INFOBROCHURE OPEN MONUMENTENDAG 2015 Zondag 13 september infobrochure Open Monumentendag 2015

infobrochure Open Monumentendag 20 15

INFOBROCHURE OPEN MONUMENTENDAG 2015 Zondag 13 september 2015

1

2


Zo veel mogelijk deuren open, ook in de toekomst!

Jaar na jaar toont het grote succes van Open Monumentendag hoe intens ons erfgoed leeft. Nieuwsgierig en enthousiast ontdekken bezoekers van alle leeftijden op de tweede zondag van september over heel Vlaanderen monumenten, al 26 jaar lang. In 2015 willen we nog meer mensen warm maken voor erfgoed. Dat doen we uiteraard heel graag samen met jullie, de mensen die Open Monumentendag lokaal waarmaken.

© Herita, foto: Wouter Van Vooren

Ook voor jullie, lokale organisatoren, verandert er wat. De belangrijkste verandering is wellicht dat voortaan iedereen zich kan inschrijven met een monument of activiteit, niet langer alleen de Lokale Comités. Dit betekent meteen ook dat de verplichte aanmelding met het ondertekende formulier van de burgemeester vanaf dit jaar wegvalt. Bovendien werken we vanaf 2015 niet meer met een thema, maar met diverse categorieën. Zeg maar: soorten opengestelde monumenten. Tot slot: er komt een open inschrijvingssysteem. Inschrijven hoeft niet meer tegen mei, maar kan tot net vóór Open Monumentendag. Zo kunnen we met z’n allen nog meer monumentale deuren openzetten voor nog meer mensen. Alle informatie over de veranderingen, inspiratie voor Open Monumentendag 2015 en veel meer vind je in deze brochure. We hopen ook jou – nieuwkomers én ervaren deelnemers – enthousiast te maken voor de 27ste editie van ons jaarlijkse erfgoedfeest! Kristl Strubbe, directeur van Herita


Herita streeft ernaar Open Monumentendag elk jaar beter te maken, zowel voor de lokale organisatoren als voor de vele bezoekers. Na de 25ste editie in 2013 is Herita daarom samen met de partners gaan nadenken over de toekomst van het grootste culturele eendagsevenement van Vlaanderen. Het doel blijft: zo veel mogelijk mensen laten proeven van het mooiste en boeiendste erfgoed dat Vlaanderen te bieden heeft. Om dat te blijven waarmaken wordt Open Monumentendag de komende jaren vernieuwd. Het startschot hiervoor geven we in 2015.

1

Open Monumentendag: de basics

Wat? Open Monumentendag Vlaanderen is in 2015 aan zijn 27ste editie toe en is uitgegroeid tot een echt instituut. Elk jaar op de tweede zondag van september openen honderden monumenten over heel Vlaanderen gratis hun deuren en is iedereen er welkom! Daarnaast is er ook een waaier aan activiteiten. Daarbij worden de kleinste bezoekers niet vergeten: ook voor families met kinderen is Open Monumentendag een belevenis. De formule werkt: elk jaar weer ontdekken tienduizenden bezoekers ons erfgoed op een leuke, boeiende en verrassende manier.


De krachtige missie van Open Monumentendag staat na 26 jaar nog altijd als een huis. Het onroerend erfgoed en zijn waarden blijven het uitgangspunt. Op Open Monumentendag maakt het grote publiek kennis met monumenten, maar ook met landschappen, archeologische sites en mobiel erfgoed.

2

Waarom? In 1989 werd Open Monumentendag voor het eerst in Vlaanderen georganiseerd. De missie was meteen duidelijk. Het evenement wil een breder draagvlak creëren voor onze monumenten en de zorg ervoor, zowel bij het grote publiek als bij de diverse overheden. En dat werkt! Dat bewijzen de vele bezoekers, elk jaar opnieuw, net als de toegenomen aandacht voor monumentenzorg. Open Monumentendag zet ons erfgoed in de kijker en zorgt voor een positieve, warme beeldvorming. Daar wint iedereen bij.

Waar? In de grote steden en de kleine dorpen. In jouw buurt en misschien zelfs in jouw straat. Kortom, over heel Vlaanderen. Maar Open Monumentendag speelt zich ook buiten Vlaanderen af. In hetzelfde weekend organiseert Wallonië les Journées du Patrimoine. En het weekend daarop kan je op ontdekkingstocht in Brussel. Wallonië: www.journeesdupatrimoine.be

Ook in het buitenland bestaat Open Monumentendag: dit is een Europees initiatief. In niet minder dan 46 lidstaten van de Raad van Europa kan je in de loop van de maand september erfgoed bezoeken. www.europeanheritagedays.com

Wie?

Open Monumentendag 2013 © Herita, foto: Stefan Dewickere

Open Monumentendag Vlaanderen is maar mogelijk dankzij de samenwerking van heel veel mensen. Herita organiseert Open Monumentendag, samen met de lokale organisatoren: privé-eigenaars, beheerders van één of meer monumenten, erfgoedverenigingen, gemeenten en intergemeentelijke initiatieven. Kortom, al wie geïnteresseerd is om mee te doen, is welkom.


Brussel: www.openmonumentendagenbrussel.be

3

Criteria

Iedereen kan een opengesteld monument en/of een activiteit voor Open Monumentendag inschrijven. Om te worden opgenomen in het officiële programma moeten openstellingen en activiteiten aan drie basiscriteria voldoen.

Onroerend erfgoed Op Open Monumentendag willen we zo veel mogelijk onroerend erfgoed openstellen voor het grote publiek: historisch waardevolle gebouwen, landschappen en archeologische sites, en ook mobiel erfgoed.


Het kan uiteraard om beschermd erfgoed gaan, maar dat is zeker geen must. Erfgoed kan ook erg waardevol zijn zonder dat het beschermd is. Dat is zelfs in het merendeel van de gevallen zo!

4

Het programma van Open Monumentendag bestaat zowel uit openstellingen als uit activiteiten. Ook bij de activiteiten is het belangrijk dat de focus op het onroerend erfgoed valt. Voorbeelden zijn wandelingen, fietstochten, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, demonstraties, concerten enz. Die focus op onroerend erfgoed onderscheidt Open Monumentendag van Erfgoeddag. Elk jaar op de eerste zondag na de paasvakantie wordt in Vlaanderen het cultureel erfgoed belicht. Musea, archieven, bibliotheken, verzamelaars, heemkundige kringen en iedereen die zijn steentje bijdraagt aan het roerend en immaterieel erfgoed werkt dan mee aan Erfgoeddag. In 2015 vindt die plaats op zondag 26 april en is het thema ‘Erf!’. Alle info vind je op www.erfgoeddag.be

Gratis Alle openstellingen en activiteiten uit het programma van Open Monumentendag zijn gratis op die dag. Onze bezoekers verwachten dat. Betalende activiteiten worden niet in het Open Monumentendagprogramma opgenomen.

Op Open Monumentendag Openstellingen en activiteiten vinden plaats op Open Monumentendag. In 2015 is dat op zondag 13 september. De openingsuren bepaal je zelf. Openstellingen en activiteiten die op Open Monumentendag zelf en ook vóór en/of na Open Monumentendag georganiseerd worden, komen in het programma met vermelding van de noodzakelijke praktische informatie. Dat is bijvoorbeeld vaak het geval met tentoonstellingen.

Open Monumentendag biedt het publiek de kans sites te bezoeken waarvan de deuren doorgaans niet openstaan. Denk aan privéwoningen, een blik achter de schermen in de opera, een rondleiding in een diamantslijperij, een torenbezoek… Ook onroerend erfgoed dat op andere momenten, en zelfs het hele jaar door, is opengesteld, kan deel uitmaken van het programma. Bij voorkeur is er op Open Monumentendag wel iets meer te beleven dan op andere dagen: een tentoonstelling, een unieke rondleiding, een bezoek aan delen die anders niet toegankelijk zijn... In de promotiecampagne voor Open Monumentendag krijgen de openstellingen en activiteiten met het grootste Open Monumentendaggehalte ook de grootste aandacht: de exclusiviteit, de eenmaligheid, de originele invalshoek, het bijzondere dat er te beleven valt...


Een specifiek programma voor Open Monumentendag

Open Monumentendag 2014 © Herita, foto: Stefan Dewickere

5

Kalender

Januari-februari In deze periode organiseert Herita in elke provincie drie infosessies, ook bij jou in de buurt. Je komt er alles te weten over hoe we samen Open Monumentendag 2015 organiseren. Meer info op www.openmonumentendag.be West-Vlaanderen • Donderdag 8 januari: Huis Proot | Koekelare • Dinsdag 13 januari: Kortrijk 1302 | Kortrijk • Donderdag 15 januari: Historium | Brugge*


Oost-Vlaanderen • Dinsdag 20 januari: Stadhuis | Oudenaarde • Donderdag 22 januari: Stadhuis | Dendermonde • Dinsdag 27 januari: Het Pand | Gent* Antwerpen • Donderdag 29 januari: Paleis op de Meir | Antwerpen* • Dinsdag 3 februari: cc de Warande | Turnhout • Donderdag 5 februari: Stadhuis | Mechelen Vlaams-Brabant • Dinsdag 10 februari: Begijnhof | Diest • Donderdag 12 februari: Romaanse Poort | Leuven* • Dinsdag 17 februari: Kasteel de Robiano | Tervuren Limburg • Donderdag 19 februari: Abdij van Herkenrode | Hasselt* • Dinsdag 24 februari: Burchtruïne Pietersheim | Lanaken • Donderdag 26 februari: Mijnmuseum | Beringen © Herita, foto: Jan Crab

6

De sessies vinden telkens plaats van 14u tot 16u. Sessies gemarkeerd met een * gaan door van 19.30u tot 21.30u.

30 maart: start inschrijvingen Vanaf eind maart kan je inschrijven via de website www.openmonumentendag.be Bestel ook meteen je promotiemateriaal!

17 mei: deadline voor vroege vogels Wil je genieten van het volledige communicatie- en promotiepakket? Dien dan jouw Open Monumentendag-programma in voor 17 mei! Na deze datum kan je geen promotiemateriaal meer bestellen. Je kan later wel nog gebruik maken van de digitale sjablonen waarmee je zelf aan de slag kan.

Begin juni: levering promotiemateriaal Het promotiemateriaal dat je online bestelde, wordt vanaf begin juni op het gewenste adres afgeleverd.

Vanaf begin augustus wordt het programma gelanceerd. Het publiek kan het programma raadplegen op de website www.openmonumentendag.be

Zondag 13 september: Open Monumentendag Geniet van al de bezoekers die bij jou een kijkje komen nemen!

BLIJF OP DE HOOGTE VAN HET RECENTE NIEUWS Via onze nieuwsbrief blijf je op de hoogte van de voorbereidingen, praktische tips en belangrijke deadlines. Ontvang je de nieuwsbrief nog niet? Schrijf je meteen in via www.openmonumentendag.be of stuur een mailtje naar [email protected]


Begin augustus: lancering programma

7

Hoe inschrijven?

Ook zin om mee te doen? Barst je van de ideeën? Mooi zo! Zorg er dan voor dat je openstelling of activiteit correct wordt ingeschreven. Enkel op die manier wordt ze in het Open Monumentendagprogramma gepromoot.

Wie? Iedereen die dat wil, kan deelnemen aan Open Monumentendag: privé-eigenaars, beheerders van een of meer monumenten, erfgoedverenigingen, gemeenten en intergemeentelijke initiatieven.


NIEUW! Tot vorig jaar was de samenstelling van het lokale programma de verantwoordelijkheid van het Lokaal Comité. In de meeste van de 308 Vlaamse gemeenten is er zo’n comité. We verwijzen je graag door naar de lokale contactpersonen. Neemt het Lokaal Comité in jouw gemeente dit jaar niet deel, maar wil je zelf wel iets voor Open Monumentendag organiseren? Dat kan voortaan ook! Iedereen is welkom om mee te doen. Contacteer ons en we zetten je op weg.

8

Wanneer? Inschrijven kan vanaf maandag 30 maart 2015. Zet je beste beentje voor en organiseer een creatieve of originele openstelling of activiteit voor Open Monumentendag. Misschien pikt Herita ze op voor de communicatiecampagne. Schrijf je voor 17 mei in, dan kan je gebruik maken van het gratis promotiemateriaal dat Herita ter beschikking stelt. Meer info over het promotiemateriaal vind je verder in deze brochure. NIEUW! DEADLINE TE VROEG? Komt 17 mei te vroeg voor jou? Geen probleem! Het inschrijvingssysteem blijft open tot vrijdag 11 september om 16 uur. Ook na 17 mei kan je dus nog openstellingen en activiteiten toevoegen. Ze komen sowieso op de website, waar het publiek het volledige programma kan bekijken.

Hoe? Inschrijven doe je via het online inschrijvingssysteem. Ga naar www.openmonumentendag.be en log in met jouw gegevens. Nog geen account? Maak dan zelf een nieuwe aan. Vul per openstelling of activiteit alle gegevens in. NIEUW! Wil je nadien nog iets wijzigen aan wat je hebt ingevoerd (andere uren, meer gidsbeurten, reservatiegegevens,...)? Dat kan! Probeer aanpassingen wel tot een minimum te beperken. Hoe eenduidiger de communicatie, hoe beter de bezoeker de weg vindt tot bij jouw monument.


Fietstocht op Open Monumentendag, Tervuren

9


Voorbeelden van activiteiten: • Tentoonstelling • Wandeling • Fietstocht • Lezing • Workshop • Concert • Bustocht • Demonstratie • Filmvoorstelling • Vertelling • Activiteit voor kinderen

10

Wat? Het programma van Open Monumentendag bestaat uit openstellingen en activiteiten. Een monument, archeologische site, historisch landschap of mobiel erfgoed dat zijn deuren openzet, noemen we een openstelling. In zo’n opengestelde locatie kunnen rondleidingen georganiseerd worden of activiteiten plaatsvinden. Wanneer gebouwen, archeologische sites, landschappen of mobiel erfgoed enkel en alleen in het kader van een specifieke activiteit toegankelijk zijn, worden ze niet apart als openstelling in het programma opgenomen. Een voorbeeld: tijdens een wandeling bezoek je een gebouw dat voor het overige niet toegankelijk is op Open Monumentendag. Dat gebouw is dan geen openstelling, maar een onderdeel van de activiteit.

Thema? NIEUW! In 2015 werken we niet meer met een inhoudelijk thema, maar brengen we reliëf in het programma door met categorieën te werken. Als lokale organisator bepaal je helemaal zelf rond welke categorie(ën) je werkt. Pik je er één uit of ga je met meer categorieën aan de slag? Het kan allemaal! Eén openstelling kan ook in meer dan één categorie thuishoren. Past jouw activiteit of openstelling niet meteen in een van de zes categorieën? Ook dat is geen probleem. De categorieën zijn niet verplichtend. Aan jou de keus. Meer info en inspiratie over de verschillende categorieën vind je verder in deze brochure.

Promotiemateriaal Herita biedt gratis een hele waaier van promotiemateriaal aan. Het enige wat jij moet doen, is tijdig bestellen. Kies uit ons assortiment en geef de gewenste aantallen vóór 17 mei door via het inschrijvingssysteem. Wil je het Open Monumentendag-promotiemateriaal liever een eigen twist geven? Dat kan! Op onze website vind je vanaf begin juni de digitale sjablonen. Die blijven beschikbaar tot aan Open Monumentendag. Zo kan je het promotiemateriaal zelf personaliseren.

Voor de ervaren OMD-organisator: wat verandert er? Vanaf dit jaar pakken we de organisatie van Open Monumentendag een beetje anders aan. Dit is wat er verandert in vergelijking met vorige edities: • Iedereen kan deelnemen: letterlijk iedereen kan een monument of een activiteit inschrijven, dus niet langer alleen een Lokaal Comité. • Geen aanmelding meer: zich aanmelden met het ondertekende formulier van de burgemeester hoeft vanaf dit jaar niet meer. • We werken niet meer met een inhoudelijk jaarthema, wel met categorieën. • Open inschrijvingssysteem: de inschrijvingen worden niet meer afgesloten half mei. Je kan tot vlak voor Open Monumentendag een openstelling of activiteit inschrijven.

Inspiratie? Ideeën? Vragen? Contacteer ons! Herita vzw Open Monumentendag Vlaanderen Oude Beurs 27 | 2000 Antwerpen T 03 212 29 55 E [email protected]

Op www.openmonumentendag.be vind je de komende weken en maanden heel wat inspiratie. Ga zeker geregeld eens kijken! Heb je vragen of twijfels over jouw programma? Toets nu al je ideeën af bij Herita. We staan je graag bij met raad en daad. En met onze ervaring!


Aanbod: • A2-affiche • A3-invulaffiche • Strooifolder (A5-formaat) • Cover om een lokale brochure te maken op A5-formaat • Badge • Wegwijzer • Vlag (15 euro/stuk)

11

Nieuw! De categorieën van Open Monumentendag

In 2015 werken we niet meer met een inhoudelijk thema, maar leggen we accenten in het programma door met zes categorieën te werken. • Verborgen parel: exclusief maar onbekend erfgoed dat niet vaak wordt opengesteld. • Klassieker: erfgoed dat iedereen kent en dat de nieuwsgierigheid blijft wekken. • Vergeet-me-nietje: klein erfgoed, erg aanwezig in het straatbeeld, maar toch onbekend en weinig bekeken.


Bij deze 3 categorieën kan er telkens maar een van de drie van toepassing zijn.

12

• Herbestemming/restauratie: onroerend erfgoed op zijn best. Er is een nieuwe invulling die is aangepast aan het hedendaagse gebruik én met respect voor de erfgoedwaarden. Oud en nieuw gaan samen. • Voor families: openstellingen en activiteiten waar iets bijzonders en specifieks wordt georganiseerd voor de erfgoedzorgers van morgen. • Europees thema in 2015: de rode draad voor het Europese OMD-programma in 2015 is industrieel en technisch erfgoed. Dat is meteen onze zesde categorie. Bij deze 3 categorieën zijn er afhankelijk van de openstelling of activiteit meerdere opties mogelijk. Als lokale organisator bepaal je helemaal zelf rond welke categorie(ën) je werkt. Pik je er één uit of ga je met meer dan één categorie aan de slag? Het kan allemaal! Eén openstelling kan ook in meer dan één categorie thuishoren. Past jouw activiteit of openstelling niet meteen in een van de zes categorieën? Ook dat is geen probleem. De categorieën zijn niet verplichtend. Aan jou de keus. Zolang jouw openstelling of activiteit voldoet aan de drie basisvoorwaarden (onroerend erfgoed, gratis, open op Open Monumentendag), wordt het in het programma opgenomen. In het inschrijvingssysteem geef je zelf aan bij welke categorie jouw openstelling of activiteit past.

Enkele voorbeelden Voorbeeld 1: een voormalige fabriek is in de omgeving een begrip, maar is nooit toegankelijk. Ze wordt nu herbestemd en op Open Monumentendag wordt ze opengesteld, mét kindvriendelijke activiteiten. Dit voorbeeld is zowel een verborgen parel als herbestemd, kindvriendelijk en passend in het Europese thema.

Voorbeeld 3: je verbindt op Open Monumentendag de sporen in je gemeente die naar het ancien régime verwijzen maar waar mensen doorgaans aan voorbijlopen. Je maakt er een familiezoektocht van. Deze activiteit is een vergeet-me-nietje en ook familievriendelijk.

©Erf-goed.be, foto: Tijl Vereenooghe


Voorbeeld 2: een bekend cultuurhuis neemt deel aan Open Monumentendag en stelt voor de gelegenheid delen open die nagenoeg nooit toegankelijk zijn. Er vinden ook workshops voor kinderen plaats. Dit voorbeeld is een klassieker en familievriendelijk.

13

ÉÉN OPEN MONUMENTENDAG, ZES CATEGORIEËN

Het aanbod op Open Monumentendag is altijd heel divers. Behalve ‘klassiekers’ is er ook het erfgoed dat minder bekend is: omdat je er doorgaans niet binnen kunt, omdat het minder opvalt, omdat het minder in de belangstelling staat... Die mix maakt mee de aantrekkingskracht van het evenement uit en is het uitgangspunt voor de volgende indeling in categorieën.

Verborgen parel


Voor een evenement dat mensen warm wil maken voor ons erfgoed zijn verborgen parels, die min of meer exclusief worden opengesteld, erg belangrijk: ze verrassen, ze laten een ongeziene kant zien, bezoekers hebben het gevoel dat ze een ontdekking doen en dat hun leefomgeving er rijker op wordt... ‘Onbekend maakt onbemind’ zeg het spreekwoord. Wij draaien het om: ‘Bekend maakt bemind’. En dat is de essentie van Open Monumentendag.

14

foto: Stefan Dewickere

Bijvoorbeeld

Antwerpen, synagoge Machsike Hadass Het was voor veel Antwerpenaren en niet-Antwerpenaren een echte revelatie toen tijdens de Open Monumentendag van 2013 in Antwerpen de hoofdsynagoge van de Israëlitisch-chassidische gemeenschap uit 1914 werd opengesteld, het grootste project dat de Antwerpse artnouveauarchitect Jules Hofman realiseerde.

© Herita, foto: Stefan Dewickere

Sint-Niklaas, de Egyptische Zaal in het Moelandkasteel Een tijd geleden is de Egyptische Zaal in het Moelandkasteel gerestaureerd en sindsdien werd ze nog maar zelden opengesteld. Het is alsof je in Karnak en Erdfou rondloopt: de voorstellingen zijn 19deeeuwse kopieën van de oud-Egyptische voorbeelden. De zaal is een prachtig voorbeeld van de egyptomanie die sinds Napoleon Europa overspoelde.

De Panne, Dumontwijk

Herita vzw Open Monumentendag Vlaanderen Oude Beurs 27 | 2000 Antwerpen T 03 212 29 55 E [email protected]

Het zijn elk jaar weer deugddoende verhalen die wij bij Herita te horen krijgen: privé-eigenaars die meededen aan Open Monumentendag staan versteld van de positieve reacties die ze van bezoekers krijgen. Alleen al die schouderklopjes en die dankbaarheid zijn voor veel eigenaars een motivatie om deel te nemen aan het monumentenfeest en hun privépand open te stellen. Dat kan uiteraard ook gedeeltelijk. Veel mensen zijn achteraf blij dat ze in hun buurt een ‘onbekende schat’ hebben ontdekt en geven ook blijk van hun oprecht respect voor eigenaars die hun erfgoed in goede staat houden. Of hoe één dag blijvende waardering oplevert. We geven u als eigenaar graag tips als u een deelname plant aan Open Monumentendag. We kijken uit naar uw plannen!


De Dumontwijk in De Panne ontstond vanaf het begin van de 20ste eeuw en is sinds 1995 beschermd als stadsgezicht. Jaar na jaar slaagt de dienst Cultuur erin om villa’s en familiewoningen in de wijk open te stellen op Open Monumentendag. In de meeste gevallen gaat het om privébezit.

15

©Herita, foto: Stefan Dewickere

Klassieker Elk jaar opnieuw wordt het bewijs geleverd: klassiekers, gebouwen die (bijna) iedereen van naam kent, blijven het doen, ook op Open Monumentendag. Als monumentenzorgers mogen we de blijvende aantrekkingskracht van deze gebouwen en sites op het grote publiek niet onderschatten. Zéker als er iets extra’s te beleven valt: een bijzondere activiteit, een aparte gidsbeurt, een nieuwe invalshoek, een blik achter schermen, een pas voltooide restauratie... Bijvoorbeeld

Genk, C-mine


De oude mijn van Winterslag, in 1917 de eerste in Limburg waar steenkool boven werd gehaald, is tegenwoordig een bruisend centrum waar het hele jaar door van alles te beleven valt, in diverse sferen: cultuur, toerisme, gastronomie, design, onderwijs... De herbestemde site won in 2013 de Vlaamse Monumentenprijs. Op Open Monumentendag trekken bijvoorbeeld demonstraties van Monumentenwacht heel veel bezoekers. Het was trouwens het gigantische succes van Open Monumentendag 1997 dat mee een zetje gaf aan de ontwikkeling van de site.

16

Gent, Vooruit Plek voor theater, muziek, dans en literatuur, café, ontmoetingsplaats...: het drukbezochte Kunstencentrum Vooruit is een begrip in Gent en tot ver daarbuiten. Het bevindt zich in een beeldbepalend gebouw uit 1913. Op Open Monumentendag neemt een gids bezoekers op sleeptouw op onverwachte plekken in het complex. Een jaarlijks succesnummer.

Leuven, Abdij van Park © CRKC

Abdij van Park in de Leuvense stadsrand ademt negenhonderd jaar geschiedenis en is een vaste waarde op Open Monumentendag. Sinds het masterplan van 2004 is er wel ongeveer elk jaar iets nieuws te beleven op de 42 hectare die de abdij groot is. Er wordt op de site volop gerestaureerd, heringericht, herbestemd... Zo slaagt deze grand old lady erin haar bezoekers jaar na jaar te verrassen.

Vergeet-me-nietje Bezoekers als het ware een nieuw paar ogen schenken, waardoor ze hun omgeving en het kleine, minder spectaculaire, maar wel erg ‘aanwezige’ erfgoed anders gaan bekijken: ook dat is een vorm van warm maken voor ons erfgoed. Het leent zich goed voor activiteiten, zoals gegidste wandelingen, fiets- en zoektochten, voordrachten, projecties... Mensen ook eens boven de etalages doen kijken, dat ene weggetje-met-een-verhaal laten nemen dat ze op gewone dagen links laten liggen, het onvertelde erfgoedverhaal van het stads- of gemeentepark...: ook dat is Open Monumentendag. Bijvoorbeeld

Schilde, Park Schildehof

Zemst, de ijskelder op het domein Schiplaken IJskelders, de voorlopers van onze koelkasten, vallen niet erg op in het landschap en bevinden zich doorgaans op oude privédomeinen. Dat was ook het geval voor de Schiplakense ijskelder op het voormalige kasteeldomein. Die werd recent gerestaureerd en op Open Monumentendag 2014 opengesteld dankzij Regionaal Landschap Groene Corridor vzw & Bosgroep Groene Corridor vzw. In de koude kelder overwinteren nu... vleermuizen.

Izegem, bunker uit de Eerste Wereldoorlog Bunkers bevinden zich soms op de meest onverwachte plaatsen (en zijn niet zelden bedreigd). Izegem pakte op de Open Monumentendag van 2013 uit met een bezoekbare bunker die je niet kunt zien van op straat en die zich achter een privéwoning bevindt. Hij deed ooit dienst als schuilplaats. De verrassing was groot bij veel bezoekers, ook de jongsten onder hen.


Wat nu een gemeentelijk park is, was vroeger een prestigieus kasteeldomein. Het kasteel werd al in 1954 gesloopt en het park lag er vervolgens decennia verwaarloosd bij. Op het domein zijn er nog heel wat kleine getuigen van de oude grandeur, die recent weer aandacht krijgen. De lokale bevolking heeft er een nieuw stukje natuur en... geschiedenis bij.

17

Herbestemming/restauratie Er is in onze samenleving een ingrijpende evolutie aan de gang: toekomstgericht denken en respect voor de geschiedenis gaan steeds vaker samen. Er is een tendens om te recycleren: wat al bestaat wordt gebruikt voor noden en behoeften van vandaag. Vertaald naar ons erfgoed: bestaande gebouwen en ook landschappen krijgen een nieuwe functie, meestal na een restauratie en/of renovatie. Meer en meer architecten en stedenbouwkundigen – toekomstplanners bij uitstek – houden er zich creatief mee bezig. ‘Duurzaamheid’, ‘verdichting’, ‘authenticiteit’...: het zijn niet toevallig modewoorden waarin het erfgoed een cruciale rol speelt. Er zijn dan ook hoe langer hoe meer voorbeelden van erfgoed dat een nieuwe, hedendaagse invulling en architectuur krijgt, en waarin erfgoedwaarden gerespecteerd worden. © Eric Campe


Maatwerk

18

Het is een vaststelling: erfgoed en hedendaagse architectuur gaan meer en meer hand in hand, waardoor bijvoorbeeld de overlap tussen de evenementen Open Monumentendag en Dag van de Architectuur groter wordt. Die toenadering tussen erfgoedzorg en architectuur is op zichzelf een positief gegeven: het bestaande wordt betrokken bij de ideeën over het nieuwe. Daar gaat een boeiende problematiek mee samen, met kwesties als: hoe gaan nieuwbouw en herbestemming samen met een respect- en kwaliteitsvolle omgang met een ‘oud’ gebouw? En wat betekenen woorden als ‘erfgoedwaarden’ en ‘respect’ concreet? Dan blijkt dat geen twee gevallen dezelfde zijn. We hebben het bij herbestemming dan ook over maatwerk. Vast staat wel dat good practices een absolute meerwaarde vormen en dat ze het draagvlak voor de waarde van ons erfgoed én voor kwaliteitsvolle architectuur vergroten. Zo belanden we weer bij de doelstellingen van Open Monumentendag. Vandaar dat herbestemming zo’n geschikte categorie is.

Op een studiedag die Herita en het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) eind 2013 samen organiseerden, drukte de Nederlandse hoogleraar Bernard Colenbrander het zo uit: “Sinds zowat midden 19de eeuw, maar vooral vanaf het modernisme na WO I, stond architectuur grofweg voor ‘expansie’ en ‘progressie’, en monumentenzorg voor ‘behoud’ en ‘zorg’. Deze uiteenlopende ‘genetische codering’ leidde tot maatschappelijke praktijken die sterk verschilden, bijvoorbeeld in de professionele oriëntatie van de beoefenaars: architecten deden aan standaardisatie en industrialisatie, monumentenzorgers aan ambachtelijk maatwerk en lokale identiteitsvorming. Architectuur en monumentenzorg hoorden thuis in andere beleidscircuits en werden op academisch niveau elders en anders onderwezen. De toenadering waarvan de laatste twintig jaar sprake is, houdt verband met de stokkende moderniteit, zeker in West-Europa. De moderniseringsgolf stagneert en beleeft misschien zelfs een soort einde. Ook de opkomst van het duurzaamheidsdenken speelt een rol: de drang naar vernieuwen en vervangen maakt plaats voor de tendens om wat al bestaat weer te betrekken bij de noden en behoeften van vandaag. Op professioneel vlak wordt herbestemming de belangrijkste opgave, niet langer expansie. Zo komt architectuur dichter bij monumentenzorg.”


Toenadering


19

Tips • Zijn er in jouw stad of gemeente recente voorbeelden van herbestemde gebouwen met erfgoedwaarden? Hoe heeft men het aangepakt? Was er sprake van samenwerking van bouwhistorici, architecten, historici, de eventuele projectontwikkelaar...? Wat zegt het kostenplaatje en hoe hield men het betaalbaar? • Elk herbestemmingsverhaal is anders. Daarom is het altijd aantrekkelijk als je er de direct betrokkenen bij kunt halen: welke keuzes zijn er gemaakt en waarom? Eigentijds comfort, brandveiligheid, energieprestaties, erfgoedeisen en -waarden...: het is altijd zoeken naar een evenwicht bij zo’n herbestemming. Stof genoeg voor boeiende gesprekken en rondleidingen. • Het gaat bij herbestemmingen en/of ingrijpende renovaties lang niet alleen om ‘oude’ gebouwen. Ook modernistische of pakweg art-decogebouwen worden aangepakt. Zijn de keuzes die daar worden gemaakt anders dan in andere gevallen? Wat overweegt: het concept of de materialen? Of beide?


© noArchitecten, foto: Kim Zwarts

20

• Een gebouw staat nooit alleen en een herbestemming kan voor de buurt eromheen ingrijpend zijn. Kan Open Monumentendag een gelegenheid zijn om buurtbewoners uit te nodigen voor een exclusief bezoek, een gezellig samenzijn met uitleg, een tentoonstelling over de buurt...?

Bijvoorbeeld

Hasselt, Oude Gevangenis Een 19de-eeuwse gevangenis waar sinds het academiejaar 2012-2013 studenten in de rechten thuis zijn... Je kunt in zo’n geval spreken van een zekere continuïteit. De oude Hasseltse gevangenis aan de Martelarenlaan werd met veel respect gerenoveerd en herbestemd. Het per definitief ‘gesloten’ complex is omgevormd tot een nieuw, toegankelijk geheel, dat ook dienstdoet als hoofdzetel van de Hasseltse universiteit.

Duffel, Spoorwegfort Het bepantserde Fort Duffel, ook wel ‘Spoorwegfort’ genoemd omdat het de spoorlijn Antwerpen-Brussel hielp verdedigen, dateert uit 1886 en is een van de forten die in de Eerste Wereldoorlog Antwerpen moesten beschermen. Kempens Landschap heeft het gebouw hersteld en omgevormd tot een belevingscentrum waar jonge en minder jonge bezoekers aan hun trekken komen. En in de ondergrondse gangen verblijven ook vleermuizen. © Kempens Landschap

Ooit stonden aan de Vaartkom, waar in de jaren 1750 het kanaal Leuven-Mechelen werd gegraven, pakhuizen in classicistische stijl. Dat uitzicht veranderde vooral na WO II, toen er modernistische baksteenarchitectuur verrees. De grote en ‘ruwe’ gebouwen getuigen van een industrieel tijdperk dat voltooid verleden tijd is. De Vaartkom is dan ook opnieuw aan het vervellen: de publieke ruimte wordt heringericht, dit wordt een woonzone, er gaat veel aandacht naar groen, de banden met het centrum worden aangehaald... Een aantal gebouwen blijft, met een nieuwe functie, zoals de Entrepot, brouwerij De Hoorn en de molens van Orshoven.


Leuven, Vaartkom

21

Aalst, Oud stedelijk zwembad Herbestemmingen zijn soms verrassend: een zwembassin dat nu dienstdoet als atelier van de Academie voor Beeldende Kunsten, geef toe, een mens zou er niet meteen aan denken. In Aalst hebben ze het gepresteerd, en met respect voor het bestaande, functionalistische concept van architect Willy Valcke uit 1935. Valcke was een leerling van niemand minder dan Le Corbusier.


Oostende, De Grote Post

22

De naam ‘Le Corbusier’ duikt ook in Oostende op: hij was een inspirator van de Gentse architect Gaston Eysselinck. Eysselinck ontwierp aan het eind van zijn korte leven het Oostendse postgebouw, dat in 1953 klaar was. Eind 2012 opende hier cultuurcentrum De Grote Post zijn deuren, na een renovatie door de B-Architecten.

© Vlaamse Gemeenschap

Voor families Families met kinderen zijn voor Open Monumentendag een cruciale doelgroep. Investeren in familievriendelijke activiteiten betekent: investeren in de toekomst. Culturele ervaringen op jonge leeftijd bevorderen de levenslange interesse in cultuur, blijkt overvloedig uit onderzoek. De kinderen van vandaag zijn het publiek van morgen en worden ook de volgende generatie creatieve kunstenaars. Open Monumentendag kan dat na 26 jaar weten: de tienjarigen van 1989 zijn intussen 35... Maar niet alleen dat. Kinderen en families zijn gewoon een volwaardig publiek. Ze hebben recht op een cultureel aanbod op hun maat. © Herita, foto: Stefan Dewickere

Vlieg is het bekende label van CultuurNet voor culturele activiteiten op maat van families met kinderen. In het Open Monumentendag-programma wordt Vlieg gebruikt om familievriendelijke activiteiten in de kijker te zetten. Als jouw openstelling of activiteit gericht is op families met kinderen, geef je dat aan in het inschrijvingssysteem. Zij vinden op die manier meteen de weg naar jouw activiteit. Enkele tips: • Familievriendelijkheid gaat in de eerste plaats over inhoud. Ga op zoek naar onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van kinderen en doe er iets extra’s mee. Denk bv. aan schoolgebouwen, lokalen van de jeugdbeweging, muziekschool, sportclub… • Maak opdrachtjes of werk een zoektocht uit waarbij kinderen bv. kunnen ontdekken dat naar school gaan in de jaren 1950 iets helemaal anders was dan nu. • Een rondleiding, wandeling of fietstocht wordt pas echt kindvriendelijk als de gids (inter)actief inspeelt op de aanwezigheid van kinderen. Zij zijn ook deel van je publiek! • Een tentoonstelling met werk dat kinderen gemaakt hebben, is leuk voor andere kinderen. Het wordt pas echt fijn als die andere kinderen zelf ook nog iets kunnen tekenen, knutselen…


Vlieg

23

Best practices Wil jij meer families op jouw Open Monumentendag? Laat je inspireren door deze leuke voorbeelden van Open Monumentendag 2014!

Antwerpen – Paleis op de Meir: Hou het geheim, niet voor groot wel voor klein Kinderen werden op vorstelijke wijze onthaald in de oude salons en werden tijdens het parcours echte koningskinderen. Het aanbod: luisteren naar koninklijke verhalen, de wereld veroveren in een landenspel, je verkleden in een echte prins(es) of een speech declameren. Kinderen baas: alleen zij mochten binnen in het museale gedeelte van het Paleis! Tip! • Kinderen baas! Maak van families en kinderen de eregasten van jouw Open Monumentendag. Ze verdienen een activiteit op hun maat. Denk ruimer dan alleen randanimatie. Het gaat ook om inhoud. infobrochure Open Monumentendag 20 15


24

Brugge – Hof van Gruuthuse: Moord in het Gruuthusepaleis Na een groot banket in het Gruuthuse is een man vermoord. Gezinnen moesten op zoek naar de dader. Ze kregen tips van ooggetuigen. Of waren het verdachten? Een whodunit dompelde hen onder in de 15de-eeuwse levenssfeer van Lodewijk van Gruuthuse. Tip! • Spanning! Een erfgoedverhaal in een spannend en meeslepend sfeertje staat garant voor een onvergetelijke Open Monumentendag voor families.

Holsbeek – Kasteel van Horst: Droom jouw toekomst voor het kasteel van Horst Kinderen kregen de opdracht te dromen over een toekomst voor het eeuwenoude kasteel. Wat moeten we er volgens hen in de toekomst nog aan veranderen? Wat voor plekje moeten we inrichten zodat kinderen er zich thuis voelen? Of hebben ze wilde plannen met onze toren als zij de architect zijn?

Tip! • Ga op zoek naar een creatieve partner om een activiteit uit te werken. Het Kasteel van Horst werkte samen met Crefi. Je kan aankloppen bij de jeugddienst, jeugdhuis, kunstacademie… • Denk verder dan het klassieke knutselmoment waarbij kinderen een voorbeeld namaken. Hoe kan je kinderen laten nadenken en hun fantasie prikkelen waardoor ze zelf tot een origineel eindproduct komen?

Lier - Op ontdekking langs Lierse monumenten Families gingen als ontdekkings- en tijdreiziger aan de slag. In verschillende Lierse monumenten konden ze zelfstandig denken doevragen oplossen. Ze konden aan elk monument starten.


• Verschillende monumenten op één tocht zorgt vanzelf voor afwisseling.

Veurne - Maak je monument Een ontwerpwedstrijd voor kinderen om een toekomstbeeld te schetsen voor kasteel Beauvoorde, het bakkerijmuseum of de citerne. De techniek konden ze kiezen. Tip! • De beste manier om families naar jouw Open Monumentendag te lokken? Werk een creatief project uit dat een paar maanden vóór Open Monumentendag begint. Bouw een climax op naar Open Monumentendag, het ideale toonmoment voor de (groot)ouders.


Tip! • Flexibiliteit: families ontdekken monumenten in hun eigen tempo en kiezen zelf hun startplaats.

25

Stappenplan voor een familievriendelijke Open Monumentendag

Voor welke leeftijd? Vast tijdstip of doorlopend? Rol van de ouders? Begeleiding? Materiaal? Ruimte? Veiligheid?


jeugddienst, jeugdbeweging, speelplein, kunsteducatieve organisaties, leerkrachten,...

26

Zoektochten doen het altijd goed. Andere opties zijn verkleedpartij, creatieve workshop, tekenwedstrijd, quiz, kindergidsbeurt,...

Kinderen zijn een belangrijk publiek vandaag en morgen. Wat maakt jouw monument uniek? Wat sluit aan bij de leefwereld van kinderen?

Jong geleerd is oud gedaan.

Droomactiviteiten: wat zou je doen indien je geen beperkingen had (budget, monument kan niet kapot,...)?

Een kleine inspanning, een groot effect.

Edutainment: fun en leren Flexibiliteit: eigen tijd indelen

Wie doet wat wanneer?

Samen ontdekken


Communiceer op maat van gezinnen: pas taalgebruik en vormgeving aan. Belangrijkste info: wat, waar, voor wie en wanneer? Gebruik kanalen die gezinnen bereiken. Gebruik Vlieg!

Van alle blije gezichten op jouw familievriendelijke Open Monumentendag!

illustratie: Maarten Van Praet - Un(der)Cover 2012

27

Industrieel erfgoed

België speelde vanaf het begin van de eerste Industriële Revolutie een belangrijke rol. Industriële innovaties uit Engeland werden niet zelden via ons land op het Europese vasteland geïntroduceerd. Heel wat erfgoed verwijst nog naar die voortrekkersrol van de voorbije twee eeuwen en het thema spreekt een ruim publiek aan. Tegelijk staat dit erfgoed in onze postindustriële kennismaatschappij onder druk en is het behoud van industriële gebouwen, installaties en machines geen sinecure. Kortom, industrieel erfgoed past perfect op een Open Monumentendag. In 2015 staat het Europabreed centraal op de Open Monumentendagen.

In de kijker


© ETWIE, foto: Luc Corthouts

28

De aandacht voor industrieel erfgoed ontstond in Vlaanderen rond 1970. Wetenschappers en amateurs inventariseerden, onderzochten en koesterden stoomlocomotieven en -machines, watermolens, spintuigen... De interesse verbreedde in de jaren 1980, toen de materiële cultuur van het dagelijks leven een onderdeel werd van de industriële archeologie en ook gebruiksvoorwerpen tot de belangstellingssfeer gingen behoren. Het industrieel erfgoed floreerde. Na een periode van stilstand kwam het de voorbije jaren weer meer in de kijker. Vooral de vele herbestemmingsprojecten van industriële gebouwen en complexen trekken de aandacht.

Grote steden, kleine gemeenten In grote steden als Gent en Antwerpen, centrumsteden als Aalst en Leuven en bijvoorbeeld ook de voormalige Limburgse mijnstreek kun je niet naast het onroerend industrieel erfgoed kijken. Maar ook in kleinere gemeenten biedt het thema boeiende perspectieven. Overal was en is er industriële bedrijvigheid, met grotere of kleinere fabrieken en andere gebouwen, of door de aanleg van transportinfrastructuur. Ook de industrialisering van bepaalde nijverheden, zoals de evolutie van molens naar maalderijen, biedt interessante aanknopingspunten om aan de hand van het onroerend erfgoed een verhaal te vertellen.

Inspiratie Erfgoed hoeft niet eeuwenoud te zijn. Veel mensen hebben interesse in een meer recent en herkenbaar verleden waarmee ze nog voeling hebben. Een oude bakkerij met een authentieke bakkersoven boeit. De voedings- en drankproductie is sowieso een eigentijds en populair thema. Ga dus zeker na welke voedingsproductie typisch was voor jouw regio. Ongetwijfeld vind je nog onroerende relicten die ernaar verwijzen. Ieder dorp had verschillende brouwerijen of stokerijen. Ook daarvan bleven wellicht relicten bewaard.

Industrieel erfgoed wekt vaak dubbele gevoelens. Aan de ene kant genieten bezoekers van de vaak indrukwekkende architectuur van oude fabriekscomplexen. Anderzijds zijn er ook negatieve connotaties. Fabriekswerk was zeker niet altijd rozengeur en maneschijn. Denk aan armoede, slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid, vervuiling... Als erfgoedwerkers moeten we ook die negatieve thema’s durven belichten.

Tips • Industrieel erfgoed zit wel eens in een verborgen hoekje. Vaak vind je in het landschap interessante relicten van het industriële verleden. Denk aan putten of vijvers die het resultaat zijn van de ontginning van grondstoffen. Let ook op de straatnamen in je gemeente. Soms verwijzen die naar verdwenen nijverheden, industrieën en voormalige captains of industry. Je kan je publiek ongetwijfeld verrassen met het verhaal achter een straatnaam! © Tijl Vereenooghe

• Oud-werknemers zijn een onschatbare bron van informatie om het industrieel erfgoed te ontsluiten. Ga op zoek naar de mensen achter het onroerend erfgoed, verzamel getuigenissen uit de eerste hand als dat nog kan en laat oud-werknemers het verhaal van het industrieel erfgoed vertellen voor je bezoekers. Denk ook aan minder voor de hand liggende aspecten, zoals het jargon van een bepaalde nijverheid. Werk bijvoorbeeld samen met een foto- of filmclub om alles te documenteren.


Een thema als mobiliteit sluit aan bij de belevingswereld van mensen, pendelaars en anderen. Hoe ging dat vroeger? En hoe zat het met de huisvesting? Zijn er in je gemeente voorbeelden van typische arbeidershuisvesting bewaard, al dan niet gebouwd door een ‘zuil’? Ook de link arbeid-migratie opent perspectieven. De Vlaamse industrie trok in de twintigste eeuw arbeidskrachten uit het buitenland aan. En nog eerder gingen Vlaamse arbeiders, vooral in tijden van crisis, in het buitenland op zoek naar economisch geluk. Wat vertelt het onroerend erfgoed hierover?

29

• Kun je samenwerken met een (familie)bedrijf in je gemeente? Is er misschien een jubileum waarop je ook het onroerend erfgoed van het bedrijf in de kijker kan zetten en een tentoonstelling kan inrichten? Bedrijfsarchieven bieden vaak een (onontgonnen) schat aan informatie en bevatten ook visueel aantrekkelijke documenten of historisch publiciteitsmateriaal. In het gemeente- of stadsarchief kan men je hierbij helpen. • In 1997 ging de negende Open Monumentendag, een uiterst geslaagde editie, over het thema ‘Arbeid’. Een blik op het programma van dat jaar zal je ongetwijfeld verrassen en inspireren.


Bijvoorbeeld

30

© Erf-goed.be, foto: Tobias Ceulemans

Rotselaar, Mena

© Tijl Vereenooghe

De gebouwen van de voormalige brouwerij Mena en limonadefabriek KINA in Rotselaar dateren uit de periode 1932-1942. De brouwerij bestond al sinds eind 19de eeuw en er werd tot 1968 gebrouwen. Blikvanger is de 24 meter hoge brouwzaal met haar modernistische uitzicht, een ontwerp van architect Edouard Mispelter. De herbestemde brouwerij doet nu dienst als cultureel centrum en bibliotheek.

Beersel, Papiermolen Herisem/Voormalige kartonfabriek Winderickx In Beersel en omgeving bloeide de papier- en kartonnijverheid. De Herisemmolen, een 19de-eeuws industrieel complex op de plek van een veel oudere papiermolen, is daar een prachtige getuige van. Opnieuw een getuige, moeten we zeggen, want de site lag er na de sluiting in 1940 een tijd verwaarloosd bij.

Gent, Wijkpark De Porre/Voormalige textielfabriek De Porre Eind juni 2014 werd in Gentbrugge het wijkpark De Porre officieel geopend, nadat er al eerder een sportschool was ingericht. Het park – met ook een wijkcentrum – ligt op de plaats van de voormalige spinnerij en weverij De Porre, een van de vele getuigen van de Gentse textielnijverheid. De fabriek dateert van 1907, werd tijdens WO II verwoest en nadien heropgebouwd. Ze stond sinds 1980 leeg. Onderdelen bleven bewaard en in het park brengen oud-werknemers hun verhaal.

Nijlen, Slijperij Lieckens

© ETWIE, foto: Max Bauer

In Nijlen en omgeving waren tal van diamantwerkplaatsen gevestigd. Diamantslijpers werkten er voor de Antwerpse diamantsector. Slijperij Lieckens uit 1908-1910 sloot in 1985 haar deuren en is de laatste in de omgeving waar de volledige installaties bewaard bleven. De Nijlense heemkring De Poemp ijverde jarenlang voor het behoud. De slijperij is sinds 2008 beschermd en werd door de gemeente met Vlaamse subsidies uitgebouwd tot een belevingscentrum rond diamant. Dat ging in 2014 open.

KENNISBANK Op zoek naar meer inspiratie of informatie? Neem zeker een kijkje in de nieuwe en uitgebreide digitale kennisbank van ETWIE, het Vlaamse expertisecentrum voor technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed, www.etwie.be. Je kan je steentje bijdragen door zelf informatie aan te leveren! De Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA) is al sinds 1978 een kenniscentrum voor industrieel en technisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel. De werking (studie, streven naar behoud van erfgoed, ontsluiting) steunt op vrijwilligers. www.vvia.be

Het MIAT of Museum over Industrie, Arbeid en Textiel bevindt zich in Gent in een voormalige katoenspinnerij. Het kenniscentrum MIAT FACTory, een onderdeel van de museumwerking, slaat een brug tussen de wetenschappelijke collectie en de brede (inter)nationale erfgoedgemeenschap. www.miat.be Het MOT (Museum voor Oudere Technieken) in Grimbergen belicht de evolutie van technieken en hun impact op het dagelijkse leven. Onder meer de bibliotheek van het museum is bijzonder rijk. www.mot.be Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) is het expertisecentrum voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel. Het centrum bestudeert de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding, vanaf 1750 tot en met vandaag. www.cag.be E-Faith (European Federation of Associations of Industrial and Technical Heritage) is een Europeesbrede vrijwilligerskoepel die de samenwerking tussen erfgoedorganisaties promoot. Zij wisselen ervaringen uit en ondersteunen elkaars campagnes en activiteiten. www.e-faith.org The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage (TICCIH, uit te spreken als ‘ticky’) is een organisatie die op wereldniveau actief is. Ze bevordert de internationale samenwerking rond industrieel erfgoed. www.ticcih.org Tijl Vereenooghe ETWIE


SIWE (Steunpunt Industrieel Wetenschappelijk erfgoed) ijvert sinds 1996 voor de instandhouding, studie en ontsluiting van het industriële en wetenschappelijke patrimonium. www.siwe.be

31

Promotie en communicatie

Herita voert ieder jaar een promotie- en communicatiecampagne rond Open Monumentendag. Bovendien ondersteunen we lokale organisatoren bij hun lokale en regionale promotie en communicatie.

Wat doet Herita? • Campagnebeeld: er wordt een campagnebeeld ontwikkeld in samenspraak met een vormgever of communicatiebureau. Dat beeld is het jaarlijks veranderende ‘gezicht’ van Open Monumentendag. Herita vraagt alle lokale organisatoren het beeld te gebruiken in hun lokale brochures, folders, affiches, website, in de perscommunicatie…



32

• Promotiemateriaal: lokale organisatoren kunnen bij Herita diverse soorten promotiemateriaal bestellen: - invulaffiches op A3-formaat met het campagnebeeld en ruimte voor een liggende A4 waarop je het plaatselijke programma kan drukken of printen; - A2-affiches met het campagnebeeld en de algemene informatie over Open Monumentendag; - covers met het campagnebeeld, die je als omslag van de lokale brochures kan gebruiken. Deze covers kunnen bedrukt worden door een gewone printer, zodat je ze gemakkelijk kan personaliseren; - strooifolders in A5-formaat met het campagnebeeld op één zijde. Op de andere zijde kan je met een gewone printer jouw eigen programma drukken; - vlaggen met het Europese logo van Open Monumentendag om opengestelde monumenten te doen opvallen in het straatbeeld. De vlaggen kosten 15 euro per stuk; - plastic wegwijzers die je kan gebruiken om het bezoekersparcours in een monument aan te geven, of als bewegwijzering van fietstochten, wandelingen enz.; - badges die alle medewerkers kunnen opspelden waardoor zij herkenbaar zijn als medewerker.

• Digitale sjablonen: Herita biedt lokale organisatoren via de website enkele digitale sjablonen aan met het campagnebeeld. Organisatoren kunnen die zelf aanpassen, invullen en laten drukken of printen. • Website en mobiele website: het volledige programma is voor het publiek beschikbaar op www.openmonumentendag.be. Via een zoekmachine of een kaart kunnen bezoekers het hele programma gemakkelijk doorzoeken en met ‘Mijn OMD’ kunnen ze hun eigen programma samenstellen en afprinten. Via de gebruiksvriendelijke mobiele website kunnen bezoekers de dag zelf onderweg het programma doorzoeken en activiteiten en opengestelde monumenten in de buurt kunnen opzoeken.

• Televisie- en radiospot: Herita zorgt voor een mediacampagne in samenwerking met de VRT. In de weken voor Open Monumentendag komen er spots op radio en tv. • Advertentiecampagne: in samenwerking met een mediapartner zet Herita de weken voor Open Monumentendag een advertentiecampagne op touw. • Affichecampagne: Herita zorgt vanaf eind augustus voor een grote affichecampagne in alle steden van Vlaanderen. • Cultuurmarkt: op de jaarlijkse Cultuurmarkt (eind augustus in Antwerpen) bij aanvang van het cultuurseizoen wordt promotie gemaakt voor Open Monumentendag.



• Perscampagne: Open Monumentendag kan rekenen op heel wat persbelangstelling van uiteenlopende media. Herita verzorgt de maanden voor Open Monumentendag de perscommunicatie met persberichten, interviews en contacten op maat van journalisten en media.

33

Wat kun je zelf doen?

Communiceren vraagt visie, inzicht in communicatietechnieken en een communicatieplan.

Bepaal eerst je communicatiedoelstellingen



34

De algemene communicatiedoelstellingen volgen uit de doelstellingen van Open Monumentendag: bij een breed publiek een bewustzijn creëren voor de waarde van erfgoed. In het geval van de lokale organisatoren gaat het om het erfgoed in de eigen stad of gemeente. Open Monumentendag, een permanente lokale werking rond erfgoed en de uitbreiding naar een blijvend toeristisch erfgoedaanbod zijn middelen om dat doel te bereiken. Jouw communicatiedoelstelling is: het programma van Open Monumentendag bij jouw doelgroep brengen en zo veel mogelijk mensen motiveren om langs te komen op Open Monumentendag. Jouw domein is in de eerste plaats lokaal en regionaal. Herita opereert op Vlaams niveau.

Bepaal je doelgroep Open Monumentendag richt zich tot een brede groep van de bevolking, mensen die interesse kunnen hebben in erfgoed. Bijzondere aandacht gaat naar families met kinderen. Het doel is zo veel mogelijk mensen te prikkelen en bij hen belangstelling voor bouwkundig, landschappelijk, archeologisch en mobiel erfgoed te wekken.

Formuleer een eenduidige en kernachtige boodschap Herita zorgt voor de naambekendheid en imagoversterking van Open Monumentendag op Vlaams niveau. De lokale organisatoren zorgen meestal voor de regionale en lokale promotie van hun programma. Een belangrijke boodschap daarin is dat er zich op heel veel plekken waardevol erfgoed bevindt, schatten waar mensen dikwijls aan voorbijlopen.

Selecteer geschikte media en kanalen Kies media en dragers met het oog op jouw communicatiedoelstellingen, doelgroep en uiteraard budget. Wat en wie wil je bereiken en hoe kan je dat het best realiseren? Een reportage in de lokale of regionale pers, of een folder met het lokale programma via huis-aan-huisbedeling zijn dikwijls de meest doeltreffende manieren om de lokale bevolking rechtstreeks te bereiken. Maar er zijn ook andere kanalen, zoals een oproep via de radio, placemats in horecazaken, een advertentie in een regionaal magazine, een digitale uitnodiging naar leden van de heemkundige kring, scholen en jeugdhuizen. Een mix van al deze acties heeft de grootste kans op slagen. Selecteer relevante kanalen en stem de boodschap en de verschillende kanalen op elkaar af.


Begin op tijd aan de communicatie en promotie rond jouw Open Monumentendag. Je moet hierbij rekening houden met verschillende aspecten: redactie, vormgeving, druk, distributie… Ga na hoeveel tijd het kost om jouw hele communicatiecampagne te realiseren? Wanneer wil je de huis-aanhuisfolder meegeven met de post? Hoe lang heb je nodig om een persbericht met beelden op te maken en efficiënt te verspreiden? Wanneer moet je voorgedrukte affiches aanvullen en verspreiden? Wat is de deadline om opgenomen te worden in het gemeentelijk infoblad?

Maak een taakverdeling op Wie is verantwoordelijk voor perscontacten? Wie coördineert het drukwerk en reserveert de huisaan-huisbedeling bij de postdiensten? Wie bezoekt de horecazaken met placemats? Wie reserveert de advertenties en coördineert de opmaak?


Stel een realistische planning op

35

Budgetbewaking Is er een budget beschikbaar om lokale/regionale promotie te maken voor jouw Open Monu-mentendag? Wat zijn je prioriteiten? Hoe ga je het communicatiebudget spenderen? Vraag offertes aan en vergelijk.

Evalueren Probeer elementen te integreren waardoor je de resultaten van je inspanningen kan meten: een op te sturen bon in een advertentie, een oproep via een vrije radio... Houd artikels en aankondigingen in de pers bij. Analyseer ze, zo kan je nagaan of het persbericht goed is begrepen en ‘vertaald’. Als je een enquête organiseert bij de bezoekers van Open Monumentendag, stel dan ook vragen over de communicatie. © Herita, foto: Stefan Dewickere


Wanneer je communicatieplan klaar is, kan je aan de slag met de uitwerking ervan. Tips en tricks voor het schrijven van persberichten, het maken van brochures enz. vind je via

36

www.openmonumentendag.be

Redactie: Patrick De Rynck Vormgeving: Erik Desombere Coördinatie: Stefanie Hap Met bijdrages van: Liesbeth De Maeyer, Inge De Geyter, Leen Thielemans, Ellen Van De Velde, Maarten Van Praet en Tijl Vereenooghe. Foto cover: © Herita, foto: Stefan Dewickere


Colofon

Verantwoordelijke uitgever: Kristl Strubbe, Herita vzw, Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen

37

Open Monumentendag is een initiatief van Herita in samenwerking met het agentschap Onroerend Erfgoed en VVSG

INFOBROCHURE OPEN MONUMENTENDAG 2015 Zondag 13 september infobrochure Open Monumentendag 2015

Recommend Documents