zondag 11 september 2011 OPEN MONUMENTENDAG in de Zuidelijke Westhoek THEMA CONFLICT

OPEN MONUMENTENDAG zondag 11 september 2011

in de Zuidelijke Westhoek

THEMA ‘CONFLICT’

OPEN MONUMENTENDAG 2011: PROGRAMMA & ACTIVITEITEN ZUIDELIJKE WESTHOEK

OPEN MONUMENTENDAG THEMA ‘CONFLICT’ 2011

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

INHOUDSOPGAVE . ......................................................................................................................... 2

Op 11 september vindt de 23ste editie van Open Monu-

Open Monumentendag kan enkel gerealiseerd worden

mentendag plaats. Naar goeie gewoonte worden dan in

dankzij de inzet en samenwerking van de 7 deelnemende

Vlaanderen heel wat monumenten, landschappen en ar-

gemeenten. Onze dank gaat in het bijzonder uit naar de

cheologische sites in de kijker gezet. Ook in de zuidelijke

diensten voor cultuur en toerisme én de talrijke gidsen en

Westhoek is Open Monumentendag een klassieker.

vrijwilligers die ervoor zorgen dat we opnieuw een (on)-

VOORWOORD..................................................................................................................................... 3 THEMA-ARTIKEL

bekend stukje Westhoek mogen (her)ontdekken.

Conflicten . ............................................................................................................................................ 4 Voor de 9de maal brengt CO7 een uitgebreide brochure uit

Graag tot op Open Monumentendag!

PROGRAMMA & ACTIVITEITEN

naar aanleiding van deze ‘dag van het onroerend erfgoed’.

Heuvelland .......................................................................................................................................... 13

CO7 is het intergemeentelijk samenwerkingsverband voor

Ieper ....................................................................................................................................................... 14

cultuur, archeologie en erfgoed tussen Heuvelland, Ieper,

Langemark-Poelkapelle ................................................................................................................. 19

Langemark-Poelkapelle, Mesen, Poperinge, Vleteren en

Marleen Baelde,

Mesen . ................................................................................................................................................. 20

Zonnebeke.

voorzitter CO7

Vleteren . .............................................................................................................................................. 23

In 2011 ligt de focus op ‘Conflict’, een rijk en boeiend

Franky Bryon, Frans Lignel, Frans Masson,

Zonnebeke . ......................................................................................................................................... 24

thema. We kunnen niet uit de weg gaan dat in conflicten

Lieven Vanbelleghem, Geert Vandewynckel

niet alleen mensen, maar ook het erfgoed dat ermee ver-

en Darline Van Eeckhoute,

bonden is, het mikpunt kunnen worden van twisten en

schepenen van cultuur en bestuursleden CO7

Poperinge . ........................................................................................................................................... 21

MEER ERFGOED IN DE CO7-REGIO . .................................................................................... 26

wreedaardigheden. Toch willen we niet enkel een negaCOLOFON . ......................................................................................................................................... 27

tief verhaal brengen. Omgaan met conflicten, oplossingen zoeken en compromissen sluiten, maakt evenzeer

OPEN MONUMENTENDAG IN DE CO7-REGIO .............................................................. 28

deel uit van de positieve krachten en de vooruitgang in de samenleving. Het thema-artikel van Marie-Christine Zwaenepoel en Jan Yperman gaat dieper in op het onderwerp aan de hand van de monumenten en de verhalen die

[2]

∑ Kindvriendelijke activiteit

∑ Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Bezoek ook www.UiTinWesthoek-Zuid.be en www.cultuurdienstco7.be

∑ Gedeeltelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers

∑ Opendeur

∑ Tentoonstelling

∑ Gidsbeurt

∑ Wandeling

kunt ontdekken.

∑ Toegankelijk voor rolstoelgebruikers

je op Open Monumentendag in de zuidelijke Westhoek

[3]

OPEN MONUMENTENDAG 2011: THEMA-ARTIKEL

THEMA ‘DE THEMA VIER ELEMENTEN’ ‘CONFLICT’

CONFLICTEN

Conflicten zijn van velerlei aard, verschillend in omvang en vorm:

VLAANDEREN OP EEN KEERPUNT: WILLEM VAN IEPER

“Stadslucht maakt vrij”. Vrije am-

graaf van Vlaanderen, en een Ieperse

bachtslieden en rijke en machtige

wolbewerkster. Een bastaard dus! Maar de grafelijke familie accep-

sociale conflicten, generatiecon-

Neem nu Willem van Ieper of van

kooplieden-ondernemers verschenen

flicten, politieke en religieuze, et-

Lo (ca. 1070 - 24 januari 1156). Zijn

op het toneel. Internationale handel,

teerde hem en hij werd burggraaf

nische, relationele, professionele

levensverhaal leest als een thriller:

daar draaide het om. Wol uit Enge-

van Ieper.

conflicten....

het relaas van intriges, omerta,

land, wijn uit Frankrijk en Italië, zelfs

In 1127 werd Karel de Goede ver-

machtsspelletjes

uit Rusland haalden we producten.

moord in de St.-Donaaskerk te

en

uiteindelijk

Nieuwe talen, volkeren, culturen, ge-

Brugge. Wie zou nu de Vlaamse graaf

plots uitdijen tot een oorlog. Con-

Bijzondere gebeurtenissen op mi-

bruiken en gewoontes slopen binnen

worden? Leugens, intriges, valse

flicten kunnen eindigen in vrede en

crovlak, maar heel voorspelbaar te-

in onze middeleeuwse maatschappij.

berichten beheersten het spel, maar

het begin van een nieuw beloftevol

gen de West-Europese achtergrond

Een nieuwe ruime wereld ging voor

de Franse koning maakte van zijn

tijdperk inluiden of een verhaal

van die tijd: de twaalfde eeuw,

heel wat mensen open. De feodale

recht gebruik om Willem Clito, zijn

worden zonder einde, plaatselijk

zonder meer een breuklijn in onze

versnippering was niet meer werk-

trouwe bondgenoot en de kleinzoon

beginnen om mondiaal te eindigen.

beschaving.

baar. Vorsten centraliseerden de

van Mathilde van Vlaanderen en Wil-

macht en streefden naar territoriale

lem de Veroveraar, tot graaf aan te

eenmaking. De wereld begon er stil-

stellen. De Erembalden echter riepen

Sluimerende conflicten kunnen

Sporen van conflicten, je vindt ze

moord, geweld en chaos.

Wat was er toen aan de hand?

∫ Het belfort van Ieper is 70 meter hoog.

overal in deze streek. Dat kunnen

De Europese bevolking verdubbelde

aan anders uit te zien. Zo merken we

de bastaard Willem van Ieper uit tot

soldaten om te kunnen en trad kor-

steden voelden zich een gemeen-

materiële bronnen zijn zoals monu-

tussen 950 en 1300. Vanaf het begin

dat de Vlaamse stedelijke burgerij de

tegengraaf. De twee graven met hun

te tijd later in dienst van de Engelse

schap, een gemeente met een eigen

menten, gebouwen, kunstwerken

van de 12de eeuw rees het gevaar van

Erembalden steunde om zo samen

aanhang ontketenden een burger-

koning.

identiteit waarvoor het stadswapen,

of het dagboek van Galbertus van

relatieve overbevolking met voedsel-

de adellijke macht te fnuiken. De ko-

oorlog waarbij het zwaartepunt zich

Brugge die het had over de periode

crisissen en hongersnood tot gevolg.

ning van Frankrijk, leenheer van het

verlegde van Brugge naar Gent met

waarin Willem van Ieper leefde.

In 1124-1125 kreeg het graafschap

graafschap Vlaanderen, had het recht

een rol voor Ieper.

Maar ook verhalen doorverteld

Vlaanderen af te rekenen met

om de graaf van Vlaanderen aan

De strijd werd beslecht in het

van generatie op generatie vormen

hongersnood. De Deense konings-

te duiden die zijn leenman of vazal

voordeel van Willem Clito, de be-

een onuitputtelijke bron aan infor-

zoon Karel de Goede die toen graaf

was. Maar de banden met Engeland

schermeling van de Franse koning.

Er moest met de steden rekening

rens. Die verdwenen vlug omwille

matie.

van Vlaanderen was, liet voedsel

werden economisch steeds interes-

De repressie tegen de Erembalden

gehouden worden, zoveel is duide-

van het brandgevaar. Ze werden

uitdelen en nam maatregelen om de

santer (wol) en Willem de Verove-

sloeg zonder genade toe. Een onder-

lijk. Vanaf de 12de eeuw begonnen

vervangen door een stenen toren

bevolking te helpen.

raar (van Normandië) was gehuwd

gang vol tragiek en dramatiek.

die steden een politieke en econo-

als symbool van wereldlijke macht.

mische rol van betekenis te spelen in

Die nieuwe torens konden concur-

het graafschap Vlaanderen waarbij

reren met de kerktoren en de grafe-

In dit artikel hebben we een se-

het stadszegel maar vooral de stadsklok symbool stonden. En voor die

TORENS ALS SYMBOLEN VAN VRIJHEID, VAN MACHT, VAN VREDE

stadsklok was er een toren nodig. De kerktoren kon daarvoor dienst doen maar heel snel verrezen houten to-

vastgeroeste

met Mathilde van Vlaanderen. Hun

conflicten of conflictmomenten

standenmaatschappij (clerus - adel

kinderen en kleinkinderen waren

die onze streek beïnvloed hebben.

- derde stand met vrije boeren en

dus familie van onze graven en

In april 1128 werd Willem Clito die

de spelregels wel enigszins anders

lijke burcht. Omdat belforten in veel

Daarnaast staan we ook stil bij

onvrije horigen) kwam op de helling

dat kon politiek verzilverd worden.

in een nieuwe strijd verwikkeld was,

waren dan voorheen. Dat hadden ze

steden lange tijd het enige stenen

enkele kunstwerken en gebouwen

te staan door de opkomst van de

Was dat nu belangrijk in onze ge-

voor de muren van Aalst getroffen

te danken aan de tanende macht van

officiële gebouw waren, fungeerden

die ons meer vertellen over een ver

steden.

bieden? Ja, want daar sproten coali-

door een pijl in de rug. Hij sneuvelde,

de adel. Die zat heel dikwijls krap bij

ze meteen ook als vergaderplaats

lectie gemaakt van belangrijke

De

eeuwenoude

Maar als twee honden vechten om een been…

verleden. Dit alles plaatsen we in

De Veurnse familie van de Erem-

ties uit voort, werden compromissen

amper 26 jaar oud en 16 maanden

kas als gevolg van de kruistochten.

voor de schepenen van de stad en

een bredere historische context

balden, niet-vrije lieden, waren

gesloten en werd geweld gepleegd

graaf van Vlaanderen. Zo werd Die-

Ze verleenden de steden vaak auto-

werden de wapens, de stadskeure en

zonder daarbij de rol van de ge-

opgeklommen tot de hoogste re-

op onschuldige slachtoffers.

derik van den Elzas de nieuwe graaf

nomie en stedelijke vrijheden in ruil

het geld er bewaard.

wone, veelal onzichtbare mannen

gionen in het graafschap en hielden

In die wereld werd ca. 1070 de

van Vlaanderen.

voor geld. Die vrijheden of voorrech-

Belforten zijn unieke bouwsels;

en vrouwen uit het oog te ver-

er een rijke levensstijl op na. Een uit-

kleine Willem geboren uit de relatie

En Willem van Ieper, burggraaf van

ten kregen hun schriftelijke neer-

vandaar dat in 1999 de UNESCO

liezen.

zondering was dat geenszins.

tussen Filips van Lo, broer van de

Lo? Hij had bewezen met wapens en

slag in een keure of charter. De vrije

zesentwintig Vlaamse belforten op

[4]

[5]



de lijst van werelderfgoed plaatste. In

kouter te Kortrijk in 1302 zoals Hen-

lang werd er aan gerestaureerd. En

zinde graaf Lodewijk van Male en de

gebuit werd. Rond 1550 barstte de

2005 werd een aantal Noord-Franse

drik Conscience hem heeft opge-

dat was niet de eerste keer dat ze

Vlaamse steden. Ook hier speelden

crisis los. De welvaart nam af, de

belforten aan de lijst toegevoegd.

voerd. Neen, hij was de gevangene

het zonder moesten stellen. In 1914

de economische belangen van de

werkloosheid steeg, de kloof tussen

Logisch want ook zij maakten deel

van de Franse koning te Chinon en

werd het doek uit de lijst gesneden,

belegeraars mee. Gebrek aan man-

rijk en arm werd alsmaar groter en de

uit van het graafschap Vlaanderen.

kwam pas vrij in 1305 na toegevin-

uit het brandende Ieper gered en

kracht bracht de Ieperlingen ertoe

sociale onrust nam toe en dit terwijl

De zeventig meter hoge Ieperse bel-

gen aan de Franse koning (Athis-sur-

naar Parijs overgebracht waar het

om de buitenwijken te verlaten, ze

de Engelsen zelf hun wol gingen ver-

forttoren met zijn 200 trappen is er

Orge, 1305). Die toegevingen werden

tentoongesteld bleef tot 1918.

in brand te steken en alle bruikbare

werken. Mensen keerden zich tegen

één van.

hem hier erg lang kwalijk genomen.

Het schilderij leest als een stripver-

materiaal binnen de veilige muren

de rijken maar ook tegen de kerk,

haal over een episode uit de waan-

van de eigenlijke stad te verzamelen.

want ook zij bezaten landerijen en

zinnige 14de eeuw.

Bij het bericht van het naderende

inden tienden en pachten. Dit was

Wat doen we vandaag met dat

Maar had hij een andere keuze?

bouwsel? Beklimmen en genieten

Die discussie kunnen beide heren

van de prachtige vergezichten. Geen

in alle rust gaan voeren. Of ook een

Het doek is twee meter hoog en vijf

Franse leger sloegen de belegeraars

een ideale voedingsbodem voor de

vijand te bekennen, wel een prachtig

antwoord zoeken op de vraag of Cor-

meter breed met daarop twee keer

op de vlucht. De gebeden van de

nieuwe ideeën van Calvijn en Luther.

uitzicht op die andere gotische toren

nelius Jansenius, bisschop van Ieper

het middeleeuwse Ieper geschilderd:

Ieperlingen werden verhoord en

Het succes van de prediking was zo

van de St.-Maartenskathedraal waar

(1585-1638), gelijk had toen hij zijn

links de belegerde stad in 1383,

ze vormden een processie om hun

groot dat ze in open lucht gehouden

eeuwen elkaar ontmoeten. En ook

streng katholicisme verkondigde.

rechts de bevrijde stad twee maan-

dankbaarheid te uiten.

werden, de zogenaamde hagepreken.

Mesen heeft zijn toren, een Iers vre-

Deze zeer erudiete priester en theo-

den later.

dessymbool. Daar verneem je verder

loog, hoogleraar aan de universiteit

in dit artikel meer over.

van Leuven, stierf aan de pest. Zijn boek “Augustinus”, de bijbel van het

ROBRECHT VAN BETHUNE IS IN GOED GEZELSCHAP Bij een bezoek aan de St-Maar-

Welke erfenis heeft ons dat Beleg

Van meet af aan deed de Spaanse in-

Welke wapens ze gebruikten, hoe

van Ieper opgebracht? Onze-Lieve-

quisitie zijn werk en bracht een con-

∫ Ook in de kerk van Dranouter getuigen een

de belegeraars te werk gingen, het

Vrouw-van-Thuyne, de patroonhei-

stante stroom aan vluchtelingen op

wandtapijt en een brandglasraam (foto) over

belfort, de lakenhalle en de vestin-

lige van de stad, wordt hier en daar

gang, vooral richting Engeland (o.a.

het lot van de drie geestelijken.

Jansenisme, werd pas na zijn dood

gen: alles staat erop. Uiterst rechts

wel afgebeeld maar heeft haar naam

Sandwich) en Nederland (o.a. Haar-

uitgegeven en door de paus als ket-

zien we een processie met de fran-

ook gegeven aan menige vereni-

lem). Wanneer de winters van 1564

en op wraak belust. In dezelfde kerk

ters verboden. Het woord als be-

ciscaner monniken voorop. In het

ging en een heuse scholengemeen-

en 1565 bijzonder streng bleken te

een relikwie met stukjes beenderen

dreiging van het rechte pad!

midden het beeld van Onze-Lieve-

schap. Maar vooral, de archeologi-

zijn en de graanprijzen daardoor ste-

van de drie geestelijken en hun na-

tenskerk in Ieper tref je in het

Maar blijven we nog even in het

Vrouw met aan haar voeten een

sche wetenschappen zetten weer

gen, maakten handige predikanten

men. Welke gebeurtenissen nemen

hoogkoor Jansenius aan in de buurt

hoogkoor. Ons hoog gezelschap kan

afsluiting: Onze-Lieve-Vrouw-van-

een stap vooruit in hun onderzoek

van de situatie gebruik om de be-

een aanvang bij het brandglasraam

van Robrecht van Bethune. Die

zich ook vergapen aan een prachtig

Thuyne, patroonheilige van Ieper.

toen in de Verdronken Weiden de St.-

volking op te hitsen. Dit leidde tot

om bij het relikwie te eindigen?

twee hebben elkaar wel heel veel te

schilderij “Het Beleg van Ieper” uit

Het volk biddend daarachteraan.

Michielsparochie blootgelegd werd.

de Beeldenstorm van 1566 in het

Op 11 januari 1568 drongen de bos-

vertellen.

1667 van de hand van Joris Liebaert,

Waarom? Het schilderij is het relaas

Westkwartier. Na enkele eerdere uit-

geuzen de pastorie van Reningelst

barstingen werden rond 15 augustus

binnen en gijzelden er de pastoor,

(toeval?) op een paar dagen tijd hon-

de kapelaan en de koster. Na het

Voor de Ieperling was in de 14de

derden kerken, kloosters en kapel-

plunderen van de kerk vluchtten ze

eeuw het einde van een gouden tijd-

len grondig “gezuiverd”. Repressie

met hun gijzelaars en de buit naar

perk ingezet.

De Leeuw van Vlaanderen zoals Ro-

een kunstschilder uit Diksmuide.

van de belegering van Ieper door de

brecht van Bethune genoemd werd,

Ze hebben hun kunstwerk een tijd

Engelsen samen met de Gentenaars.

was helemaal niet op de Groeninge-

moeten missen, want twee jaar

Een conflict tussen de Fransge-

GEUZEN IN DE WESTHOEK

was het officiële antwoord daarop

Dranouter waar ze eveneens de pas-

De lakennijverheid stortte in el-

en opnieuw kwam een vluchtelin-

toor gevangen namen en de kerk in

kaar en bracht grote armoede met

genstroom op gang. De overblijvers,

brand staken. De bende trok verder

zich mee. Waar konden Ieperse am-

onder leiding van Jan Camerlynck,

naar Kemmel, Nieuwkerke en Nieppe

bachtslieden heen? Naar plaatsen

reorganiseerden zich en noemden

om dan terug te keren naar Nieuw-

als Nieuwkerke en Hondschote waar

zich de bosgeuzen, in feite een soort

kerke. Nabij het Westhof werden de

lichte weefsels zoals de saai en de

guerrilla legertje.

drie geestelijken uit Reningelst ver-

baai vervaardigd werden. Migreren dus op zoek naar werk.

∫ Schilderij ‘Het Beleg van Ieper (1383)’ in de Sint-Maartenskerk

[6]

Op een brandglasraam in de St.Vedastuskerk in Reningelst staan

moord. De pastoor van Dranouter bleef gespaard.

In die nieuwe centra ontstond een

in een hoek vooraan drie priesters

Acht dagen later werden de licha-

rijke klasse drappiers en een arme

biddend en angstig te kijken naar wat

men van de drie in een gracht terug

klasse die door de enorme toevloed

komen zal. Rond hen hun belagers,

gevonden en naar Reningelst ge-

aan vreemde arbeidskrachten uit-

achteraan het arme volk gewapend

bracht waar ze begraven werden.

[7]



In september 1568 vatte men de

lid van de “Irish Parliamentary Par-

Boerhaave (1668-1738) kwam uit

bouwde voorlopige woningen met

ΩΩ William Redmond ligt begraven in Loker,

bende nabij Kaaster. Alle leden wer-

ty”. Deze Iers-nationalistische partij

onze contreien evenals de schil-

oorlogsmaterialen of woonde in ver-

in het zicht van de Kemmelberg.

den op de markt van Ieper terecht-

werd geleid door zijn broer John en

der Roelant Savery (Kortrijk 1576

laten militaire schuilplaatsen of bun-

gesteld. De kastijdingen waren ver-

stond voor meer autonomie voor de

- Utrecht 1639). En wat te denken

kers of barakken van het Koning Al-

schrikkelijk voor Jan Camerlynck, de

Ieren. Het was vanuit deze filosofie

over de Vlamingenstraat in Gouda

bert Fonds of van het Britse leger. De

bendeleider. Eerst werden zijn oren

dat William Redmond op 53-jarige

waar het klooster waar migranten

heropbouw kwam in Langemark vrij

afgesneden, daarop werd hij met een

leeftijd naar het front trok. Ierse

aanvankelijk onderdak kregen, “Klein

laat op gang. De kerk die nog slechts

gloeiende tang genepen en vervol-

nationalisten zoals de gebroeders

Vlaenderen” genoemd werd.

een puinhoop was, werd herbouwd.

gens gegeseld. Gebonden achter een

Redmond dachten dat ze de onaf-

kar werd hij rond de markt gesleurd

hankelijkheid zouden bekomen door

In Langemark was het leven voor

deze kerk, een werk van de Belgi-

om uiteindelijk op het schavot te

samen met de Britten te strijden

WOI een leven rond de kerktoren

sche schilder Luc Hoenraet, van een

worden vastgebonden met een bran-

voor de overwinning. Voor het laatst

waar de invloed van de kasteelheer

hedendaagse kijk op een eeuwenoud

dende ton pek boven zijn hoofd zodat

in de Ierse geschiedenis vocht een

en de kerk duidelijk voelbaar was.

verhaal.

hij levend verbrandde. Als voorbeeld

Iers katholiek bataljon zij aan zij

Een gemeente met een relatief grote

Dezelfde taferelen speelden zich

kon dat dienen!

met een Iers protestants bataljon

handelsactiviteit en een bloeiend so-

af in Beselare. De getuigenis van

Maar conflicten kunnen overste-

toen William Redmond op 56-jarige

ciaal en cultureel leven. Wat doet de

Kamiel Masschelein op 6 oktober

gen worden. Dat toont ons het Ierse

leeftijd als majoor bij het Royal Irish

oorlog met die samenleving?

1918 spreekt tot de verbeelding.

Vredespark met toren in Mesen,

Regiment omkwam in de grote Mij-

ingehuldigd in 1998. De toren werd

nenslag (juni 1917).

Ω Een symbolisch stukje Ierland in Mesen.

Vandaag getuigt de kruisweg in

In oktober 1914 stabiliseerde het

“Terwijl ik mijn geboortegrond ver-

front zich rond Langemark. De in-

laat gaan mijn gedachten naar fami-

woners kregen de raad hun huis

lie en bekenden die, moe van op ’t

∫∫ Monument ter ere van Pieter Platevoet

te verlaten en alleen het levens-

vreemde zitten, uitzien en verlangen

in Dranouter.

noodzakelijke mee te nemen. Ruim

om te kunnen weerkeren… maar ’t

∫ ‘Langemarck vlucht’. Foto uit de beelden-

5000 inwoners sloegen op de vlucht

zal alles nog niet rap gaan… als zij

wandeling met de kerk anno 1918: een

voor de Duitsers! Eerst naar de regio

een keer komen kijken naar die on-

puinhoop!

Poperinge en nadien naar Frankrijk.

noemelijke verdimmoliering zullen

Paniek en chaos braken uit. Kost-

zij moeten besluiten zoals ik die al

gebouwd door jongeren: katholieken en protestanten uit Noord-Ierland en de Ierse Republiek. Ze staat symbool voor vrede en verzoening in verleden,

VLUCHTEN IS VAN ALLE TIJDEN

heden en toekomst. Het is ook een

Vluchtelingen in Oost-Congo en in

eerbetoon aan ALLE Ierse gesneu-

Afghanistan, in Tunesië en op Lampe-

velden in WOI. Wat zou William Red-

dusa. Vluchten voor het geweld van

mond ruim 90 jaar na de mijnenslag

de machthebbers of voor de rebellen:

angst en maar hopen op een snelle

baarheden werden snel begraven.

in Frankrijk een beetje wel zijn, ewel

daar nu van denken?

het doet er niet toe. Overal dezelfde

thuiskomst.

Sommigen gingen ook hun kledij in-

houdt er u nog enige tijd, verduldig

William Redmond was parlements-

verhalen, hetzelfde leed, dezelfde

Mijnenslag 7 juni 1917 Tijdens hun eerste offensief (oktober - december 1914) hadden de Duitsers de heuvelrug Wijtschate-Mesen ingepalmd die van bijzonder strategisch belang was. Om de Duitsers te verdrijven gebruikten de geallieerden een speciale techniek. Britse mijnwerkers van de 17th Tunneling Company, gingen 19 ondergrondse gangen graven. Op het einde werd een grote lading explosieven aangebracht goed voor 409.688 kg in totaal. Op 7 juni 1917 om 3.10 uur werden deze ladingen tegelijk tot ontploffing gebracht. Onmiddellijk daarop werd de heuvel door Engelse, Ierse, Australische en Nieuw-Zeelandse soldaten bestormd en ingenomen. De streek werd herschapen in een kraterlandschap. Ongeveer 25.000 Duitsers en 17.000 Britse soldaten sneuvelden, raakten gewond of werden als vermist opgegeven. Eén van hen was de Iers-nationalist ∫ De vredige ‘Pool of Peace’ is eigenlijk een mijnenkrater

en Britse parlementair William H.K. Redmond, die begraven ligt in Loker.

van de Mijnenslag van 7 juni 1917.

De derde slag om Ieper (juli 1917 - november 1917) was ingezet.

[8]

In de periode van de contrarefor-

delven want ze dachten dat ze maar

afwachtend, want zonder grote hulp

matie vluchtten vele Vlamingen naar

voor enkele dagen weg waren. Na

en steun van hogerhand is er hier

Engeland en vooral naar Nederland.

de beschietingen doorzochten de

toch geen doen meer aan.”

Ze namen daar het heft in handen

Duitse militairen de verlaten gebou-

en lagen heel dikwijls aan de basis

wen en roofden ze al de achterge-

van de economische en cultureel-

laten waardevolle voorwerpen.

NA HET GEWAPEND CONFLICT, DE WEDEROPBOUW

wetenschappelijke ontwikkeling ter

In april 1918 werd de gemeente

plaatse. Niet toevallig begon de bloei

heroverd en keerden de vluchtelin-

Na WOI stonden verschillende

van Holland daar waar onze ontwik-

gen met mondjesmaat terug naar

opvattingen over de wederopbouw

keling ging sputteren. Aan die bloei

wat ooit hun Langemark was. In

naast elkaar. Alles opnieuw optrek-

hielpen migranten uit de Zuidelijke

1919 keerden 538 van de 5498 in-

ken zoals het was of resoluut kiezen

Nederlanden zoals Petrus Plancius

woners terug (10%). 79 vertrokken

voor modernisering? Of misschien de

(Pieter Platevoet, Dranouter 1552 -

opnieuw, want ze troffen er een

markt van Ieper in puin laten liggen

Amsterdam 1622), astronoom, car-

woestenij aan met onder meer resten

als groot memoriaal?

tograaf, geograaf, predikant. Maar

van bunkers en tanks, overal ratten

In Ieper werd stadsarchitect Jules

ook de familie van de Nederlandse

en een enorme stank van lijken van

Coomans gevolgd. De stad zou zo

wetenschapper en arts Herman

gesneuvelde soldaten. Wie wel bleef,

getrouw mogelijk opnieuw herbouwd

[9]



Luc Hoenraet (Aalst 1941) De vijf doeken in de kerk van Langemark die samen “De Kruisweg van de Liefde” vormen zijn op en top Hoenraet. De naoorlogse abstracte Belgische schilder, tekenaar en graficus lijkt in verf te denken. Zijn tekensymboliek springt direct in het oog en is heel herkenbaar. Het kruismotief dat al in 1965 opdook in zijn werk, speelt daarin een heel belangrijke rol. Het kruisteken, ook plus- of maalteken, staat voor de religieuze betekenis van het teken maar ook voor de positieve kijk van de kunstenaar op de werkelijkheid en tegelijk ook voor de twijfel als innerlijk conflict. De krassen en inkervingen op het doek symboliseren de chaos en de improvisatie, het bezwerende kruisteken, de orde. Het overwegend donkere eerste doek staat voor het lijden. Het witte laatste doek voor de verlossing. Aan iedereen om zelf de vijf prachtige doeken die samen een eenheid vormen, te interpreteren. In elk geval getuigt het van moed en liefde voor de hedendaagse kunst om een eigentijdse versie van een eeuwenoud conflict te durven plaatsen in de kerk van Langemark.

CONFLICTEN ALS MOTOR VOOR VERANDERING

De vrouw van 1920 kon die van 1914

“Man sieht nur die im Licht, die im

niet meer zijn: de rokken werden kor-

Dunkeln sieht man nicht” (Bertold Brecht)

Conflicten maken de man. Zou

ter, Coco Chanel de norm, het haar

Jules Coomans een bekende ar-

kortgeknipt. Voor gelijke politieke

chitect geweest zijn zonder WOI?

rechten moesten vrouwen bij ons nog

Tekst: Marie-Christine Zwaenepoel

Vluchtelingen kwamen terug met

wachten op die andere oorlog. Pas in

Foto’s: Jan Yperman

hun verhalen en ervaringen. De

1948 is vrouwenstemrecht een feit.

buren waren anders, het huis oudnieuw, het lief gesneuveld, het trau-

Conflicten en genieten gaan vreemd

ma bleef. Ze spraken vloeiend Frans

genoeg soms hand in hand. Geen

en/of Engels. Ze hadden Chinezen

wandeling op de Ieperse vestingen

Belforten en Stadhuizen, Davidsfonds

gezien en moslims.

of het Hoornwerkpark op zondag

– Leuven, 2003 · S. KESTELOOT, Willem van Ieper

Meer info · M. HEIRMAN, Langs Vlaamse

Conflicten leggen de vinger op de

zonder Vauban. Geen prachtige

wonde, leggen jarenlange problemen

kruisweg in Langemark zonder het

(ca.1090–1164) in Westland Gidsen-

en misstanden bloot. Het sociale

worstelen van de kunstenaar met

kroniek, jg.2011 nr.2 en nr.3

netwerk is door elkaar geschud, nor-

zijn twijfels en met doek en verf.

· H. MASQUELIN, Van Bosgeuzen tot

men vervagen. Mogelijke oplossin-

We kennen ze, de mannen die de

gen komen in een stroomversnelling

conflicten uitvochten: Haig, von

brochure provincie West-Vlaanderen,

terecht.

Beeldenstorm, Cultuur toeristische

Hindenburg, Albert I… Maar wie

s.l., s.d.

Hoor je mij nu pleiten voor het

metste de muren rond Ieper, wie

· R. VAN CAENEGEM en A. DEMYTTE-

alles zaligmakende conflict? Liefst

nam de wapens op in dienst van de

NAERE, De Moord op Karel de Goede,

niet, maar we constateren enkel dat

graaf, wie bakte het brood voor de

Davidsfonds – Leuven, 1999

in 1919 het algemeen enkelvoudig

soldaten? Waar blijven de vrouwen in

· A. VANROLLEGHEM, Ieper à la Carte,

ons verhaal? De moeder van Willem

Erfgoedcel Ieper, 2006

∫ ‘De kruisweg van de liefde’ van Luc Hoenraet in de kerk van Lange-

∫ Ook in Wervik en Zonnebeke ging architect Huub Hoste aan de slag.

stemrecht voor mannen waarvoor zo

mark.

Hij tekende o.a. de plannen voor de nieuwe kerk van Zonnebeke (foto).

lang en heftig gestreden werd in ons

van Ieper, de vrouw van Vauban toen

· J. YPERMAN, De Westhoek XL,

land, ingevoerd werd. Sociale wet-

hij vestingen bouwde in dienst van

Davidsfonds – Leuven, 2009

worden naar plannen en foto’s van

taal uitgedrukt worden. Voor Hoste

vals romantisme geleid, verkozen het

ten als de achturenwerkdag werden

de Franse koning, het soldatenliefje,

· www.reningelst.be/historiek/de-

voor de oorlog. Maar in Beselare werd

was de wederopbouw duidelijk een

oude, zo goed of kwaad als ging na te

wettelijk vastgelegd. De Vlaamse

al die vluchtende vrouwen boordevol

geuzen

Huub Hoste aangesteld tot urbanist

kans voor radicale vernieuwing. Hij

bootsen en is men voortgegaan met

ontvoogding had weer een grote

conflicten, om maar te zwijgen over

· www.geuzenproject.be

en architect van de wederopbouw.

zou bouwen met kubussen en platte

nieuwe bouwproblemen te steken in

stap vooruit gezet.

kinderen geboren in de diaspora.…

Hij hield er duidelijk andere ideeën

daken en als constructiemateriaal

het keurslijf van het verleden. Door

op na. Wie was die Huub Hoste?

beton gebruiken.

dit heimwee naar het oude worden

Huub Hoste (1881-1957) was ar-

Andere architecten zoals Jules

chitect, ontwerper en stedenbouw-

Coomans in Ieper vonden dat al-

kundige. Na het uitbreken van WOI

les zo identiek mogelijk herbouwd

Niet iedereen begreep Huub Hoste

vluchtte hij naar Nederland waar hij

moest worden. Het oorlogsgebeuren

en tal van ontwerpen werden dan

kunstenaars als Mondriaan en Van

als het ware wissen, doen alsof niets

ook verworpen. In Beselare werd zijn

Doesburg ontmoette. Zo maakte hij

gebeurd was.

functie al snel overgenomen door ar-

■

Vauban

dus stelselmatig nieuwe initiatieven

Sébastien Le Prestre de Vauban (1633-1707) is ongetwijfeld de beroemd-

verstikt”.

ste Franse vestingbouwer. Deze Bourgondiër, geboren in Saint-Léger-deFoucheret, was Ingénieur du Roi van 1655 tot 1707. Hij maakte een echte blitzcarrière in het leger van Lodewijk XIV en nam als legeraanvoerder 53 steden in. Hij verbeterde de vestingbouw en paste zijn plannen toe op ongeveer 300 Franse (grens)steden waaronder Ieper. 33 nieuwe vestingen werden volgens

kennis met de moderne architectuur.

Hierover zei Hoste het volgende:

Na WOI, toen hij opdrachten kreeg

“België heeft een schone kans laten

voor de wederopbouw in de West-

liggen om in de moderne bouwkunst

schillende

hoek, vond Huub Hoste dat de tij-

een woord mee te spreken. In plaats

tussen avant-garde en conserva-

den onmiskenbaar veranderd waren

van de verwoeste gewesten te her-

tisme, tussen vooruitstrevendheid

∫ De vestingen van Ieper, gebouwd naar een

en laatste beleg. Hij stierf te Parijs en werd in Bourgondië begraven. Onder

en dat niets nog hetzelfde zou zijn.

bouwen tot een blijvend teken van het

en romantiek. Wie heeft hier gelijk?

ontwerp van Vauban, nodigen uit tot een

Napoleon werd het hart van Vauban bijgezet in Les Invalides te Parijs. In 1867

Dit moest door een nieuwe vormen-

kunnen van deze tijd, heeft men door

Wie ongelijk? Wie zal het zeggen?

wandeling.

werd zijn geboorteplaats herdoopt in Saint-Léger-Vauban.

[ 10 ]

chitect Billet.

zijn plannen gebouwd. Als architect en urbanist liet hij ook havens aanleg-

Duidelijk een conflict tussen verartistieke

gen, kanalen graven en bruggen bouwen. Als Franse maarschalk gaf hij op

stromingen,

70-jarige leeftijd leiding aan de bezetting van Landau, zijn negenenveertigste

[ 11 ]

OPEN MONUMENTENDAG THEMA ‘CONFLICT’ 2011

HEUVELLAND organisatie: VVV Heuvelland · Reningelststraat 11 · 8950 Heuvelland · T 057 45 04 55 · E [email protected]

WANDELING: HET VERHAAL VAN MAJOOR WILLIAM H.K. REDMOND De dorpen van Heuvelland zijn “de ruste zelve”. Maar dat is ooit anders geweest. Vanaf oktober 1914 werden Loker en Dranouter grootsteden met een onwaarschijnlijk diverse bevolking. Fransen, Engelsen, Indiërs, Chinezen, ∫ Graf van Majoor William H.K. Redmond, Loker © Gemeente Heuvelland

Canadezen, Senegalezen, Australiërs, Nieuw-Zeelanders, … en protestantse “Ulstermen” en katholieke Ieren. Allemaal hadden ze hun eigen motivatie om mee te doen aan die Groote Oorlog. In de velden van het rustige Loker staat een eenzaam kruis: het graf van Majoor William H.K. Redmond. Hij is er op 8 juni 1917 begraven. De site is een uniek gegeven aan het westelijke front. Zijn verhaal is dat nog meer. De korte wandeling (2km / duur: 1 uur) vertrekt aan het dorpsonthaalpunt van Loker (nabij de kerk). Philippe Mingels, medewerker van VVV Heuvelland, neemt ons mee naar juni 1917 en vertelt over de 16th (Irish), de 36th (Ulster) division en “Willie” Redmond. Wat bracht hem hier? Wat is er hier gebeurd? En wat zijn de gevolgen? De gids staat stil bij verschillende aspecten van Redmonds leven en sterven en gaat ook in op de hedendaagse effecten van die Eerste Wereldoorlog in Ierland en Noord-Ierland.

∫ Majoor W. H.K. Redmond © Gemeente Heuvelland

OPEN MONUMENTENDAG 2011 IN DE ZUIDELIJKE WESTHOEK: PROGRAMMA EN ACTIVITEITEN

Praktisch · De wandelingen starten aan het Dorpsonthaalpunt Loker, nabij de kerk (Dikkebusstraat) en vertrekken telkens stipt om 14u, 15u30 en 17u. · Vooraf reserveren is noodzakelijk en dient te gebeuren bij VVV Heuvelland per telefoon op 057 45 04 55 of via mail naar [email protected]. · De toegankelijkheid van rolstoelen en kinderwagens is afhankelijk van de weersomstandigheden.

[ 13 ]



IEPER organisatie: Toerisme Ieper · Lakenhalle - Grote Markt 34 · 8900 Ieper · T 057 239 220 · E [email protected] W www.toerisme-ieper.be

restauratie werd de structuur van het kerkgebouw be-

het fantastische zicht op Ieper te halveren, gaf aanleiding

houden, zodat het culturele erfgoed van het karme-

tot de campagne ‘Save Hill 60’. Plannen voor de toekomst

lietenklooster en zijn historische waarde in grote mate

van de site omvatten onder meer een nieuwe en anders

bewaard en herkenbaar bleef. Een grondige en zeer zorg-

georiënteerde parkeerplaats en een verbindingspad met

vuldige restauratie gekoppeld aan een duidelijke visie op

het nabijgelegen Larch Wood Cemetery. Onder meer in

de herbestemming zijn dé troeven van dit project.

Australië, waar in 2010 de speelfilm ‘Beneath Hill 60’ uit-

∫ Belforttoren, Ieper © Stad Ieper

kwam, wordt dit met argusogen gevolgd.

De 70 meter hoge toren van het belfort is vandaag erkend gen. Met een gids bestijg je meer dan tweehonderd trappen om éénmaal boven te genieten van een prachtig zicht op de binnenstad, de vestingen en de groene gordel. De beiaardier laat je een kijkje nemen in de klokkenkamer en speelt een gepast deuntje.

∫ Grote zaal Egliseum, Ieper © Envinyatar

als UNESCO werelderfgoed en bestaat uit vier verdiepin-

Praktisch · Locatie: Zwarteleenstraat, 8902 Zillebeke. · Te bezoeken van 13u tot 18u. · Doorlopend gidsbeurten door historici (duur: 1 uur). · Geen reservatie nodig.

Praktisch · Afspraak aan de Dienst Toerisme, Lakenhalle, stipt om 14u30 en 15u30 (duur: 1 uur). · Vooraf inschrijven is noodzakelijk en dient te

Praktisch

gebeuren bij Toerisme Ieper per telefoon op

· Locatie: Patersstraat 5, 8900 Ieper.

057 239 220 of via mail naar [email protected].

· Te bezoeken van 13u tot 18u. · Doorlopend gidsbeurten. · Geen reservatie nodig.

OPENSTELLING GEBOUW ‘EGLISEUM’ De voormalige kloosterkerk van het karmelietenklooster

ARCHEOLOGISCHE SITE ‘HILL 60’

markt en omgeving. In de inventaris van het Bouwkun-

Hill 60 is een van de meest beruchte oorlogssites in de

dig Erfgoed staat het beschreven als een georiënteerd,

Ieperboog. Deze kunstmatige heuvel van zowat 60 me-

eclectisch kerkgebouw met overwegend neobyzantijnse

ter veranderde tussen 1914 en 1918 maar liefst zeven

en neoromaanse invloeden. Het ontwerp is van de be-

maal van ‘eigenaar’. Van nagenoeg elk oorlogsjaar zijn er

kende wederopbouwarchitect Jules Coomans (1922). Het

nog souvenirs (monumenten, krater, bunkers, …) te vin-

klooster van de karmelieten was al sinds 1676 op deze

den. Maar ook in mei 1940 werd hier gevochten en nog

plaats gevestigd. In 2003 verlieten de paters het pand

kort voor de Bevrijding, begin september 1944, werden

en bleef de kerk zwaar vervallen achter. Het klooster

hier twee Franse verzetslieden doodgeschoten. Meerla-

De belforttoren bevindt zich in het midden van de majes-

werd ontwikkeld voor private bewoning. De kerk werd

gigheid is dus een sleutelwoord op deze plek die sinds

tueuze Lakenhalle, beide dateren oorspronkelijk uit de

in 2007 overgenomen door bvba Envinyatar en kreeg

1919 een must is voor pelgrims en slagveldtoeristen.

13de eeuw. De Eerste Wereldoorlog vernietigde bijna het

een herbestemming tot ruimte voor artistieke en cul-

Recent werd Hill 60 het voorwerp van een vreedzamer

volledige complex, op een stuk toren en enkele muren na.

turele tentoonstellingen en evenementen. Hiermee blijft

conflict. De plannen om tegenover het monument van

In 1928 ving de wederopbouw aan.

dit gebouw toegankelijk voor een breder publiek. Bij de

het 1st Australian Tunneling Company te bouwen en zo

BEKLIMMING VAN DE BELFORTTOREN MET GIDS

[ 14 ]

∫ Hill 60, Ieper © Stad Ieper - Tijl Capoen

maakt deel uit van het beschermde stadsgezicht Vis-

[ 15 ]


ARCHEOLOGISCHE SITE/PARK ‘HOORNWERKPARK’


Praktisch

Praktisch

Praktisch

· Locatie: Leopold III-laan (ter hoogte van de vesting-

· Locatie: Vandepeereboomplein, 8900 Ieper.

· Locatie: Korte Torhoutstraat 2, 8900 Ieper.

brug), 8900 Ieper.

· Te bezoeken van 13u tot 18u.

· Doorlopend gidsbeurten om het kwartier (tussen 13u

· Te bezoeken van 13u tot 18u.

· Doorlopend gidsbeurten door Ieperse Gidsenkring.

en 18u) door rechtbankpersoneel binnen en gidsen

· Doorlopend gidsbeurten door Ieperse Gidsenkring

· Geen reservatie nodig.

buiten bij de erfgoedhaltes (duur: ± 45 minuten).

Het huidige Hoornwerkpark (oppervlakte: 8 hectare) ligt

(duur: 45 minuten).

· Het hoogkoor is uitzonderlijk toegankelijk op Open

· Vooraf reserveren is noodzakelijk en dient te

op de plaats waar in de voorbije eeuwen een enorme


Monumentendag.


voorversterking lag, ter bescherming van de oostelij-

· Er is op dat moment ook een tentoonstelling van


ke zijde van de Ieperse vestingen. In 1669 bouwde de

de Heemkring Iepers Kwartier die verschillende

Spaanse overheid een citadel of ‘Spaans kasteel’ op de

conflicten van Ieper zal belichten. Deze tentoon-

helling langs de oostelijke stadsrand. Rond 1680 verving

stelling loopt van 1 juni tot 11 september 2011.

de Franse vestingingenieur Vauban de citadel door een voor de stadsmuren. Dat hoornwerk reikte van de huidige

OPENSTELLING HOOGKOOR SINT-MAARTENSKATHEDRAAL + TENTOONSTELLING

∫ Gerechtsgebouw, Ieper © Stad Ieper

‘hoornwerk’: een uitgestrekte, hoekige voorversterking Frenchlaan tot de camping. Na een periode van afbraak en herstel (1783–1815) werd het hoornwerk tijdens het

Wie had verwacht in het hoogkoor, zowat het meest

Hollandse bewind (1815–1830) volledig vernieuwd en

sacrale deel van een kerk, zoveel verwijzingen naar con-

hersteld.

flict te kunnen vinden? De praalgraven van de Ieperse

OPENSTELLING GERECHTSGEBOUW

bisschoppen dragen zichtbare sporen van oorlogsgeweld.

In de huidige maatschappij dient altijd gestreefd te

In 1998-’99 vormde de stad Ieper het hellende grasland

Ze raakten beschadigd tijdens de Eerste Wereldoorlog.

worden naar een vreedzame oplossing voor conflicten.

om tot een parkgebied, de uitvoering werd financieel ge-

Maar er zijn ook de graven van andere omstreden per-

Het Belgisch rechtssysteem voorziet hierbij dat elke

steund door de Koning Boudewijnstichting, het Vlaams

sonen als Robrecht van Bethune en bisschop Jansenius.

burger toegang heeft tot een onafhankelijke en onpartij-

Gewest en het Natuurfonds van de provincie West-

Robrecht van Bethune, de “leeuw van Vlaanderen”, lag

dige rechter. In Ieper huizen deze rechters onder andere

Vlaanderen.

zwaar in conflict met zijn Franse leenheer. Bisschop

in de Korte Torhoutstraat. Dit is een nieuwe vleugel in het

In 2007 verwierf het Agentschap voor Natuur en Bos van

Jansenius gaf zijn naam aan het Jansenisme en zijn werk

verlengde van het beeldbepalende gerechtsgebouw van

het Vlaamse Gewest het resterende deel waarin zich de

werd veroordeeld als ketters.

architect Jules Coomans op de Grote Markt. De architec-

mooiste relicten van het hoornwerk bevinden. Daardoor De blikvanger van deze Open Monumentendag is echter

gebouw naar de nieuwe vleugel. Bovendien werd de oude

terverblijf voor vleermuizen.

het monumentale doek “Het Beleg van Ieper uit 1667”.

toegangspoort tot het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal, dat

Dit schilderij, dat 2 op 5 meter meet, onderging onlangs

de Eerste Wereldoorlog overleefde, in de nieuwbouw

Tijdens dit bezoek herontdek je dit gebied met veel aan-

een twee jaar durende en broodnodige restauratie. Het

geïntegreerd.

dacht voor de militaire inrichting ervan in de 17de tot de

verhaalt hoe op 8 augustus 1383 (Thuyndag) het beleg

19de eeuw, en de evoluties die het doormaakte tot op

van Ieper door Gentenaars en Engelsen werd opgegeven.

De nieuwe vleugel biedt onderdak aan de Rechtbank van

vandaag. Een bezoek aan de ondergrondse, normaal on-

Volgens de dankbare Ieperlingen was dit te danken aan

Eerste Aanleg te Ieper, die bestaat uit een burgerlijke

toegankelijke kazematten, is een unieke ervaring!

Onze Lieve Vrouw.

afdeling, een correctionele afdeling en een jeugdafdeling,

∫ Nieuwe vleugel gerechtsgebouw, Ieper © Stad Ieper

tuur voorzag in een perfecte overgang van het Coomans-

worden de ondergrondse kazematten beschermd als win-

elk met hun afzonderlijke griffie. ∫ Hoornwerkpark, Ieper © Stad Ieper

∫ Sint-Maartenskathedraal, Ieper © Stad Ieper

In het Coomansgebouw, dat momenteel een grondige

[ 16 ]

renovatie ondergaat, zal in de toekomst het Openbaar Ministerie gevestigd zijn, alsook de Ieperse balie en de zittingszalen. Binnen zorgt het rechtbankpersoneel voor deskundige uitleg bij de werking van de rechtbank en buiten vertellen gidsen bij de erfgoedhaltes over de geschiedenis van dit opmerkelijk gebouw.

[ 17 ]



LANGEMARK-POELKAPELLE WANDELING: WILLEM VAN LOO WILLEM VAN IEPER

CONFLICTWANDELING IN EN ROND DE PALINGBEEK

Willem van Ieper (ook Willem van Loo genoemd) werd

In dit unieke natuurdomein was en is een conflict nooit

rond 1070 in Ieper geboren uit een relatie van Filips

veraf. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd Ieper langs drie

van Loo, zoon van de graaf van Vlaanderen (Robrecht I

zijden belegerd. Dit front werd berucht als de ‘Ypres Sa-

De Fries) met een Ieperse wolbewerkster. Hij was dus

lient’ of de ‘Ieperboog’. Domein De Palingbeek en omge-

een onwettige telg uit de grafelijke familie. Onwettige

ving werden in één groot slagveld herschapen. Duizenden

kinderen waren niet ongewoon in adellijke kringen. Ze

soldaten lieten hier het leven. Het imposante Kasteel De

werden even goed behandeld als de kinderen binnen het

Palingbeek verdween ook toen zo goed als van de kaart.

huwelijk, maar bij betwistingen en erfenissen kon die

Sommige sporen verdwenen, maar het landschap bewaart

afkomst toch een rol spelen. Zo zou Willem van Ieper, als zoon van een gewone Ieperse volksvrouw, het graafschap van Vlaanderen mislopen. Zeer tegen zijn zin.

organisatie: Dienst Vrije Tijd - Cultuur en Toerisme · Kasteelstraat 1 · 8920 Langemark-Poelkapelle T 057 49 09 36 · E [email protected] · W www.langemark-poelkapelle.be

BEELDENWANDELING ‘LANGEMARCK VLUCHT’

BEEUWSAERTMOLEN

nog diepe littekens. Bunkers en begraafplaatsen blijven

‘Langemarck Vlucht’ is een beeldenwandeling van 1,8

De eerste molen op deze plaats (1635) werd gebouwd

aan het oorlogsgeweld herinneren. De natuur herstelde

km. De rode draad in deze wandeling is WOI, hét groot-

door de heren van Bikschote. In 1830 ging hij in vlammen

wat de mens vernielde en maakte van de Palingbeek een

ste conflict in onze streek dat een onuitwisbare stempel

op, ook tijdens WOI werd de molen verwoest en in 1976

boeiend stukje natuur.

op deze gemeente heeft gedrukt. De 16 geïllustreerde

schoot er na een zware storm en een brand nog maar een

infoborden tonen via tekst en oude foto’s het beeld van

ruïne over. Tijdens WOI vormde de molen door z’n hoge

Langemark een eeuw geleden en vertellen het verhaal

ligging op een wal de ideale uitkijkpost. Tijdens de eerste

van de vluchtende bevolking aan het begin van WOI.

gasaanvallen werd de windmolen, door de Fransen de

Twee gidsen schetsen, met behulp van het fotomateriaal,

‘Moulin Bleu’ genaamd, volledig verwoest.

een beeld van hoe de gemeente er vóór de oorlog uitzag.

In 1999 werd de gemeente eigenaar en sinds 2010 is de

Veel straathoeken en gebouwen zijn herkenbaar weer

beschermde molen gerestaureerd en weer maalvaardig.

∫ De Palingbeek, Zillebeke © Provinciedomein De Palingbeek

Willem was burggraaf van Ieper. Hij was een bekwame, zelfs beruchte legeraanvoerder. Groot was zijn ontgoocheling toen graaf Boudewijn VII Hapkin een andere neef (Karel van Denemarken) als opvolger aanduidde. De nieuwe graaf zou bekend en geliefd worden als “Karel de Goede”. Als wapenschild koos hij een “gaande leeuw” mogelijk geërfd van zijn vader Filips van Loo of meegebracht uit Engeland. Waarschijnlijk nam Filips van Elzas het wapenschild over en verving de gaande leeuw door

opgebouwd na de oorlog en vormen de link tussen het verleden en het heden.

Praktisch · Locatie: Pilkemstraat, 8920 Bikschote.

Praktisch

· Doorlopend te bezoeken van 10u tot 17u.

· Afspraak aan de ingang van de kerk, 8920 Langemark


stipt om 10u en 14u (duur: 2 uur).

· De twee meester-molenaars leiden de bezoekers rond


in de molen. Terwijl de ene uitleg geeft boven in de

· Deze wandeling kan normaal individueel afgestapt

molen, leidt de andere de bezoekers rond bij de

het turbulente en vaak ook

worden. Uitzonderlijk worden er 2 gratis gidsbeurten

permanente tentoonstelling beneden in het torenkot.

gewelddadige leven van Wil-

georganiseerd (één in de voormiddag en één in de

Er is geen beperking wat betreft capaciteit.

lem van Ieper, de Vlaamse

namiddag) o.l.v. de 2 samenstellers ervan. Telkens zijn

· Kinderen vinden een bezoek aan de molen fascine-

prins die geen graaf mocht

beide gidsen aanwezig. Vooraf reserveren hoeft niet;

rend. Bovendien hebben de twee meester-molenaars

worden, kan deelnemen aan

indien de groep te groot is, wordt die opgesplitst.

ook wel de nodige aandacht voor de kinderen.

een klimmende leeuw. Zo werd en bleef de leeuw tot op vandaag symbool voor Vlaanderen! Willem van Ieper overleed op 24 januari 1156. ∫ Willem van Loo, Ieper © Veerle Biesbrouck

Wie meer wil weten over

de geleide wandeltocht rond · Afspraak aan Bezoekerscentrum De Palingbeek, Vaartstraat 7, 8902 Zillebeke-Ieper, 057 23 08 40, Praktisch

[email protected].

· Afspraak aan de Dienst Toerisme, Lakenhalle,

· De wandeling start stipt om 14u (duur: 3 uur).

stipt om 10u en 14u (duur: 2 uur).

· Gids: Robert Vantomme.

· Vooraf reserveren is noodzakelijk en dient te



· Org./info: provinciedienst NME (Bezoekerscentrum


De Palingbeek).

[ 18 ]

∫ Beeuwsaertmolen, Bikschote © Kurt Vandewalle

Praktisch

gendarische middeleeuwer.

∫ Beeldenwandeling ‘Langemarck Vlucht’ © Gemeente Langemark-Poelkapelle

deze even historische als le-

[ 19 ]



MESEN

POPERINGE

organisatie: Stad Mesen · Markt 1 · 8957 Mesen · T 057 44 50 40 · E [email protected]

organisatie: Dienst Cultuur · Grote Markt 1 · 8970 Poperinge · T 057 34 66 86 · E [email protected]

∫ Site voormalige brouwerij Sint-Joris + brouwershuis, Reningelst © Stad Poperinge

BEZOEK VREDESPARK EN -TOREN Dit monument staat niet alleen symbool voor de herden-

Praktisch

king van Ierse soldaten die zijn gesneuveld tijdens de

· Afspraak aan het monument, Armentiersstraat,

Groote Oorlog. Het is vooral ook een monument van

8957 Mesen

hoop en vrede. Al eeuwenlang woeden er conflicten op

· Gidsbeurt om 14u, 15u, 16u en 17u.

het eiland, waar wij als Belgen te weinig van weten of net


te bevooroordeeld naar kijken, dit zonder de kern van de

· Toegankelijk voor rolstoelen en kinderwagens.

Praktisch

zaak te snappen. Naast de symboliek van het park en de toren, zal er dan ook een heel stuk van de gidsbeurt gaan over de politieke en geschiedkundige achtergrond van dit bouwwerk.

· Locatie: Reningelstplein, 8970 Reningelst (Poperinge). · Doorlopend te bezoeken van 10u tot 18u. · Geen reservatie nodig. · De gidsbeurten starten om 10u30, 11u30, 12u30, 13u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. · De gebouwen en het domein kunnen ook zonder gids bezocht worden.

GELEID BEZOEK KASTEELHOEVE EN KASTEELWAL RENINGELST Tot 1793 stond in het centrum van Reningelst een kasteel. Daarvan resteren nu enkel nog de kasteelweide en een deel van de kasteelwal. Het kasteel brandde af maar de kasteelhoeve geeft nog een idee van de grootsheid. Ook de wal heeft rechtstreeks met een conflict te maken: tijdens de Eerste Wereldoorlog werd drie kwart gedempt om een smalspoor naar het front in Dikkebus te kunnen aanleggen.

∫ Vredespark en -toren, Mesen © Stad Mesen

BEZOEK BROUWERIJ-MOUTERIJ SINT-JORIS

[ 20 ]

Praktisch · Locatie: Reningelstplein 5, 8970 Reningelst

De pas gerestaureerde site van de voormalige brouwerij

(Poperinge).

St.-Joris is voor het eerst publiek toegankelijk. De brou-

· Bezoek is enkel mogelijk onder begeleiding van een

werij werd in 1913 volledig gemoderniseerd. Amper 50 jaar

gids. De gidsbeurten starten telkens om het uur, van

later werd het laatste bier er op flessen getrokken. De site

10u tot 18u.

is een prachtig voorbeeld van industrieel erfgoed in een


landelijk dorp en het brouwershuis is een knap voorbeeld van wederopbouwarchitectuur na de Eerste Wereldoorlog. De brouwerij is pas dit jaar gerestaureerd en wordt voor het eerst opengesteld voor het publiek. Een primeur dus op Open Monumentendag.

[ 21 ]



VLETEREN organisatie: Dienst Toerisme ism. De Struise Brouwers en het project ‘Genieten van de Grensstreek’ De Struise Brouwers · Kasteelstraat 50 · 8640 Vleteren · E [email protected] · W www.struisebrouwers.be

SINT-VEDASTUSKERK RENINGELST

VAN OUD SCHOOLTJE TOT EDUCATIEF BROUWERIJTJE - BEZOEK

In de kerk vind je de herinnering aan twee conflicten: de

Praktisch

geuzenperiode en de moord op drie priesters (waaraan

· Locatie: Reningelstplein, 8970 Reningelst (Poperinge).

In 1837 schonk Jan Mahieu, inwoner van Oostvleteren,

houden de Struise brouwers opendeur met als slogan: “De

een relikwie, een gedenkplaat, een brandglas én het graf

· Bezoek is enkel mogelijk onder begeleiding van een

een huis met land om de armenschool voor meisjes te

reis doorheen de biercultuur”.

zelf herinneren). Een schilderij van het kasteel roept de

gids. De gidsbeurten starten telkens om het uur, van

dienen. Hij schonk eveneens een stuk land tot onderhoud

tijd voor de Franse Revolutie op. Uitzonderlijk worden ook

10u tot 18u.

aan de school, die onder toezicht van een juffrouw stond.

Praktisch

de kerkschatten tentoongesteld, met gewaden, kelken en


Het onderwijs hier begon in 1840. Vanaf 1850 werd de

· Locatie: Kasteelstraat 50, 8640 Vleteren.

vereniging van zusters tot klooster ingericht, met de

· Doorlopend te bezoeken van 10u tot 19u.

naam Zusters van Vincentius. Het gebouw vooraan de

· Het is mogelijk om enkele biertjes te proeven.

straat is authentiek gebleven en wordt tijdens het hoog-

Een barbecue zorgt ervoor dat de promille niet te

seizoen gebruikt als toeristisch kantoor. Het klooster,

hoog oploopt. In de namiddag is er straattheater

naast het schooltje, wordt vandaag verhuurd als woning.

voorzien en tegen de avond een muzikaal optreden.

In 1846 schonk Martin Vandewynckel twee hofsteden

Bezoek de website www.struisebrouwers.be voor meer

aan het klooster. In 1977 vertrokken de laatste zusters

info omtrent de barbecue en het feestprogramma.

uit het klooster. De verkoop, meer in het bijzonder van

· Deze activiteit is kindvriendelijk.

een waardevolle zilveren O.-L.-V. met kind.

het kloosterwoonhuis en van het schoolgebouw met kapel en toegangsweg tot de schoolgebouwen, wekte

[ 22 ]

Het is namelijk zo dat deze gebouwen werden geschonken om te dienen voor onderwijs te Oostvleteren. Het oude schooltje werd uiteindelijk aangekocht door het gemeen∫ Het oude schoolgebouw, Oostvleteren © Gemeente Vleteren

∫ Sint-Vedastuskerk, Reningelst © Stad Poperinge

heel wat ongenoegen bij de plaatselijke gemeenschap.

tebestuur en wordt gebruikt door diverse verenigingen. Al vlug viel het oog van de Struise Brouwers op het grote gebouw achteraan. Ze richtten er een kleine brouwerij in en dit met educatieve bedoelingen. Er worden lessen en seminaries gegeven over hun artisanaal bier. De vele toeristen die langs komen om het wereldbefaamde bier te proeven zijn meteen verzot op het oude schoolgebouwtje. Nooit werden zoveel foto’s genomen van de voorgevel en de binnenzijde als nu. Op Open Monumentendag

[ 23 ]



ZONNEBEKE organisatie: Dienst Cultuur · Langemarkstraat 8 · 8980 Zonnebeke · T 051 48 00 61 · E [email protected] MMP 1917 · Ieperstraat 5 · 8980 Zonnebeke · T 051 77 04 41 · E [email protected]

∫ Wederopbouwarchitectuur, Beselare © Eric Malfait

KENNISMAKING MET DE WEDEROPBOUWARCHITECTUUR IN BESELARE Tijdens Wereldoorlog I werd Beselare grotendeels verwoest. De getuigenissen van E.H. Germain Casier en Kamiel Masschelein (zie thema-artikel, pag. 9) over de ravage die het dorp had doorstaan spreken tot de verbeelding. “Heel het dorp was ten gronde uit verdelgd en verzwonden, niets bleef meer over tenzij een onbeschrijflijke opeenstapeling van puinen, zijn grond tientallen keren omgewoeld, doorzaaid met duizenden en duizenden obusputten die als evenveel wonden gaapten in een verhakkeld lichaam.

BOUWEN AAN WEDEROPBOUW 1914/2050. ARCHITECTUUR IN DE WESTHOEK Na de Eerste Wereldoorlog kwam er in de Westhoek een nooit geziene bouwactiviteit op gang. Van puin ruimen tot de aanleg van nieuwe infrastructuur en landbouwgronden, het bouwen van boerderijen, burger- en arbeiderswoningen, nieuwe publieke gebouwen: hele dorpen en stadsdelen moesten uit het niets herbouwd worden. De wederopbouw is bijgevolg nog steeds een van de meest bepalende elementen voor het landschap, de stedenbouw en de architectuur van de Westhoek. Dit boek brengt de geschiedenis van de wederopbouw in

Was het waarlijk de gruwel der verwoesting, slechts in de verre Oosthoek stond hier en daar nog een stuk muur half-

De adoptie van het dorp eindigde op 15 maart 1922. Des-

de hele Westhoek in beeld. Het verhaal wordt bekeken

overeind voor zover het oog kon reiken, niets dan een wijd

ondanks de aanzet tot wederopbouw, stonden er in 1923

door de ogen van zij die deze operatie op het terrein ver-

uitgestrekte verlatenis, een allertreurigst schouwspel bij-

nog 101 barakken van het Koning Albertfonds in Beselare.

wezenlijkten: bewoners, lokale politici, plannenmakers, architecten, sociale organisaties en aannemers. De plan-

Praktisch

nen die ze tekenden, de brieven die ze schreven en de

Na de oorlog wordt Huib Hoste door het hoog Commis-

· Afspraak op de Beselareplaats, 8980 Beselare.

foto’s die ze maakten, vormen uniek en vaak nooit eerder

sariaat voor de Wederopbouw aangesteld als urbanist en

· De wandelingen starten stipt om 14u en om 16u

gepubliceerd beeldmateriaal, dat de historische essays

architect van de wederopbouw in Beselare. Zijn functie

(duur: 1,5 uur).

genereus illustreert.

wordt snel overgenomen door architect Billet. Hij her-


∫ © Erfgoedcel CO7

zonder voor iedere Beselarenaar.“ (EH Germain Casier)

stelt de grote lijnen van het vooroorlogs stratenplein. De

Het boek peilt ook naar de hedendaagse omgang met de

belangrijkste ingreep wordt ongetwijfeld de verhuis van

wederopbouwarchitectuur. Negentig jaar later komt deze

Info

het kerkhof van rond de kerk naar een ruimte iets buiten

materiële erfenis immers onder druk te staan door herge-

€ 34,90, te koop in de gespecialiseerde boekhandel

het dorpscentrum.

bruik en afbraak. Het boek laat ook bewoners, ontwer-

(isbn 9789077025048). Je kan de publicatie bestellen

pers, overheid en het middenveld aan het woord die op

via www.erfgoedcelco7.be, [email protected] of

Het eerste stenen huis dat heropgebouwd werd te Be-

een inspirerende manier een nieuwe betekenis aan deze

T 057 239 312.

selare was de beenhouwerij van Maurits Gesquière in de

architectuur geven.

Zonnebekestraat 31. In 1922 komen er nog 138 gebou-

‘Bouwen aan wederopbouw 1914/2050. Architectuur in

wen bij, en zo gaat de wederopbouw verder. In 1923-1924

de Westhoek’ is een initiatief van Erfgoedcel Ieper/CO7

kunnen dan ook de nieuwe gebouwen van de jongens-

in samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut

school en klooster in gebruik genomen worden.

en de provincie West-Vlaanderen.

[ 24 ]

[ 25 ]



MEER ERFGOED IN DE REGIO

COLOFON

SUSKEWIET - OVER VINKEN IN DE ZUIDELIJKE WESTHOEK

Het project Open Monumentendag 2011 is een samen-

Hebt u nog vragen of wenst u meer informatie over

werking tussen de diensten voor cultuur en toerisme

bepaalde activiteiten? Neem gerust contact op met

van: Heuvelland, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Mesen,

de lokale Dienst Cultuur of de Cultuurdienst van CO7

Poperinge, Vleteren, Zonnebeke en de gidsenkringen.

op T 057 34 66 94 of E [email protected].

SNUISTER IN HET ARCHIEF VAN DEZE BROCHURE

Het verenigingsleven is de drij-

De regionale brochure voor Open

vende kracht achter het sociaal-

Monumentendag in de zuide-

culturele leven in de regio.

lijke Westhoek is ondertus-

Cultuurdienst CO7, Erfgoedcel

sen een klassieker geworden.

REALISATIE

BROCHURE

CO7 en gemeente Houthulst

Op www.cultuurdienstco7.be

· Cultuurbeleidscoördinatoren en/of diensten toe-

· Eindredactie: Rosita Boussemaere

slaan de handen in elkaar om

vind je heel wat van de bro-

risme: Stefaan Decrock en Philippe Mingels (Heuvel-

· Ontwerp: Design Sense

in de loop van 2012 onder de

chures in digitale versie terug.

land), Alexander Declercq en Michelle Martens (Ieper),

· Druk: Drukkerij Lowyck

Heidi Vanackere en Sarah Van Steen (Langemark-

· Campagnebeeld (cover): Open Monumentendag Vlaanderen (www.openmonumenten.be)

noemer ‘Suskewiet’ de tradities en de vele aspecten van het vinkenzetten in de kijker te

Wie op de website even in het archief duikt en het ant-

Poelkapelle), Steven Reynaert (Mesen), Koenraad

zetten. De vinkensport kent een lange traditie, vele typi-

woord kan geven op onderstaande prijsvraag, maakt kans

Verbrugghe (Poperinge), Lut Demeyer en Veronique

· V.U.: CO7, voorzitter Marleen Baelde,

sche gebruiken en een rijke (beeld)taal. Met dit project

op een exemplaar van de nationale publicatie van Open

De Block (Vleteren), Kristof Pector (Zonnebeke)

p.a. Grote Markt 1, 8970 Poperinge

wil CO7 een brede groep mensen aanspreken. ‘Suskewiet’,

Monumentendag 2010 ‘Spel van geven en nemen. De

· Coördinator CO7: Rosita Boussemaere

· Met dank aan:

dat wordt: unieke vinkenfoto’s uit Westhoek Verbeeldt,

mens, het erfgoed en de vier elementen’: een rijk geïllus-

· Gebiedswerker Cultuur Provincie West-Vlaanderen:

- (Ieper) Luc Ferrier en Vera Matthys van het

gezellig tafelen rond grootmoeders recepten, een artis-

treerde gids met talrijke toeristische tips (tekst: Patrick

Katrien Hindryckx

Egliseum, Voorzitter in de rechtbank van Eerste

tieke en muzikale invulling, een schrijfwedstrijd ‘Ode aan

De Rynck - foto’s: Jan Crab).

· De schepenen van cultuur en/of toerisme:

Aanleg te Ieper Rik Verstraete en Referendaris Fleur

Marleen Baelde, Franky Bryon, Frans Lignel, Frans

Vermeulen, leden van het lokaal comité: Chris Beel,

de vink’, een leuke publicatie en zoveel meer. Weet je een

Masson, Lieven Vanbelleghem, Geert Vandewynckel

Alexander Declercq, Dominiek Dendooven, Michelle

liggen of broed je op een idee om het vinkenzetten op

Prijsvraag

en Darline Van Eeckhoute

Martens, Fernand Rambour, Lieven Stubbe, gidsen:

een leuke manier in de kijker te zetten? Wij horen het

Open Monumentendag 2009 stond in het teken van

· Provincie West-Vlaanderen, Vlaamse Gemeen-

Oswald Gryson, Stephan Kesteloot, Fernand

graag! Je kan het melden op [email protected] of T 057

‘Wonen’. Wie schreef voor de regionale brochure

schap en Europese Unie

Rambour, Ivan Woussen, ea., Piet Chielens, Heem-

346 694.

in de zuidelijke Westhoek, het thema-artikel over

archief aan documenten en foto’s van vinkenzettingen

ERFGOEDDAGBROCHURE

kring Iepers Kwartier: Roland Meulebrouck en Jules

‘Wederopbouw: het herstel van het platteland’?

Allemon, Erfgoedcel CO7 (voor de erfgoedhaltes)

Het antwoord dient voor 12 september bezorgd te

- (Langemark-Poelkapelle) de molenaars: Antoon

worden via [email protected].

Verstraete en Eddy Dejonckheere, gidsen: Michel Gheeraert en Danny Vanacker - (Poperinge) Bart Wemaere en Wim Chielens

Erfgoedcel CO7 geeft jaarlijks een regionale erfgoed-

- (Vleteren) Lut Demeyer en Ria Van Lerberghe

dagbrochure uit. In deze brochure is er ruimte voor een inhoudelijk luik waarin het nationale erfgoeddagthema bekeken wordt met een lokale erfgoedbril. Deze brochure is vanaf eind maart te vinden bij Erfgoedcel CO7, de gemeentelijke diensten cultuur, de openbare bibliotheken, de toeristische kantoren en de deelnemende organisaties. Ze is ook digitaal beschikbaar via de website www.erfgoedcelco7.be

[ 26 ]

[ 27 ]

OPEN MONUMENTENDAG IN DE CO 7-REGIO

WESTVLETEREN OOSTVLETEREN

BIKSCHOTE

LANGEMARKPOELKAPELLE

KROMBEKE

PASSENDALE

PILKEM

WOESTEN

PROVEN

SINT-JAN-TER-BIEZEN

POELKAPELLE

LANGEMARK

VLETEREN

SINT-JULIAAN

ELVERDINGE

BRIELEN

POPERINGE

SINT-JAN

WATOU

ZONNEBEKE

VLAMERTINGE

IEPER

BESELARE

GELUVELD

ZILLEBEKE ABELE DIKKEBUS

RENINGELST

VOORMEZELE

ZANDVOORDE HOLLEBEKE

WESTOUTER KLIJTE-DORP WIJTSCHATE

KEMMEL

LOKER

HEUVELLAND DRANOUTER

WULVERGEM

MESEN

1

Majoor W. H.K. Redmond, Heuvelland

10

Langemarck Vlucht, Langemark-Poelkapelle

2

Belforttoren, Ieper

11

Beeuwsaertmolen, Bikschote

3

Egliseum, Ieper

12

Vredestoren, Mesen

4

Hill 60, Ieper

13

Brouwerij-mouterij Sint-Joris, Reningelst

5

Hoornwerkpark, Ieper

14

Kasteelhoeve en -wal, Reningelst

6

Hoogkoor Sint-Maartenskathedraal, Ieper

15

Sint-Vedastuskerk, Reningelst

7

Gerechtsgebouw, Ieper

16

Brouwerij De Struise Brouwers, Vleteren

8

Willem van Loo, Ieper

17

Wederopbouwarchitectuur, Beselare

9

Palingbeek, Zillebeke

zondag 11 september 2011 OPEN MONUMENTENDAG in de Zuidelijke Westhoek THEMA CONFLICT

Recommend Documents