zondag 12 september 2010 OPEN MONUMENTENDAG in de Zuidelijke Westhoek THEMA DE VIER ELEMENTEN

OPEN MONUMENTENDAG zondag 12 september 2010

in de Zuidelijke Westhoek

THEMA ‘DE VIER ELEMENTEN’

LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT OPEN MONUMENTENDAG 2010: PROGRAMMA & ACTIVITEITEN ZUIDELIJKE WESTHOEK

OPEN THEMA MONUMENTENDAG ‘DE VIER ELEMENTEN’ 2010

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

INHOUDSOPGAVE . ......................................................................................................................... 2

Op 12 september vindt de 22ste editie van Open Monu-

Open Monumentendag kan enkel gerealiseerd worden

mentendag plaats. Naar goeie gewoonte worden dan in

dankzij de inzet en samenwerking van de 7 deelnemende

Vlaanderen heel wat monumenten, landschappen en ar-

gemeenten. Onze dank gaat in het bijzonder uit naar de

cheologische sites in de kijker gezet. Ook in de zuidelijke

diensten voor cultuur en toerisme én de talrijke gidsen

Westhoek is Open Monumentendag een klassieker.

en vrijwilligers die ervoor zorgen dat we opnieuw een

VOORWOORD..................................................................................................................................... 3

THEMA-ARTIKEL

(on)bekend stukje Westhoek mogen (her)ontdekken.

De Oude Vaart Ieper-Komen of het gevecht met de vier elementen .......................... 4

Voor de 8ste maal brengt de Cultuurdienst CO7 een uitgeGraag tot op Open Monumentendag!

PROGRAMMA & ACTIVITEITEN

breide brochure uit naar aanleiding van deze ‘dag van het

Heuvelland .......................................................................................................................................... 13

onroerend erfgoed’. CO7 is het intergemeentelijk samen-

Ieper ....................................................................................................................................................... 14

werkingsverband voor cultuur, archeologie en erfgoed tus-

Geert Vandewynckel,

Langemark-Poelkapelle ................................................................................................................. 17

sen Heuvelland, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Mesen,

voorzitter CO7

Mesen . .................................................................................................................................................. 18

Poperinge, Vleteren en Zonnebeke.

Poperinge . ........................................................................................................................................... 19

Marleen Baelde, Darline Van Eeckhoute,

Vleteren . .............................................................................................................................................. 21

In 2010 ligt de focus op ‘De vier elementen’. Met dit

Frans Lignel, Lieven Vanbelleghem,

Zonnebeke . ......................................................................................................................................... 22

thema richt Open Monumentendag zich op de evolue-

Frans Masson en Franky Bryon,

rende relatie tussen de mens en de vier elementen: wa-

schepenen van cultuur en bestuursleden CO7

[2]

weer vijanden. Zo tonen de windmolens in de streek hoe de mens greep probeerde te krijgen op de elementen. In parken en groene zones komen de elementen samen en staat het genieten centraal. Ook via archeologische vondsten vinden we sporen terug van deze haat-liefde verhouding. In het thema-artikel trekt Lieven Stubbe het verhaal van de waterwegen open tot een geschiedenis

∑ Water

∑ Lucht

van de vier elementen.

∑ Vuur

OPEN MONUMENTENDAG IN DE CO7-REGIO .............................................................. 24

ter, aarde, vuur en lucht. Nu eens waren ze vrienden, dan

∑ Aarde

COLOFON . ........................................................................................................................................ 23

Bezoek ook de website van Cultuurdienst CO7:

www.cultuurdienstco7.be

[3]

OPEN MONUMENTENDAG 2010: THEMA-ARTIKEL


DE OUDE VAART IEPER-KOMEN OF HET GEVECHT MET DE VIER ELEMENTEN

Sluis met waterreservoir

het kraterlandschap van ‘the bluff’ Oude Vaart

Met het kanaal Ieper-Komen is het

speelden, heringericht en gemodu-

gegraven en verplaatst. Verder is er

nooit goed gekomen. Bij vele streek-

leerd tot een “ingenieurslandschap”

de reeks van zestien monumentale

bewoners uit het Ieperse hoort het

waar spoorlijnen, kunstmatige wa-

schutsluizen of sassen, de betonnen

drama van de vaart tot het collec-

terwegen, industriële complexen en

tunnelgewelven (die we enkel van

tieve geheugen. De Komense Vaart

arbeiderswijken de nieuwe maat-

de foto’s kennen, ze werden in 1910

werd ‘de dode vaart’, ‘de drogen

schappij vorm gaven.

opgeblazen en verwijderd), de inge-

vaart’, ‘de oude vaart’. Allemaal na-

Het organische, langzame ritme

nieuze afleidingen van natuurlijke

men die het drama van de mislukte

waarop mens en maatschappij zich

waterloopjes, het versterken van de

kanaalwerken tekenen. Officieel heet

tot dan ontwikkelden, werd door-

schuine taluds met betonnen kaders

de Oude Vaart een Verwezen Kanaal,

broken. De draaikolk van de Eerste

en bakstenen.

dat - o ironie - nog steeds eigendom

Wereldoorlog zou alles nog dras-

Het uitgraven van gronden uit de

is van de overheidsdienst die de be-

tischer dooreen schudden. Na het

kanaalsleuf was hard labeur. In de

vaarbare waterwegen beheert: de nv

ingenieurslandschap en het oorlogs-

tweede helft van de 19de eeuw be-

Waterwegen en Zeekanaal. Hoewel

landschap, zetten aardolie, kernener-

schikte men nog niet over graaf-

∫ Deze luchtopname van de kanaalsleuf in 1917 illustreert prachtig het dubbele drama van de vaart: de mislukking van de kanaalwerken en de

er nooit één schip het traject tussen

gie en de elektro-digitale technieken

machines en vrachtwagens. Vele

vernietigingen tijdens de oorlog.

Ieper en Komen heeft kunnen afleg-

al het voorbestaande op hun kop.

honderden arbeiders werkten er

een economisch enorm belangrijke

dere hoogteverschillen zouden door

zoveelste ontwerp op het kabinet

gen.

Aarde, water, lucht en vuur werden

met de spade en gooiden de aarde

waterverbinding naar de Leie.

10 sluizen overwonnen worden. Het

van Binnenlandse Zaken. Pas 20 jaar

speelgoed in de virtuele handen van

in karretjes. Puffende stoomtreintjes

Niemand minder dan de Franse ko-

ontwerp werd als onhaalbaar opge-

later kon de Ieperse volksvertegen-

de homo technologicus.

voerden de gronden naar de sta-

ning Lodewijk XIV gaf opdracht om

borgen, maar zou een halve eeuw

woordiger en burgemeester Alphonse

De Oude Vaart is een mooi maar

Sint-Elooibrug

afschuivingen sleufwand Kasteelpark

pelplaatsen buiten de sleuf. Niet te

Rijsel, Ieper en Nieuwpoort met een

later terug opduiken.

Vandenpeereboom eindelijk de goed-

stoutmoedig de mens te keer kan

Maar op weg daar naartoe strompel-

verwonderen dat de harde werkvoor-

aaneengesloten waterweg te verbin-

In 1818, onder Hollands gezag, be-

keuring van een kanaalontwerp Ie-

gaan wanneer hij de vier basisele-

de hij wel doorheen enkele drama-

waarden en de karige verloning van

den. De plannen uit 1663 werden uit-

pleitten de handelskamers van Ieper,

per-Leie afdwingen. In 1863 kreeg de

menten, aarde, water, vuur en lucht,

tische mislukkingen.

de werklui tot conflicten leidde. Be-

gesteld toen Nieuwpoort in Spaanse

Kortrijk, Oostende, Doornik en Mons

naamloze vennootschap “Compagnie

naar zijn hand wil zetten. Met in-

richten over stakingen van de “wer-

handen viel. De Ieperling Jacobus

de aanleg van de verbindingskanalen

du Canal de la Lys à l’Yperlée”, een

zet van al de technisch beschikbare

kers aan de vaart” werden vaste ru-

Donche tekende in 1667 een ge-

Pommeroeul-Antoing, Bossuit-Kort-

private maatschappij geleid door

brieken in de gazetten uit die tijd.

durfd plan. Hij liet het kanaal dwars

rijk en Komen-Ieper. Pas in 1827

enkele vermogende Ieperlingen, een

doorheen de Kemmelberg lopen via

mocht de Hollandse geniekapitein

vergunning voor de werken en de exploitatie van het kanaal.

tegelijk tragisch voorbeeld van hoe

gespreid tussen 1864 tot 1913, le-

DE LIJDENSWEG VAN EEN VERMAARDE VAART *

verden dan wel géén bevaarbare

Op vandaag kijken we met evenveel

waterloop op, ze blijven een monu-

verwondering als onbegrip terug op

mentale getuigenis van de inventivi-

de enorme inspanningen die men

teit, werkkracht en doorzetting van

middelen. Die enorme inspanningen,

een sleuf van 58 meter diepte. Het

Alewyn een nieuw kanaalontwerp

DRIE EEUWEN PLANNEN MAKEN

kanaal zou gevoed worden door de

tekenen. Het hoogste kanaalpand

bronzones aan weerszijden van de

zou tot achttien meter diep uitge-

leverde om het kanaal Ieper-Komen

Het idee om tussen Ieper en Komen

heuvel. Het plan was onuitvoerbaar

graven worden. Veertien sluizen en

de 19 eeuwse mens, die de wereld

doorheen de heuvelkam nabij Holle-

een verbindingskanaal te graven

maar bleef latere ontwerpers inspi-

zes stoommachines moesten het

CHRONOLOGIE VAN EEN MISLUKKING

rondom zich in ijltempo zag veran-

beke te kunnen realiseren. De graaf-

ontstond al in het begin van de 17de

reren.

water op niveau houden. De onkos-

Dé grote hindernis om de waterweg

deren.

werken in de sleuf tussen de Vaart-

eeuw. De Spaanse vorsten Albrecht

In 1806 ontwierp de Franse ingenieur

ten werden geraamd op 5 miljoen

te realiseren lag in de buurt van Hol-

straat en de Komenseweg waren

en Isabella (1598-1621) lieten in

Panay, in dienst van Napoleon, een

gulden. Dat vond de Hollandse ko-

lebeke. Daar moest het kanaal de

ning Willem I veel te duur.

heuvelkam dwarsen die tijdens de

de

en de

gigantisch. De sleuf zelf is ongeveer

West-Vlaanderen niet minder dan 6

zoveelste versie van de vaart Ieper-

volledige 19de eeuw werd het tra-

2.500 m lang, 100 m breed, de diepte

kanalen graven. Het Kanaal Ieper-

Komen. Zijn tracé liep over Houthem

ditionele landschap, waar natuur-

varieert van 10 tot 26 m, een gemid-

IJzer was afgewerkt rond 1646. Als

en Zillebeke. Er werd twee kilometer

Na de Belgische onafhankelijkheid

worden als De Ieperboog. Die lang-

lijke hindernissen zoals beekvalleien

delde van 18 m. Er werd dus ongeveer

prominent lid van de Staten van

als kanaaltunnel voorzien doorheen

bleef de Ieperse Handelskamer aan-

gerekte heuvelkam van 50 à 60 meter

en heuvels een determinerende rol

3.000.000 kubieke meter grond uit-

Vlaanderen ijverde Ieper toen voor

de hoogtekam van Hollebeke. De an-

dringen. Op 10 juli 1833 belandde een

hoog vormt de scheiding

Vanaf het einde van de 18

de

Eerste Wereldoorlog berucht zou

➤

* titel ontleend aan het hoofdartikel in het weekblad ‘Ons Volk Ontwaakt’, van 15 maart 1913

[4]

[5]



Ω In juni 1913 stortte de Sint-Elooibrug in

van het IJzerbekken en het Leiebek-

Het nieuwe, verhoogde kanaalpand

elkaar, deel per deel. Het definitieve einde

ken. Men ging dus letterlijk tégen de

kreeg 2 bijkomende sluizen, aan het

van 50 jaar kanaalwerken.

natuur in om het kanaal Ieper-IJzer

begin en het einde van de sleuf.

ΩΩ In 1914 dachten de Duitsers dat de

met de Leie te verbinden.

Nieuwe afschuivingen werden ge-

ingestorte brug gesaboteerd was door de

neutraliseerd en de wanden ver-

Britten.

De werken startten begin 1864 in

sterkt met beton en baksteen. In

ΩΩΩ Vandaag herinneren nog enkele brok-

Ieper en in Komen. Er werden 17

1912 bouwde men de moderne, sta-

stukken van de ingestorte Sint-Elooibrug

bruggen, 14 sluizen, woningen voor

len Sint-Elooibrug over de sleuf: het

aan het drama van de Oude Vaart.

sluismeesters en bruggenwachters,

kroonstuk van de eindelijk voltooide

en 7 pompstations gepland om de

kanaalwerken. Helaas: in juni 1913

schepen doorheen het 16 km lange

stortte de Sint-Elooibrug als een

kanaal te kunnen leiden. Het plan

kaartenhuisje in elkaar. Ontmoedigd

voorzag een tunnel van 1.330 meter

gaf men het op.

doorheen de heuvelkam. In novem-

Er zou nooit één schip van Ieper naar

van België. Rurot werd ingehuurd

Om de problemen op te lossen

klei”. Daarin analyseert De Beer de

ber startten de tunnelwerken. In

Komen varen…

door de Brusselse aannemer Mon-

werden de taluds in de volgende fa-

samenstelling en de gedragingen

noyer toen die zich aan de laatste

sen steeds minder steil uitgegraven.

van de plaatselijke bodemlagen en

poging waagde.

Toen in 1889 de open sleuf vervan-

ontleedt haarfijn de mislukking van

gen werd door een tunnel, lukte het

de kanaalwerken doorheen de heuvelkam.

februari 1865 stortte een verticale schacht in, eind 1865 stortte de tun-

∫ Eén van de twee sluizen in het huidige Palingbeekdomein werd

Alle sluizen waren van hetzelfde type.

geklasseerd als beschermd monument.

AARDE EN KWELWATER: SPELBREKERS VAN FORMAAT!

De problemen doken al op vanaf de

afwateringssysteem moeilijk omdat

Toen werd plan B bovengehaald.

De doortocht van het kanaal door-

allereerste graafwerken.

de waterdoorlatende zandlagen en

Er werd een diepe sleuf uitgraven,

heen de heuvelkam nabij Hollebeke

· 1868: eerste grondsafschuivingen

de Ieperiaanse kleilaag geen strikt

dwars doorheen de heuvel. Helaas, in

bleef dé struikelsteen voor de vaart

aan de voet van de taluds. Het

horizontaal verloop kennen. Intus-

de winter van 1868-1869 deden zich

Ieper-Komen. De werken werden

grondwater sijpelt zijdelings uit de

sen bleven de grondverschuivingen

DE SLUIZEN VAN DE OUDE VAART

grote aardverschuivingen voor. De

uitgevoerd in een quasi onbekende

taluds.

voortduren.

Om het hoogteverschil tussen Ieper

bovenste zandlagen schoven steeds

ondergrond. Al tijdens de aanleg van

· Van 1870 tot 1880 ontstaan

Tussen 1895 en 1910 bedekte men

en Komen te overwinnen werden er

weg op de onderliggende en on-

de spoorweg Ieper-Komen (1854)

schelpvormige afschuivingen tot

de taludhellingen met een groot

aanvankelijk 14 sluizen gebouwd.

doordringbare laag van Ieperse klei.

waren in Zillebeke, in de omgeving

aan de voet van de uitgegraven

raamwerk van horizontale en verti-

Elke sluis is een watertrap, waar-

Op 23 maart 1871 gaf de Compagnie

van het latere kanaal, problemen

taluds, aan weerszijden van de

cale betonnen balken. Deze kaders

bij een schip ongeveer 3 meter kan

de moed op. De werken lagen stil tot

gerezen met de bodemstabiliteit.

sleuf.

werden ingevuld met metselwerk

klimmen of dalen. Tijdens de laatste

1886, verdere afschuivingen vernie-

Het lag voor de hand dat een 26

· De afschuivingen veroorzaken ver-

van één steen dikte. Relicten hiervan

poging werd het kanaalpand bin-

tigden de geleverde inspanningen.

meter diepe insnijding in de sterk

ticale breukvlakken landinwaarts,

zijn hier en daar nog zichtbaar. Maar

nen de sleuf (het huidige provincie-

Op 6 juni 1886 nam de staat de

gelaagde bodemstructuur van zand,

op grote afstand van de taluds.

ook deze versterkingen weerstonden

domein) met 5 meter opgehoogd.

vergunning over, en werden nieuwe

leem, klei of een mengsel van beide,

· Het regenwater dringt in de bodem

niet aan de druk van de glijdende

Daartoe moesten er 2 bijkomende

ingenieurs aan het werk gezet. Men

voor moeilijkheden zou zorgen.

langs de hellingen via bijna onzicht-

bovenlagen en het kwelwater.

sluizen gebouwd worden. Elke sluis

besloot om het opnieuw met een

Pas kort voor de aanvang van de

bare splijtvorming in de vervormde

tunnel te proberen. In 1892 werd de

werken, in 1849-1855, werd de

klei, dit vanwege de drukvermin-

Pas in 1947 ontrafelde professor dr.

voir en pompen, zodat er geen water

tunnel gebouwd en voltooid, maar

“Carte Géologique de Belgique”

dering op de kleimassa door de

Ir. E. De Beer († 1994), na talrijke

zou verloren gaan bij het versluizen

op 29 juli 1893 stortte hij in over 170

van A. Dumont uitgegeven. Later

uitgravingen.

grondboringen in het Ieperse, alle

van de boten. De luchtfoto toont

meter. De ontgoocheling was enorm...

volgden gedetailleerde studies van

· De sleuf werkt als een reusachtig

geheimen van de Ieperiaanse klei, in

dit halvemaanvormige reservoir, met

Vanaf 1910 werd de vierde poging

ingenieur Delvaux (1861), de Ieper-

drainagesysteem voor de water-

de volksmond bekend als de ‘blauwe

een scheidingsmuur in het midden.

ingezet. De tunnel werd opgeblazen

se stadsingenieur E. Temmerman

doorlatende bodemlagen. Hierdoor

spie’, en van de kwelwaterstromen.

Tijdens de oorlog boden de stevige

en verwijderd, de diepe open sleuf

(1882-1885) en de Ieperse ingenieur

verweekt de bodem van de sleuf.

Hierover publiceerde hij een merk-

muren en de diepe ligging van deze

hersteld. De kanaalbedding werd wel

Froidure (1897). De Luikse geoloog A.

De hellingen worden zeepachtig en

waardige brochure: “Historiek van

sluizen in de sleuf, goede beschut-

met 5 meter verhoogd en de wanden

Rurot werkte van 1894 tot 1897 aan

verliezen iedere weerstand tegen

het kanaal Leie-Ieper, Eigenschappen

ting tegen de bombardementen en

minder steil vergraven.

een verbeterde geologische kaart

glijden of afschuiven.

en gedragingen van de Ieperiaanse

beschietingen vanuit de nabije

nel in over 63 m. De werken werden gestaakt.

[6]

∫ Op het volledige kanaaltraject werden 16 sluizen gebouwd.

werd voorzien van een waterreser-

➤

[7]



VERNIETIGEND OORLOGSVUUR, BEELDEN VANUIT DE LUCHT

dernis voor beide legers. Om de

mijnexplosies eind december 1916.

1915, met de allereerste gasaanval-

Ω Grondopname (1926) & ΩΩ luchtfoto (1917)

overzijde van het kanaal te bereiken

De Duitse en Britse mijnexplosies

len, eisten een zware tol: ruim 2.000

van het totaal verminkte landschap rond de

bouwden de troepen noodbruggen

toverden de heuvel om tot een chao-

Duitse en 3.000 Britse verliezen,

spoorwegsleuf in Zillebeke, met grote kraters

In oktober 1914 bereikte de Eerste

voor een vlottere circulatie. Trans-

tisch kraterlandschap waar beide

maar geen terreinwinst.

Wereldoorlog de streek rond Ieper.

port met vrachtwagens, zelfs paard

legers zich in nestelden. De onder-

Op 7 juni 1917 triomfeerden de Brit-

Nu overheersen de elementen “vuur”

en kar, bleef vrijwel onmogelijk. Toch

grondse barricades beletten het uit-

ten tijdens de Grote Mijnenslag. 27,4

en “lucht” in en om het landschap

vormde de oude vaart op zich geen

graven van nieuwe mijngangen. De

m onder de heuvel ontplofte een gi-

van de Oude Vaart. Enorme onder-

echte frontlijn, met uitzondering van

toestand bleef de laatste oorlogs-

gantische mijnlading van 24.267 kg.

grondse ontploffingen hertekenden

een klein stukje tussen The Bluff en

jaren vrijwel onveranderd.

De Duitse gevechtslinies werden de

er het landschap totaal. Ongeloof-

de sluis.

lijke luchtfoto’s getuigen nog steeds

∫ De beschermde sluis in zijn originele, nog ongeschonden toestand, in 1917. Het waaiervormige reservoir moest zoveel mogelijk kanaalwater opsparen.

op Hill 60 en the Caterpillar.

lucht in geblazen. Er ontstond een Omdat de bovenste bodemlagen

brede krater met een open wand,

haarscherp, niet enkel van het oor-

The Bluff (steile oever) was oorspron-

zandig waren of uit vergraven gron-

grenzend aan de diepe spoorweg-

logsinferno, maar ook van de gigan-

kelijk een hoge, brede heuvel, opge-

den bestonden, veroorzaakten de

sleuf. De heuvel werd veroverd, ter-

tische kanaalwerken én de misluk-

worpen met de gronden uit de ka-

explosies vrij brede kraters. Enkel

wijl aanhoudend artillerievuur het

king van de Oude Vaart.

naalsleuf. Het was het hoogste punt

de twee diepere kraters die tot in de

volledige landschap rond Hill 60 tot

uit de hele omgeving. In de front-

kleihoudende bodem doordringen,

een pokdalig maanlandschap her-

streek van de Ieperboog bezetten de

bleven tot op vandaag waterhou-

leidde.

THE BLUFF: VAN HEUVEL TOT KRATERLANDSCHAP

Duitsers bijna overal de hogere posi-

dende poelen. Ook de twee grote,

Achiel Van Walleghem, onderpastoor

ties. Na hevige gevechten viel deze

aaneensluitende, L-vormige kraters

van Dikkebus getuigt in zijn dagboek:

Toen de oorlog uitbrak was de Sint-

strategische hoogte in 1915 echter in

in de steile sleufwand blijven steeds

’t Was juist 4 ure en ’t eerste daglicht

Elooibrug over het kanaal al meer dan

Britse handen. Vanuit deze stelling

droog. Wellicht daarom werden ze

begon te schemeren toen ik al met

Spoorwegbrug Krater Hill 60

een jaar ingestort. De Duitsers dach-

overzagen zij de Duitse frontlijn in

na de oorlog gebruikt als “spring-

eens het reusachtigste en tevens het

frontlinies. De sluis in het noordwes-

ten aanvankelijk dat de ingestorte

de sleuf en nabij het Molenbos. Om

putten”: een verzamelplaats waar

ijselijk prachtigste vuurwerk zag dat

telijk deel van het domein werd door

brug gedynamiteerd was. Ze verdach-

te beletten dat men in hun loopgra-

de massa’s niet ontplofte oorlogs-

ooit in Vlaanderen ontsteken wierd,

de Britten ingericht als een echte,

ten de lokale bevolking van sabotage.

ven kon binnenkijken, bouwden de

tuigen uit de omgeving werden ver-

een ware volkaan, ’t was of gansch

overdekte schuilplaats die diende als

In de volksmond bleef men nadien

Duitsers hun frontlijn hoog op met

zameld en tot ontploffing gebracht.

het zuidoosten vuur spuwde… Het

commandopost en eerste verband-

over de ‘gesprongen brug’ spreken.

stapels zandzakken.

De omwonenden wisten dat ze elke

duurde nog eenige seconden eer wij

post: “Gordon Terrace”. Gewonde en

Tijdens de Eerste Slag bij Ieper (21 ok-

donderdagmorgen, om 9 u hun ven-

de schokken gevoelden. Dit was een

verzorgde soldaten die er stierven,

tober – 22 november 1914) probeer-

Het terreinnadeel bleef een doorn in

sters en deuren moesten openzetten

ware aardbeving die ruim eene mi-

werden begraven in de nabijgelegen,

den Franse troepen de Duitse aanval

het oog van de Duitsers. Vanaf eind

om geen schade te krijgen door de

nute duurde… Och, ware ’t geen men-

kleine begraafplaatsen.

te stoppen. In de eerste helft van no-

1915 probeerden ze herhaaldelijk

schokgolven.

schenslachterij men zou het ‘prachtig’

De kunstmatige heuvel en omge-

vember liepen de frontlijnen vast. In

om de hoogte (Grosse Bastion, het

noemen.

ving werden langdurig bezet door de

Deze sluis werd in 2000 geklasseerd

Hollebeke liepen ze dwars doorheen

grote bolwerk) in te nemen via zware

als beschermd monument. Houtige

de kanaalsleuf, even ten westen van

mijnexplosies. Na 3 explosies op 14

HILL 60 EN DE CATERPILLAR

De spectaculaire mijnkrater The

brachten de Britten 30,5 meter onder

planten (bomen en struiken) worden

de ingestorte Sint-Elooibrug. Beide

februari 1916 werd het verdedigende

Ook Hill 60 ontstond als kunst-

Caterpillar grenst aan Hill 60 (over-

de Caterpillar een enorme mijnlading

er nu regelmatig verwijderd omdat ze

legers bouwden een netwerk van

Britse peloton bijna compleet uit-

matige heuvel, maar dan omstreeks

zijde spoorwegsleuf) en ligt in het

van 31.752 kg springstoffen tot ont-

met hun wortels de bakstenen con-

loopgraven uit. Het niemandsland

gemoord. Op 2 maart 1916 wisten de

1853 met gronden uit de aangren-

parkdomein De Vierlingen (“Battle

ploffing. De explosie sloeg een diepe,

structies aantasten. Kruidachtige

tussen de twee eerste frontlijnen

Britten na een verrassingsaanval de

zende spoorwegsleuf. Vanwege het

Wood” tijdens de oorlog). Net als

steile krater in de helling. De aarde

muurplanten, zoals de typerende

was meestal niet meer dan honderd

hoogte te heroveren. Helse mortier-

brede uitzicht op Ieper werd ook

Hill 60 ontstond de Caterpillar als

viel er als een perfecte berm rondom

tongvaren, richten echter geen scha-

meter breed, vaak veel minder. Nabij

beschietingen en dodelijke raids

deze strategische plaats tijdens WO

kunstmatige hoogte door het uit-

neer. Op vandaag is de mijnkrater

de aan. Ze vinden er een geschikte,

het Molenbos (Ravine Wood), langs

bleven dagelijkse kost. Een nieuwe,

I fel bevochten. Het Duitse leger

graven van de spoorsleuf. De Britten

van de Caterpillar een sfeervolle,

“historische” biotoop.

de huidige Molenbosstraat, lijkt het

enorme Duitse explosie op 25 juli

veroverde ze op de Fransen op 10 de-

benoemden deze heuvel als “cater-

diepliggende vijver boordevol water-

De sluis is een schitterend monu-

wel of de lijnen elkaar raken.

1916 sloeg de hele top weg. Toch

cember 1914. Afwisselend kwam Hill

pillar” (rups) omwille van zijn kron-

leven binnen het provinciaal domein

ment voor de verbetenheid, maar ook

Tijdens de oorlog vormde de diepe

hielden de Britten stand. Ze ant-

60 in handen van de Duitse en Britse

kelende vorm. Die kan je op enkele

De Palingbeek, deelgebied De Vier-

de mislukking van de kanaalgravers.

open kanaalsleuf een serieuze hin-

woordden met kleinere, zeer gerichte

troepen. De gevechten in april-mei

luchtfoto’s duidelijk waarnemen.

lingen.

[8]

Spoorwegsleuf Krater Caterpillar

Duitsers. Tijdens de Grote Mijnenslag

➤

[9]



DOOR HET VUUR VERDWENEN MONUMENTEN: DE VERBRANDE MOLEN EN HET KASTEEL LE PALINGBEEK

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd

opgenomen in de interpretatieruimte

tussen 1910 en 1913 hebben af-

de oude molen door de Duitsers met

van het Bezoekerscentrum De Pa-

gespeeld. Je ontdekt er duidelijk

granaten bestookt. Op 11 november

lingbeek. Na WO II werd de Verbrande

de talrijke amfitheatervormige af-

1914 viel hij voor de tweede keer ten

Molen niet meer heropgebouwd.

schuivingen van de taluds die het

Al in de 16 eeuw was er sprake van

prooi aan de vlammen. Athur Baillieul

een Sillebeecke Meulen, gelegen op

zag vanuit de hoeve Callewaert (nu

Op het domein waar zich nu het golf-

de als een kaartenhuisje ingestorte

een hoge helling nabij het huidige

het bezoekerscentrum De Paling-

terrein bevindt, bouwde de Noord-

Sint-Elooibrug, de vrijwel intacte

Molenbos. De molen pronkte er nabij

beek) de molen neerstorten. Hij werd

Franse familie Mahieu tussen 1901

sluizen uit 1911, met hun typerende

het kruispunt van de Komenseweg

omhoog getild door de ontploffende

en 1903 het indrukwekkende kasteel

halvemaanvormige

met de Verbrandemolenstraat. In de

obussen en stortte neer.

“Le Palingbeek”. Het kwam in de

en de versterkte oevers. Alsof een

zomer van 1770 werd de molen door

Na de oorlog kocht de molenaars-

plaats van een ander kasteel dat niet

teletijdmachine je 100 jaar terug in

de bliksem getroffen en brandde

familie Baillieul de Lindemolen van

meer naar de smaak van de eigenaars

volledig af. In 1773 was hij al uit zijn

Alveringem aan en verplaatste die in

was en dan ook prompt afgebroken

as herrezen. De laatste Zillebeekse

1924 naar de molenwal in Zillebeke.

werd... Niet alleen het kasteel, maar

molenaar, Arthur Baillieul (1897-

Maar het vuur bleef de Verbrande

ook het park kreeg een volledige

1981) verklaarde dit jaartal duidelijk

Molen achtervolgen.

facelift met nieuwe aanplantingen,

met eigen ogen gelezen te hebben:

In mei 1940 brak de Tweede Wereld-

prachtige doorkijken, dreven, sier-

het stond ‘in de stake gegrift’.

oorlog uit. In de zuidelijke Ieperboog,

de

graafwerk steeds weer vernietigden,

∫ Duitse panoramische foto uit 1915 vanuit Wijtschate richting Ieper, een getuige van de originele landschappen ten zuiden van Ieper.

de tijd bracht. Bijzonder spectaculair zijn de opeenvolgende beelden van de diverse mijnexplosies in The Bluff,

tografie bleef zich ontwikkelen op

tussen 1915 en 1916, en de uitein-

het ritme van de oorlogen, zoals de

delijk totale vernietiging van dit

Britse conflicten in Soedan (1884-

landschap in september 1917.

prieeltjes, bruggen, dienstgebouwen,

DE LUCHTFOTOGRAFIE TIJDENS DE OORLOG, EEN TELETIJDMACHINE OP VANDAAG

nabij Hill 60, kwam het opnieuw tot

alles erop en eraan.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd

Het maken van opnames vanuit

Het klinkt wat bizar, maar dank zij

hevige gevechten tussen Duitsers

Tijdens WO I werd het kasteel fel

een totaal nieuw beeldperspectief

vliegtuigen zou pas vanaf de Eerste

het vermetele oorlogsverhaal in de

en Britten. Op 27 mei 1940 werd

bevochten. Eind oktober 1914 kwam

ontwikkeld en bijzonder snel ver-

Wereldoorlog echt op gang komen,

Ieperboog werd onze eigenste West-

de molen nog maar eens in brand

het in de vuurlinie te liggen. Zes maal

fijnd: de waarnemingen vanuit lucht-

en zich razendsnel ontwikkelen.

hoek één van allerbest gedocumen-

geschoten door Duitse artillerie.

wisselde het van bezetter. Door de

ballons (zeppelins) en vliegtuigjes

De eerste Britse oorlogsluchtfoto’s

teerde landschappen en regio’s van

Twee houten molenkatrollen werden

Britten werd het gebouw “White

werden via luchtfoto’s vastgelegd.

dateren al van 15 september 1914,

de hele wereld!

uit de brand gered. Eén stuk werd

Chateau” genoemd, de Duitsers

Het wonder van de luchtfotografie

tijdens de terugtocht van de geal-

gaven het de naam “das Bayern-

leverde een totaal nieuwe dimensie

lieerden. De kwaliteit nam snel toe,

schloss”.

van beeldinformatie op. Op vandaag

vanaf de tweede helft van 1915 krij-

· Hoofdbron: bijdragen van Staf Verheye

Maand na maand kregen het luxu-

tonen de opnames op pijnlijk precieze

gen we scherp en contrastrijk beeld-

en Henri Viaene, in september 1994

euze pronkgebouw en het om-

wijze wat er toen allemaal gebeurde.

materiaal. De productie groeide

gepubliceerd in de brochure “Het

liggende, romantische parkdomein

De indrukwekkende reeks van zo-

enorm: op het einde van de oorlog

Verhaal van een Oude Vaart” (niet

beschietingen te verduren. Aan het

wel Britse als Duitse luchtbeelden

waren er ongeveer 6 miljoen afge-

meer verkrijgbaar).

eind van de oorlog bleef er helemaal

vormen de meest authentieke én

drukte luchtfoto’s van Britse oor-

· De Laatste getuige, het oorlogsland-

niets meer overeind. Ook de familie

tegelijk neutrale getuigenissen uit

sprong! Er werd ook heel wat schitte-

schap van de Westhoek (2005),

werd zwaar getroffen. Beide zonen,

die turbulente periode, ze vormen

rend fotomateriaal van Duitse oor-

hoofdstuk “Luchtfoto’s uit de Eerste

Auguste en Michel, sneuvelden aan

een monument op zich.

sprong geproduceerd. Erg befaamd

Wereldoorlog, vroeger en nu”, bijdrage

was de Duitse piloot en observator

door Mathieu De Meyer.

De Verbrande Molen van Zillebeke, links (Ω) rond 1903, rechts (Ω) na de heropbouw rond 1925. Op de landschapsfoto uit 1926 (∫) pronkt deze molen op de horizon. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zou ook deze derde versie door brand vernietigd worden.

het Franse front.

[ 10 ]

waterreservoir,

1885) en Zuid-Afrika (1899-1902).

■

Tekst: Lieven Stubbe

De allereerste luchtfoto’s werden

Dietrich Freiherr von Kanne, die op 24

· Van The Bluff naar die Grosse Bastion

Na de oorlog werd er pas in 1939 op

opgenomen in 1858 door de Frans-

april 1916 nabij Gits verongelukte.

(Verhalen voor onderweg), Dominiek

de plaats van de vroegere paarden-

man Gaspard Felix Tournachon, van-

stallen een riant landhuis opge-

uit een luchtballon. Het strategische

De vele luchtfoto’s die in de om-

· Beeldmateriaal: verzameling Philip

bouwd. In 1989 werd het domein

belang hiervan werd snel onderkend:

geving van de Oude Vaart werden

Woets (Hollebeke), het Stedelijk

verkocht en ingericht als golfterrein,

tijdens de Amerikaanse burgeroorlog

opgenomen, bieden ons nu een pijn-

Archief Ieper, archief In Flanders Fields

het landhuis werd het clubhuis van

(1860-1865) zou president Lincoln

lijk scherp, feitelijk beeld van de

Museum. Kleurfoto’s: Danny de Kievith.

de Golf- en Countryclub De Paling-

militaire luchtfoto’s laten maken van

enorme drama’s die zich tijdens de

· Met dank aan Kristin Kino (Bezoekers-

beek.

de vijandelijke stellingen. De luchtfo-

laatste fase van de kanaalwerken,

centrum De Palingbeek).

Dendooven.

[ 11 ]

OPEN THEMA MONUMENTENDAG ‘DE VIER ELEMENTEN’ 2010

HEUVELLAND ‘OPEN KERKEN’ HEUVELLAND, OFFICIEEL VAN START OP OPEN MONUMENTENDAG 2010

∫ Kosmos, Heuvelland © Christophe Dehaene

‘Open Kerken’ is een vzw die zich tot doel stelt om het waardevol kerkelijk patrimonium in het daglicht te stellen en het toegankelijk te maken voor bezoekers en de plaatselijke bevolking. Mensen willen er op bezoek kunnen gaan, om redenen van spirituele of culturele aard, om tot rust te komen of gewoon uit nieuwsgierigheid. Hier-

RODEBERG / ZWARTEBERG

toe worden diverse onthaalproducten ontwikkeld gaande van banners tot flyers en een onthaaltafel op maat van

Het gebied rond de Rodeberg en de Zwarteberg is steeds

elke deelnemende kerk. Tevens promoten ze activiteiten

een ‘vreemde oase’ geweest in het landelijke Heuvelland.

die het kerkelijk patrimonium tot leven brengen zoals

Al sinds het begin van vorige eeuw was er dagen verblijfs-

bezoeken, concerten, conferenties, erediensten en an-

toerisme aanwezig, denk maar aan de hoofdstraat op

dere godsdienstige activiteiten. Alle deelnemende kerken

de Zwarteberg met zijn “lunapark” en eerste openlucht-

worden in dit netwerk opgenomen en zo gezamenlijk

zwembad in de streek, de typische hotel-restaurants zoals

gepromoot.

de Kosmos, de Belvédère en de Casino, de latere Lijster-

De 8 parochies van Heuvelland zijn gezamenlijk toege-

molen, de verschillende kleinschalige zandontginningen…

treden. Dit houdt in dat ze:

Nu staan deze bergtoppen vooral bekend om hun week-

· De kerk openhouden voor bezoekers gedurende 8

end-winkeltoerisme maar toch zijn er nog landschappen

opeenvolgende weken tussen 1 juni en 30 september:

en gebouwen te zien uit de vorige eeuw, al dan niet zwaar

3 dagen per week, 4 uur per dag.

gewijzigd.

· De kerk uitrusten voor het onthaal met brochures

Fotograaf Christophe Dehaene zocht aan de hand van

over de kerk, informatie over het parochiaal leven, een

oude postkaarten deze plaatsen terug op, fotografeerde

gastenboek en ook een gastvrije sfeer scheppen (bv.

ze opnieuw en legde zo de link met de vier elementen

bloemen, achtergrondmuziek).

WATER, VUUR, AARDE EN LUCHT. Streekgids Jef Hoor-

· De volledige inventaris bijhouden van de waardevolle

naert vervolledigt deze reeks met zijn streekkennis.

voorwerpen die deel uitmaken van het patrimonium en deze voorwerpen beveiligen.

· De tentoonstelling van de postkaarten staat opgesteld

· het logo “Open Kerken” aanbrengen op

in het Bezoekerscentrum De Bergen, Reningelststraat

de voorgevel, naast het portaal.

11, in Heuvelland, en is de hele dag toegankelijk tussen 10u en 18u.

Tijdens Open Monumentendag

· De wandeling rond het domein van de Kosmos gaat

zetten we dit extra in de kijker.

om 14u van start ter hoogte van de parking van de

Wij bieden in elke kerk één bepaalde

Kosmos. Reserveren voor de wandeling is noodzakelijk.

activiteit aan: een lezing, een stiltemo-

Reservatie via mail naar [email protected],

ment, een luistermoment, een gidsbeurt,

per telefoon op 057/45 04 55.

beklimmen van de toren, kunst in de kijker… Dit pro-

VVV Heuvelland, Reningelststraat 11, 8950 Heuvel-

gramma kan opgevraagd worden bij de cultuurdienst

land, T 057/45 04 55, E [email protected]

van Heuvelland, T 057/45 04 72.

[ 13 ]

∫ Logo ‘Open Kerken’

LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT OPEN MONUMENWATER AARDE VUUR TENDAG 2010 IN LUCHT WATER AARDE DE ZUIDELIJKE VUUR LUCHT WATER WESTHOEK: AARDE VUUR LUCHT PROGRAMMA EN WATER AARDE VUUR ACTIVITEITEN LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT

OPEN MONUMENTENDAG 2010: PROGRAMMA & ACTIVITEITEN ZUIDELIJKE WESTHOEK


IEPER

∫ De Palingbeek, Zillebeke © Stad Ieper

DE PALINGBEEK » Open Mo(nu)ment voor gezinnen in domein Palingbeek Ook in de Palingbeek stellen we scherp op de mens, het landschap en zijn onstuimige relatie met de 4 elementen. Van in de prehistorie tot vandaag zijn de elementen altijd tegelijk vriend en vijand geweest. We hebben er gebruik

voortdurend de ingenieursplannen en vernietigende ont-

IEPERLEE

ploffingen hertekenden het landschap of vernietigden de oude volksherberg “À l’Entrepôt”. Weer en wind volhard-

» Wandeling - De Ieperlee bovengronds

den in hun erosieve krachten. Nabij de vaart pronkte ooit een beroemde molen, die echter tot 3 keer toe door

De Ieperlee krijgt pas zijn naam bij het binnenvloeien van

vuur vernietigd werd. Tijdens de bustocht verkennen we

de stad aan de Rijselpoort. In feite is het een voortzetting

de standplaats en de geschiedenis van deze “Verbrande

van een aantal beken (vooral de Bollaertbeek) die vanuit

Molen”.

Heuvelland Ieper bereiken. In de middeleeuwen was de rivier bevaarbaar voor de kleine boten en werd ze aldus de

van gemaakt, ze in goede banen geleid, ervan genoten

In en om de Oude Vaart spanden de vier elementen

levensader van de stad. Vooral voor de aanvoer van wol

en ze bestreden. Dat alles laat sporen na in het domein.

samen tegen de menselijke bemoeienissen, tot de natuur

uit Engeland via Nieuwpoort betekende hij heel wat. Nu

De Oude Vaart als vaste waarde en beeldvormend as-

uiteindelijk zelf de controle terug overnam. Het wandel-

is het een overwelfde riool geworden die we zullen volgen

pect doorheen de geschiedenis. Aan de beschermde sluis,

pad verkent het smalle, bijzonder gevarieerde natuurlint

tot waar de Ieperlee weer te voorschijn komt. Tijdens de

midden het domein, brengt Monumentenwacht West-

dat zich ontwikkelde tussen Ieper en Komen. Sedert 1996

tocht zullen op een drietal plaatsen vroegere aftakkingen

Vlaanderen dit dramatisch verhaal opnieuw tot leven. De

wordt de Oude Vaart ingericht als Vlaams Natuurdomein,

beschreven worden. Onderweg zal het belang van een ha-

beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. We

ventje en ook de aanleg van overdrachten belicht worden.

verkennen er ook een kleinschalig waterzuiveringsstation

Deze verrassende tocht bekijkt onze (water)rijke geschie-

met rietveld, dat het rioolwater van Hollebeke zuivert.

denis met andere ogen.

gebruiken we vandaag om iets moois tot stand te bren-

» Wandeling - Langs de Oude Vaart

gen. De lucht stroomt snel en brengt de Verbrande Molen terug in onze gedachten als we de ogen sluiten. Vandaag

In Ieper nodigt Open Monumentendag je uit op een ex-

brengt een molen ons windenergie. Kom dat zelf maar

clusieve verkenningstocht doorheen ‘De Oude Vaart’. Je

Als toemaatje leer je het beschermde monument “de

· Afspraak: aan de Rijselpoort, einde Rijselsestraat,

eens uitproberen. Vuur gaf ons eeuwenlang houtskool uit

verkent dit merkwaardige, lintvormige lanschap tussen

Oude Sluis” in het Palingbeekdomein beter kennen door

8900 Ieper

het bos. De pottenbakker toont ons hoe dit werkt. Op het

Houthem (net over de grens met Henegouwen) en de

de ogen van een deskundige monumentenwachter. Wat

· Uur: 10u30 en 13u30

water zien we onze zelfgemaakte vlotjes weer varen.

Vaarstraat (Palingbeekdomein) in Zillebeke, doorheen het

verder wandel je naar de plek waar de vier elementen zich

· Duur: 2,5u

Vlaamse Natuurdomein “De Oude Vaart” en een stukje

op de meest dramatische wijze lieten kennen: “The Bluff”,

· Afstand: 3 km

Monumentendag op een speelse manier vormgegeven op

van het provinciedomein De Palingbeek. Een pendelbus

de beruchte oorlogskraters die de steile sleufwand van de

· Inschrijven: Toerisme Ieper

maat van gezinnen met kinderen.

verzorgt het vervoer van en naar de plaats van afspraak,

Oude Vaart volledig vervormden.

Lakenhallen, Grote Markt 34, 8900 Ieper T 057/23 92 20

het Bezoekerscentrum De Palingbeek. · Afspraak aan het bezoekerscentrum Provinciaal

E [email protected] – www.toerisme-ieper.be

Vaartstraat 7, 8902 Zillebeke/Ieper

Tussen 1864 en 1913 werd er hard gewerkt aan het

Domein De Palingbeek, Vaartstraat 7,

· Gratis – inschrijving verplicht

· Tussen 14u en 18u

beruchte kanaal Ieper-Komen. Omwille van voortdurende

8902 Zillebeke/Ieper

· Organisatie: provinciedienst NME i.s.m. RLWH,

grondafschuivingen zou het nooit worden afgewerkt.

· Uur: 14u en 15u

AstroLAB IRIS, Milieuboerderij de Palingbeek,

Tijdens de excursie ontdek je hoe de geschiedenis haar

· Duur: 3u (busvervoer inbegrepen)

Gezinsbond, Pasar, De Bron vzw, Bosgroep IJzer en

diepe sporen in dit landschap naliet. Daarbij speelden de

· Afstand: 6 km

Leie, Velt, Monumentenwacht West-Vlaanderen en

vier elementen (water, aarde en bodem, lucht en vuur) de

· Niet geschikt voor rol- of kinderwagens

Stad Ieper

hoofdrol in een dramatisch verhaal met heel wat hoofd-

Kinderen vanaf 7 jaar welkom!

· Meer info: T 057/23 08 40,

stukken en ingrediënten.

· Inschrijven: Toerisme Ieper

· Afspraak: Bezoekerscentrum De Palingbeek,

Lakenhallen, Grote Markt 34, 8900 Ieper

E [email protected], W www.west-vlaanderen.be/bezoekerscentra >

Arbeiders vergraafden er een halve eeuw lang weer-

T 057/23 92 20

Palingbeek

barstige kleigronden. Baksteen en beton boden geen

E [email protected] – www.toerisme-ieper.be

· Gratis – geen inschrijving vooraf

houvast. Kwelwater en prille bronbeekjes doorkruisten

· Gratis – inschrijving verplicht

[ 14 ]

∫ Rijselpoort, Ieper © Stad Ieper

aarde die ons parten speelde bij het graven van de vaart,

[ 15 ]



BELFORTTOREN

molenromp als observatiepost gebruikt door de Duitse

STEENAKKERMOLEN

DienstToerisme, Lakenhalle,

soldaten. Zij bouwden er nog enkele lagen bakstenen op

Onze-Lieve-Vrouwestraat, 8920 Langemark-

Grote Markt 34, 8900 Ieper

om een nog beter overzicht over de streek te hebben. De

Poelkapelle (Sint-Juliaan)

∫ Beeuwsaertmolen, Bikschote © Kurt Vandewalle

LANGEMARK-POELKAPELLE

molenromp en de mechanische maalderij werden in 1993 De Belforttoren bevindt zich in het midden van de majes-

hersteld. De mechanische maalderij bleef bewaard en is

Op het einde van de 14de eeuw bouwde Pieter Cobbe (uit

tueuze Lakenhalle; beide dateren oorspronkelijk uit de

ingericht op de benedenverdieping en op de eerste drie

Sint-Jan) op de huidige standplaats de eerste Steenak-

13de eeuw. De Eerste Wereldoorlog vernietigde bijna het

zolders. Er zijn nog drie steenkoppels, een buil, een ha-

kermolen.

complete complex, op een stuk toren en enkele muren

verpletter en een dieselmotor type L 25 PK aanwezig. De

De molen die eeuwenlang de winden en stormen trot-

na. In 1928 ving de wederopbouw aan.

molen werd samen met de omgeving beschermd in 1975.

seerde, ging echter ten onder in de Eerste Wereldoorlog.

De 70 meter hoge toren van het belfort is vandaag erkend

In 1980 werd ook het interieur beschermd.

De molen lag vlak in de frontlijn en door zijn hoogteligging

als UNESCO werelderfgoed en bestaat uit vier verdiepin-

Op Open Monumentendag kun je een kijkje nemen in

bood de molen uitstekende observatiemogelijkheden. In

gen. Met een gids bestijg je de meer dan tweehonderd

deze unieke molen en krijg je een woordje uitleg van een

de strijd om het bezit ervan, ging hij helemaal in de vlam-

trappen om éénmaal boven te genieten van een prachtig

kenner en van de molenaar.

men op. De eerste gevechten rond de molen werden door Wilhelm Schreinen beschreven in “Der Tod von Ypern”.

BEEUWSAERTMOLEN

beiaardier laat je een kijkje nemen in de klokkenkamer en

· Uur: Doorlopend geopend van 10u tot 17u

Sindsdien kreeg de Steenakkermolen zijn lugubere bij-

Pilkemstraat, 8920 Langemark-Poelkapelle (Bikschote)

speelt een gepast deuntje.

· Gratis – geen inschrijving vooraf

naam “Dodenmolen”.

zicht op de binnenstad, vestingen en groene gordel. De

In 1635 werd de molen opgericht door de heren van Bik-

Sint-Juliaan. Uit Pittem werd de Kruisbergmolen (°1790)

schote. Ten gevolge van een blikseminslag ging de molen

meegebracht om de verwoeste molen te vervangen.

in 1830 in de vlammen op. Hij werd onmiddellijk heropge-

Verschillende molenaars maalden er tot 1975. Door een

bouwd. Tot aan WOI volgden diverse molenaars elkaar op.

gebrek aan investering en vernieuwing takelde de molen

Door z’n hoge ligging op een wal vormde de molen tijdens

daarna erg snel af.

de Eerste Wereldoorlog een ideale uitkijkpost. Tijdens de

Uiteindelijk werd hij aangekocht door de Provincie West-

eerste gasaanval op het naburige Steenstraete op 22 april

Vlaanderen en in 1992 volledig gerestaureerd. De maal-

1915 werd de windmolen, door de Fransen de ‘Moulin

vaardige staakmolen maalt nu regelmatig dierenvoeder en

Bleu’ genaamd, volledig verwoest. In 1921 werd de molen

bakmeel. Door zijn uitstekende ligging op de westelijke

heropgebouwd met de delen van twee andere molens. In

MOLEN IN ELVERDINGE

uitloper van de heuvelkam van ’s Graventafel, is de molen

1932 kwam er een mechanische maalderij bij, maar tot

Vermeulens Molen, Vlamertingsestraat,

van op ruime afstand zichtbaar. Deze molen is een be-

1959 werd er echter voornamelijk met windkracht ge-

schermd monument.

malen. Vanaf dan is de geklasseerde molen buiten bedrijf.

· Inschrijven: Toerisme Ieper Lakenhallen, Grote Markt 34, 8900 Ieper T 057/23 92 20 E [email protected] – www.toerisme-ieper.be · Gratis – inschrijving verplicht

8904 Elverdinge In 1843 liet de familie Vermeulen-Smagghe een bakstenen stellingmolen bouwen, als graan- en oliemolen, tum is aangegeven op een gevelsteen boven de deur. De molen is gelegen in de Vlamertingsestraat te Elverdinge, en is eigendom van de familie Vermeulen. Het is een korenmolen, met een zeer hoge romp: met 29 meter is dit de hoogste molen van West-Vlaanderen. De wieken werden in 1909 verwijderd en de molen werd mechanisch aangedreven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de

[ 16 ]

In 1965-66 waren er herstellingswerken aan de molen. 10u – 18u: gidsbeurten in en rond de molen door de

In 1976 viel de molen ten prooi aan een zware storm, de

meester-molenaar.

molen schoot in brand en wat restte was een ruïne. In 1999 werd het gemeentebestuur eigenaar en in 2010 is

∫ Steenakkermolen, Sint-Juliaan © Kurt Vandewalle

ter vervanging van een houten windmolen. De bouwda-

∫ Molen, Elverdinge © Stad Ieper

· Duur: 1u

∫ Belforttoren, Ieper © Stad Ieper

Pas in 1920 kwamen de eerste dorpelingen terug naar · Uur: 13u; 14u; 15u; 16u

de gerestaureerde molen een feit en kan er terug gemalen worden. 10u – 18u: gidsbeurten in en rond de molen door de meester-molenaar & toegang tot de tentoonstelling in het torenkot van de molen.

[ 17 ]



MESEN

POPERINGE

intergemeentelijke archeologische dienst in de zuidelijke

Locatie: Ontmoetingscentrum, Korte Mooiestraat 6,

Westhoek, dan ook graag zijn werking aan het publiek voor.

dichtmaakt, is niet bij iedereen bekend. Aan de hand van vroegere en recente projecten in Mesen stelt Archeo7, de

8957 Mesen, 13u30 – 18u

Afsluiten doen we met een biertje. Duur: 4,30u. i.s.m.

∫ Hopast, Poperinge

OPENDEURDAG ARCHEO7: SINT-NIKLAASKERK X2 EN ANDERE OPGRAVINGEN.

De Keteniers. Slechts 70 personen kunnen met het treintje mee, daarom is inschrijven verplicht! Dit kan op T 057/34 66 88. Gelieve je naam en telefoonnum mer te vermelden.

Middeleeuws Mesen Mesen, vandaag trots op zijn titel van kleinste stad van

We hebben tijdens de voorstelling speciale aandacht voor

Het Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels (RLWH) streeft

België, was in de middeleeuwen een belangrijk centrum

het middeleeuwse Mesen en de geschiedenis van de twee

naar samenwerking met al wie zich wil inzetten voor natuur

op de weg van Ieper naar Rijsel met ondermeer stads-

kerken die de stad rijk was. Hoe komt het dat de oude

en landschap en heeft ook aandacht voor de landschappelijke

grachten, stadspoorten, twee kerken, een kasteel, een

abdijkerk vandaag Sint-Niklaaskerk heet en de vroegere

inkadering van ‘sporen uit het verleden’. Het RLWH strekt zich

gerenommeerde jaarmarkt, …

parochiekerk dezelfde naam had? Je komt het allemaal

uit over de gemeenten Ieper, Heuvelland, Mesen, Poperinge,

te weten. Ondanks de verwoestende vernielingen tijdens de Eerste

DE HOPAST VAN VROEGER TOT NU

Vleteren en Zonnebeke. www.rlwh.be. Het Provinciaal Centrum

Abeelseweg 232, 8970 Poperinge, 13u – 18u

voor Landbouw en Milieu (Proclam) vzw heeft als doelstelling

Wereldoorlog, zijn er in de bodem toch nog archeolo-

Identificatie Vondsten

gische sporen van de rijke geschiedenis van Mesen terug

Niets gaat boven het zelf ontdekken van een archeolo-

De heerlijk ruikende belletjes van de hopplant zijn niet

sten uit de sectoren natuur, milieu, landbouw en recreatie

te vinden. Zo werden in 2008 resten van de oude paro-

gische vondst. Maar soms ontbreekt het wat aan ken-

alleen een streling voor de neus. Hun grootste functie

om gezamenlijk oplossingen te zoeken voor knelpunten in het

chiekerk gevonden op de hoek van de J. Deleustraat en de

nis om je gevonden schatten te dateren of te herkennen.

vinden ze terug in het geven van de typische smaak aan

raakvlak milieu, natuur, landschap en landbouw.

Oud Kerkhofstraat.

Iedereen is dan ook welkom om zijn eigen vondsten te

bier. Daarvoor moeten ze wel gedroogd worden. De ast op

komen tonen en te laten identificeren.

Wally’s Farm toont ons hoe men in de jaren twintig dag

Werking Archeo7

aan te sturen op onderling overleg tussen organisaties en dien-

Tenslotte kunnen de kleinsten onder jullie zelf op zoek

drogen. Verder zie je de hommelpitten, de ranken die via

ment dat de kraan zijn eerste schep in de bodem doet

gaan naar archeologische vondsten op een gecon-

palen en via draad omhoog klimmen, ...

en stopt wanneer diezelfde kraan de laatste put terug

strueerde opgravingssite.

Er is animatie voorzien en gelegenheid om iets te drinken.

∫ Hopmuseum, Poperinge

en nacht het vuur brandend hield om de hopbelletjes te

Dat het werk van een archeoloog niet start op het mo-

De kinderen kunnen op zoek gaan naar de vier elementen via een fotozoektocht. ∫ Opgravingen Sint-Niklaaskerk X2, Mesen

Activiteiten: · Doorlopend uitleg van gids in en rond de hopast, animatie en fotozoektocht. · Wandeling “Landelijk erfgoed in de kijker” om 14u

HOPMUSEUM

en om 16u (zonder reservatie, duur: 1u). i.s.m. Proclam

Gasthuisstraat 71, 8970 Poperinge, 10u – 18u

en RLWH. Tijdens deze wandeling zien we hoe de vier

[ 18 ]

elementen uiterst geschikt waren voor de hopteelt.

Waar kan men hop, bekend als dé smaakmaker in

· Treinrit van oude naar nieuwe hopast met het Expo

bier, beter leren kennen dan in het Hopmuseum van

‘58-treintje. Vertrek om 13u bij Wally’s Farm met uitleg

Poperinge? Dit recent gerenoveerde museum werd eind

over de oude hopast. Daarna via o.a. Helleketel, Nine

jaren zeventig ondergebracht in de Stadsschaal waar ge-

Elms British Cemetery, hopmuseum en brouwerij bij

durende meer dan een eeuw hop werd gewogen, gekeurd

‘t Zwijnland naar de moderne hopast van Joris Cambie.

en opgeslagen. Maak kennis met het verhaal van de hop-

Bij Joris zien we hoe een nieuwe hopast de belletjes

boeren, plukkers, keurders en handelaars. Nadien lust je

droogt en wandelen we tussen de geurende ranken.

beslist een Poperings Hommelbier!

[ 19 ]



VLETEREN

Activiteit:

WATERTOREN

DE MEESTERSMOLEN

Hop kan als geen ander met de 4 elementen in verband

Sint-Bertinusstraat 123a, 8970 Poperinge,

Westvleterenstraat, 8640 Oostvleteren

worden gebracht. Zowel lucht, vuur, aarde als water zijn

10u – 18u, enkel met inschrijving!

De molen is te bezoeken onder deskundige uitleg van de molenaar José Marchand en dit van 14u tot 17u. Ook

van wezenlijk belang bij de groei en verwerking van de

De Meestersmolen te Oostvleteren is een beschermde

het nabijgelegen schuurtje, dat ingericht is als museum,

hopplant. Met soundscapes en verhalen rond de vier

Het gebouw uit 1973 heeft een inhoud van 1000 m³ die

houten windmolen uit 1760 en bevond zich tot in 1965 in

wordt opengesteld voor het publiek.

elementen wordt het museum in een sfeervol kleedje

zorgt voor een constante druk op het water. Het water,

Gijverinkhove. Hij bevatte toen reeds onderdelen van de

gestopt. Zeker een bezoek waard! Doorlopend en gratis

afkomstig van het waterproductiecentrum te Woumen,

Claerhoutmolen, die eerst in Pittem stond en later naar

Verder is de molen te bezoeken iedere derde zondag

te bezoeken in het museum.

dient als buffer voor groot Poperinge. Daarnaast is de top

Lendelede verhuisde. Het is een open standaardmolen die

van de maanden maart t/m oktober van 14u30 tot 18u

van de toren een ideale plaats om het Poperingse land-

in 1973 weer maalklaar werd gemaakt nabij het ontmoe-

of na afspraak met José Marchand (T 057/40 07 73) of

schap te verkennen.

tingscentrum “de Sceure”.

Toerisme Vleteren (T 057/40 00 99).

schappij voor Watervoorziening gaan we de toren in en krijgen we uitleg over de werking en het belang van de watertoren. Ieder uur start een rondleiding. Let op: om veiligheidsredenen mogen slechts 15 personen per beurt mee! Inschrijven is dan ook verplicht op het nummer 057/34 66 88. Gelieve uur en namen van alle personen

∫ Meestersmolen, Oostvleteren

∫ Watertoren, Poperinge © VMW

Samen met een medewerker van de Vlaamse Maat-

mee te delen.

Activiteit:

AARDEN POTTEN BAKKEN BIJ RIK RYON Blokweg 2, 8972 Proven doorlopend open van 10u tot 18u Pottenbakken is bijna zo oud als de mens en was vroeger noodzakelijk bij het opslaan van voedsel en drank. We zien hoe Rik Ryon op zijn pottenbakkersschijf een aarden kunstwerkje tevoorschijn tovert. Daarna gaat het in een oven die tot meer dan 1000° C warm kan worden. Je ziet ook ‘segerkegeltjes’, kleine stukjes harde klei die op een welbepaalde temperatuur smelten. Zo zag men of de oven heet genoeg was. Om af te werken krijgt de pot nog een laagje glazuur.

[ 20 ]

[ 21 ]



ZONNEBEKE

COLOFON

∫ Park, Zonnebeke

Eind jaren zeventig kocht de gemeente het elf ha groot domein. Het bevond zich toen in een vrij slechte staat. De voorbije jaren onderging het park een facelift. Het werd volgens de regels van het parkbeheersplan in orde gebracht. De pastorietuin en de archeologische tuin die grenzen aan het park werden recent geïntegreerd in het kasteelpark. Op die manier ontstond een fysische eenheid tussen de dorpskern en het kasteel. Tijdens Open Monumentendag wordt vooral gefocust op

HET KASTEELPARK, PASTORIETUIN EN ARCHEOLOGISCHE TUIN

LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT

het park, de archeologische tuin en de pastorietuin.

Ieperstraat 5, 8980 Zonnebeke Gidsbeurten: om 14u30, 15u30 en 16u30 Start: kasteelpoort Het Zonnebeekse kasteeldomein behoorde tot 1794 toe aan de Zonnebeekse Augustijnenabdij. Tijdens de Franse bezetting werd alle kerkelijk goed verkocht en werd de Laveleye de nieuwe eigenaar. In de tweede helft van de 19de eeuw kwam het in handen van de familie Iweins. Tij-

Het project Open Monumentendag 2010 is een samen-

Hebt u nog vragen of wenst u meer informatie over

werking tussen de diensten voor cultuur en toerisme

bepaalde activiteiten? Neem gerust contact op met

van: Heuvelland, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Mesen,

de lokale Dienst Cultuur of de Cultuurdienst van CO7

Poperinge, Vleteren, Zonnebeke en de gidsenkringen.

op T 057/34 66 94 of E [email protected].

REALISATIE

BROCHURE

· Cultuurbeleidscoördinatoren en/of diensten toe-

· Eindredactie: Rosita Boussemaere

risme: Stefaan Decrock, Alexander Declercq, Michelle

· Ontwerp: Design Sense, Ieper

Martens, Heidi Vanackere, Steven Reynaert, Bart

· Druk: Cuvelier Graphics, Ieper

Wemaere, Ellen Debeer, Veronique De Block en Kristof

· Campagnebeeld (cover): Open Monumentendag

Pector

Vlaanderen (www.openmonumenten.be)

· CO7-coordinator: Rosita Boussemaere

· V.U.: CO7, voorzitter Geert Vandewynckel,

· Gebiedwerker Cultuur Provincie West-Vlaanderen:

p.a. Grote Markt 1, 8970 Poperinge

Katrien Hindryckx

· Met dank aan:

· De schepenen van cultuur en/of toerisme: Geert

- Christophe Dehaene, Jef Hoornaert en

Vandewynckel, Frans Lignel, Lieven Vanbelleghem,

Open Kerken

Darline Van Eeckhoute, Marleen Baelde, Frans

- Chris Beel, Fernand Rambour, Michelle Martens,

Masson en Franky Bryon

Peter Slosse, Wouter Sinaeve, Lieven Stubbe,

· Provincie West-Vlaanderen, Vlaamse Gemeen-

Gidsenkring Ieper, Charles Vermeulen, Bezoekers-

schap en Europese Unie

centrum Provinciaal Domein De Palingbeek - Bregt Patrouille, Antoon Verstraete en

dens de Eerste Wereldoorlog werd het domein volledig

Eddy Dejonckheere

vernietigd.

- Jan Decorte (Archeo7)

De kasteelheer Iweins en de pastoor leefden op gespannen

- De Keteniers, PROCLAM (Provinciaal Centrum

voet. Iweins regeerde als een feodale heer over het dorp.

voor Landbouw en Milieu), Rik Ryon, RLWH

Van huize uit liberaal, kon hij niet zo goed overweg met

(Regionaal Landschap voor West-Vlaamse

de kerk. Dit verbeterde zeker niet toen Iweins na Wereld-

Heuvels)

oorlog I terugkeerde naar Zonnebeke en merkte dat de

- José Marchand

pastoor de touwtjes ondertussen stevig in handen had.

- Memorial Passchendaele 1917

Over de kerk van de modernistische architect was hij niet te spreken. Het hoeft ons dan ook niet te verwonderen dat Iweins koos voor een traditionelere invulling van zijn eigen woning. Hij liet het kasteel heropbouwen als een Normandische villa. Voor Wereldoorlog I woonde hij ook verklaart ook de in het oeuvre van Raison vreemde vormgeving van het gebouw. De pseudo-vakwerkbouw van het kasteel is een mooie illustratie van hoe traditionelere architecten omgingen met nieuwe materialen.

[ 22 ]

∫ Park, Zonnebeke

al in een gelijkaardige villa, zij het iets bescheidener. Dit

[ 23 ]

LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT WATER AARD VUUR LUCHT WATER AARDE VUUR LUCHT OPEN MONUMENTENDAG IN DE CO 7-REGIO

WESTVLETEREN

OOSTVLETEREN

BIKSCHOTE

LANGEMARKPOELKAPELLE

KROMBEKE

VLETEREN

PROVEN

SINT-JAN-TER-BIEZEN

POELKAPELLE

LANGEMARK

PASSENDALE

PILKEM

WOESTEN

SINT-JULIAAN

ELVERDINGE

BRIELEN

POPERINGE

SINT-JAN

WATOU

ZONNEBEKE

VLAMERTINGE

IEPER

BESELARE

GELUVELD

ZILLEBEKE

ABELE

DIKKEBUS

RENINGELST

VOORMEZELE

ZANDVOORDE

HOLLEBEKE

WESTOUTER

KLIJTE-DORP

WIJTSCHATE

KEMMEL

LOKER

HEUVELLAND

DRANOUTER

WULVERGEM

MESEN

1

Rodeberg / Zwarteberg, Heuvelland

10

Opgravingen Archeo7, Mesen

2

Open Kerken, Heuvelland

11

Hopast, Abele

3 - 4 De Palingbeek, Zillebeke

12

Hopmuseum, Poperinge

5

Ieperlee, Ieper

13

Watertoren, Poperinge

6

Belforttoren, Ieper

14

Aarden potten bakken, Proven

7

Molen, Elverdinge

15

Meestersmolen, Oostvleteren

8

Steenakkermolen, Sint-Juliaan

16

Kasteelpark, pastorietuin en archeologische

9

Beeuwsaertmolen, Bikschote

tuin, Zonnebeke

zondag 12 september 2010 OPEN MONUMENTENDAG in de Zuidelijke Westhoek THEMA DE VIER ELEMENTEN

Recommend Documents