m o num enten dag
O p en G o u da
M ac ht en Pr ac ht in de 18 e eeuw
te m b er 20 13 z at er d a g 14 se p over zicht van op engestelde monumenten
open monumentendag 2013 z aterdag 14 september : 10 – 17 uur De 27ste Open Monumentendag heeft dit jaar als thema ‘Macht en Pracht’. Gewone en buitengewone monumenten* zijn tussen 10 en 17 uur voor u geopend.
erfgoud
macht en pracht
ag Open MOnuM entend
in de 18e eeuw gOuda 2013 € 8
ERFGOUD erFgOud 2013 : Macht en pracht ~ in de achttiende eeuw
In het speciaal voor Open Monumentendag geschreven magazine Erfgoud vindt u uitgebreide informatie over het thema Macht en Pracht in de 18e eeuw, toegespitst op Gouda. Het magazine is vandaag te koop in het stadhuis en de rest van het jaar bij de Goudse boekhandels. Erfgoud is een bijzondere herinnering aan Open Monumentendag 2013 en een origineel cadeau.
uiterlijk vertoon
18e eeuwse pracht gouda door Franse
ogen
pompeï als inspiratie
INFORMATIEPUNT STADHUIS
•omslag-Erfgoud2013.indd 1
Het stadhuis is de gehele dag geopend van 10.00 tot 17.00 uur. U kunt hier terecht voor informatie over Open Monumentendag en diverse historische verenigingen.
Mobiele applicatie De mobiele applicatie UAR (Urban Augmented Reality) is ontwikkeld door het Nederlands Architectuur Instituut en bevat informatie over het verleden, heden en toekomst van een monument. U kunt de applicatie gratis downloaden vanuit de app-store van uw mobiele telefoon. Richt de mobiele telefoon op het gebouw dat in de route het heeft.
kleine verrassingsConcerten Stichting Musecology verzorgt tijdens Open Monumentendag in diverse panden kleine concertjes, uitgevoerd door lokale professionele musici.
welkom in Gouda! Niet alleen Open Monumentendag maar ook negen Goudse culturele instellingen heten u dit jaar van harte welkom in onze stad. Ontdek wat de volgende instellingen u te bieden hebben op het gebied van kunst, geschiedenis, theater, muziek en film: Bibliotheek Gouda (Spieringstraat 1), Filmhuis Gouda (Letmaetstaat 45), De Goudse Schouwburg (Boelekade 67), Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland (Boelekade 67), Kunstpuntgouda (Westhaven 12), Kunstuitleen Gouda Regio (Blekerssingel 40), Museum Gouda (Achter de Kerk 14/Oosthaven 9), Streek archief Midden-Holland (Groeneweg 30), Verzetsmuseum Zuid-Holland (Turfmarkt 30).
VEILIGHEID De opengestelde panden zijn meestal niet gemaakt voor de ontvangst van grote groepen. Wij vragen u daarom voorzichtig te zijn met de spullen en deze niet aan te raken als dat niet gewenst is. Denkt u bij het betreden hiervan ook aan uw eigen veiligheid en die van de kinderen. * Op het moment dat deze folder werd samengesteld was nog niet van alle genoemde monumenten bekend of en op welke wijze deze worden opengesteld. De meest actuele informatie vindt u op onze website www.monumentenstad.nl
08-07-13 16:18
en
so
s
en
ha
ve
n
n i eu w e
we
g
22
15
od
go
d
at
w al es
d
t
str
at
ring
37
a at
ra
n ve ha st en oo hav st
i
st
rs tr
ku
r pe
we
at
tr a at
spie
no
ra sst
open monumenten Steenhouwerswerkplaats – aa
6
r a at
16
9 10
rf
11 12
pe
Achter de Kerk 13b
t
5 Golda – Achter de Kerk 11/a Bezoekers kunnen door deze archeologische vereniging bodemvondsten, zoals (delen van) kleipijpjes, laten determineren. In het toegangspoortje is een tentoonstelling te zien over de stadsmuren van Gouda door de eeuwen heen.
ra
17
39 38
st
e
pe
4 Sint-Janskerk – Achter de Kerkg e16 l Laat-gotisch kerkgebouw, dat met zijn prominente ligging en imposante afmetingen de vroegere macht van religie en geestelijkheid onderstreept. Op deze dag is het ook Nationale Orgeldag. Op het Moreau-orgel worden kleine concertjes ge33 speeld (tot 16.00 uur). Dr. B. van den Berg is aanwezig om toelichting te geven op de grafkapellen en het koorhek in de kerk. Lees verder in Erfgoud.
er
nw
we
ge uz en st
e
sin
iz
le
e
de
eg
uw
rf
mo
8
t
n ie
gr oe ne w
go
tu
ke
r
at
ge
3 5 6 7
ng
12
Sint Janskerk 4
41
aa gs 3 Stadsgalerie – Achter dei nKerk 10 m m a IJskelder, aangelegd in de tongewelven van de vl vroeg-16e-eeuwse kelders. Fijnschilder J. Wasseve st naar hier aan het werk te zien.
ra
la
at
st la
1 stadhuis Ω
26 25 2 Arti Legi – Markt 27 g o u l w aa e de eerste Op deze plaats stond in de 15e e n eeuw nd n e r n e zelfstandige school van Gouda. en n o at Desiderius Erasro w mus heeft hier de lessen gevolgd. Het huidige ge- g e g n bouw is gebouwd in 1853-1855, voor de huisves- l a 28 ting van de Stadstekenschool (Arti) en het 27Kantongerecht (Legi). Vele andere gebruikers volg40 je r den. In 2012 gerestaureerd, is het nu een multit l t 29 a a aks functioneel monument. b a tr
2
ma r k t
18
ug
r
21
ze
na aiers tr a at
ge
ee
tu
st
bolwerk
ou
1 Stadhuis – Markt 1 e nt uw Start- en informatiepunt voor depOMD-route. eHet la i n se laatgotische stadhuis symboliseert de24groei van es t n het belang van de derde stand, de gewone burge gers, aan het eind van de r e middeleeuwen, ten opzichte van dat van kerk en geloof. Erfgoud is hier r k t a 23 verkrijgbaar. fm ho
ma r k t
welkom in20gouda
vr
k
t at
o
ge 36 pand n Waarschijnlijk gebouwd eind 18e eeuw. Het 30 ve st 14 1 is momenteel in gebruik voor culturele doelein34 35 s ta l ve veer 31 den. n ie u w e
32 7 Museum Gouda – Achter de Kerk 14 Ingericht als museum toont het voormalig Catharina Gasthuis veel Gouds cultureel erfgoed. Hier 43 is een beschilderd 18e eeuws plafond uit het Admiraalshuis (Turfmarkt 142) ondergebracht. Naast muziek en een ‘historische fotoshoot’ kunt u op een ongebruikelijke manier, namelijk liggend, van het plafondstuk genieten. Lees verder in Erfgoud.
8 Tapijthuis – Achter de Kerk 17 Van oorsprong Middeleeuws woonhuis met gotisch houtskelet. In de 17e en 18e eeuw was hier een tapijtweverij. In 1828 werd in het pand bierbrouwerij ‘Het Anker’ opgericht. Nu is het de werkplaats van beeldend kunstenaar Menno Meyer.
open monumenten bl klei weg
e ni
24
uw
ve
markt
22
oe
ne
nd
40
er
16
f
15
39 41 iz
er
11 12
38
no
at at
str
aa
les t wa
tr a at
doe len str
a at
at
37
a at
ra
ds
st r a
st
go
str
er
rs
ip
pe tr
ku
od
tu in
ra
r in g
st
s p ie
ke
n ve ha st en oo hav st
aa
42
t
ge
nw
pe
sin
le
17
9 10
we
rf
mo
8
g
gel
e
3 5 6 7
28
am
12
Sint Janskerk 4
we
flu we len sin
gr
de
a at
e
n
en
gro ene weg
g an
l aa
vest
tu
la
ti
ge
geu zen str
uw
l
ra
at
go t
18
ra
ge
a
gs
2
m ar k t
1 stadhuis Ω
la
vl
n mi
t
21
st
23
je lt t r29 a a aks b a ra
l
20
25
27
ge
ug
kt
in
ze
26
u
- we en nn er no at w
f ur
r ma
ss
nie u w e
n
na aierstr a at
t
go
ha
e
g
ge
en
ee
bolwerk
ss
n
st
ho
te
so
si
we
en
t an
en
ou
g re
l ep
tt
er
19
vr
ka
l ge
ek
l
30
bo
vest
ge
36
n
31
ve er
st al
14 13 34 35 al ve er st ni eu w e
32
33
43
welkom in gouda
* De meest actuele informatie vindt u op onze website monumentenstad.nl
» vervolg opengestelde panden* 9
Willem Vroesenhuis – Willem Vroesenplein 16
Willem Vroesen (1478-1561) was een zeer gelovige Gouwenaar, die een aantal belangrijke functies in de stad bekleedde en handelde in onroerend goed. Hij liet in 1555 zijn eigen huis inrichten als oudemannenhuis. Aan de zijgevel bevindt zich een poortje met daarboven een afbeelding van oude mannen en regenten. Het huis heeft een sfeervolle binnentuin. Tegenover de voorgevel bevindt zich de Vroesentuin. Tot 1832 was dit het kerkhof van de Sint-Jan. 10
Weeshuis – Spieringstraat 1
Het reliëf met twee weeskinderen en het wapen van Gouda boven het poortje aan de Spieringstraat verwijzen naar de oorspronkelijke functie van het
gebouw, dat voor het grootste deel uit 1642 stamt. Thans is hier (nog) de bibliotheek gevestigd. Door de weeshuismoeder en de moeder van Erasmus worden voor (waarschijnlijk) de laatste keer rondleidingen verzorgd. 11
Metaheerhuis – Oosthaven 31
Oosthaven 31 is door notabele en zeepfabrikant Theodorus Petrus Viruly in 1860 gebouwd op de plek van drie gesloopte panden. In 1894 werd het woonhuis in gebruik genomen als rusthuis voor Joodse bejaarden. Door het poortje links van het hoofdgebouw komt men bij het baar- of metaheerhuis, uit 1899.
12
Galerie De Hollandsche Maagd –
17
Oosthaven 28 Woonhuis, waarschijnlijk uit begin 16e eeuw, dat in het eerste kwart van de 18e eeuw zijn naam kreeg. De gevel is grotendeels nog oorspronkelijk. Vlak na 1900 was hier gevestigd de stoomdrukkerij van Johannes Mulder. 13
Molen ’t Slot – Punt 17
Stelling-korenmolen uit 1832. Sinds het eind van de 16e eeuw stond hier al een windmolen, ter plaatse van het kasteel van Gouda (1385-1577). Die eerste molen is herbouwd in de 17e eeuw. Brand verwoestte de tweede molen in 1831, waarna de huidige molen gebouwd werd. 14 Onderaardse gangen kasteel
Ter Goude – Punt 15 (zij-ingang)
Rondleidingen door de Middeleeuwse gewelven ieder ½ uur vanaf 10:00 uur. Start laatste rondleiding 16:00 uur. De rondleiding zelf duurt circa ½ uur en wordt voorafgegaan door een korte introductiefilm.
Streekarchief Midden-Holland – Groeneweg 30
Ontdek de archiefschatten tijdens een rondleiding door de depots (om 11.00, 13.00 en 15.00 uur), die normaal voor het publiek gesloten zijn. Dit is het laatste jaar dat het streekarchief hier gevestigd is. Er wordt daarom extra aandacht besteed aan de diverse functies die het gebouw in het verleden heeft gehad. 18
Sint Jorisdoelen – Lange Tiendeweg 93-117
Verenigingsgebouw voor het Goudse schuttersgilde uit 1762-1774. De schutterij werd opgeheven in 1795, waarna het gebouw tot kazerne diende. Vanaf 1850 tot 1961 waren er diverse scholen in gevestigd. In 1987 werd het behoed voor sloop, gerestaureerd en verbouwd tot kantoren en woningen. Lees verder in Erfgoud. 19
Kazerne – Agnietenstraat
In 1692 werd dit hofje voor behoeftige oude vrouwen gesticht uit de nalatenschap van de weduwe van houthandelaar Noach Cornelisz. Swanenburgh. Boven de poort hangt een kleine gevelsteen met een burcht en een zwaan. De tien woningen van het hofje worden nog steeds bewoond.
Hier stond sinds het midden van de 15e eeuw het Maria Magdalenaklooster. In 1613 kwam daarvoor in de plaats een pesthuis, dat van 1799 tot 1922 werd gebruikt als kazerne. Daarna werd het een veemarktrestaurant voor de veemarkt die op het open terrein ernaast gehouden werd. Ook die functie verloor met de tijd haar bestaansrecht, en in 1986-1987 volgde een verbouwing tot appartementen, winkels en een bioscoop. Het gebouw bevat nog sporen van zijn vroegere functies.
16
20
15
Swanenburghs Hofje – Groeneweg 42
Huize Groeneweg – Groeneweg 33
Hier werd rond 1395 het Cellebroedersklooster gebouwd. Het is nu het enige overgebleven kloostergebouw van de tien die Gouda in de Middeleeuwen bezat. In 1578 nam de Latijnse school het pand in gebruik. Toegenomen overlast van bedelaars leidde in 1850 tot vestiging van de ‘Werkinrigting tot Wering der Bedelarij’ in het gebouw. Vanaf 1865 veranderde de instelling langzaam in een tehuis voor bejaarden. Na de opheffing in 1973 is het verbouwd tot appartementencomplex. Aan de achterkant ligt nog de oude binnenplaats. Op OMD is de regentenkamer met bijzonder goudleerbehang te bezichtigen.
Agnietenkapel – Nieuwe Markt 100
Restant uit ongeveer 1450 van het Sint Agnesklooster. Vlaamse tapijtwevers kregen de kapel na 1585 in gebruik voor hun werk. Tegenwoordig wordt het vooral gebruikt voor tentoonstellingen en concerten. Van 14.00 tot 16.00 uur: openbare repetitie door het mannenkoor Gouda’s Liedertafel. Lees verder in Erfgoud. 21
Waag – Markt 35
Oorspronkelijk stond hier een houten weeggebouw. In 1668 is het vervangen door deze Waag, ontworpen door architect Pieter Post (tevens Waag Leiden). Alle goederen die meer dan tien pond wogen, moesten hier gewogen worden (dus niet alleen kaas!). Het imponerende gebouw weerspiegelt het na de Middeleeuwen toegenomen belang van handel en burgerij.
22
Verzetsmuseum – Turfmarkt 30
Bankgebouw in zakelijk-expressionistische stijl uit 1937, langdurig gebruikt door de bank van de Weduwe Knox en Dortland. Sinds 1985 is hier het Verzetsmuseum gevestigd. 23
Synagoge – Turfmarkt 25
Hier kocht de Joodse gemeenschap in 1798 een leegstaand kerkgebouw voor haar bijeenkomsten. Wegens bouwvalligheid moest dit gebouw in 1823 plaatsmaken voor een nieuwe synagoge, die in 1827 ingewijd werd. In de Tweede Wereldoorlog is ook bijna de gehele Joodse gemeenschap van Gouda vermoord, zodat in 1950 de synagoge verkocht moest worden. Sindsdien kerkt de Vrije Evangelische Gemeente hier. 24
Hofje van Cinq – Nieuwe Haven 246-270
28
Sint Joostkapel – Lage Gouwe 134
De oorsprong van deze kapel ligt vlak voor 1429, fundament en afmetingen zijn nog Middeleeuws, de rest is door de tijd steeds veranderd, het laatst in 1957. De oorspronkelijke gotische stijl is toen teruggebracht. 29
Woonhuis – Aaltje Bakstraat 1
Imposante woning uit de 18e eeuw. Het interieur heeft nog veel kenmerken uit die tijd, zoals een rijk gedecoreerd trappenhuis. 30
Molen De Roode Leeuw – Vest 65
In 1619 werd hier een houten wipmolen gebouwd, die rond 1727 vervangen werd door een ronde stenen stellingmolen, nu één van de oudste korenmolens van Nederland. 31
Dit hofje verrees in 1701, betaald uit de erfenis van advocaat Cornelis Cinq. Het is in Gouda het enige hofje waarvan geen enkel huisje is gesloopt. Het inwendige van de woninkjes is daarentegen volledig verdwenen bij een modernisering in 1978. Lees verder in Erfgoud.
In 1990 begon de inrichting van het binnenhavenmuseum in de Turfsingel. Nu liggen er zo’n 20 historische – bewoonde! – bedrijfsvaartuigen. Toelichtingsborden ter plekke geven meer informatie over de geschiedenis van de schepen.
25
32
Woonhuis – Turfmarkt 109
Het pand is vermoedelijk van 1754. Onder verschillende bewoners is het een woon-winkel/werkpand geweest. Het interieur heeft nog veel originele details, zoals op de begane grond de 18e-eeuwse houten plafonds. Rondleidingen ieder uur vanaf 10.30. 26
Admiraalshuis – Turfmarkt 142
Huis bewoond geweest door twee Goudse zeehelden: in de 17e eeuw door admiraal Johan den Haen, in de 18e eeuw door vice-admiraal Roemer Vlacq. De laatste liet het uiterlijk van het pand ingrijpend moderniseren en verfraaien, in Lodewijk XV-stijl. Een van de oorspronkelijk hier aanwezige plafondschilderingen is nog te bezichtigen in het Museum Gouda. Lees verder in Erfgoud. 27
Oud-Katholieke Kerk – Hoge Gouwe 107-113
Vanaf 1630 groeide hier een complex, dat diende als schuilkerk voor katholieken. Van 1863 tot 1868 kreeg het gebouw zijn huidige neoclassicistische uiterlijk.
Museumhaven – Turfsingel
Schipperswachtlokaal – Mallegatsluis
Gebouwd in 1912 in chaletstijl, als onderkomen voor de schippers die moesten wachten op het schutten van hun schip in de Mallegatsluis. In verval geraakt na 1980, werd het in 1992 gerestaureerd en als horecagelegenheid in gebruik genomen. 33
Oude Begraafplaats – Vorstmanstraat-Prins Hendrikstraat 1-3
In 1832 werd deze begraafplaats – dan nog buiten de bebouwde kom van Gouda – aangelegd. Groeiend bewustzijn van het belang van openbare hygiëne, en het optreden van cholera-epidemieën maakte begraven in de bebouwde kom onwenselijk. Veel bekende en onbekende Gouwenaars vonden hier van 1832 tot 1971 een rustplaats. Themarondleidingen om 11.30 uur en 14.00 uur.
34
Tolhuis – Westhaven 73/74
De oudste delen van het tolhuis gaan terug naar de 15e eeuw. Het complex bestaat uit enkele gebouwen die in de loop der eeuwen regelmatig werden aangepast, uitgebreid en verfraaid. Begin 17e eeuw was Hugo de Groot als hoge ambtenaar meermalen te gast in het Tolhuis, net zoals de schrijfster Betje Wolff in de 18e eeuw. 35
Havensluis – naast het Tolhuis
In 1615 werd deze sluis gebouwd om het dichtslibben van de Haven te bestrijden. Tot 1954 kon men door de sluis van de Haven de IJssel op varen en vice versa. In dat jaar werd de doorvaart afgesloten door een dam met duikersluis. In 1996 zijn de nog aanwezige sluisdeuren gerestaureerd. Er bestaan plannen om de Havensluis in haar oude functie te herstellen en zo de doorvaart weer mogelijk te maken. 36
Zeilmakerij – Westhaven 65
Dit laatgotische woonhuis dateert uit het begin van de 16e eeuw. De gevel is deels Middeleeuws, in de 18e eeuw werd de oorspronkelijke trapgevel vervangen door een lijstgevel en kwamen er nieuwe vensters. Vanaf 1563 tot aan het eind van de vorige eeuw werd het pand gebruikt door zeilmakers, het laatst door zeilmakerij Endenburg. Lees verder in Erfgoud. 37
Burgemeesterswoning – Westhaven 52
‘Stadspaleis’, gebouwd in 1728 door regent Willem van Strijen op de plek waar drie Middeleeuwse huizen stonden. Regenteske bewoners na hem waren Adriaan Prins, Cornelis Johan de Lange van Wijngaerden en Lodewijk van Toulon. Lees verder in Erfgoud. 38
De Moriaan – Westhaven 29
Dit huis dateert zeker uit het begin van de 16e eeuw. In de 17e eeuw werd het een kruideniersZaak, genaamd ‘De Goecoop’; het huidige uiterlijk dateert voor het grootste deel uit die tijd. In 1938 werd hier het Goudse pijpen-en aardewerkmuseum gevestigd. Thans staat het pand leeg en te koop.
39
Muziekschool – Westhaven 12
Dit pand ontstond rond 1765, door de samenvoeging van twee belendende huizen achter één gevel. Het interieur heeft nog veel versieringen in de stijl van Lodewijk XV, vooral op de plafonds en een bordestrap. 40
Visbanken – Hoge/Lage Gouwe
In 1600 werden aan weerszijden van de Gouwe de visbanken overdekt. De huidige galerijen hebben vermoedelijk bij een verbouwing uit 1706 de natuurstenen Dorische zuilen gekregen. Toen is waarschijnlijk ook het commissarishuisje gebouwd. Lees verder in Erfgoud. 41
Gouwe- of Josephkerk en pastorie Hoge Gouwe 39-41
Deze neogotische kerk werd van1902 tot 1904 gebouwd naar ontwerp van de architect C.P.W. Dessing en is opgedragen aan de Heilige Joseph. De toren is te beklimmen. Lees verder in Erfgoud. 42
Haastrechtse Molen – Provincialeweg West 64
Stenen stellingmolen uit 1862 voor de bemaling van de polder Beneden Haastrecht. 43
Mallemolen – Eerste Moordrechtse Tiendeweg 3
Windmolen, grondzeiler, gebouwd in 1804 voor de bemaling van de Oostpolder in Schieland. In 1904 werd de molen vervangen door een gemaal met zuiggasmotor. De molen diende daarna tot woning van de machinist van het gemaal. In 2009-2010 is de molen gerestaureerd.
Open Monumentendag Gouda bedankt haar hoofdsponsors:
• 2pk.nl Peterpaul Kloosterman
ontwerp en typografie
• Bouw- en aannemersbedrijf
Th.J.van Dijk
• Woonpartners Midden-Holland
AL MEER DAN 100 JAAR TOPKWALITEIT WAAR U OP KUNT BOUWEN!
en sponsors:
• Alpha Makelaardij • Den Hoed Aannemers • Dupree Makelaardij O.G.
BOUW, VERBOUW EN RESTAURATIE
• Houtman Aannemingsbedrijf • Mozaïek Wonen • Punselie Biscuit House Vele bouwwerken zijn de afgelopen 100 jaar door ons gebouwd, verbouwd of gerestaureerd. Ons geheim? Expertise, zorg en
Open Monumentendag Gouda is mede mogelijk gemaakt door de gemeente Gouda
toewijding. Samen met u creëren we omgevingen om te wonen, te werken of te recreëren. Hoe kunnen wij u van dienst zijn?
Marconistraat 68x Gouda Telefoon (0182) 54 70 40 Internet www.vandijkgouda.nl
Stichting Open Monumentendag Gouda Postbus 367 – 2800 aj Gouda
“Ook in een historisch pand uit de 16e eeuw is het prettig wonen”
Woonpartners Midden-Holland
Thuis in Wonen!
fotografie: Marije Strating ontwerp: Peterpaul Kloosterman 2pk.nl
Willem Vroesenhuis, Gouda
[email protected] www.monumentenstad.nl
Vestiging Gouda Achterwillenseweg 22a 2805 JX Gouda
Telefoon E-mail Website
(0182) 59 70 70
[email protected] www.woonpartners-mh.nl
