jaren 1690 bewerkte hij het stuk ook voor een uitvoering in het Parijse jezuïetencollege, Saint Louis, vandaar de bijnaam van het werk.
Tussen 1703 en 1720 was Steffani muzikaal nauwelijks actief, maar des te meer als diplomaat, bisschop en politicus. Pas in de jaren 1720 vinden we opnieuw sporen van Steffani’s muzikale activiteit. Interessant is dat die activiteit steevast richting Londen lijkt te verlopen: Steffani onderhandelt over de uitvoering van één van zijn opera’s door de Royal Academy, hij suggereert zangers voor concerten. In 1726 neemt hij kennis van de Londense Academy of Vocal Music – later omgedoopt tot Academy of Ancient Music. Deze vereniging
AGOSTINO STEFFANI Voor de uitvoering van Agostino Steffani’s aangrijpende Stabat Mater zal Vox Luminis’ ervaring met het Italiaanse repertoire zich zeker laten horen (bijvoorbeeld hun opname van het Stabat Mater van Domenico Scarlatti). Hetzelfde geldt voor hun affiniteit met de Duitse barok (opnames van Schütz en Scheidt).
4
had zich tot doel gesteld om muziek van minstens honderd jaar oud opnieuw uit te voeren, zij aan zij met nieuwe composities. Op 1 juni 1727 werd Steffani tot voorzitter van deze Academy verkozen. Hij componeerde een aantal nieuwe stukken als dankbetuiging voor zijn aanstelling: een madrigaal, een motet en een trio. Een half jaar later stuurde de kersverse president ‘zijn’ Academy ook een Stabat Mater als presentje. Hij omschreef de compositie zelf als zijn “laatste en grootste werk”. Zijn omschrijving bleek profetisch; in de daaropvolgende winter werd hij ziek en hij stierf op 12 februari 1728.
ring van elk van zijn operapersonages. Bij zijn tijdgenoten waren vooral Steffani’s kamerduetten populair; Händel had er een bundel van in zijn bezit en ‘leende’ er af en toe uit voor zijn eigen opera’s, net als andere tijdgenoten. Zoals zijn kamerduetten vertonen ook Steffani’s religieuze werken een vlot gebruik van dubbel contrapunt, stretto en andere fugatische technieken, die hij zich tijdens zijn ‘Duitse’ opleiding had eigen gemaakt. We vinden deze technieken al in zijn vroegste werk, Psalmodia vespertina uit 1674 of in Steffani’s imitatieve motetten uit 1685. Ook in zijn laatste werk, het Stabat Mater, een meesterlijke uiting van zijn religieuze passie, laat Steffani van bij de inleiding in het samenspel tussen stemmen en instrumenten zijn contrapuntische kunnen horen.
Voor de latere muziekgeschiedenis zou Steffani vooral een belangrijk operacomponist blijven, geëerd om zijn idiomatische vocale schrijfwijze (hij was immers zelf zanger, en bleef als zanger denken bij het componeren) en de rake karakterise-
5
BIO VOX LUMINIS Het vocaal ensemble van Lionel Meunier bestaat in 2014 tien jaar. In geen tijd werkte het ensemble uit Namen zich op tot één van de internationaal meest gevraagde en gewaarde oudemuziekensembles, meermaals bekroond en geprezen om zijn transparante klank. De meeste leden van het ensemble leerden elkaar kennen aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag.
LIONEL MEUNIER Lionel Meunier startte zijn studies aan het IMEP in Namen; volgde masterclasses bij Jean Tubéry en Hugo Reyne, en studeerde vervolgens aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag bij Rita Dams en Peter Kooij. Sindsdien zong hij bij talloze ensembles als Collegium Vocale Gent,World Youth Choir, Arsys Bourgogne, Amsterdam Baroque Choir, Naams Kamerkoor, Ex Tempore en met solistenensembles als I Favoriti de la Fenice, de solisten van het Naams Kamerkoor, Capella Pratensis en als ripienist bij de Nederlandse Bach Vereniging. Hij zong als ensemblezanger en als solist met oude muziekspecialisten als Christophe Rousset, Tonu Kaljuste, Gustav Leonhardt, Paul Dombrecht, Florian Heyerick, Rinaldo Alessandrini en Richard Egarr. Hij is oprichter en artistiek directeur van Vox Luminis.
Vox Luminis trad op op de belangrijkste festivals en in de grootste concertzalen van België, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Portugal en Kroatië. Het neemt exclusief op voor het label Ricercar: de eerste CD (2007) bevatte het beroemde Stabat Mater van Domenico Scarlatti, de tweede (2010) focuste op Samuel Scheidt, de derde (2012) op Heinrich Schütz’ Musikalische Exequien. De laatste opname werd ook bekroond met de prestigieuze Gramophone ‘Recording of the Year’, de ‘Baroque Vocal Gramophone Award’ en de ‘International Classical Music Award’. Vox Luminis wordt ondersteund door de stad Namen en de federatie Wallonië – Brussel.
6
7
BINNENKORT ZA | 03.05.14 | 15:00 Côté Koer Kinderzangfeest
ZO | 18.05.14 | 11:00 Côté Jardin Gratis muzikale picknick in de tuinen van De Bijloke
VR | 09.05.14 | 20:00 | Kraakhuis Katerina Konstantourou, Elisa Medinilla, Jan Michiels Nuyts, Ligeti, Debussy
WO | 21.05.14 | 14:00 | Kraakhuis Jos van Immerseel, Midori Seiler van Beethoven
ZA | 10.05.14 | 20:00 Bill Carrothers Jazz | Armistice 1918 ZO | 11.05.14 | 16:00 WO | 14.05.14 | 16:00 Zonzo Compagnie Listen to the silence, een reis met John Cage (6+) DO | 15.05.14 | 20:00 Psallentes, Hendrik Vanden Abeele (dirigent) Schrappen en krassen in een Gents hymnarium VR | 16.05.14 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Maeterlinck Trio Chopin, Liszt, Servais, Wieniawski, MendelssohnBartholdy
DO | 22.05.14 | 20:00 | Kraakhuis Hasnaa Bennani, Kenneth Weiss, Lucile Boulanger Rameau, Clérambault, Lambert, Couperin VR | 30.05.14 | 20:00 deFilharmonie, Edo De Waart (dirigent) Debussy, Rachmaninov ZA | 31.05.14 | 20:00 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik (dirigent) Stravinski, Gershwin, Dvorak ZA | 21.06.14 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen Negende symfonie van Beethoven ZA | 24.06.14 | 20:00 Koningin Elisabethwedstrijd Laureatenconcert
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Pieter Mannaerts Di - vr 10:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 |
[email protected] | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
