OPEN MONUMENTENDAG 2015
Colofon ©Gemeente Tilburg • Tekst: Werkgroep Open Monumentendag Tilburg • Vormgeving: gemeente Tilburg • Fotografie: Werkgroep Open Monumentendag, gemeente Tilburg, Ernest Potters en Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed • Druk: Gianotten Printed Media • Oplage: 2000 • Augustus 2015 • 15.186
Zaterdag 12 september Udenhout Zondag 13 september Berkel-Enschot Tilburg
oe
M
rs t
r aa P. st r D o n aa de t rs -
t
4 ol en st r aa
s el tl aan
r aa
M
HOE VERHOUDEN KUNST EN AMBACHT ZICH TOT ELKAAR?
Stokhas
t
THEMAMIDDAG Museum De Pont
Moer s t
t aa
t
Zaterdagmiddag 12 september vindt er in Museum De Pont een inspirerende bijeenkomst plaats. In deze voormalige textielfabriek, waarvan het museum is ontworpen door het Amsterdamse bureau BenthemCrouwel Architekten, staat de verhouding tussen kunst en ambacht centraal. In hoeverre is de kunstenaar ook een ambachtsman of –vrouw? Welke vak– en materialenkennis is er nodig omDoneen kunstwerk te maken? gensek an
Ra
S
br illi t. W
o rd
st r
Du
re
ad hu iss
3
t ra
en
at
ng
se
w
Ge
eg
n.
abantweg Midden-Br
laan
e
at
Vlier
aat
es tr Go irk
at s tr a
eg
w
se
en
tv
Has s el t
t os n -O
ar
aa
Zw
gb
evenstraat
i ng
Bo
he
we
g
te r drin
ge N uwst raa ie t
Sint Jo
seph
straa
Ho
Pius haven
ev
en
se
we
2 Kasteel De Strijhoef
g
Ko
1
2
nin gs ho
Gr
ev en
e
id
stra
Eind
h o ve
ns ew
eg
oe
n
aa st r
t
at
at
n
Zu
oor
tra
g we se
Ri
gb
n aa
Sch
ms
9 Fabriek 59 kh 10 Villa De Vier Jaargetijden ov en 11 Amazing Projects 12 Stadscafé De Spaarbank 13 Kapel O.L.V. ter Nood Ringbaan 14 ZuidNS Werkplaats, Polygonale Loods 15 Ru van Rossemhuis o Br
TextielMuseum Galerie Pjotr Goirkese Kerk Atelier Claesen
1 Smederij Van der Loo
ra a t
5 6 7 8
UDENHOUT t
Sli
eg w se el
Pale
g isrin
e n st
rv
t t r aa
wijs
Ko
s el
B. Z
ls o r ve
uv He
Heuvelr i ng
d-S l a n tation s st r uwraat . Ni e st
h Noord
oek ri n g
Ringbaan We st
12 Tuins traat
n
Oost aan -O
10 11
an aan
Ringb
Spoorlaa
13 Schou w bur g r ing
g ewe
Burg. Broxla kxl
Wi ll em I Istraat
Gasthuisri ng
g
eg
3 Abdij Koningsoord 4 Museum Onder d’n Hooizolder
Demonstratie
ssc
Bes
Lan
14
K
Expositie
we
t ra
5
Rin
Re itse Ho
6
BERKEL-ENSCHOT EN TILBURG
Rondleiding
ho
-
r ks
9
K uiperst aat Wilhelminapark Wilhelminapark r
15
en
ch
8
r ov en Veldh
Bredasew
Meer informatie vindt u op: www.tilburgopdekaart.nl www.historietilburg.nl www.openmonumentendag.nl Facebook en twitter gemeente Tilburg
ldijk
7
Datum: zaterdag 12 september 2015 Tijd: 14.00 tot 17.00 uur Inloop: vanaf 13.45 uur Locatie: Museum De Pont, Wilhelminapark 1, Tilburg Entree: Gratis
INFORMATIE In deze brochure vindt u informatie over de opengestelde monumenten, de openingstijden en de activiteiten. De locaties staan op de plattegrond. Hiermee kunt u zelf bepalen welke monumenten u gaat bezoeken. Het laatste nieuws over de Open Monumentendag vindt u in het Stadsnieuws van zaterdag 5 september. Let op: check voor allerlaatste update www.tilburg.nl/openmonumentendag.
ka n a a
Ringbaan Noord
Daarnaast zijn er een tiental vakmensen en ambachtslieden uitgenodigd om vanuit hun eigen kennis en expertise bepaalde kunstwerken uit de collectie toe te lichten. Zo geeft een van hen als weerdeskundige zijn commentaar op het kunstwerk ‘Regenboog’ van Jan Andriesse. De middag wordt afgesloten met een toelichting op de op zondag opengestelde monumenten en de kunstzinnige en/of ambachtelijke aspecten daarin.
Eis
os
Goirke
Ke
Om deze vragen te beantwoorden, vertelt onder andere Petra Blaisse over haar visie op de relatie tussen kunst, ambacht en historische gebuwen. Zij is betrokken bij het collectief van kunstenaars en ontwerpers die een nieuwe vormgeving ontwikkelen voor de LocHal in de Spoorzone.
Het thema van de Open Monumentendag 2015 is ‘Kunst & Ambacht’. Dit past prima bij een stad van makers. In Tilburg, Udenhout en Berkel-Enschot is speciale aandacht voor vakmanschap en kunst. Dit komt op allerlei manieren tot uiting bij een monument: in de architectuur, stucwerk, wandbeschilderingen, tegeltableaus, metselwerk, betimmeringen, glas-in-lood. Het is vaak een ideale plaats voor bedrijvige creatieve mensen. Op de Open Monumentendag valt het allemaal samen en krijgen kunsten en ambachten ruim baan. Kunstenaars en vaklieden tonen hun kunnen, monumenten krijgen speciale aandacht en de kennis van bezoekers wordt bijgespijkerd door alle leuke en interessante verhalen. De monumenten zijn van 11.00 tot 17.00 uur geopend. Veel plezier!
b en Eikeg w
aaldijk
rw
Zaterdag 12 september Udenhout Zondag 13 september Berkel-Enschot Tilburg
U kunt ook contact opnemen met Ari van Valen van de Werkgroep Open Monumentendag Tilburg via telefoonnummer 06 44 94 04 44 en per e-mail
[email protected].
an
Do
OPEN MONUMENTENDAG 2015
Vlashofla
Kre
i te
nm
ole
n st
raa
t
Zaterdag 12 september 2015
UDENHOUT
1 Het beslaan van paarden behoorde vroeger ook tot het werk van een dorpssmid. Hoe dat in zijn werk ging, is te zien bij Smederij Van der Loo, Groenstraat 49. Activiteiten • In de geheel gerestaureerde hoefstal bij deze smederij oefent een hoefsmid het oude ambacht uit van het beslaan van paarden.
2 Hoe ziet geschilderd behang er uit en hoe restaureer je het? De ‘Daelenskamer’ is te bezichtigen in Kasteel De Strijdhoef, Schoorstraat 14 (rijksmonument). Alle wanden in de Daelenskamer van kasteel De Strijdhoef hebben een behangselschildering gemaakt door Dirk Daelens III in 1724. In de jaren 1972 tot 1974 zijn deze wandschilderingen geheel gerestaureerd. Een restaurateur geeft hier uitleg over. Kasteel De Strijdhoef heeft in de loop der jaren enkele bewoners gehad die de schilderkunst bekwaam beoefenden zoals Wilhelmine van Franckenberg-Proschlitz (1794-1863), Eleonore le Mire (1912-2006) en Arthur le Mire (1914-2012), die op het kasteel een eigen atelier had. In de hal hangen schilderijen die hij van zijn ouders heeft gemaakt. Activiteiten • Uitleg over de restauratie van behangschilderingen. • Op het voorterrein van het kasteel kunt u Udenhoutse beeldhouwers en schilders aan het werk zien.
Zondag 13 september 2015
3 Glas-in-loodramen, heiligenbeelden, demonstraties van pottenbakken, borduren, kaasmaken, boekbinden, kalligraferen. Dit is slechts een kleine greep uit de vele activiteiten die plaatsvinden in de voormalige abdij Koningsoord, Raadhuisstraat 26 (rijksmonument). Deze abdij werd in de jaren 1933-1937 in neogotische stijl gebouwd naar een ontwerp van Jos A. van Dijk. Initiatiefnemer voor de bouw was Dom Simon Dubuisson, abt van het trappistenklooster O.L.V van Koningshoeven. De bouw van het klooster werd gerealiseerd door een aantal monniken, samen met arbeiders uit Berkel-Enschot en omgeving. Het kloostercomplex is gedeeltelijk opengesteld, namelijk: • Poortgebouw met garage en voortuin Het poortgebouw vormde de toegang tot het klooster. In de buitenpoort bevinden zich de heiligenbeelden van Gertrudis van Helfta en Ludgardis van Tongeren. In de topgevel van het poortgebouw bevindt zich het beeld van de Tronende Maria, met op haar schoot het kind Jezus met kroon, scepter en wereldbol. Het is Onze Lieve Vrouw van Koningsoord, aan wie de abdij was toegewijd. • Abdijkerk met sacristie In deze kruisvormige kloosterkerk bevinden zich diverse monumentale glas-in-loodramen, zoals voorstellingen van heiligen van de cisterciënzer kloosterorde in het priesterkoor en verder gebrandschilderde roosvensters aan de achterzijde en in de dwarsvleugel. • Kapittelzaal Deze ruimte was oorspronkelijk de vergaderzaal van de zusters. Later werd deze zaal gebruikt als eetzaal (refter). Ook in deze ruimte zijn diverse glas-in-loodramen te bekijken. • Scriptorium en Kovelkamer Het scriptorium was de lees- en schrijfzaal van de zusters. Hier stonden de lessenaars waaraan de zusters zaten te lezen of te schrijven. Er hoorde ook een uitgebreide bibliotheek bij. De kovelkamer was de kleedkamer van de zusters. Hier hingen de witte gebedskleden die ze droegen tijdens de vieringen in de kloosterkerk.
BERKEL-ENSCHOT Activiteiten De hele dag zijn er op diverse locaties van het kloostercomplex demonstraties, namelijk: • beeldhouwen en pottenbakken; • honing en kaarsen maken; • de imker is met zijn bijen aanwezig; • glas-in-lood maken; • borduren en kazuifels maken; • kaas maken (door de broeders trappisten); • mozaïekwerk; • boekbinden en kalligraferen; • iconen maken. Verder zijn er diverse rondleidingen en tentoonstellingen en in de grote sacristie is een videopresentatie over Koningsoord. Ter afsluiting is er van 16.30-17.00 uur een optreden van zangkoor “Berkel-Enschot zingt”. 4 Hoe speelde het dagelijks leven zich vroeger af op een boerderij? Een antwoord op die vraag is te vinden bij Museum ‘Onder d’n Hooizolder’, ’t Hoekske 6a. Op het erf achter het oorspronkelijk boerderijtje uit 1870 staan een schuur met hooitas en varkenshokken met uitloopdeuren. Hier bevindt zich het museum van de familie Koenen. Activiteiten • Tentoonstelling van gebruiksvoorwerpen en gereedschappen uit (over-)grootmoeders tijd (1900-1950). • Tentoonstelling van museumstukken uit het voormalig klooster Koningsoord. • Rondleidingen door de eigenaren. • Demonstraties van oude ambachten. www.museumhooizolder.nl
Zondag 13 september 2015
TILBURG boomkweker. De achterbouw met remise dateert van 1918. Gedurende vele tientallen jaren is het huis achtereenvolgens bewoond geweest door de fabrikantenfamilies Pessers en Franken. Galerie Pjotr is opgericht in 1988. Naast de galerie beschikt Pjotr over een atelier, waar ook cursussen worden gehouden, en een beeldentuin.
5 Hoe maak je een maquette of dekens? En wat is een TextielLab? Dit en nog veel meer is te zien in het TextielMuseum, Goirkestraat 96 (rijksmonument). Het TextielMuseum, in 1958 opgericht aan de Gasthuisring, is sinds 1986 gevestigd in het complex van de voormalige wollenstoffenfabriek C. Mommers & Co. Het TextielMuseum heeft zich ontwikkeld tot ‘een museum in bedrijf’ waar techniek, kunst, vakmanschap en creativiteit hand in hand gaan. Sinds 2008 is het nieuwe, geheel transparante entreegebouw het boegbeeld van het museum. Op de damastweverij is een archiefdepot gebouwd. Vanwege Open Monumentendag is het TextielMuseum al om 11.00 uur geopend. Activiteiten • Expo van Stadsmuseum Tilburg. Textielfabrieken in de jaren ’50. Ambacht en vakkennis zijn nodig om een goede maquette te maken. Naast demonstraties van ambachtelijk handwerk tot en met 3D-printer gaan bezoekers ook zelf aan de slag! Voor jonge en oudere creatieve makers is er een Do-It-Yourselfpakket van een textielfabriek. • Rondleidingen door de werkplaatsen Wollendekenfabriek en TextielLab. • Rondleidingen door de kunsttentoonstelling ‘Under the skin’. • Toelichting op de diverse bouwstijlen van het Mommers- complex. www.textielmuseum.nl www.stadsmuseumtilburg.nl 6 Textielcollages van Ria Fortuijn en een beeldentuin zijn te zien bij Galerie ‘Pjotr’, Goirkestraat 78 (gemeentelijk monument). Dit voormalig koopmanshuis annex bedrijfsruimte is een van de oudste panden in de Goirkestraat. Het is omstreeks 1780 gebouwd voor Norbert Schoffers (1752-1808), koopman en
Activiteiten • In de galerie is een expositie met textielcollages van Ria Fortuijn. Zij geeft van 13.00 tot 17.00 uur een demonstratie van haar manier van werken. • In het atelier zijn de vaste deelnemers aan het werk met de verschillende technieken en materialen zoals olieverf, acryl, hout, klei enzovoorts. • In de hal is een vitrine ingericht met informatie, materialen en objecten die betrekking hebben op het huis. • De beeldentuin is te bezichtigen. www.galeriepjotr.nl
7 De restauratie van de Goirkese kerk, Goirkestraat 68 (rijksmonument), is bijna klaar en u kunt nu alvast een kijkje nemen. Door de stichting van een schuurkerk in 1715 werd het Goirke het tweede kerkelijk centrum van Tilburg. Het lemen gebouw werd reeds in 1724 vervangen door een stenen schuurkerk die in gebruik bleef tot 1839, toen de huidige kerk, nu rijksmonument, werd ingewijd. De pastorie, gebouwd in 1718, bleef in gebruik tot 1927. Het enige dat nog rest van de oude pastorie is het in 1988 gerestaureerde Norbertijnenpoortje met beeld van Sint Dionysius. Dit poortje is, evenals de kerk, een rijksmonument. Door de vestiging van de pastorie werd het Goirke
Zondag 13 september 2015
TILBURG
het bestuurlijke en administratieve centrum van de (toen nog ongedeelde) parochie Tilburg. Het Goirke is sinds 1797 een zelfstandige parochie. Het kerkhof is in 1816 aangelegd naast de schuurkerk. Een aantal graven heeft de status van rijksmonument. Activiteiten • De gehele kerk is te bezichtigen en de toren kan beklommen worden. • Een restauratieschilder geeft uitleg. • Op het kerkhof geven twee steenhouwers een demonstratie. www.parochiedebrontilburg.nl 8 Hoe werkt een beeldhouwer, met welke materialen en wat is het eindresultaat? Dat is te zien bij Atelier Claesen, Lovensekanaaldijk 1. Dit pand is in 1965 in opdracht van beeldhouwer Hans Claesen gebouwd in de traditionalistische stijl van de ‘Bossche school’. Architect was Wim Hansen. Sindsdien is het gebouw in gebruik als beeldhouwersatelier van Hans Claesen (1925-1995) en nu van zijn dochter Inge. De stijlkenmerken van de Bossche school komen ook terug in het interieur van het atelier. Het gebouw is tevens het zomeratelier van graficus/schilder Paul Bogaert. Activiteiten • Er zijn rondleidingen en de beeldentuin is te bezichtigen. www.atelierclaesen.nl
9 Beeldend kunstenaars en ambachtslieden zijn aan het werk in Fabriek 59, Lovensekanaaldijk 47. Fabriek 59 is een historisch bedrijvenpark dat zijn naam dankt aan het voormalig textielverwerkingsbedrijf ‘Leon Kalfus & Zoon N.V.’ dat zich in 1934 vanuit Berlijn in Tilburg vestigde. In 1959 opende Leon Kalfus hier een nieuwe bedrijfsruimte waar gebruikte kleding gesorteerd werd op soort, kwaliteit en kleur. De kleding werd vervolgens geëxporteerd; niet alleen naar landen in Europa, maar ook naar Amerika, Afrika en India. Eind jaren tachtig werden de bedrijfsgebouwen omgebouwd tot units waar diverse ambachtelijke, kleinschalige ondernemingen gehuisvest zijn, zoals Hoogspoor design light, Tarte Tatin, ambachtelijke bakkerij, Broeders & Broer, timmerbedrijf, Fijn, woontextiel en Postelmans bloemisten. Activiteiten • In samenwerking met Luycks Gallery presenteert kunstenaar Jan Doms zijn project Aircraft III, waarbij lichtgewicht vliegtuigen worden opgehangen in een hal met kledingbalen als hangar, terwijl kunstenaar Paul van Rijswijk met die balen een opstelling maakt. Het geheel wordt omlijst met licht- en geluidseffecten. • Een aantal van de hier gevestigde bedrijven verzorgt exposities en rondleidingen. www.fabriek59.nl
TILBURG
Zondag 13 september 2015 Activiteiten • Demonstratie werken aan de brander. www.amazingprojects.nl
10 In de Noordstraat staan diverse bijzondere panden. Welke dat zijn, en waarom, wordt verteld in villa De Vier Jaargetijden, Noordstraat 36 (rijksmonument). Deze villa is in 1856 gebouwd voor de familie Pollet. Deze uit het Franse Tourcoing afkomstige familie, vluchtte in 1793 voor de Franse Revolutie. Na enkele omzwervingen vestigde zij zich in Tilburg. Omstreeks 1800 begon Guillaume Pollet met de lakenfabricage en rond 1850 behoorde Pollet & Co. tot de vijf grootste wollenstoffenfabrieken in Tilburg. De fabriek stond op de plaats van de huidige brandweerkazerne, aan de straat die in 1881 heel toepasselijk de naam Fabriekstraat kreeg. Activiteiten • Presentatie over een aantal bijzondere panden aan de Noordstraat door Fons van den Hout. www.villadevierjaargetijden.nl 11 “Werken aan de brander” is een van de speciale technieken die een glaskunstenaar ter beschikking heeft. Dat is te zien bij Amazing Projects, Noordstraat 81b. Amazing Projects is een studio voor glasdesign, waar verschillende glastechnieken worden toegepast zoals glas-in-lood, fusen, casten en “werken aan de brander”. Alle objecten, van sieraden tot glas-in-lood, worden handgemaakt in eigen atelier. Boven de voordeur bevindt zich een gevelsteen, gemaakt door bioloog en beeldhouwer/restaurator Toon Rijkers (Uden, 1964).
12 Kroegbaas zijn is ook een ambacht. Dat is te ervaren in Stadscafé De Spaarbank, Noordstraat 125 (rijksmonument). Dit pand in neorenaissancestijl is in 1910 gebouwd als bankgebouw met bovenwoning naar een ontwerp van de Tilburgse architect C.F. van Hoof (1861-1952). Opdrachtgever was het bestuur van de ‘Vereeniging Tilburgsche Spaarbank’. Heel kenmerkend is de zeskantige hoektoren. In de jaren negentig van de twintigste eeuw is het pand van binnen verbouwd. Het was lange tijd een interieurwinkel, sinds enige jaren heeft het een horecafunctie. www.stadscafedespaarbank.nl
TILBURG
Zondag 13 september 2015
13 Voor een moment van stilte en bezinning kunt u terecht in de Kapel O.L.V. ter Nood, Kapelhof 6 (rijksmonument). In de oorlogsjaren besloot een groep Tilburgers om een kapel te bouwen ter ere van Maria als de stad gespaard zou blijven. In 1949 werd een (voorlopige) kapel aan de Zomerstraat ingezegend. In 1964 werd aan een restant van de vroegere Raadhuisstraat de huidige kapel gebouwd naar een ontwerp van de Tilburgse architect Jos Schijvens (1908-1966). Hij maakte ook het ontwerp voor de eerste kapel. De uit travertin opgetrokken kapel heeft een opvallende asymmetrische plattegrond. De fraaie glas-in-betonramen zijn van Daan Wildschut. In de kapel ligt een herdenkingsboek met de namen van in de oorlog omgekomen Tilburgers. Iedere dag wordt een pagina omgeslagen. De kapel is sinds kort een rijksmonument. Activiteiten • Rondleiding. www.onzelievevrouwternoodtilburg.nl
14 Kunst in D'n Atelier. Kom kijken en luisteren in de Polygonale loods, Burgemeester Brokxlaan 1046 (gemeentelijk monument). Op de oude NS Werkplaats aan de Burgemeester Brokxlaan gonst het voortdurend van de activiteiten. Met name in de robuuste omgeving van de Polygonale Loods komen allerlei culturele uitingen uitstekend tot hun recht binnen het initiatief Beyond Borders. In deze bijzondere hal zijn tijdens de Open Monumentendag behalve een wandschildering van Lindert Paulussen en de installatie ‘Wagon - Emplacement’ van Jan Doms, onder andere beelden te zien van Paul van Rijswijk en tekeningen van Roos Holleman. Activiteiten • Optredens van de kersverse stadsdichter van Tilburg Martin Beversluis. • Toelichting op de kunstwerken. www.beyond-borders.nu www.luycksgallery.com
Zondag 13 september 2015
TILBURG
15 Hoe wonen en werken kunstenaars? Dat is te zien in het Ru van Rossemhuis, Burgemeester Damsstraat 15–15a (rijksmonument). Het voormalig bejaardenpension Mariëngaarde, in 1935 gebouwd door architect A.J. Kropholler, heet nu Ru van Rossemhuis. Deze plek, waar kunstenaars wonen en werken, is genoemd naar de Tilburgse kunstschilder Ru van Rossem (1924-2007). Het complex omvat onder meer appartementen, ateliers en ontmoetingsruimten. De voormalige kapel werd in 1945 door een V1-bom getroffen. Hierbij werden 22 personen gedood. Nu wordt de kapel gebruikt als podium bij uitvoeringen en als expositieruimte. Activiteiten • Vier keer historische inleiding/presentatie. • Bezoeken van ateliers. • Bezichtigen van gerestaureerde appartementen. www.stichtingruvanrossemhuis.nl Actuele info: www.tilburg.nl/openmonumentendag www.facebook.com/gemeentetilburg Stadsnieuws 5 september 2015
