WORKSHOP “Omgaan met Oplosmiddelen” ARBO Convenant PKGV 8 juni 2004
Deel 1: Oplosmiddeldampen & blootstelling Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Blootstellingseffecten korte termijn blootstelling z
Irritatie – ogen, luchtwegen
z
KT effect centraal zenuwstelsel – high voelen, reactievermogen, duizelig, tipsy
z
Reprotoxisch – voortplanting; ethanol ….
Blootstellingseffecten lange termijn blootstelling z
LT effecten centraal zenuwstelsel: OPS – geheugenverlies, concentratieproblemen, karakterverandering, vroege dementie
Kankerverwekkend z Mutageen z
– ongeboren vrucht
Concentratie & tijd z
Eenheden – mg/m3 lucht – ppm
z
Tijd – – – –
8h gemiddelde 15 minuten gemiddelde 5 minuten gemiddelde instantaan
Van ppm naar mg/m3 vv (1) z
Verhouding per oplosmiddel anders – 100 ppm = …. mg/m3 – 100 mg/m3 = …. ppm
z
Truc: via verhouding MAC waarden – Mac waarde in pp, Mac waarde in mg/m3
z
Voorbeeld: MAC Ethylacetaat – 150 ppm = 550 mg/m3, 1: 3,67 of 0,273 : 1
Van ppm naar mg/m3 vv (2) Oplosmiddel
100 mg/m³ =
100 ppm =
Aceton
± 42 ppm
± 237 mg/m³
Ethanol
± 50 ppm
± 200 mg/m³
Ethylacetaat
± 27 ppm
± 365 mg/m³
Isopropylalcohol
± 38 ppm
± 250 mg/m³
MEK
± 34 ppm
± 295 mg/m³
MAC & STEL z
MAC: Maximaal Acceptable Concentratie – 8h gemiddelde, 5 dagen per week, heel werkzaam leven lang – niet kinderen, ouden van dagen, gevoeligen
z
STEL: Short Term Exposure Limit – NL: 15’ gemiddelde – Als niet bepaald: STEL = 2 x MAC
MAC & STEL (anno 2001) Hoofdoplosmiddelen Oplosmiddel MAC in STEL ppm in ppm
MAC in mg/m³
STEL in mg/m³
Ethanol
500
Geen
1000
Geen
Ethylacetaat
150
300
550
1100
MEK
200
Geen
590
Geen
IPA
250
Geen
650
Geen
Aceton
750
Geen
1780
Geen
Hulpoplosmiddelen z
Aanname – àls de blootstelling aan hoofdoplosmiddelen binnen de normen is, dan zit de rest óók goed – Consequentie: geen aandacht
z
Correct mits: – hoeveelheid in inkt, lak en lijm ‘paar procent’ – vluchtigheid niet veel groter dan hoofdoplm. – MAC niet veel lager dan hoofdoplosmiddel
Oefening (1) Hulpoplosmiddelen z
Controleer juistheid aanname – Kies een hulpoplosmiddel – Vergelijk dampspanning met hoofdoplosmiddel – Vergelijk MAC waarde met hoofdoplosmiddel
Mengsels van hoofdoplosmiddelen Geen officiële regels z Gebruikelijk: Blootstellingsindex (BI) z Vergelijking tussen z
– – – –
gewogen gemiddelde MAC waarden totale blootstelling uitdrukken als % BI 100% ≅ maximaal acceptabel
Gewogen gemiddelde MAC Voorbeeld: Ethylacetaat - Ethanol Mengsel
Bijdrage Ethylacetaat (% MAC in ppm)
Bijdrage Ethanol (% MAC in ppm)
Gewogen gemiddelde MAC in ppm
100% Etac
100% x 150
0% x 500
150
70 etac/30 eth 70% x 150
30% x 500
255
50 etac/50 eth 50% x 150
50% x 500
325
30 etac/70 eth 30% x 150
70% x 500
395
100% Eth
100% x 500
500
0% x 150
Niet vluchtige reinigingsmiddelen z
Algemeen onduidelijk – weinig & verstopte informatie
z
MAC waarden: vaak laag – n-methyl-2-pyrrolidon: 20 ppm/80 mg/m3 – ethanolamine: 1 ppm/2,5 mg/m3 (H) – (H): wordt makkelijk opgenomen door de huid
Aanbevelingen m.b.t. niet-vluchtige middelen z
Alleen gebruiken als ... – informatie beschikbaar (stofnaam, CASnummer, MAC-waarde) en – werkzaam op kamertemperatuur en – werkmethode zonder verstuiven
z
Niet morsen – gladheid
Oefening (2) Niet vluchtige middelen Bezie veiligheidsblad z Achterhaal z
– werkzaam bestanddeel – CAS nummer – MAC waarde
Doelstelling z
Arbo wet – MAC/STEL is niet goed genoeg – zo mogelijk blootstelling voorkomen – anders minimaliseren
z
Arbo convenant – Piekconcentraties schoonmaak < MAC waarde – Piek: 5’ gemiddelde
Streefwaarden t.b.v. checklist & informatiemateriaal Instantaan gemeten (5’ gemidd. ook goed) z Uitgedrukt als % van MAC z
– Etac/MEK, MAC 150/200 ppm, ± gelijk – Ethanol, MAC 500 ppm z
MAC Ethanol hoger, toch zelfde % – OPS gevaar minder – flexo centrale tegendrukcilinder, bodem/randafzuiging ontbreekt
Deel 2: Meten van oplosmiddelconcentraties Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
PID meter Dräger 385 Multi PID z Instantaan = ‘peak-modus’ z 5’ gemiddelde kan ook z Meten: neushoogte z
Response-factoren z
Gevoeligheid verschilt per oplosmiddel – display waarde zegt weinig
z
Response factor (RF) – display x RF = Concentratie in ppm
z
Rechtstreeks naar BI of % MAC – display … = 100% BI of MAC
Van display naar MAC Oplosmiddel
Response factor
MAC
MAC bereikt bij display
Ethylacetaat
3,8
150
39
Ethanol
8,8
500
57
Methyl Ethyl Keton (MEK)
0,8
200
250
Aceton
1,2
750
625
Isopropylalcohol
4,7
400
85
Mengsels z
Mengverhouding moet bekend zijn – aanname: [in lucht] ≅ [in inkt]
z
RF mengsel A & B – RFAB = %A x RFA + %B x RFB
z
Onbekende verhouding: probleem? – praktijk Ethanol- Etac mengsels – alternatief: gebruik grootste RF
Ethanol-Etac mengsels Mengsel
Gew. MAC
Gew. RF
BI 25% bij
Ethylacetaat
150
3,8
10
20
39
78
70 etac/30 eth
255
5,3
12
24
48
96
50 etac/50 eth
325
6,3
13
26
52
103
30 etac/70 eth
395
7,3
14
27
54
108
Ethanol
500
8,8
14
29
57
114
10 à 15
20 à 30
40 à 60
80 à 120
Onbekend
BI 50% BI 100% BI 200% bij bij bij
Luchtsnelheid z
‘Tocht’ van belang – richting – grootte
z
Meten – strookje folie – luchtsnelheidsmeter – rookbuisjes
Oefening (3) RF en meten Zoek RF van oplosmiddelen z Meten met PID z
– omreken display naar % MAC
‘Meten’ met strookje folie z Meten met luchtsnelheidsmeter z
Deel 3: Ventilatie Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Soorten ventilatie z
Afzuiging door drogers – drogers moeten in onderdruk
z
Bodemafzuiging – diepdruk: tot 5% oplosmiddelgebruik!
Punt- en randafzuiging z Ruimteventilatie z
– vaak overdruk
Functie van ventilatie z
Drogers, bodem-, rand- & puntafzuiging – afvoer grootste deel verdampt oplosmiddel
z
Ruimteventilatie – afvoer van ‘gemiste dampen’ – voorkomen van plaatselijk hoge concentraties d.m.v. ‘verdunnen’ – ‘tocht’ is dus essentieel!
Voorbeeld: Pershal, 2 x diepdruk z
Ruimteafzuiging (normale omstandigheden) – Ruimte: 20.000 m3/h, 150 mg/m3 = 3 kg/h
z
Bodemafzuiging – Bodem: 10.000 m3/h, 1.700 mg/m3 = 17 kg/h – 2 persen: 34 kg/h (11 x ruimteafzuig)
z
Eén lekkende droger – 5.000 m3/h, 3 g/m3 = 15 kg/h (5 x ruimte)
Consequenties productie z
Bodem- of randafzuiging moet – alternatief algemeen: kamerrakels – alternatief flexo: zéér krachtige ruimteafzuiging
z
Drogers altijd in onderdruk – .. onderhoud en bediening …
z
‘Ventilatievoud’ ruimteafzuiging – geen algemene regel: hangt af bodem-, rand- en drogerafzuiging
Veel verdamping bij ... z
Groter vloeistof-oppervlak – lekbakken – voorwerpen ‘insmeren’ met oplosmiddel – gebruik poestdoeken
z
Bewegend vloeistof-oppervlak – draaiende cylinders in inktbakken – trillende lekbakken
z
Verwijderen verzadigde damp – tocht over oppervlaktes
Demonstratie (4) Verdamping en tocht z
Invloed op verdamping van – beweging vloeistofoppervlak – tocht over vloeistofoppervlak – grootte van vloeistofoppervlak
z
Invloed op blootstelling van – tocht op neushoogte
Bedieningsproblemen z
Slecht gesloten droger – 2 x MAC bij bedieningspaneel
z
Wachten op klant: drogers op ‘laag’ – 2 x MAC rondom pers
z
Droger op overdruk – 10 x MAC nabij lamineermachine
Ontwerp- & Onderhoudsproblemen z
Geen bodemafzuig bij diepdrukpers – >MAC hele productiehal
z
Motorventilatie verstoort bodemafzuig – >MAC nabij drukwerk
z
In- en uitlaat ruimteventilatie dicht bijeen – onnodig hoge blootstelling hele pershal
z
Ontbrekende afzuigleiding wasmachine – zwaar beladen lucht in spoelafdeling
Consequentie: voorkomen z
Regelmatige controles – goede werking alle ventilatie systemen – juiste bediening
z
Aanbeveling – maandelijks aan de hand van een ‘lijst van aandachtspunten’ – lijst maken tijdens voorbereidingen voor checklist
Deel 4: Productiehal Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Verdeling in zones z
Streefwaarde verschilt per zone – Technische mogelijkheden – Aanwezigheid personeel
z
Productiehal – – – –
Opslag- & transportzone Bedieningszone Machinezone Moeilijk bereikbare zone
Plattegrond
Machine Moeilijk bereikbaar
Bediening
Transport- & opslag
Aanbevelingen machines z
Bodemafzuiging: absoluut nodig – òf randafzuiging op inktbakken – òf kamerrakels met dichte afloopleiding – òf (alleen bij flexo) zeer grote ruimteventilatie
z
Drogers in onderdruk
Aanbevelingen ruimteventilatie z
Aanzuig weg van alle uitblazen – voorkom ‘rondpompen’
z
Moet alle plaatsen bereiken – pas op met hooggelegen ruimtes
z
Voldoende ‘tocht’ – gebruik eventueel losse ventilator
Aanbevelingen bediening z
Drogers en bodemafzuiging altijd ‘hoog’ – zodra er inkt in de machine zit – ook al wordt er niet gedrukt
z
Afdekken grote oppervlakken – inkttonnen, weekbakken etc – correcte bediening en onderhoud
Streefwaarden in BI of % MAC
Machine: 50% Moeilijk bereikbaar 100%
Bediening 25%
Transport- & opslag: << 25%
Spoelen aan de machine z
Gebruik weinig oplosmiddel – flacon of slangetje, géén poetsdoek
z
Ventileer – droger en bodemafzuig (etc) aan
z
Streefwaarden – diepdruk e.d., Etac, MEK: 100% MAC – flexo, ethanol: << 100% MAC
Reinigen vloeren z
Doe aan preventie – karton, plastic folie, lekbakken
z
Gebruik luiwagen – niet spuiten of gieten
z
Streefwaarde – ‘geringe verhoging’ t.o.v. achtergrond
Dagelijks reinigen machine (niet-verwijderbare delen) z
Doe aan preventie – Vaseline of vet, plastic folie
z
Ventileer extra – Bijvoorbeeld m.b.v. droger en/of bodemafzuig
z
Streefwaarde – ruim <100% MAC
z
Aandachtspunt: geleidewalsen – voldoende ‘tocht’van ruimteventilatie
Hardnekkig vuil van machine (niet-verwijderbare delen) z
Doe aan preventie – Meteen opruimen na ongelukken – Gebruik afbijt o.i.d
z
Ventileer extra – Bijvoorbeeld m.b.v. droger en/of bodemafzuig – NB: goede instructies voor ingehuurd personeel
Deel 5: Schoonmaakafdeling Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Aanbevelingen ruimteventilatie z
Aanzuig weg van alle uitblazen – voorkom ‘rondpompen’
z
Overal voldoende ‘tocht’ – gebruik eventueel losse ventilator
z
Streefwaarde – Blootstelling hangt af van activiteit – Bij rust: nihil
Aanbevelingen bediening z
Afdekken grote oppervlakken – pompenwasmachines, weekbakken, etc
z
Correcte bediening en onderhoud – geen lekke leidingen, juiste stand afsluiters etc, schone filters en roosters
z
Controlelijst – aandachtpunten, frequentie, verantwoordelijkheid
Wasmachines z
Ventilatie – geen lekke leidingen, juiste stand afsluiters etc, schone filters, roosters & ventilatoren – correcte werking (bijv: randafzuig aan als deksel open gaat)
z
Geen plasjes achterlaten – Correct stapelen, speciale rekken en korven, vormgeving machinedelen
Foto B deel 5 sheet 12 Plasjes op gewassen voorwerpen
Laden en lossen z
Zeer hoge concentratie in machine – restanten wasmiddel op de machinevloer, plasjes op onderdelen, niet perfecte ventilatie
z
Werkmethode 1 – laden lossen weg van machine, verwijderbare manden, rekken e.d.
z
Werkmethode 2 (bij perfecte ventilatie) – laden & lossen aan/in de machine
Werkmethode: weg van machine z
Streefwaarden – uitnemen rek of mand: < 100% MAC – legen rek of mand: 25% MAC (zonder nawassen) – plaatsen rek of mand (droge machine): nihil – idem (niet droog): <100% MAC
Werkmethode: aan van machine z
Streefwaarde – legen: 25% MAC (zonder nawassen) – vullen (droge machine): nihil
z
Niet haalbaar? – werkmethode: weg van machine – minder alternatief: verbeter ventilatie (droging aan laten staan, betere randafzuiging, blaasventilator, …)
Handmatig nawassen z
Doe aan preventie – – – –
z
correct plaatsen: geen plasjes speciale rekken en manden vaker destilleren accepteer deels de grijze waas
Streefwaarde – niet meer dan ca 25% MAC
Dagelijks reinigen, handmatig z
Correcte inrichting werkplek – – – – –
z
géén opstaande raden of plafinds oplosmiddel uit lekbak meteen afvoeren oplosmiddel met mate opbrengen luchtstroom neushoogte (liefst voorlangs) bij voorkeur: randafzuiging
Streefwaarde – maximaal 25% MAC
Demonstratie (5) Inrichting werkplek z
Werkplek handmatige schoonmaak – invloed randafzuiging – lekbak met/zonder afvoer – met/zonder opstaande rand
Cilinders dagelijks z
Preventie – zijkanten vaseline of vet
z
Dagelijks wassen – automatische wasmachine – handmatig
z
Streefwaarden – als bij wasmachine cq handwassen
Flexovormen dagelijks z
Preventie –?
z
Dagelijks wassen – handmatig – automatische wasmachine ?
z
Streefwaarden – als bij handwassen cq wasmachine
Cilinders & walsen: dieptereiniging z
Weken in afbijt – afspoelen water hogedruk
Ultrasonoor z Hogedruk water met bakpoeder z Laser reiniging z
Inktwerk dagelijks z
Doe aan preventie – – – – – – –
plastic folie vaseline of vet plastic zakken in vaten wegwerprakels geen hergebruik vaten teflon bekleding vergiftigen
Inktwerk hardnekkig z
Meer preventie – teflon bekleding – vormgeving zonder scherpe hoeken – herhaald wassen
z
Niet aanbevolen – weken in oplosmiddel
Pompen, slangen en vaten z
Gebruik pompen- en vatenwasmachine – pompenwasmachine: niet gebruikte uitsparingen afdekken
z
Streefwaarde – maximaal 25% MAC
z
Niet aanbevolen – gewone wasmachine (i.v.m. voorweken en nawassen) – weken in afbijt en schoonblazen
Reinigen vloeren z
Doe aan preventie – karton, plastic folie, lekbakken
z
Gebruik luiwagen – niet spuiten of gieten
z
Streefwaarde – ‘geringe verhoging’ t.o.v. achtergrond
Deel 6: Inktmengen & oplosmiddelarme systemen Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Aanbevelingen inktmengen z
Gebruik electrisch of pneumatisch roerwerk – voorkom handmatig roeren
Zoveel mogelijk afdekken z Gebruik puntafzuiging, correct geplaatst z
– dichtbij oppervlak – gebruik een handige zuigmond z
Streefwaarde – maximaal 25% MAC
Demonstratie (6) Puntafzuiging en afdekken Invloed hoogte zuigmond z Invloed afdekken z
Oplosmiddelarme systemen z
Waterig – dagelijks: water – harnekkig: afbijt
z
UV drogend – – – –
flexovormen: handmatig, IPA walsen dagelijks: wasmachine, ethanol overige delen: handmatig poetsdoeken walsen hardnekkig: dieptereiniging
Deel 7: Checklist & voorbereidingen Omgaan met oplosmiddelen in verpakkingsdrukkerijen Workshop 2004
Voorbereidingen (1) Lees achtergrondinformatie z Verzamel & bestudeer oude metingen z Bepaal: ‘Ruimtes met blootstelling’ z
– maak plattegronden z
Informatie over hoofdoplosmiddelen – welke, welke mengsels, MAC waarden
Voorbereidingen (2) z
Controle hulpoplosmiddelen – verwaarlozen toegestaan?
z
Niet vluchtige middelen – voldoende info? MAC waarde?
z
Planning – neem ruim de tijd, reparaties e.d.
z
PID meter – huren, responsefactoren achterhalen
