Op reis…
Open Monumentendag 2014 13 en 14 september
2
3
Dank
Open Monumentendag is alleen mogelijk door de bereidwilligheid van particulieren en organisaties om hun pand open te stellen. Bovendien hebben wij ook dit jaar weer veel mensen bereid gevonden hun medewerking te verlenen. Het comité dankt hen allen hartelijk voor hun inzet. Comité Open Monumentendag Rheden-Rozendaal
in de gemeenten Rheden en Rozendaal
Inhoud
Voorwoord.........................................................................................5 Rozendaal..........................................................................................6 Velp.....................................................................................................10 Rheden.............................................................................................20 De Steeg...........................................................................................24 Ellecom.............................................................................................28 Dieren...............................................................................................32 Spankeren........................................................................................36 Laag Soeren....................................................................................38
Laag Soeren
Spankeren
Dieren Ellecom
Colofon Uitgave: Comité Open Monumentendag Rheden-Rozendaal Ontwerp en realisatie: Diepenmaat Uitgeverij & Ontwerpbureau Oplage 3000, augustus 2014
De Steeg Rozendaal
Velp
Rheden
4
Voorwoord
Op Reis
De Open Monumentendag is een van de grootste culturele evenementen van het land. Ook in Rheden en Rozendaal brengen ieder jaar veel mensen een bezoekje aan een gebouw of plek die normaal niet toegankelijk is voor publiek.
Het thema in 2014 is Op Reis. Gebouwen die een relatie hebben met treinverkeer, boten of auto’s worden met dit thema extra in het zonnetje gezet. Voor onze gemeenten is het een ideaal thema omdat hier van oudsher vele verkeersstromen samenkomen: de IJssel, oude tram- en treinlijnen naar alle richtingen, de Passage en het Apeldoorns Kanaal. Maar natuurlijk maken ook alle andere monumenten en bijzondere gebouwen gewoon onderdeel uit van het programma. In ieder dorp is van alles te beleven. Zo moet u in Spankeren zeker een bezoek brengen aan De Luchte, van oudsher een aanlegplaats voor postkoetsen en wisselplaats voor paarden. In
Dieren vindt de première plaats van twee bijzondere films over het dorp. In Ellecom is er een
tentoonstelling over wegen in en rondom het dorp. Voor een lezing over het reizen langs de passage gaat u naar De Steeg. Het koetshuis van het voormalige landhuis Heuven in Rheden is zeker een bezienswaardigheid, niet in het minst vanwege de schitterende ligging op de stuwwal. Velp heeft zoals alle jaren een bijzonder en origineel programma, met onder andere het stationsemplacement, café Laros en de wijnhandel. Een hoogtepunt zijn de historische stadsbussen die op zondag rijden tussen Arnhem, Velp en Rozendaal. Al met al weer genoeg te zien en te beleven en wij wensen u daarbij heel veel plezier! Het comité Open Monumentendag Rheden-Rozendaal
5
6
Rozendaal
Programma
Rozendaal Reizen over oude wegen met historische stadsbussen van het GVA
Veel schoolreisjes in de vorige eeuw hadden het kasteel Rosendael en het park met de bedriegertjes als bestemming. Op zondag 14 september kunt u reisherinneringen ophalen in de historische stadbussen van het gva, die rijden tussen Arnhem, Velp en Rozendaal. De bussen stoppen langs de route bij monumenten die op zondag open zijn. Bus 22, type Leyland Verheul, rijdt tussen het bezoekerscentrum de Witte Molen in Arnhem via Huis Zijpendaal, de dorpskom Rozendaal en station Velp. Activiteiten: busritten met historische stadsbussen op zondag van 12.00 tot 18.00 uur tussen Arnhem, Rozendaal en Velp met stopplaatsen nabij monumenten. Halteplaats stadsbus 22 in Rozendaal:
huis dan op een kerk. In 1758 werd de kerk gewijd. De fraaie Jugendstil muurschildering in de kerk dateert uit 1905 en het Leichel-orgel uit 1890. Aan de achterzijde heeft de pastorie van de kerk het aanzicht van een statig herenhuis met een fraaie tuin. Activiteiten: op beide dagen is er een expositie van de Gelderse Schilderschool ‘TerpenTijn’. Er wordt koffie en thee geschonken. Open: zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur en zondag van 12.00 uur tot 17.00 uur. Landhuis, De Génestetlaan 6
Aan de De Génestetlaan 6 bevindt zich het huis waar de dichter Peter de Génestet woonde aan het einde van zijn bewogen levensreis. Als wees opgevoed bij de familie Kruseman studeerde hij godgeleerdheid aan het seminarium van de re-
Kerklaan 17 De Herenkerk, Kerklaan 17
De kerk is gesticht door Lubbert Adolf baron Torck van de Heerlijkheid Rosendael. De baron begon met de bouw voordat er door de Velpse kerkenraad vergunning was verleend voor een eigen kerkgemeente. Waarschijnlijk daarom lijkt het gebouw aan de straatzijde meer op een pakLandhuis De Génestetlaan
Herenkerk
7
Rozendaal
8
Kasteel Rosendael
monstrantse Broederschap. Hij werd predikant in Delft en trok zich terug uit dit ambt na de dood van zijn vrouw en zoontje. In Rozendaal in de natuur en schone lucht ging hij wonen in het huis van zijn schoonmoeder, Bienfait, om aan te sterken van zijn ziekte. Hij overleed echter nog geen twee maanden later. Zijn graf is te bezoeken op de begraafplaats van Rozendaal. Het woonhuis is in 1806 tegenover de moestuin van kasteel Rosendael gebouwd als boerderij met versieringen in de gevel. In deze stijl zijn er in
de 19e eeuw meer gebouwd aan de De Génestetlaan. Activiteiten: in het sterfhuis van De Génestet wordt informatie gepresenteerd over Peter de Génestet en zijn literaire erfgoed. Ook worden zijn gedichten voorgedragen. Open: zondag van 12.00 tot 17.00 uur Park en kasteel Rosendael, Rosendael 1
700 jaar geleden werd kasteel Rosendael voor het eerst vermeld in documenten. Het kasteel
Rozendaal was een van de burchten waar de graven van Gelre resideerden en recht spraken. Het kasteel is door de eeuwen verschillende keren verbouwd van burcht tot een luxe buitenplaats waarbij de verdedigingstoren, de donjon, behouden is gebleven. In de 17e eeuw werden de ‘bedriegertjes’ gebouwd in een park dat door tuinarchitect Daniel Marot werd verfraaid. In de 19e eeuw is het door tuinarchitect Zocher aangelegd als park in Engelse landschapstijl, waarbij de barokke ornamenten zijn behouden. Het park met de bedriegertjes, de schelpengrot en hangbrug in ‘Klein Zwitserland’ imponeerden de bezoekers. Ze zijn tot in de vorige eeuw een populaire bestemming gebleven voor schoolreisjes. Activiteiten: op het kasteel en in het park worden op gezette tijden rondleidingen gegeven. De laatste rondleiding en toegang tot het kasteel is om 16.00 uur. Open: zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur tegen gereduceerd tarief
plaats voor bewoners van het landgoed en andere voorname geslachten, in 1869 werd dit de gemeentelijke begraafplaats. Op de begraafplaats bevinden zich naast classicistische grafkelders ook grafzerken in neogotische en romantische stijl. De graven van de schrijvers De Génestet, Bernard ter Haar en W.J. Hofdijk zijn er te vinden. Een bijzonder grafmonument is dat van de familie Brandts Buys. Na de tweede wereldoorlog zijn er acht bemanningsleden begraven die zijn gesneuveld toen hun vliegtuigen bij Rozendaal neerstortten. Activiteit: zondag is er om 14.00 en 15.00 uur een rondleiding van circa 20 minuten over het oude deel van de begraafplaats. Open: zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur
Begraafplaats op het hof van Rosendael aan de Boerenallee
Vanouds werden de bewoners van kasteel Rosendael begraven in een grafkelder van ‘de Oude Jan’ te Velp. In 1838 besloot het echtpaar Torck-Huyssen van Kattendijke een grafkelder te bouwen op het hof van Rosendael in het ‘Boers buschke’. In het begin was dit de begraafBegraafplaats Hof van Rosendael
9
Velp
Programma
11
Velp
Reizen over oude wegen met historische stadsbussen van het GVA
Op zondag 14 september rijden historische stadbussen van het gva tussen Arnhem, Velp en Rozendaal. De bussen rijden tussen 12.00 uur en 18.00 uur en stoppen langs de route bij monumenten die op zondag open zijn. Bus 22, type Leyland Verheul, rijdt tussen het bezoekerscentrum de Witte Molen in Arnhem via Huis Zijpendaal, de dorpskom Rozendaal en station Velp. Activiteiten: busritten met historische stadsbussen op zondag van 12.00 tot 18.00 uur tussen Arnhem, Rozendaal en Velp met stopplaatsen nabij monumenten.
Voormalig Postkantoor, Hoofdstraat 29
Het voormalige postkantoor uit 1910 is met de vele neogotische elementen en prachtige details in de gevel beeldbepalend voor Velp. De toegepaste stijl wordt ook wel ‘Postkantorengotiek’ genoemd en is kenmerkend voor de architect C.H. Peters die rijksbouwmeester was voor post- en telegraafkantoren. Bij een inpandige verbouwing is een aantal originele elementen weer zichtbaar gemaakt. Sinds de verbouwing is het pand in gebruik als kantoor door Giesbers Communicatie Groep. Open: zaterdag van 11.00 tot 15.00 uur Wijnhandel Appeldoorn, Brugweg 15
Stationsemplacement, Stationsplein
COLLECTIE AP LAMMERS
10
Het eens zo fraaie station Velp, in chaletstijl, met bijgebouwen, bestaat helaas niet meer. Op deze historische plek en op de parkeerplaats van het ns station is een tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van de trein door Velp. Kinderen (en natuurlijk ook volwassenen) kunnen hier allerlei leuke opdrachten uitvoeren. Bovendien staan op zondag een aantal oldtimer voertuigen op het parkeerterrein. Open: zaterdag van 12.00 tot 16.30 uur en zondag van 11.00 tot 16.30 uur Halteplaats stadsbus 22 (op zondag)
De wijnhandel werd in 1897 opgericht door Aart Arnoldus Appeldoorn. Het huidige pand dateert uit 1947 en is gerealiseerd naar ontwerp van het architectenbureau W.A.M. van der Ven uit Velp, in
Postkantoor
Velp
12
Velp de stijl van de Delftse School. De opzet was om met het nieuwe pand een ‘sieraad binnen de Nederlandse Wijnhandel’ te creëren. Het ontvangstannex kantoorgebouw bevat vele karakteristieke elementen, zoals een fraaie entree, zwart-witte tegelvloer in schaakbordpatroon en mooie schoorsteenmantels. Het pand is nu een gemeentelijk monument uit de wederopbouwperiode. Open: zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur Grote Kerk, Kerkstraat 32
Deze zogeheten waterstaatskerk uit 1841 is gebouwd in neoclassicistische stijl en werd ontworpen door de architect Jeni. Opvallend zijn de prachtige toegangsdeuren met een lijst waarin bladmotieven zijn verwerkt. Het belangrijkste fronton wordt bekroond met prachtig siersmeedwerk en een engel met trompet als windvaan. Activiteiten: toelichting op de nieuw te plaatsen glas-in-lood bevrijdingsramen. Het monumentale Hess orgel uit 1772 wordt regelmatig bespeeld.
Grote Kerk
Wijnhandel Appeldoorn
‘Oude Jan’
13
Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en zon-
dag van 14.00 tot 17.00 uur Kerk ‘Oude Jan’, Kerkstraat 56
Een éénbeukige Romaanse kerk uit de 12de eeuw met tufstenen muren en een klein rechthoekig koor. De tufstenen toren aan de westkant is later met bakstenen verhoogd. Aan de noordzijde staat een laat gotische kapel met een netgewelf uit begin 1400. Activiteiten: tentoonstelling ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de Stichting Vrienden van de Oude Jan. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur Begraafplaats, Reinaldstraat 18B
De oude begraafplaats van de Hervormde Gemeente werd in 1834 aangelegd. Op het terrein bevindt zich rechts een eenvoudig gepleisterd gebouwtje in eclectische stijl, dat mogelijk als lijkenhuisje heeft gediend en nu gerestaureerd is. Ook de verschillende oude grafkelders en
Begraafplaats Reinaldstraat
14
15
monumentale grafstenen zijn zeer de moeite waard. Activiteiten: rondleiding over de begraafplaats Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur Logegebouw Vrijmetselaars, Arnhemsestraatweg 360
Achter de villa Hoogwijk is het onderkomen aangebouwd van een vijftal loges van vrijmetselaars. Het gebouw bestaat uit de ‘tempelzaal’ en een aantal ruimtes voor bijeenkomsten. Tijdens de Open Dag van de Vrijmetselarij kunnen de ruimtes bezocht worden en wordt informatie gegeven over de activiteiten. Open: zaterdag van 10.00 uur tot 17.00 uur Voormalige Landgoed Rozenhagen, Arnhemsestraat 101A
Omstreeks 1885 is het landgoed Rozenhagen ontstaan op een stuk bouwland tussen de spoorlijn en de weg van Arnhem naar Zutphen. Er werden een villa en een tuinmanshuis gebouwd, en een
Villa De Nord
Logegebouw
Engelse landschapstuin aangelegd met wandelpaden. Rond 1935 is het landgoed in delen gesplitst. Het deel van de tuin met de vijver is te bezichtigen. De wandelpaden en vele oude bomen zijn bewaard gebleven. Van het deel met de (nieuwe) villa is de tuin te bezichtigen met uitzicht op de westzijde van de villa. De toegang is via het paadje langs het spoor met als adres Rozenhagelaan 18A. Activiteit: halteplaats stadsbus 22 (op zondag) Open: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Villa De Nord, Gravin Adalaan 2
De rijk gedecoreerde villa is rond 1907 gebouwd met invloeden van de chaletstijl (geveltoppen) en van de neorenaissancestijl. Het interieur heeft nog veel oorspronkelijke elementen, zoals het trappenhuis en fraai geornamenteerde stucplafonds in verschillende kamers. Activiteiten: expositie ‘Impressionistische landschappen en hedendaagse portretten’ van Anneke Boot. Open: zaterdag en zondag 14.00 tot 17.00 uur
Tuin en volla Rozenhagen
16
Velp
Velp Woonhuis - winkelpand, Hertogstraat 31
In het noordoosten van de wijk Daalhuizen zijn in de jaren ’20 van de vorige eeuw vele middenstandswoningen gebouwd in de zogenaamde Amsterdamse School stijl. Ook dit winkelpand van de hand van de architect H.A.Pothoven is als zodanig te karakteriseren. De opdrachtgever was de heer van der Meyden die hier een groentewinkel had. Achter de woning is een grote bergplaats gebouwd met paardenstal. Het pand is een gemeentelijk monument, de huidige bewoners hebben het grondig opgeknapt in de oorspronkelijke stijl. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur
Hertogstraat
van de begraafplaats. Er is een urnentuin aangelegd met een muur voor de bijzetting van urnen. Er kan nog incidenteel begraven worden. Activiteiten: er zijn medewerkers aanwezig om vragen te beantwoorden Open: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur De Dingenfabriek, Bergweg 24a
De oorspronkelijke functie van het stenen gebouw uit 1902 aan een doorgang van de Bergweg naar de Enkweg is een ‘slepersbedrijf ’ met trekpaarden. Later werd het een kolenhandel en beeldhouwersatelier. Nu is de benedenverdieping verbouwd tot cultuurcafé, een ontmoetingsplek voor culturele doeleinden.
R.K. Begraafplaats, Bergweg 11
Activiteiten:
De begraafplaats is een kleinschalige, van oudsher katholieke begraafplaats en dateert van 1874. Op 11 januari van dat jaar vond de inzegening plaats door Pastoor Koene, wiens graf nu monumentaal domineert op de begraafplaats. Een stichting zet zich sinds 2004 in voor het behoud
Halteplaats stadsbus 22 op Rozendaalselaan Expositie: ‘Paardenhaar? Paardenhaar!’ met voorbeelden van de verrassende veelzijdigheid van de toepassing van paardenhaar. Continu filmprojectie van de ‘Geschiedenis van de gtw’ (Gelderse Tramwegen).
R.K. Begraafplaats
De Dingenfabriek
17
Velp
18
Velp Om 14.00 en 15.30 uur een korte beeldpresentatie door de heer Jaap Besseling van het ‘Reizen langs de Passage door de jaren heen’. Open: zondag van 11.00 tot 17.00 uur Voormalig Café Laros, Jeruzalem 23
De van oorsprong 19de eeuwse uitspanning staat in de oude buurtschap Jeruzalem. Het voormalig café van de familie Laros verbergt een uitzonderlijk interieur, dat sinds 1900 nauwelijks veranderd is. De Weense stoelen, de tapkast met Art Nouveau bierpomp en de van gesjabloneerde versieringen voorziene wanden zijn nog aanwezig. De baron Van Pallandt van Rozendaal behoorde tot de vaste klanten. De nieuwe eigenaren zijn het pand grondig aan het restaureren. Activiteiten: halteplaats stadsbus 22 op Rozen daalselaan Open: zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Het huis is (afhankelijk van de staat van verbouwing) gedeeltelijk te bezichtigen tijdens rondleidingen.
Muziektent
Café Laros
19
Gemaal ‘De Volharding’, Lathumseveerweg
Het voormalige stoomgemaal ‘De Volharding’ is in 1875 gebouwd in het ‘Velperbroek’. In 1928 werd het gemaal geëlektrificeerd. De twee oorspronkelijke grote centrifugaalpompen en bijbehorende aandrijfwielen met de naam van de Gebr. Stork & co. erop, zijn nog aanwezig. Een belangrijke waarde van het gemaal is de oorspronkelijke staat van de elektrische installatie bestaande uit niet-geautomatiseerde schakelkasten en de oorspronkelijke vacuüminstallatie. Open: zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Muziektent, Vijverlaan
De rechthoekige muziektent op het eilandje in de vijver tussen de Vijverlaan en de Overbeeklaan is gebouwd in de Gooise landhuisstijl. Activiteit: riqq (de Rhedense Stichting voor Kunst & Cultuur) presenteert hier een zogeheten geërfdenconcert. Het kleurrijke Amsterdamse straatorkest ‘De Fanfare van de Eerste Liefdesnacht’ heeft als specialisatie wereldmuziek. Open: zondag vanaf 16.00 uur
De Volharding
Rheden
20
Programma
Dorpskerk, Dorpsstraat 51
Rheden
De romaanse toren van deze kerk stamt al uit de 12de eeuw. Het driebeukig schip met netgewelf is gotisch. Van 1904-1909 heeft een grote restauratie plaatsgevonden onder leiding van Jos Cuypers, de zoon van de bekende Pierre Cuypers. Hierbij is ondermeer rechts van de ingang een domineeskamertje gebouwd. Er zijn twee Meere-orgels uit 1816, het giet- en smeedijzeren hekwerk rond de kerk stamt uit de tweede helft van de 19de eeuw. Momenteel wordt de toren gerestaureerd. Activiteiten:
Schilderijen-expositie van de heer S. Maliepaard. Doorlopende diapresentatie van het dorp Rheden en omgeving uit de 19de eeuw. Op zondag om 16.00 uur concert ‘Op reis naar muziek van de oudheid’ door het Ensemble Aeide Mousa met muziek van de oudheid op (replica’s van) oude instrumenten. Vrije bijdrage welkom. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 13.00 tot 17.00 uur
Het oudste gedeelte is links van de ingang. Achter het toegangshek ligt een hartvormig plantsoen met oude bomen waaronder een treurbeuk. De zerk met het oudste opschrift staat op een familiegraf: geboren op 1 nov. 1870, gestorven op 31 dec.1870. Het hekwerk is een goed voorbeeld van smeed- en gietijzer uit de tweede helft van de 19de eeuw. In 1989 vond hier de laatste teraardebestelling plaats, waarna dit kerkhofje in verval is geraakt. Deze begraafplaats wordt door een enthousiaste groep vrijwilligers opgeknapt. Activiteit: vrijwilligers geven informatie over de begraafplaats. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.
Koetshuis ‘Stichting Wurfbain ’s Hof’, Heuvenseweg 9
Dit Koetshuis is gebouwd in 1861, waarschijnlijk naar ontwerp van de architect M.G. Tétar
Begraafplaats Pinkelseweg, inrit naast woonboerderij op nummer 2
Na de sluiting van de begraafplaats bij de Dorpskerk in 1870 werd deze begraafplaats geopend. Dorpskerk
Begraafplaats Pinkelseweg
21
Rheden
22
van Elven. Het gebouw is uitgevoerd in een stijl geïnspireerd op de Engelse Tudorgotiek. In het koetshuis bevinden zich een woning en een jachtkamer. Er zijn veel oorspronkelijke elementen bewaard gebleven zoals een houten lambrisering, gemetselde gewelfjes en een houten zoldering gedragen door rijk versierde consoles. Activiteiten: continu lopende film van mej. Wurfbain over haar reis naar Afrika in de jaren 30 van de vorige eeuw. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur
De Rhedense Schaapskooi, Heuvenseweg 11
Dit Rijksmonument is meer dan 100 jaar oud. Het staat op landgoed Heuven dat net als het omringende natuurgebied eigendom is van de Vereniging Natuurmonumenten. Het is een zogenaamde potstal, een stal met verdiepte bodem. De schapen die ’s nachts in de stal verbleven zorgden voor mest om de akkers op de schrale zandgrond rond de dorpen vruchtbaar te maken. Een schaapskooi heeft altijd afgeronde hoeken
Rheden om te voorkomen dat schapen in de verdrukking komen. In de nok is een uilengat aangebracht. Activiteiten: Er wordt informatie gegeven over de schaapskudde en de kooi. Er zijn op bescheiden schaal demonstraties schapen drijven met bordercollies. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur. Bereikbaar: via de groene route vanuit het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten, Heuvenseweg 5A, komt u bij de schaapskooi en het bovengenoemde koetshuis. Landgoed de Valkenberg, Arnhemsenstraatweg 12
Dit landgoed is in 1834 gekocht door de Amsterdamse koopman M. Westendorp. Hij liet de statige ‘Valkenberg’ bouwen aan de bovenrand van een weiland tegen de flank van een stuwwal. Het uitzicht over Rheden en de IJssel is dan ook prachtig. In 1966 worden het huis en de opstallen met 21 ha grond eigendom van het Rode Kruis. De Valkenberg is hiermee een prachtige
Koetshuis
Rhedense Schaapskooi
locatie geworden waar zorgbehoevenden vakantieweken kunnen genieten. Ook de nieuwe eigenaar Stichting De Valkenberg (2013) organiseert hier samen met het Rode Kruis individuele vakanties voor mensen met een lichte tot zware zorgbehoefte. Links naast de oprit staat de voormalige hovenierswoning en een beeld van Henry Dunant (1828-1910), oprichter van het Rode Kruis. Dit is het enige beeld ter wereld dat deze weldoener ten voeten uit laat zien. Het beeld is geschonken door Oostenrijk als dank voor de opvang en goede zorg aan Oostenrijkse kinderen tijdens en na de eerste wereldoorlog. Activiteiten: de twee monumentale hotels en omliggende park zijn te bezichtigen. Er is een markt (drank en hapjes zijn te koop) Open: zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur en zondag van 10.00 tot 17.00 uur.
De Valkenberg
23
24
De Steeg
Programma
De Steeg
’t Oude Raadhuis, Hoofdstraat 4
Het oudste gemeentehuis van Rheden is gebouwd rond 1840 in neoclassicistische stijl. Door toepassing van verschillende zadeldaken kreeg het pand een minder streng karakter waardoor het beter paste in de landelijke omgeving. De voorgevel heeft een symmetrische indeling waarbij vier Toscaanse zuilen het balkon, waarvan de balustrade is verdwenen, dragen. In het interieur zijn nog verschillende oorspronkelijke elementen bewaard gebleven, waaronder de marmeren gang en houten trap met rijk gesneden eindbaluster. In het trappenhuis bevindt zich een glas-in-lood raam in art nouveaux, gedateerd rond 1910. Activiteiten: schilderijen-expositie van de bewoonster Charlotte Arends. De benedenverdieping is voor een gedeelte opengesteld. Open: zondag van 12.00 tot 17.00 uur
Attent Zorggroep
’t Oude Raadhuis
Kantoor Attent Zorggroep, Hoofdstraat 8
In 1907/08 is dit voormalige gemeentehuis ontworpen door de toenmalige gemeentearchitect G.Bijlsma en gebouwd naast het oudste gemeentehuis. Kenmerkend voor dit gebouw is de karakteristieke Overgangsarchitectuur. Hierin worden elementen uit het historisme, Neorenaissance, de Art Nouveau /Jugendstil, Berlagiaanse- en Rationalistische Stijl opgenomen. In 1917 wordt het pand verbouwd( architect G.Bijlsma) en in 1927 wordt een nieuwe raadszaal met invloeden uit de Amsterdamse School (architect W.F.C.Schaap) toegevoegd. Het interieur kenmerkt zich door de Nieuwe Stijl, een Nederlandse variant op de Jugendstil. Dit valt goed te zien in de fraaie hal met tochtpui, trappenhuis en monumentaal glas-in-loodraam. De raadzaal toont een houten kap met spanten op consoles voorzien van koppen, een balkon en hoge lambrisering. Activiteit: op elk heel uur wordt een rondleiding verzorgd. Bezoekers worden opgevangen in de personeelsruimte (met koffie/thee) Open: zaterdag van 10.00 tot 14.00 uur
25
De Steeg
26
Voormalig rk kerk Maria ten Hemelopneming, Hoofdstraat 15
De karakteristieke kerk met spitse toren uit 1927 is een ontwerp van architect J.Stuyt en staat op een markante plek in het dorp. Na de oorlog werden diverse beschadigde gebrandschilderde ramen vervangen door nieuwe. Het raam boven de ingang is van Joep Nicolas. In 2013 is de kerk verkocht. Een stichting tot behoud van de kerk beraadt zich over nieuwe functies voor dit gebouw. Zij organiseert met regelmaat culturele activiteiten. Activiteiten: zaterdag doorlopende film van de geschiedenis van de Gelderse Tramwegen. Om 14.00 en 15.30 uur een korte beeldpresentatie door Jaap Besseling over ‘het Reizen langs de Passage door de jaren heen’. Zondag: 13.30 tot 14.30 uur lezing over Gelders Arcadië door Elize Storms (Gelders Genootschap). Hogeschool Larenstein verzorgt een tentoonstelling over buitenplaatsen in Gelders Arcadië. Doorlopende diapresentatie over De Steeg. Zaterdag en zon-
Voormalige R.K. kerk
dag: tentoonstelling van collectie wijwaterbakjes. Open: zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur Middachter Allee
Tussen De Steeg en Ellecom loopt één van de oudste en bekendste lanen van Nederland. De Middachter Allee werd door Stadhouder Frederik Hendrik aangelegd in de tweede helft van
De Steeg de 17de eeuw om zijn troepen beter te kunnen verplaatsen. Tot aan de Franse overheersing was deze weg met dubbele rij beuken onverhard. Na 1820 werd de weg door de Franse troepen geplaveid en in drie stroken verdeeld voor voertuigen, voetvolk en ruiters. Van de ongeveer 1500 bomen die omstreeks 1770 waren geplant, zijn er in de nachten van 6 april en 10 april 1945 een groot aantal vernield door de Duitsers. Tussen 1945 en 1956 zijn in feite alle bomen geveld. Tussen 1956 en 1959 is de laan na een wegverbreding van twee meter opnieuw aangeplant met dubbele rij beuken. Landgoed Middachten, Smidsallee
Het middeleeuwse kasteel bestond ooit uit een burcht en voorburcht, beide door grachten omringt. De huiskapel op de voorburcht wordt al in 1351 genoemd, het huidige kasteel stamt uit de 17de eeuw. ‘Middachten’ is nog steeds een landgoed in de ware zin van het woord: het bestaat uit bossen en landerijen, met daarin park en kasteel. De tuinen zijn aan het begin van de 20ste eeuw opnieuw in de formele stijl aangelegd naar ontwerp van Poortman en André, waarbij de 18de eeuwse structuur is gehandhaafd. In de tuinen bevinden zich originele beelden uit 1725, een groentheater, barok latwerk rondom de tennisbaan, een croquetveld, een oranjerie, een kruidentuin, een rozentuin en muren met lei fruit. De familie reisde met rijtuigen, later auto’s, Middachter Allee
27
maar ook per trein naar huizen in Den Haag, Weldam of Gaildorf en naar familieleden elders. De kleding werd verpakt in grote hutkoffers voorzien van geschilderde banden. Graaf Bentinck had hemelsblauw met witte banden verwijzend naar het familiewapen. Geel met zwarte banden verwijzen naar de heraldische kleuren van de Jonkheren van Loon. Voor het toiletgerei waren prachtige toiletkoffers met prachtige borstels, kammen en flacons voorzien van initialen van de eigenaar. Het zilver werd verpakt in zwarte gestoffeerde kisten. Activiteiten:
In het koetshuis zijn enkele reisaccessoires en koffers te zien. 13.30 uur: tuinrondleiding. 14.00 tot 15.00 uur concert politie BigBand Gelderland Midden met als thema ‘Reizen’ 15.00 uur: kasteelrondleiding Open: zondag van 10.30 tot 16.30 uur. Entree: half tarief voor kasteel en tuin.
Kasteel Middachten
Ellecom
28
Programma
Ellecom
Dorpskerk met kerkhof, De Friedhof 6
Aan de rand van Ellecom bevindt zich de oude St. Nicolaaskerk. Van het huidige kerkgebouw vormt de romaanse tufstenen toren uit de 12de eeuw het oudste gedeelte. Het laatgotische koor met zijn netgewelf stamt uit de 16de eeuw, terwijl het éénbeukige schip uit de 19de eeuw dateert. Kerk en toren zijn in 1949 en 1964 gerestaureerd. In en om de kerk zijn eeuwenlang mensen begraven.Voorname lieden kregen een plaats onder het schip of in de grafkelder onder het koor, de anderen kwamen buiten op het kerkhof, ’de friedhof ’, te liggen. In het interieur vragen de indrukwekkende rouwborden van de grafelijke families Van Reede en Bentinck van Middachten om aandacht, evenals de gravenbank, waarvan het eigendom nog steeds bij Middachten berust. Activiteiten: Tentoonstelling over reizen vroeger en nu, in en nabij Ellecom. Zondag om 15.30 uur concert van klassiek en licht muziekgenre door Vocaal Octet duzz, De Uitgesproken Zangers Zutphen. Toegang met vrije gift. Open: zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur.
Dorpskerk
29
Ellecom
30
Landgoed Avegoor, Zutpensestraatweg 2
Landgoed Avegoor kent een rijke en zelfs koninklijke geschiedenis. Het landgoed was in bezit van verschillende eigenaren, totdat het in 1648 werd aangekocht door stadhouder Willem II. De koninklijke familie gebruikte het landgoed als buitenverblijf voor de traditionele fazanten- en zwijnenjacht. Na het overlijden van graaf Willem Gustaaf Frederik van Reede in 1844, vertrok de
weduwe Wendela Eleonora Boreel van Hogelanden van het nabijgelegen kasteel Middachten en nam haar intrek op Avegoor. De gravin, My Lady genaamd, hield veel van kunst, deed veel liefdadigheidswerk en was erg geliefd bij de plaatselijke bevolking. Aan de voorkant van het huis wordt een parktuin aangelegd met uitzicht op de heuvels en de bossen van de Veluwe. Aan de achterkant ontstaat in het van oudsher drassige gebied een open
Ellecom parklandschap met vijvers en boomgroepen en een weids uitzicht over het rivierdallandschap van de IJssel. Begin 20e eeuw wordt Avegoor verkocht aan de overheid en ingericht als vakantieoord. In wo ii vordert de ss het landgoed om als opleidingsinstituut voor de Nederlandse ss te dienen. Achter het huis komen sportvelden en een grote sporthal, waarbij Joodse dwangarbeiders worden ingezet. Vandaag de dag wordt dit landhuis gebruikt voor ontvangst en verblijf van haar gasten. Activiteiten: Diapresentatie over de geschiedenis van Avegoor, verblijf van Nederlandse vorsten en vorstinnen. Landschapsarchitect en Groen Erfgoed-adviseur Peter Verhoeff, verzorgt op zondagmiddag een rondwandeling over het landgoed van 14.00 tot 15.00 uur Open: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur.
breid. Bekend is de Peerdestal geworden door de dancing-tijd in de jaren ’70. Het bedrijf was toen een voorloper van de discotheken. In 1996 is het bedrijf overgenomen van de heer Hugen. Vooral het à la carte restaurant is verder uitgebouwd met een serre en een groot terras aan de voorzijde van het pand. Activiteit: Tentoonstelling over de Peerdestal als pleisterplaats voor postkoetsen en diligences. Open: zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur
Restaurant De Peerdestal, Zutphensestraatweg 50
Ooit is het begonnen met Hotel Brinkhorst, een rustplaats voor handelsreizigers, notabelen en paarden, aan de oude verbindingsweg Arnhem-Zutphen-Arnhem. Destijds werden de paarden met koets en al naar binnen gereden in het naastgelegen koetshuis, om te genieten van hun welverdiende haver. De familie Hugen was uitbater van het hotel en eerste eigenaar van de Peerdestal, het huidige complex dat op de plaats van het koetshuis in de loop der jaren is uitgeAvegoor
De Peerdestal
31
Dieren
32
Free People Store, Zutphensestraatweg 2
Programma
Dieren
Het horecaplein is van oudsher het bruisende centrum van Dieren-zuid. In de voormalige kruidenierswinkel is sinds kort een eigenzinnige winkel gevestigd. Aan het interieur is weinig veranderd, met bijvoorbeeld een fraaie vloer en glas in lood. Bijzonder is vooral de achtergelegen vleeshouwerij uit 1925 die nog grotendeels in originele staat is. Open: zaterdag van 11.00 tot 18.00 uur en zondag van 12.00 tot 17.00 uur
aan de Nederlandse samenleving konden gaan deelnemen. De inwijding vond plaats op 22 januari 1884, begin 20ste eeuw werd er een leslokaal en een ritueel bad bijgebouwd. Tot 1943 is het gebouwtje als synagoge in gebruik geweest, na de Tweede Wereldoorlog heeft het uiteenlopende bewoners gekend. Sinds 7 maart 2010 is het weer als synagoge (her)ingewijd en heeft de Liberaal joodse Gemeente Gelderland hier haar huis gevonden voor het houden van diensten en het vieren van de joodse feesten. Na de recente aanbouw is de synagoge voor het eerst weer geopend. Open: zondag van 10.00 – 14.00 uur.
De Synagoge, Spoorstraat 34
De Dierense Sjoel is net als de meeste andere Nederlandse synagogen in de 19e eeuw tot stand gekomen.Voor de joden in Nederland was het de periode waarin zij als gelijkberechtigde burgers
Free People Store
33
Hof te Dieren, ingang Doesburgse dijk
De geschiedenis van het Hof te Dieren gaat ver terug, waarschijnlijk al tot in de 11de eeuw. In 1647 kocht Stadhouder Willem II het hof voor
Synagoge
Hof te Dieren
147.000 gulden, een voor die tijd immens bedrag. Nadat het prachtige jachtslot volledig is afgebrand, laat de familie Van Heeckeren van Wassenaer een meer statig landhuis bouwen in 1822. Tevens wordt dan volgens de principes van de Engelse landschapsstijl een geheel nieuwe tuin aangelegd. In 1944 brandt ook dit huis volledig uit, waarna de ruïne nog is blijven staan tot in de jaren ’60. De parkaanleg bleef behouden en er wordt al ruim tien jaar gewerkt aan de restauratie hiervan. Activiteiten: Bezoekers kunnen in het hof te Dieren een wandeling maken aan de hand van oude foto’s. Voor de kinderen is er een speciale speurtocht. Open: zondag van 10.00 tot 17.00 uur.
Voormalige kerk van de Nederlandse Protestanten Bond, Middelhovenstraat 11
Deze kerk werd in 1912 ontworpen en gebouwd door A.R. Schoonman. De Berlageriaanse stijl van het kerkje met art deco elementen was in zijn tijd zeer modern. In 2011 heeft de kerk een nieuwe bestemming gekregen als ruimte voor activiteiten op het snijvlak van zingeving, kunst en cultuur. Activiteiten: tijdens de Open Monumentendagen worden doorlopend twee zeer bijzondere historische films vertoond uit de jaren zestig. Voor velen zal het een feest der herkenning zijn: straatbeelden, scholen, verenigingen en bedrijven,
Dieren
34
alles komt aan bod. Voor iedere Dierenaar zijn deze dorpsfilms van Johan Adolfs een must! De filmvertoning wordt georganiseerd door Stichting Dieren in Beeld (www.diereninbeeld.nl). Open: zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur Villa Veertien, Noorderstraat 14
Rond 1880 werd aan de Noorderstraat 14 in Dieren in opdracht van de heer Posthuma een grote loods gebouwd met drie evenwijdig aan elkaar liggende zadeldaken. In deze loods vestigde Posthuma zijn houthandel en -zagerij Groenewoud en in de naastgelegen loods op nummer 16 vestigde hij een stoomzagerij. Ook nadat de houtzagerij was verhuisd naar een andere locatie in Dieren behield de loods aan de Noorderstraat haar bedrijfsfunctie. In 1916 gaf het onderdak aan een limonade- en wijnhandel en vanaf 1957 was aan de Noorderstraat 14 de wasserij De Horst gevestigd. Toen ook de wasserij verhuisde, raakten de panden aan de Noorderstraat 14 en 16 steeds verder in verval.
NPB
Dieren
Sinds 2007 is het gebouw gerenoveerd en stijlvol ingericht om gasten te ontvangen in alle luxe en met alle comfort. De karakteristieke kap van de oorspronkelijke loods met de drie topgevels is behouden gebleven en daarmee ook het karakteristieke beeld vanaf de oever van de IJssel. De originele houten draagconstructie van de loods was nog geheel in tact en is daarom tijdens de restauratie blijven staan. Deze constructie is aan de binnenkant prachtig zichtbaar gebleven en maakt nu onderdeel uit van het interieur van het pand. Open: zaterdag en zondag van 11.00 tot 16.00 uur Schweer bey der Beckehof, Harderwijkerweg 66-138
In 1898 liet de Amsterdamse koopman C.H.H. Schweer bey der Becke in zijn testament opnemen dat vanuit zijn nalatenschap een hof moest worden gebouwd in Dieren. In 1913 was het zo ver en kon het ontwerp van C.B. Posthumus Meyjes worden uitgevoerd. Het complex bestaat uit 35 woningen, een be-
Villa Veertien
stuurskamer en een kapel. De woningen zijn in de loop der jaren aangepast maar bezitten veelal nog oorspronkelijke interieuronderdelen. De meest gaaf en rijk uitgevoerde interieurs zijn die van de bestuurskamer en de kapel. In de bestuurskamer bevindt zich een fraaie schoorsteenmantel met daarboven een beschilderd paneel voorzien van de wapens van Amsterdam en Rheden. De tuin van het voorplein en in het hof is aangelegd naar ontwerp van D.F. Tersteeg (18761942). De aanleg van het voorplein wordt gekenmerkt door een centraal cirkelvormig plantsoen met vlaggenmast en een viertal bloembedden. Aan weerszijden van de oprijlaan staan diverse boomsoorten zoals lindebomen, een bruine beuk en een trompetboom. Op de kruising van de twee assen in de binnentuin bevindt zich en gietijzeren waterpomp. De beplanting van de tuin bestaat onder andere uit taxus op de hoeken van de vier door gras omzoomde perken, hulst en rozenstruiken. Open: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur
Schweer bey der Beckehof
35
De Dierense toren, Hogestraat 12
Van de voormalige Mariakerk, gebouwd in 18931895, staat alleen nog de toren overeind. Deze toren naar ontwerp van architect W.A.M. te Riele is in 1924 gebouwd, ongeveer 30 jaar later dan de kerk zelf.Te Riele was opgeleid in het bureau van de bekende architect Pierre Cuypers, die onder meer het Rijksmuseum heeft ontworpen. In 1974 is het schip van de kerk afgebroken. Tegenwoordig wordt de toren gebruikt als vergaderruimte. Via de galmgaten heeft men een prachtig uitzicht op Dieren en het IJssellandschap. Open: zondag van 11.00 tot 17.00 uur
Dierense Toren
Spankeren
36
Programma
Spankeren Herberg De Luchte, Zutpensestraatweg 45 ‘Het licht in de verte’
Herberg De Luchte dankt zijn naam aan de lantaarn die al sinds eeuwen aan de wegkant boven de deur zit. De deur is inmiddels naar de zijkant verplaatst maar de lantaarn zit nog steeds op dezelfde plaats. Al sinds 1563 is in Spankeren aan de doorgaande weg tussen Arnhem en Zutphen herberg De Luchte gevestigd. De reizigers van het eerste uur zullen vooral mensen geweest zijn die te voet, te paard of met paard en kar goederen, geld en documenten van de ene plaats naar de andere brachten. De weg in die tijd was nog een klei- of zandweg vaak met diepe sporen, kuilen en plassen. Een herberg waar mens en dier konden uitrusten, eten en drinken was maar wat welkom. Geleidelijk kwamen er geregelde bodediensten vooral om brieven, geld en geldswaardige papieren te bezorgen. Aanvankelijk waren deze bodes, die ook al postiljons genoemd werden ruiters te paard. In 1650 deden deze postiljons over de 30 kilometer tussen Arnhem en Zutphen zes uur. Om de rijtijd te bekorten werd vanaf die tijd van ‘post naar post’ gereden, waar de paarden werden gewisseld. Als post werd doorgaans een De Luchte
herberg gebruikt, zo ook De Luchte. Vanaf de 17de eeuw ontstonden er zogenaamde postwagendiensten. Dit waren geregelde diensten, waarbij de wagens op vaste tijden reden. Zij vervoerden geen bulkgoederen maar stukgoederen. Bederfelijke waren, munten en waardepapieren. De wagens namen ook brieven mee. Dit was aanleiding om de naam ‘post’ een tweede betekenis te geven en wel ‘briefpost’. De wagens boden ook plaats aan vier tot acht passagiers. Op de wagens werd vaak een afbeelding van een posthoorn geschilderd. Het reizen per postkoets was niet zonder risico, de wagen kon kantelen, de paarden konden op hol slaan en ook overvallen door struikrovers kwamen voor. De historie van De Luchte is door Ton Elzebroek te boek gesteld en dit boekje is bij De Luchte te verkrijgen. Activiteiten: in De Luchte is een tentoonstelling ingericht met historische foto’s en voorwerpen. Er zal ook regelmatig iemand aanwezig zijn die daar toelichting op kan geven. Mogelijk zal ook de vereniging van eigenaren van klassieke Rolls Royce’s en Bentley’s De Luchte aandoen en zijn de auto’s op de parkeerplaats te bewonderen. Open: zaterdag 13 en zondag 14 september van 11.00 uur tot sluitingstijd van het restaurant.
37
Laag-Soeren
38
Programma
Laag-Soeren Hervormde Kerk, Eerbeekseweg 3
Een beetje buiten het centrum van Laag-Soeren, tegen de rand van het bos, staat de hervormde kerk. Het kerkje is gebouwd in 1935 en de bekende Arnhemse architect Gerrit Feenstra was de ontwerper. De architect heeft zich laten beïnvloeden door de Delftse School en de Scandinavische architectuur. Dat laatste uit zich door het gebruik van veel hout in het interieur. Bijzonder is ook het uurwerk met daarboven de koperen bol. Laag-Soeren vormt samen met Spankeren en Dieren no één hervormde gemeente. Deze hervormde gemeente heeft twee kerken, deze kerk en de kerk in Spankeren. De ene week is er op zondag dienst in Laag-Soeren de andere week in Spankeren. De kerk wordt ook gebruikt voor het sluiten van burgerlijke huwelijken.
Hervormde Kerk
39
Activiteit: bij de kerk staat één van de koetsen opgesteld uit een prachtige verzameling oude koetsen van Hans Heus, bekend van de Gelderse Vierspan. Mogelijk zijn andere koetsen van de verzameling ook te bezichtigen. Dan zal dit via wegwijzers worden aangegeven. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 13.00 tot 16.00 uur. Sprengenhus, Harderwijkerweg 25A
In het Sprengenhus is veel te vinden over de historie van Laag-Soeren bij het Soerens Archief. Dit archief in opbouw bevat allerlei voorwerpen, documenten en afbeeldingen uit de geschiedenis van Laag-Soeren. Het archief is in handen van vrijwilligers, zij zijn graag bereid om geïnteresseerden te woord te staan en te helpen bij het vinden van materiaal. Tijdens de omd zijn zij ook aanwezig in het Sprengenhus om de bezoekers te ontvangen. Open: zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 13.00 tot 16.00 uur
Sprengenhuis
40
Uitgebreide informatie is te vinden op www.openmonumentendag.nl
Daar staan de afbeeldingen van de opengestelde monumenten van
zowel de gemeenten Rheden en Rozendaal als van heel Nederland
