VOEDING
ZOETMIDDELEN MET EN ZONDER SUIKERS (4)
Zoetstoffen: Gezond alternatief voor suikers? (2)
In het vorige deel van dit artikel zijn de zgn. extensieve zoetstoffen besproken: polyolen of suikeralcoholen met een zoetkracht die gelijk of lager is dan die van suiker, bijvoorbeeld sorbitol en xylitol. De andere categorie zoetstoffen betreft de zgn. intensieve zoetstoffen, zoals acesulfaam-K en aspartaam (besproken in het vorige deel). Deze stoffen hebben een te verwaarlozen energetische bijdrage en een enorme zoetkracht in vergelijking met suiker. In dit laatste deel besteden we aandacht aan de overige intensieve zoetstoffen, alsmede aan twee relatief nieuwe zoetstoffen. Intensieve zoetstoffen (vervolg)
lichaamsgewicht per dag. Dit vanwege
Cyclamaat (E952)
8 !! 8
Cyclamaat is een synthetisch zuur met de
van cyclamaat in cyclohexylamine door
het lichaam veel hoger is dan eerder werd
worden de natrium- of calciumzouten van
gedacht. Het gebruik van deze stof in kauw-
dit zuur als zoetstof gebruikt. De zoetkracht
is ongeveer 30–50 maal groter dan die van
gebruik in dranken is beperkt tot de nieuwe
sacharose (suiker), maar de stof levert geen
ADI. De maximale dosis van 400 mg cycla-
energie. Cyclamaat is een stabiele zoetstof,
maat per liter drank werd begin 2006 ver-
ook onder extreme omstandigheden als
laagd tot 250 mg cyclaamzuur per liter
koken, bakken en vriezen, maar heeft een
(= 280 mg natriumcyclamaat).
Cyclamaat wordt maar in geringe mate in het lichaam opgenomen en onveranderd mensen kan cyclamaat in het lichaam deels
Kinderen tot 50 kg lichaamsgewicht beho ! #"$ < > 8 ! ?
! @ < ?
worden afgebroken tot cyclohexylamine. Deze stof kan in zeer hoge doses een ver-
Sacharine (E954)
hoogde bloeddruk en hartslag veroorzaken.
B % <F
G -
!
&8 +J/P
voor de testikels. Sinds 1969 is cyclamaat
daarmee de oudst bekende intensieve zoet-
verboden in de VS omdat de zoetstof in zeer
stof. Het heeft een zoetkracht die ongeveer
300–500 maal groter is dan die van sacha-
veroorzaken.
rose, levert geen energie, heeft een bittere
" # " $ %#"$& '*** ++/2 7
nasmaak, is kook- en bakbestendig en is bestand tegen invriezen.
47
Thaumatine wordt met name in kauwgom en snoepgoed toegepast vanwege de lange zoete nasmaak. Foto: R. Ice
Sacharine wordt snel in het maagdarm-
eiwit (wordt ook als zodanig afgebroken)
kanaal opgenomen en binnen 24–48 uur
met een 2.000 maal grotere zoetkracht dan
8
suiker. De stof is hittestabiel en levert geen
$+P/W
energie. Eiwit levert weliswaar energie,
die grote hoeveelheden sacharine kregen
maar door de extreme zoetkracht wordt
X
Y -
thaumatine slechts in zeer geringe hoeveel-
! 8
heden toegepast en is de energie verwaar-
[
loosbaar.
geen verband tussen sacharineconsumptie
Thaumatine heeft een traag werkende en
en (blaas)kanker, maar in drie onderzoeken
lang aanhoudende zoetheid (dropachtige
werd een zwak verband aangetoond tussen
nasmaak), waardoor het goed kan worden
sacharineconsumptie en een verhoogd risico
gebruikt in combinatie met andere sterke
! 8 <
zoetstoffen. Voor de ADI is geen limiet
veel sacharine.
vastgesteld.
De ADI bedraagt 5 mg/kg lichaamsge-
]
wicht per dag. In de VS wordt sacharine
voor industriële doeleinden en wordt veelal
afgeraden voor zwangere vrouwen, geba-
toegepast als smaakversterker. Door de hoge
seerd op het voorzorgsprincipe.
! ! @
B 8 ! ?
kauwgom en snoepgoed vanwege de lange
in enkele light-producten, maar het gebruik
zoete nasmaak. In de toekomst wil men
? <
proberen om thaumatine door middel van genetisch gemanipuleerde micro-organismen
Thaumatine (E957)
te maken.
] < is afkomstig uit de zaden van de bessen van
Neotaam (E961)
de tropische plant Thaumatococus Danielli,
Neotaam is een zoetstof van de The Nutra-
die alleen voorkomt in Afrika. Het is een
B8
> ! @ ?
TvOG 1 ∫ 2013
VOEDING de vorige eeuw aspartaam introduceerde.
ken van Atkins wordt aangeraden. De zoet-
In 2002 is neotaam in de VS toegelaten en
stof is voor gebruik in levensmiddelen sinds
in 2010 volgde de EU. Het is een dipeptide,
2000 in de EU toegelaten.
gevormd uit de aminozuren fenylalanine en
Sucralose is 600 maal zoeter dan suiker,
asparaginezuur (sterk verwant aan aspar-
@ 8 <-
taam, maar veel stabieler). Neotaam is onge-
smaak en is zeer temperatuurbestendig en
veer 8.000 maal zo zoet als sacharose, levert
stabiel.
geen energie en heeft een zuivere, zoete, suikerachtige smaak.
De zoetstof wordt slecht geabsorbeerd %+{|&
8
q
" <8
! -
grootste deel wordt uitgescheiden via de
-
feces. In 1989 werd sucralose als toxicolo-
den via de urine en de feces, een klein deel
gisch onacceptabel beoordeeld door het
8 < -
} ! B >
werking komt een te verwaarlozen hoeveel-
on Food (SCF). In zuur milieu treedt name-
!@8 -
De ADI bedraagt 2 mg/kg lichaamsge-
<! 8
wicht per dag. Patiënten met fenylketonurie
q B>8
%_`[& <
<< !
Qua toepassingen is neotaam vooral in com-
immuunsysteem. Het betrof echter niet een
binatie met andere zoetmiddelen interessant
< <<
voor de industrie.
Tussen 1994 en 2000 werd aanvullend
Neohesperidine (E959)
No Observed Effect Level (NOEL) van
Neohesperidine wordt synthetisch bereid
+{**2 7 8 ! 8 -
uit afval van citrusvruchten of de schil van
den vastgesteld. Na toepassing een honderd-
Citrus auranticum (bittere sinaasappel).
voudige veiligheidsfactor werd de ADI uit-
De zoetkracht is 400–600 maal groter dan
!+{ 7 8 !
die van suiker en de energetische waarde
dag vastgesteld.
bedraagt 2 kcal/g. Het heeft een trage
Sucralose is uitsluitend beschikbaar voor
zoete smaak met een aanhoudende zoet-
de industrie en wordt toegepast in frisdran-
hout- of mentholnasmaak (dropsmaak).
ken, desserts, kauwgom, bakmengsels, ont-
! 8 8 -
#!
sorbeerd, maar een deel wordt wel door de darmmicrobiota gemetaboliseerd. De ADI
Steviolglycosiden (E960)
bedraagt 5 mg/kg lichaamsgewicht per dag.
Stevia (Stevia rebaudiana) is een plant
Neohesperidine wordt slechts in een beperkt
! #
aantal producten toegepast (kauwgom,
(Paraguay) en verwant is met bloemen en
snoep, tandpasta en mondwater) en meest-
kruiden als dragon, chrysant en margriet
al in combinatie met andere zoetstoffen.
(composietenfamilie). Twee krachtige zoete stoffen in steviablad, stevioside en rebau-
Sucralose (E955)
dioside-A, vormen de sinds 2010 in de EU
Sucralose wordt verkregen door selectieve
"
<
q 8
rebaudioside-A de beste zoete smaak. Deze
drie OH-groepen vervangen door chloorato-
steviolglycosiden hebben niet meer de vol-
men. De stof wordt om die reden ook wel
ledige fytotherapeutische werking die van
trichloorgalactosucrose genoemd. De zoet-
de steviaplant wordt beschreven in krui-
stof is in Nederland bekend geworden door
denboeken. Daar gaat het om het extract
de Atkins-producten en omdat het in boe-
!
49
viol bindt zich in de lever aan glucuronzuur en verlaat als steviolglucuronide via de urine het lichaam. De ADI is vastgesteld op 4 mg steviolequivalenten/kg lichaamsgewicht per dag (1 mg steviolequivalent komt overeen met 2,53 mg stevioside/3,04 mg rebaudioside-A). De maximaal toegestane hoeveelheid in frisdranken is 80 mg steviolequivalenten per liter. Dit betekent dat het vooral voor frisdrank drin
< steviolglycosiden in steeds meer voedingsmiddelen worden verwerkt vraagt om extra alertheid en monitoring. Deze zoetstof is niet toegestaan in biologische voedingsmiddelen. Nieuwe }
8 beoordeeld. Er is wel biologisch stevia
! Steviolglycosiden worden door tegenstan <
8
<@ << ?
steviolglycosiden kunnen worden omschre-
<
q
In commerciële uitingen op verpakkingen wordt deze zoetstof ook wel honingkruid genoemd. De aanduiding zoetstof van
8
! @ Steviolglycosiden worden in toenemende
<! !
mate toegepast in frisdranken, limonade,
@ <
@?@ @ ! @ -
verschillende landen niet. Steviolglycosiden
granen, sauzen, voedingssupplementen en
8
8-
tafelzoetstoffen.
keld proces van extractie en zuivering en daarom kan er niet meer worden gesproken
< B '**** -
Ontwikkeling van nieuwe zoetstoffen
@
@
niet meer alleen om suiker- en caloriereduc-
!qP@
# < G
< -
$ %$&
teerbaar. Ze hebben een wat bittere drop-
_ 8
smaak en kunnen daarom het beste worden
gemengd met andere zoetstoffen.
]
Steviolglycosiden worden nagenoeg niet geabsorbeerd, maar wel door de darmmi-
! }
crobiota omgezet in steviol. Steviol wordt
]8
<< 8
?
het lichaam via de feces. De opgenomen ste-
gebruikt, te weten isomaltulose en tagatose.
TvOG 1 ∫ 2013
VOEDING Isomaltulose (Palatinose®)
voor in hoog verhitte melk en melkpoeder.
Isomaltulose, een reducerende disaccharide
Volgens leverancier Damhert zou het ook
die bestaat uit een glucose- en een fructo-
in minieme hoeveelheden in fruitsoorten
segroep, wordt gemaakt uit sacharose (biet-
voorkomen, maar dat is niet terug te vin-
suiker) door verandering van een dubbele
8 !!
binding in het molecuul met behulp van een
} 8 +@{ 7
enzympreparaat (Protaminobacter rubrum).
P'|
De zoetstof heeft de volgende kenmerken:
$ ! -
`
@ B ! @ <
$ ! !
+{'*| lichaam opgenomen in de dunne darm. In de dikke darm is tagatose voeding voor
$ G'
FG
<
]
in bepaalde doseringen een prebiotisch
8
effect (stimuleert groei goede darmbac-
teriën en productie van butyraat). Maar is
8
Isomaltulose is in augustus 2005 goedgekeurd voor gebruik in Europa en mag daarnaast worden verkocht in de VS en Azië. In de eerste helft van 2006 is het eerste product met isomaltulose op de Europese
! > ! +{'* 8 < keralcoholen.
markt verschenen. Vooral de toepassing in ! 8 zame vertering. Daarnaast werken diverse fabrikanten aan laagglycemische stoffen op basis van isomaltulose. Isomaltulose is niet geschikt voor mensen met een fructose-intolerantie.
Punten ter overweging voor natuurvoedingstherapeuten t ;PFUJTFFOWBOEFWJKGCBTJTTNBLFOEJFJOEFEBHFMJKLTFWPFEJOHBBOXF[JH moet zijn; t *OFFOOBUVVSMJKLFWPFEJOHIPSFOLVOTUNBUJHF[PFUTUPĉFOOJFUWPPSUFLPNFO
Tagatose
t 4UFSLHF[PFUF GSJT ESBOLFOIPSFOOJFUJOFFOCBTJTWPFEJOH
Tagatose wordt gemaakt uit lactose (melk-
t )FSTFOFOPOEFSTDIFJEFOLVOTUNBUJHF[PFUTUPĉFOWBOTVJLFS
suiker). Het enzym lactase splitst lactose in
t ;PFUTUPĉFOXPSEFOWBBLHFCSVJLUJONJOEFSHF[POEFWPFEJOHTNJEEFMFO
galactose en glucose. De galactosefractie
t %FESBOHOBBSFFOFYUSFFN[PFUFTNBBLCMJKGUCFTUBBOEPPSHFCSVJLWBO
wordt met een ionenwisselaar gescheiden en onder toevoeging van calciumhydroxide omgezet in D-tagatose. Sinds 2008 wordt tagatose ook met behulp van het enzym arabinose-isomerase gemaakt uit galactose. Dit enzym wordt door genetisch gemanipuleerde bacteriën gemaakt. Wel een natuur ! @ ! en daarom niet toegestaan in biologische
zoetstoffen; t #FUFSJTPNUFXFOOFOBBOEFNFFSOBUVVSMJKLF[PFUFTNBBLWBOCJKWPPSCFFME vers fruit; t (PFELBVXFOPQ[FUNFFMSJKLFWPFEJOHTNJEEFMFOHFFGUPPLBMFFOMJDIU[PFUF smaak; t ,PĊFFO LSVJEFO UIFF[POEFSTVJLFSTPG[PFUTUPĉFOJTFWFOXFOOFO NBBS beter; t ;PFUTUPĉFOIFCCFOWBBLFFOCJKPGOBTNBBLMFLLFSF[PFUFUSFLXPSEUOJFU vervuld;
producten.
t .FEFEBBSEPPSJTEFLBOTPQDPNQFOTFSFOHSPPUCJKHFCSVJLWBO[PFUTUPĉFO
Tagatose heeft de volgende kenmerken:
t -FFSNFOTFOXFFSFDIUUFHFOJFUFOWBOWPFEJOHTNJEEFMFONFU OBUVVSMJKLF
`
suikers; t %FOBUVVSMJKLFSFNPNOJFUUFWFFMUFFUFOJTFSEBOPGLPNUXFFSUFSVH
Meer achtergrondinformatie t *OGPSNBUJF$FOUSVN;PFUTUPĉFO *$; XXX[PFUTUPĉFOOM)FU*$; FFOJOJUJBUJFGWBOϰEF/FEFSMBOETF7FSFOJHJOH'SJTESBOLFO 8BUFST Sappen, heeft als doelstelling het beter toegankelijk maken van wetenschappelijk onderbouwde informatie over zoetstoffen en misverstanden over zoetstoffen te verkleinen. Zij richt zich in eerste instantie op voedings- en gezondheidsprofessionals, omdat deze door de consument als betrouwbare bron van informatie worden gezien. t 4VJLFSTUJDIUJOH/FEFSMBOEXXXTVJLFSTUJDIUJOHOM%F[FXFCTJUFLBOBMTUFHFOXJDIUXPSEFOHFCSVJLUPN[PFFOHFOVBODFFSEFSFNFOJOHPWFS onderzoeken te vormen. t 0OEFS[PFLA)FSTFOFOPOEFSTDIFJEFOLVOTUNBUJHF[PFUTUPĉFOWBOTVJLFS www.suikerinfo.nl/nl/downloads/literatuur_hersenenonderscheidensuikervanzoetstoffen_SN_web.pdf.
Tagatose heeft de Europese Novel Food-
<
< 8
procedure doorlopen en is eind 2005 toe-
worden. Deze zoetstoffen worden vooral
gelaten tot de Europese markt. Sinds 2008
gebruikt om de energie-inname te beperken
< <"
met tagatoseproducent Nutrilab verschil-
lichaamsgewicht. Maar helpen deze zoet-
lende producten gezoet met tagatose op
<< $!
? <-
"
! "
<
? @!
? !
van frisdrank een light-variant. Als dit ver-
Tagatose is niet geschikt voor mensen met
schil in energie niet later weer wordt goed-
een fructose-intolerantie, aangezien deze
@
-
< !
8
? < @
afgebroken als fructose.
energie binnen en zal het lichaamsgewicht
Vermageren met intensieve zoetstoffen zinvol?
niet gaat compenseren. Wetenschappers
Doordat de intensieve zoetstoffen geen
hebben daar verschillende ideeën over. Het
energie leveren, zouden ze handig kun-
verzadigingssysteem in onze hersenen
De vraag is echter of het lichaam al dan
Zoetstof
E-nr.
Zoetkracht t.o.v. sacharose
ADI*
Erythritol
E968
0,6-0,8
Sorbitol
E420
0,5
Xylitol
E967
1
Mannitol
E421
0,6
Maltitol
E965
0,7-0,9
Isomalt
E953
0,5
Lactitol
E966
0,3-0,5
Acesulfaam-K
E950
150-200
9
Aspartaam
E951
200
40
Cyclamaat
E952
30-50
7
Neohesperidine
E959
400-600
5
Neotaam
E961
8000
2
Sacharine
E954
300-500
5
Sucralose
E955
600
15
Thaumatine
E957
2000
Steviolglycosiden
E960
200-300
4
TABEL 1: Overzicht zoetstoffen (*: ADI in mg/kg lichaamsgewicht per dag)
TvOG 1 ∫ 2013
! ! sieve zoetstoffen kan men minder verza q heeft dan eerder de neiging die lage calorieinname te compenseren. Hoe het allemaal precies werkt weten we nog niet, daar wordt nog volop onderzoek naar gedaan. Een zoete smaak op de tong zet al allerlei processen in ons lichaam in gang ter voorbereiding op de energie-inname. Deze energie wordt echter niet geleverd als de zoete smaak wordt veroorzaakt door deze zoetstoffen. Hierdoor zou het hele evenwicht in ons lichaam verstoord kunnen worden. Voor 8 als de link tussen zoet en energie consistent ! <
8
zou kunnen toenemen als een zoete smaak niet gepaard gaat met het leveren van calorieën. q 8
@ _+@
!
verzadiging. In een onderzoek uit 2011 8 < 8
'{*2 ! @< < een zoetstof (acesulfaam-K, aspartaam, & q
dat glucose en in mindere mate fructose invloed hebben op de afscheiding van
Een zoete smaak op de tong zet al allerlei processen in ons lichaam
gastro-intestinale peptiden en verzadiging
in gang ter voorbereiding op de energie-inname. Als een zoetstof
% _+@_
verantwoordelijk is voor de zoete smaak, wordt er echter geen energie
ghreline). De zoetstoffen bleken geen
geleverd en zou het hele evenwicht in ons lichaam verstoord kunnen
invloed te hebben op de productie van
worden. Foto: A. Murillo
peptiden. Het betrof hier weliswaar een gerandomiseerd, dubbelblind, placebogecontroleerd cross-over onderzoek, maar
energie-inname en het lichaamsgewicht
het aantal deelnemende gezonde mensen
verminderen.
8
! %B } 105(9):1320–1328, 2011. PMID 21255472). Een groot probleem is dat er tot nu toe
} < effect gezondheidskundig relevant is. Ondanks het gebruik van steeds meer zoet-
weinig voedingsstudies van hoge kwaliteit
stoffen is het probleem van overgewicht niet
afgenomen. Het alleen omschakelen naar
De conclusie is daarom dat er nog onvol-
?
8 -
< <
-
gen dat het gebruik van zoetstoffen de
8
53
