Woord vooraf Opbouw van deze studie
DEEL I: PROBLEEMSTELLING
XIII XVI
1
HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE
Inleiding 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg stand van zaken 1. Evidence based 2. Het doel van de zorg 3. Psychiaters en psychologen 4. Hersenwetenschappen 5. Optimisme versus pessimisme 6. Tot besluit 1.2 Historische achtergronden van de psychiatrie 1. Humanisering, psychofarmacologie en rehabilitatie 2. Dramatische gebeurtenissen HOOFDSTUK
2 2 2 3 4 5 7 9 13 13 14 14
2
Inleiding 2.1 Doel van deze studie 1. Vertrekpunt 2. Doelstelling 3. Vraagstelling
25 25 25 25 27 29
2.2 Het wetenschapsfilosofische kader 1. Behoefte aan filosofie 2. Waarom Mario Bunge?
31 31 34
DEEL I I : GRONDSLAGEN: WETENSCHAPSFILOSOFIE , BIOLOGIE EN PSYCHOLOGIE
43
VRAAGSTELLING EN WETENSCHAPSFILOSOFISCH KADER
HOOFDSTUK 3 FILOSOFIE : DE BIJDRAGE VAN MARIO BUNGE
Inleiding 3.1 Mario Bunge 1. Leven en werk 2. De relevantie van het oeuvre van Mario Bunge 3.2 Systemisme, materialisme en realisme 1. Systemisme 2. Materialisme 3. Realisme 3.3 Determinanten en mechanismen 1. Determinatie 2. Mechanismen en verklaringen 3. Onderscheid tussen mechanismen en determinanten 4. Oorzakelijkheid, (psycho)pathogenese en (psychopathologie 5. Tot slot: wat ‘doen’ wetten? HOOFDSTUK 4: FILOSOFIE VAN DE BIOLOGIE
Inleiding 4.1 Wat is biologie? 1. Uitgangspunten 2. De biofilosofie van Mahner & Bunge 4.2 Werking
44 44 44 45 50 53 54 56 58 59 59 63 65 68 71
78 78 78 78 81 81
1. Filosofie van biosystemen 2. Systeembiologie 4.3 Ontwikkeling 1. Biofilosofie van ontwikkeling 2. Ontwikkelingsbiologie nader beschouwd 4.4 Evolutie 1. Filosofie van de evolutie 2. Verklaringen in de evolutionaire biologie 4.5 Functies en disfuncties 1. Vijf typen functies 2. De heuristische betekenis van functies HOOFDSTUK
81 84 88 88 93 97 98 104 112 112 115
5:
FILOSOFIE VAN DE PSYCHOLOGIE
Inleiding 5.1 De filosofie van Bunge over lichaam en geest 1. Toelichting op enkele centrale begrippen 2. Psychoneurale identiteitshypothese 3. Psychische functies als functies van de hersenen 4. Psychosociale neurowetenschap 5.2 De werking van het brein 1. Neuropsychologie 2. De bijdrage van Joaquin Fuster 3. Emoties en cognities 5.3 De ontwikkeling van het brein 1. Ontwikkelingsneurowetenschap 2. De bijdrage van Paul Baltes en collega’s: ontwikkeling gedurende de gehele levensloop 5.4 De evolutie van het brein 1. Evolutionaire neurowetenschap 2. Discussie: evolutionaire psychologie 5.5 Functiebegrippen en hun samenhang 1. Algemene uitspraken over functies 2. Psychische functies
123 123 123 124 127 131 134 159 139 145 153 155 155 161 169 170 173 176 177 178
DEEL I I I: PSYCHOPATHOLOGIE : ONTOLOGISCHE EN EPISTEMOLOGISCHE KWESTIES HOOFDSTUK
193
6:
ZIEKTE EN PSYCHOPATHOLOGIE
Inleiding 6.1 Bunges realistische ontologie en analyse van systemen 1. Dingen en hun eigenschappen 2. Toestanden en veranderingen 3. De analyse van de eigenschappen van systemen 6.2 Conceptuele onderscheidingen in verband met ziekte en psychopathologie 1. Wat is ziekte en wat is een psychische stoornis? 2. Kenmerken van ziekte 3. Discussie: ziekte in verband met complexiteit, fragiliteit en robuustheid 6.3 Symptomen en disfuncties 1. Symptomen 2. Disfuncties 6.4 Determinanten en mechanismen van ziekte en psychopathologie 1. Conceptuele onderscheidingen 2. Mechanismen: bescherming, ziekte, compensatie
194 194 194 195 196 199 202 203 212 217 221 221 225 228
en herstel 3. Discussie: bestaan ‘aparte’ mechanismen voor ziekte, herstel en compensatie? 4. Discussie: gedrag en psychopathologie 5. Ter afsluiting: ziekte als verandering van systeemeigenschappen
231 234 257 239
HOOFDSTUK 7: ONDERZOEKEN EN DIAGNOSTICEREN VAN PSYCHOPATHOLOGIE
Inleiding 7.1 Bunges realistische epistemologie 1. Kennis en de wetenschappelijke methode 2. Hypothesen en theorieën 3. Wetenschappelijk begrijpen 4. Bewijs en waarheid 7.2 Onderzoek naar psychopathologie in vier stappen 1. Algemene opmerkingen 2. Denkmodel voor het onderzoek 7.3 De analyse in vier stappen nader beschouwd 1. De hoofdlijnen 2. Een toelichting op de vier stappen 3. De weg omhoog: duiden de symptomen op een stoornis? 7.4 Discussie: dominante, robuuste en schadelijke disfuncties i. Nadere precisering van de drie criteria i. Implicaties voor ontwikkelingsstoornissen 3. Disease en illness 7.5 Diagnosticeren van psychopathologie i. Verschil en overeenkomst diagnostiek en wetenschappelijk onderzoek i. Diagnostiek als het oplossen van omgekeerde problemen 3. Diagnostiek in vier stappen
247 247 247 248 249 252 254 257 257 262 270 270 277 290 291 292 295 296 297 297 300 303
DEEL I V: CONSEQUENTIES EN IMPLICATIES VOOR ONDERZOEK EN DIAGNOSTIEK
311
HOOFDSTUK 8: OBSTAKELS VOOR ONDERZOEK EN DIAGNOSTIEK- ZOEKEN NAAR OPLOSSINGEN
Inleiding 8.1 Classificatie van de psychopathologie 1. Introductie: de bijzondere positie van de psychiatrie 2. De DSM 3. De bijdrage van John Sadler 4. De bijdrage van Herman van Praag 8.2 Discussie: co-morbiditeit en dubbele diagnose 1. Achtergronden van het begrip co-morbiditeit 2. Ontologische en epistemologische problemen bij de psychiatrische diagnostiek 3. Onderzoeken van co-morbiditeit 4. Nuttig versus valide 8.3 Toekomst DSM: classificatie van symptomen én disfuncties 1. Is een alternatief voor de huidige DSM mogelijk? 2. Is een functiegerichte classificatie mogelijk? 3. De bijdrage van de Psychodynamic Diagnostic Manual (PDM)
312 312 313 313 314 317 321 325 326 329 331 333 334 336 341 344
4. Discussie: is het concept ‘endofenotype’ een uitkomst? 5. Neerwaartse en opwaartse benaderingen 6. Tot besluit 8.4 Scheiding tussen (medische) disciplines 1. Klinische neuropsychologie en psychiatrie 2. Neurologie en psychiatrie
346 349 352 354 355 357
HOOFDSTUK 9:
KANTTEKENINGEN BIJ HET ONDERZOEK NAAR PSYCHOPATHOLOGIE
Inleiding 9.1 Ontologie leidt epistemologie 1. Theorie en hypothese 2. Emergentie 3. Microreductie 4. Typen relaties tussen en op niveaus 9.2. Algemene problemen bij het onderzoek naar psychische stoornissen 1. Biologische psychiatrie 2. Organisatieniveaus - het belang van interdisciplines 9.3 De rol van de epidemiologie en de sociale geschiedenis voor de kennisontwikkeling 1. Classificatie en epidemiologie 2. Het aantonen van (causale) verbanden 3. Het belang van het sociaal-historisch perspectief 4. Casus: verslaving als beschavingsstoornis in Nederland 9.4 Werking van systemen en psychopathologie 1. Systeembiologie versus moleculaire biologie 2. Casus: genetische en epigenetische modellen met betrekking tot schizofrenie 3. Casus: neurogenese op volwassen leeftijd 9.5 Ontwikkeling van systemen en psychopathologie 1. Ontwikkeling en ontwikkelingsstoornissen 2. Casus: autisme als ontwikkelingsstoornis 3. Implicaties voor andere vormen van psychopathologie 4. Consequenties voor het programmeren van onderzoek 9.6 Evolutie van systemen en psychopathologie 1. Ter introductie 2. Evolutionaire biologie 3. Ontwikkeling in evolutie: evolutionaire ontwikkelingsbiologie 4. Evolutie, ziekte en psychopathologie 5. Evolutionaire psychiatrie 6. Conclusies en slotopmerkingen HOOFDSTUK IO: SLOTBESCHOUWINGEN
Inleiding 10.1 Psychopathologie vanuit biologisch perspectief 1. Drie dynamische perspectieven: werking, ontwikkeling en evolutie 2. Psychopathologie en evolutie 10.2 Het ontwikkelen van modellen 1. Het belang van modellen 2. Tegen het machinemodel 3. Modellen bouwen 10.3 De relevantie van deze studie voor de klinische praktijk 1. De heuristische rol van functies en disfuncties 2. Functiegerichte diagnostiek
364 364 364 364 366 367 369 373 373 374 378 378 381 387 393 401 403 405 420 427 428 438 443 445 448 448 451 459 464 469 475
492 492 492 493 498 503 503 505 506 510 510 515
3. Onderzoek in de klinische praktijk 4. Behandelen van psychopathologie 10.4 Evidence based psychiatrie - het nut van mechanismische verklaringen 1. De beperkingen van de RCT 2. Reflexen en reflectie 10.5 Op weg naar een conceptueel systeem voor de psychiatrie 1. Verantwoording 2. Eisen aan een conceptueel systeem 10.6 Slotconclusies 1. Nogmaals: behoefte aan filosofie 2. De resultaten van deze studie
516 525
Nawoord
558
528 528 532 535 536 537 542 543 545
BIJLAGE :
Inleiding 1. Zelforganisatie 2. Rob uust heid 3. Neutrale ruimten 3. Trade-offs tussen systeemkenmerken 1. Robuustheid en complexiteit 2. Flexibiliteit, robuustheid en evolueerbaarheid 3. Robuustheid, fragiliteit en prestatie
561 561 561 565 565 569 569 570 574
Samenvatting Literatuur Namenregister Zakenregister Curriculum vitae
580 593 621 629 669
SPECIFIEKE EIGENSCHAPPEN VAN COMPLEXE BIOSYSTEMEN
