Routeboekje
De samenwerkende Haagse natuur- en milieuorganisaties heten u van harte welkom bij de Haagduinwandeling, een wandeling door een stadsrand in verandering! Of het nu gaat om het strand, om de badplaats Kijkduin, om Ockenburg of om het tussengelegen gebied, over een paar jaar zal het er heel anders uitzien. Het strand is dan tientallen meters breder en voorzien van een extra duinenrij. De Kijkduinse boulevard is in de vorm van een pad door de duinen verlengd en de huidige winkeltjes hebben plaatsgemaakt voor andere, die het hele jaar door aantrekkelijker zijn voor een bezoek. Er zijn dan meer woningen in Kijkduin en het landhuis Ockenburgh zal in een hotel zijn veranderd.
Maar zover is het nog niet. U kunt nu nog het gebied ervaren zoals het lange tijd geweest is, en wij wijzen u graag op dingen die u misschien nog nooit gezien of gehoord hebt. Vanaf de informatiemarkt steekt u de weg over waarachter de eerste duinenrij ligt. Links van restaurant De Haagse Beek, iets voorbij lantaarnpaal nummer 143, ziet u een kronkelpaadje het duin inlopen. Dit voert naar de ‘oorsprong’ van de Haagse Beek (1ste gidspunt).
‘de oorsprong van de Haagse Beek’
Zonder de Haagse Beek zou Den Haag er niet geweest zijn. Zo’n acht eeuwen geleden was het een idyllisch duinmeertje in een uitgestrekt duingebied. Het was hier dat graaf Willem II van Holland in 1248 een jachtslot liet bouwen. De Haagse Beek werd vergraven tot de Hofvijver. Aldus vormde de Haagse Beek de aanzet tot de grafelijke nederzetting voor jachtpartijen en feesten waaromheen zich het dorp ‘s-Gravenhage ontwikkelde. De gids vertelt u er meer over.
Loop vervolgens over het fietspad in zuidelijke richting (blijf aan de kant!) en sla bij de eerste mogelijkheid rechtsaf (het pad met het bordje ‘Verboden voor ruiters’. Via strandopgang 2 bereikt u het strand. Sla rechtsaf en loop over het strand naar strandopgang 3/het uitkijkpunt/informatiecentrum Delfland kustverdediging te Kijkduin (2de gidspunt).
2
Opdracht 1: Hoe heet de blauwe lat met witte cijfers en strepen op de rechterhoek van het gebouw van het Hoogheemraadschap van Delfland?
het wijkje met duurzame woningen
Eén van de gevolgen van de klimaatverandering is een stijging van de zeespiegel. Om te voorkomen dat we ‘natte voeten krijgen’ wordt gewerkt aan het verbreden van het strand. Later dit jaar zal ook de ‘zandmotor’ gaan draaien. De gids vertelt u er meer over. Op het zwarte richtingbord bij strandopgang 3 ziet u ‘het Hemels Gewelf’ staan. Volg het pad in die richting en loop dit uit tot het eind, langs de moderne huizen. Voor u strekken de zogenoemde Puinduinen zich uit. Langs de Hoek van Hollandlaan, voor de Rockanjelaan, ligt een wijkje met duurzame woningen. Straks zult u zelf kunnen zien wat ze duurzaam maakt. Steek de brede laan over (de Machiel Vrijenhoeklaan) en sla rechtsaf. Steek dan het bruggetje over en beklim de steile trap die u naar het kunstwerk ‘het Hemels Gewelf’ leidt.
Opdracht 2: Hoeveel treden heeft deze trap? De Machiel Vrijenhoeklaan is onlangs van een groene middenberm met bomen voorzien. De Puinduinen zijn niet op natuurlijke wijze ontstaan. De oude duinen bij Kijkduin en Ockenburg zijn van nature niet zo hoog meer. Dat blijkt wel uit het feit dat hier vroeger het vliegveld Ockenburg lag. De Puinduinen zijn door mensenhanden aangelegd met puin dat ontstond toen een groot deel van de bebouwing in Kijkduin gesloopt werd voor de aanleg van de Atlantik Wall. Met dit stelsel van bunkers en verdedigingswerken wilde de Duitse bezetter vanaf 1942 een mogelijke invasie uit zee tegengaan. Tijdens de grote watersnoodramp van februari 1953 bleek de Nederlandse kust ook bij Kijkduin erg kwetsbaar. Daarom besloot de gemeente toen om met puin en bouwafval de duinen bij Kijkduin te versterken. Dit was in 1968 voltooid. U hebt hiervandaan een mooi uitzicht over Kijkduin en kunt nu ook zien dat de nieuwbouwwoningen die u net passeerde zonneboilers en groene (sedum)daken hebben.
3
Het Hemels Gewelf, een kunstmatige krater in de duinen, is een kunstwerk van de Amerikaanse kunstenaar James Turrell. Het bord bij de ingang geeft meer informatie over dit bijzondere project. Sla nadat u het Hemels Gewelf heeft bekeken rechtsaf en volg het pad (ga níet de trap op). Rechts ziet u op het hoogste punt van de Puinduinen een grote gele steen. Dit is het ‘Panorama in de duinen’ en tevens het derde gidspunt.
Het Hemels Gewelf
U heeft hier een prachtig uitzicht over het kustgebied. In zuidelijke richting is, bij redelijk helder weer, in de verte de Maasvlakte te zien, met de rookpluimen uit de hoge schoorstenen van de kolencentrale en de silhouetten van de grote windturbines. Iets dichterbij valt de watertoren van Monster in het waterwingebied Solleveld op. Met uw rug naar zee neemt u de steile trap naar beneden en treft beneden de Puinbal aan – een monument ter gelegenheid van de voltooiing van de Puinduinen. Steek vervolgens het bruggetje over en neem het pad rondom de vijver van de golfbaan. Dit loopt u tegen de wijzers van de klok in en komt dan uit bij sporthal Ockenburgh. Boven op de Sporthal Ockenburgh zullen woningen worden gebouwd naar het voorbeeld van de beroemde Oostenrijkse architect Friedensreich Hundertwasser. Rechts ziet u het vogelrustgebied ‘moerasje Ockenburgh’. Ga het houten bruggetje over en loop over het terrein van de Internationale School, dat u via de hoofdingang weer verlaat. Hier vindt u het 4de gidspunt. Na het passeren van het hek slaat u rechtsaf en vervolgens weer rechtsaf, de Wijndaelerweg in.
4
uitzicht op de Maasvlakte
Opdracht 3: Hoe wordt het gebogen gebouw tegenover de hoofdingang van de Internationale School genoemd? Lopend over de Wijndaelerweg (die, net als de Machiel Vrijenhoeklaan, een groene middenberm zal krijgen) kunt u een laatste blik op de legendarische Marathon werpen. Deze discotheek zal moeten plaatsmaken voor uitbreiding van de Internationale school. Loop de Wijndaelerweg uit tot het einde. Bij de ingang van het Campingpark Kijkduin/ Roompot gaat u linksaf het wandelpad op. Sla na de brug rechtsaf het pad naar de speeltuin en volg het onverharde pad langs het water. Aan het eind hiervan ziet u links een speeltuin (5de gidspunt). Deze nieuwe speeltuin is niet groot, maar wel bijzonder. Hij beschikt over een vuurtoren en een boomspiegel (alleen voor kinderen). Ga hierna rechtsaf het bruggetje over. U bent nu in het Hyacintenbos. Het Hyacintenbos is een oud duin-eikenbos met de kenmerkende vegetatie van ontkalkte zandgrond. Het bos bestaat uit voormalige akkerwallen, begroeid met varens, doorgeschoten eikenhakhoutbosjes en berken. De naam komt van de wilde hyacint - ook wel boshyacint genoemd - die het bos vanaf april een prachtige blauwpaarse gloed geeft. Deze plant komt, net als het lelietje van dalen (witte klokjes tussen twee langwerpige bladeren) en de salomonszegel (een rij witte bloemen hangend aan een stengel) van nature niet voor in het duinlandschap. Vroegere eigenaren van Ockenburg, die de duinen in cultuur brachten, hebben ze hier aangeplant. Vandaar ook de naam stinsenplan-
5
De cijfers geven aan waar een gids staat
6
7
Routekaart
ten. ‘Stins’ is het Friese woord voor een stevig stenen landhuis. Stinsenplanten vindt u in en om Den Haag ook op andere landgoederen, zoals Park Zorgvliet en Clingendael. Deze planten kunnen overwinteren omdat ze reservevoedsel opslaan in een bol, knol of wortelstok. Ze gaan weer uitlopen zodra de voorjaarszon voldoende warmte uitstraalt. Na het passeren van het brugeen stinsenplant: de salomonszegel getje volgt u het meest rechtse pad. Op splitsingen loopt u steeds rechtdoor, tot aan de viersprong ter hoogte van het schuine witte gebouw aan uw rechterhand. Hier gaat u scherp linksaf, over het pad met links het groene paaltje. Dit pad volgt u.
Opdracht 4: Wat voor boom groeit hier over het pad? Een den, een spar of een taxus? Net zo’n boom als die waar u aan het begin van dit pad onderdoor liep, staat een stukje verderop links. Iets daarvóór ziet u een boom met spechtengaten. Die zijn gemaakt door de groene specht, die zich met zijn korte ritmische geklop af en toe duidelijk laat horen. Weer een stukje verderop ziet u rechts een drieling-eik. Hier zijn drie zomereiken uit één eikel gegroeid.
de drieling-eik
8
Bij de drieling-eik begint het pad dat naar de Van Leydenhof voert. Als u wilt, kunt u tegen de wijzers van de klok in een rondje door de Van Leydenhof lopen. LET OP: honden zijn hier niet toegestaan!
Dit bijzondere stukje bos is een voormalige lusthof en staat vol met rhododendrons, lijsterbessen, kardinaalsmutsen, eiken, berken en ook weer stinsenplanten. Het oorspronkelijke duinlandschap is nog herkenbaar in het kleine heideveld waar u langskomt. Struikheide groeide hier vroeger volop, maar door oprukkend bos en vergrassing zijn nog maar enkele plukken overgebleven. Struikheide houdt van oorspronkelijk duinlandschap met struikheide
kalkarme grond en groeit alleen in oude duinen waar neerslag de schelpenkalk heeft uitgespoeld. Volg het pad langs het heideveld verder. Links van het pad ligt een van de vele bosmierennesten die dit gebied rijk is. ‘s Winters lijkt het nest verlaten. Dan zijn de bosmieren zo diep mogelijk weggekropen voor hun aartsvijand de groene specht die de mieren als zijn favoriete winterkostje heeft. De voorjaarszon wekt de bosmieren uit hun winterrust en dan moet er weer aan het nest gewerkt worden. Insecten in de directe omgeving van het nest zijn dan niet veilig meer. Alleen de bladluizen worden niet opgegeten, maar gemolken: door een bladluis te ‘masseren’ komt er zoete honingdauw vrij waar mieren dol op zijn.
9 de voorjaarszon wekt de mieren uit hun winterrust
Loop daarna terug naar de drieling-eik en vervolg rechtsaf het pad door het Hyacintenbos. Bij kruisingen gaat u rechtdoor. Bij het huis met de drie schoorstenen voert het pad naar links, waar het begint als eikenlaan.
Opdracht 5: Tussen de eiken staat links een kastanje. En niet zomaar één. Hoeveel stammen telt deze boom?
het landhuis Ockenburgh
Als u op een gegeven moment bij een driesprong aankomt gaat u rechtsaf en bent u weer terug bij de ingang van het Hyacintenbos. Dit verlaat u via het bruggetje en u gaat meteen het bruggetje rechts over. U bent nu op het landgoed Ockenburgh aangekomen. Na deze brug houdt u rechts aan. Ga bij het bankje rechtdoor. U passeert horecavoorziening Chalet Ockenburgh en komt uit bij de oprijlaan. Sla deze linksaf in, in de richting van het landhuis (6de gidspunt).
Rond 1650 liet de dichter en arts Jacob Westerbaen hier de buitenplaats Ockenburgh aanleggen. Westerbaen was een van de gangmakers van de tuinbouw in het Westland. Hij experimenteerde met het telen van gewassen onder glas en het afzanden van duingrond. De oorspronkelijke inrichting van zijn buitenplaats deed denken aan Sorghvliet - met het Catshuis - en Clingendael. Van die klassieke aanleg met rozenperken en druivenkassen is alleen de kaarsrechte oprijlaan nog over. In de negentiende eeuw maakte de strakke, formele opzet van het landgoed plaats voor een romantisch landschapspark en werd het oorspronkelijke landhuis vervangen door het huidige neo-classicistische ontwerp uit 1845. De beuken langs de oprijlaan zijn in de 19e eeuw aangeplant om de grootsheid van het landgoed en de entree naar het landhuis te benadrukken. In 1931 kocht de gemeente Den Haag het landgoed om hier een woonwijk in dezelfde stijl als de Vogelwijk aan te leggen. Het uitbreken van de oorlog maakte een eind aan deze plannen. Na 1945 werd besloten het gebied als landgoed te behouden. De moderne aanbouw achter het landhuis, daterend van 1973, is onlangs gedemonteerd en wordt elders opnieuw opgebouwd. Het landhuis wordt opgeknapt en wordt onderdeel van een nieuw hotel.
Opdracht 6: Welke kleur heeft het landhuis Ockenburgh?
10
Neem het pad dat rechts langs het landhuis loopt. Eventueel kunt u om de weide heen lopen, wat een mooie route is. Na het landhuis gaat het pad rechts bovenlangs
het pad naar links. Ook bij het gebouwtje van de politiehonden houdt u links aan. U loopt terug naar het pad waarover u gekomen bent en passeert weer het bruggetje en Campingpark Kijkduin/Roompot. U loopt rechtdoor tot aan de splitsing waar het bord ‘Welkom in recreatiegebied Puinduinen Ockenburg’ staat. Hier gaat u rechts bovenlangs.
Opdracht 7: Op het bord staat waarom je hier niet buiten de wegen en paden mag komen. Wat is het langste woord op het bord?
Dit pad over de Puinduinen volgt u tot aan de puinbal waar u op de heenweg ook langsgekomen bent. Hier neemt u niet de steile trap omhoog, maar u volgt het pad ernaast. Dit loopt links om dit kunstduin heen. Op een gegeven moment ziet u de informatiemarkt voor/onder u liggen. U loopt dan nog een klein stukje door tot u bij een trap komt, die u afdaalt. Het zandpaadje langs de poel brengt u terug naar uw uitgangspunt.
11
niet de trap nemen...
Opdracht 8: Hoe heet de larve van een vlinder?
Colofon coördinatie: Geert van Poelgeest route-ideeën: Louis Kanneworff (EDOadvies) tekst: Louis Kanneworff en Bob Molenaar eindredactie: Bob Molenaar kaart: Gemeente Den Haag foto’s: Sandra Kamphuis en Bob Molenaar logo Haagduinwandeling: Wiesje Korf opmaak: Sandra Kamphuis drukwerk: Quantes, Rijswijk
is mede mogelijk gemaakt door:
Dit boekje is een uitgave van het Haags Milieucentrum Groot Hertoginnelaan 203 2517 ES Den Haag tel. (070) 30 50 286 e-mail
[email protected] www.haagsmilieucentrum.nl
