Woord vooraf Marga Klompé: Van rolmodel tot stijlicoon
De projectie van het gezicht van Marga Klompé over een studente. De jongere generatie die het gedachtegoed verder draagt in het hedendaagse. Beeld ontworpen voor de 85ste Dies Natalis van Tilburg University.
Samenwerkingsverband Valorisatieproject Understanding Society: Religion and Values (Tilburg University), in het bijzonder de Leerstoel Marga Klompé (Tilburg University/ Marga Klompé Stichting), en de School voor Mode en Uiterlijke Verzorging (ROC Tilburg)
Het najaar van 2012 staat in het teken van de viering van de 100 geboortedag van oud-politica Marga Klompé. Mirjam van Reisen, bijzonder hoogleraar op de Marga Klompé-leerstoel voor Internationale Verantwoordelijkheid, initieerde daartoe tal van activiteiten. In herinnering aan Klompé, aan haar aspiraties en idealen, stelt zij de nieuwe generatie voor de (voortgaande) uitdaging om een samenleving met toekomst te scheppen. Het cultuurbeleid dat Klompé als minister vertegenwoordigde tijdens de woelige jaren ’60 was van dit besef doordrongen. Hierin liet Klompé de benodigde ruimte tot verbeelding, een ruimte die de jongeren en studenten van nu opnieuw innemen in de vormgeving van hun eigen toekomst. ste
Waar leef je voor; waar streef je naar? Wat is er voor nodig om je idealen, je dromen, je ambitie te verwezenlijken? Hoe verhoud je je tot de wereld om je heen en wat is je plaats, je rol, je levensdoel in groter verband? Marga Klompé spoorde de jeugd aan na te denken over het scheppen van een wereld en een toekomst waar zij zelf deel van zouden willen uitmaken. Politiek gaat over embodied belief, over het uitdragen van idealen, het verwezenlijken van een belofte. Politici staan ergens voor, belichamen politiek engagement. Zo ook oud-politica Marga Klompé. Het embodied belief, het belichaamde geloof, waarmee Klompé destijds haar ministerposten bekleedt blijft in herinnering - en daarmee dienstbaar aan de samenleving - als deze zich vertaalt in embodied memory. Hoe kunnen jongeren van nu de beloftevolle herinnering aan Marga Klompé belichamen? Derdejaars studenten van de opleiding ‘Medewerker Design’ aan de School voor Mode en Uiterlijke Verzorging van het ROC Tilburg geven, onder bezielende leiding van docenten communicatie en
vormgeving Jolanda Helversteijn, Joska Pouw en Carine de Koning, decennia na dato gehoor aan Marga Klompés oproep verantwoordelijkheid te dragen voor de toekomst. ‘Ontwerp een garderobe in herinnering aan Marga Klompé’ zo luidde de opdracht in het voorjaar van 2012, verstrekt op initiatief van Liesbeth Hoeven, verbonden aan Tilburg University als onderzoeker herinneringscultuur. Het resultaat is een prachtige collectie ontwerpen, geïnspireerd op de idealen van deze oud-politica. De studenten – tien meiden en een jongen – verdiepten zich in de leefwereld en politieke drijfveren van Marga Klompé, actualiseerden haar tijdgebonden beeldvorming en ontdekten proefondervindelijk wat het betekent om je het verleden toe te eigenen als manier van zelfverstaan. De jongeren kozen voor de uitwerking van een beeldconcept op basis van de onafgemaakte aspiraties van Klompé, waaraan zij zichzelf konden spiegelen. Dit beeldconcept visualiseerden zij in een sfeerblad en een ontwerptekening. Vervolgens werden de kledingontwerpen daadwerkelijk vervaardigd. Een belangrijk deel van de stoffen werd beschikbaar gesteld door Vlisco. De oorspronkelijke concepten van de studenten moesten door het gebruik van deze stoffen worden bijgesteld wat voor sommige van de ontwerpen een ware uitdaging bleek. Vakfotograaf Gerdien Wolthaus Paauw bracht dit voorbereidingstraject heel mooi in beeld in haar fotoreportage: ‘Memory is a Verb’. Enkele van de door haar gecreëerde drieluiken - waarop de ontwerper, een detail van de op Marga Klompé geïnspireerde kleding, en de naaister die het ontwerp daadwerkelijk vervaardigde te zien is -, worden in deze brochure voorvertoond. De generatie overstijgende herinnering, die Marga Klompé destijds zelf bepleitte, krijgt anno 2012
gezicht. Dit modeproject kwam tot stand door de vrijwillige inzet van vele vrouwen die in haar voetspoor traden. Het ontwerpproces is door Liesbeth Hoeven beschreven in het boek De Verbeelding van Marga Klompé: Perspectieven op de Toekomst onder redactie van Erik Borgman en Mirjam van Reisen (Klement 2012). In haar bijdrage doet zij verslag van het proces waarin de studenten Marga Klompé ontdekten als rolmodel en stijlicoon en waarin zij de door haar geïnspireerde kleding ontwierpen als beeld van wat zij hopen en verlangen, van wat zij belangrijk vinden of waar zij bang voor zijn. De collectie die hiervan het resultaat is, vertelt iets over de manier waarop herinnering kan informeren - letterlijk ‘in vorm zetten’ - en het mogelijk maakt iets in de wereld te zetten. Herinnering en het belichamen van een eigen stijl gaan samen. Zoals de filosoof Henk Oosterling het kort maar krachtig formuleert: ‘Design ist Dasein’ en omgekeerd. Het eindresultaat van dit samenwerkingsproject, de collectie kleding, wordt gepresenteerd op 9 november 2012 tijdens de 85ste Dies Natalis van Tilburg University. Op deze dag gaat de aandacht uit naar internationale vrouwelijke voorbeeldfiguren. Tilburg, november 2012 Liesbeth Hoeven
‘… geïnspireerd op haar naamdraagster’ Een procesbeschrijving ‘Ontwerp een Marga Klompé-jurk. De ontwerpen dienen geïnspireerd te zijn op haar naamdraagster’. Een vliegende start Begin 2012 werd deze uitdaging schriftelijk voorgelegd aan Han Snijders, directeur van de School voor Mode en Uiterlijke Verzorging aan het ROC Tilburg: een verzoek vanuit Tilburg University, ondertekend door Mirjam van Reisen en Liesbeth Hoeven. Of het ROC op deze manier wilde bijdragen aan de viering van de 100ste geboortedag van oud-politica Marga Klompé, zo was de vraag. Het ontwerpen en uitvoeren van kleding vanuit het gedachtegoed van Marga Klompé zou moeten resulteren in een catwalk met ‘Marga Klompé-dresses’ en bovendien onderdeel uitmaken van een boek over de wijze waarop Marga Klompé anno 2012 tot de publieke verbeelding spreekt. Han Snijders legde deze vraag neer bij collega Jolanda Helversteijn, als docente communicatie verbonden aan de school voor Mode. Na overleg met haar team Mode over de praktische uitvoerbaarheid van de opdracht, kreeg Jolanda groen licht voor dit unieke samenwerkingsproject. De opdracht zou de studenten een kans bieden expliciet na te denken over ‘mode als platform voor identiteit, politiek en samenleving’. Besloten werd het project te integreren in een lesformule voor derdejaars studenten van de opleiding ‘Medewerker Design’. De opdracht werd voor hen onderdeel van de lessen communicatie (concept ontwikkelen – theorie), de lessen vormgeven
(concept uitwerken – beeldend) en van de lessen digitale vormgeving (concept vertalen in werktekeningen m.b.v. Illustrator). De werktekeningen van de studenten zouden in een latere fase, buiten het lesprogramma om, kunnen worden uitgevoerd door naaisters van buiten de school. Het project werd gezien als een belangrijke oefening ter voorbereiding op het examen en door Jolanda Helversteijn toegeschreven naar de vastgestelde kerntaken, werkprocessen en beroepscompetenties, zoals vastgesteld in het kwalificatiedossier voor de medewerker Design. Een vliegende start! En toen het balletje eenmaal begon te rollen…
De lesformule Op 4 april 2012 werd een gastles verzorgd door Iris Plessius, historisch specialiste en kenner van Marga Klompé, werkzaam aan Tilburg University. Tijdens deze les werd door de studenten kennis gemaakt met Marga door middel van een filmpje uit het Polygoon journaal en allerlei foto’s en een boek over het leven van Marga. Het was een inspirerende bijeenkomst, waarna de studenten begonnen met het vertalen van deze geschiedenis naar het heden. Op 9 april 2012 startte het laatste onderwijsblok van het 3e studiejaar. Deze periode duurde negen weken. Gedurende elke lesweek worden negen klokuren aan de ontwerpopdracht gewerkt vanuit gespecificeerde deelopdrachten: 1. Marga Klompé leefde tussen 1912 en 1986. Onderzoek de positie van de vrouw met stappen van tien jaar tijdens haar leven: Jaren ‘20, ‘30, ‘40, ‘50, ‘60, ‘70, ‘80. Waar werd die tijd door gekenmerkt? Welke beroepen of publieke functie bekleedden vrouwen in deze jaren? Wat was hun rol in of bijdrage aan
2.
3.
4.
5.
6.
7. 8.
populaire communicatiemiddelen als de film of popmuziek? Geef dit weer in een beeld met bijbehorende kernwoorden. Onderzoek het leven en de ideeën van Marga Klompé. Met welke onderwerpen hield zij zich bezig? Uit wat voor soort gezin kwam ze? Welke studies volgde zij? Wat hielden haar werkzaamheden in? Wat waren haar interesses en ideeën en welke vooruitgang heeft ze in die tijd geboekt? Onderzoek de maatschappelijke onderwerpen die momenteel spelen. In wat voor tijd leven wij nu? Wat speelt er allemaal in de wereld? Wat is anno 2012 onderwerp van discussie? Welke interesse, ideeën en idolen zijn er in de huidige tijd? Maak een vertaalslag van de ideeën van Marga Klompé naar deze tijd. Welke vraagstukken spelen er nu, die vergelijkbaar zijn? Hoe dragen deze onderwerpen bij aan actuele discussies? Welke positie(s) zou je hierbij innemen? Weergave van je uitgangspunt. Kies vanuit de vraagstukken uit deze tijd een onderwerp waar het gedachtegoed van Marga Klompé is te zien, vertaald naar deze tijd. Maak van dit uitgangspunt / dit thema een collage en sfeerblad. Ontwerp vanuit je uitgewerkte thema een outfit; maak hiervoor ongeveer twintig schetsen rond dit thema en werk één idee uit tot een goed ontwerp in kleur. Maak een goede werktekening van je gekozen outfit zodat het ontwerp kan worden uitgevoerd door een extern atelier. Presentatie: maak een digitaal overzicht van de gemaakte stappen en presenteer hierin je uiteindelijke ontwerp, voorzien van de werktekening en de stofvoorstellen.
Presentatie work in progress Op 15 mei 2012 is er voor de hele groep van elf studenten en de begeleidend docenten (Jolanda Helversteijn, Joska Pouw en Carine de Koning) een themadag georganiseerd op de universiteit, die de titel ‘Imagine!’ droeg. Tijdens deze dag was er een ontmoeting met Mirjam van Reisen, Liesbeth Hoeven en Iris Plessius, daarnaast met een aantal deelnemers van de Stichting Zorgcombinatie Marga Klompé (SMZK). Ook Mevr. Charlot Klompé, jongste zus van Marga Klompé, en mevrouw Carla de Wit-Lampe (van 1972-1986 secretaresse van Marga Klompé), evenals een aantal studenten van het zogenoemde Outreaching-programma van Tilburg University waren op deze dag aanwezig. Alle deelnemers aan deze dag presenteerden de wijze waarop zij het gedachtegoed van Marga Klompé toe-eigenen in het heden: opstap voor een levendig vraaggesprek over en weer. In een van deze programmaonderdelen kregen de studenten de gelegenheid om hun beeldconcepten te tonen en toe te lichten aan de hand van een gezamenlijke PowerPoint presentatie, gekoppeld aan de tijdsbeelden van elk decennium vanaf de twintiger jaren tot aan het heden. De toehoorders in de zaal waren zeer verrast over het werk van de studenten van het ROC, dat alle verwachtingen overtrof. Op 22 mei 2012 stuurde Liesbeth Hoeven een vragenlijst naar onze studenten waarin zij uitvoerig werden bevraagd over hun persoonlijke visie op mode en politiek en over de betekenis van rolmodellen en stijliconen in hun werk en leven. De vragenlijst werd ingevuld en (na)besproken tijdens de les communicatie. Op 12 juni 2012 kwam Liesbeth op school voor het afnemen van interviews, waarbij de ontwikkelde beeldconcepten en ontwerpen door iedere student individueel aan haar werden toegelicht. Zij maakte van de gesprekken
een opname. Zowel de uitgeschreven enquête, de serie vraaggesprekken als de door de studenten aangeleverde conceptvoorstellen zouden deel gaan uitmaken van haar bijdrage aan de bundel De verbeelding van Marga Klompé: Perspectieven op de toekomst (red. Erik Borgman en Mirjam van Reisen), respect. in het hoofdstuk getiteld ‘Aan mode onderhevig? Marga Klompé: van rolmodel tot stijlicoon’. Het onderwijsblok van het 3e studiejaar komt hiermee tot besluit. Op 15 juni 2012 hebben de studenten de digitale concepten, ontwerpen en werktekeningen gepresenteerd en ter beoordeling aangeboden aan het begeleidend docententeam. Ook leverden zij een matenlijst in, zodat een naaister het patroon zou kunnen tekenen gebaseerd op de werktekening. Hiermee was de opdracht voor de studenten en docenten volbracht, zo was de vooronderstelling…
De praktische uitvoering Op 10 juli 2012 is overleg gevoerd op de universiteit over de mogelijkheden omtrent de uitvoering van de kleding, met het oog - en de hoop - op de catwalk presentatie tijdens de 85ste Dies Natalis van Tilburg University en tijdens het internationale zorgsymposium op 16 november 2012, in herinnering aan Marga Klompé. De invulling van beide evenementen op de universiteit krijgt gestalte vanuit de Leerstoel Marga Klompé, zoals bekleedt door Mirjam van Reisen. In dit verband kwam tijdens de brainstorm ter sprake dat Mrs. H.E. Johnson Sirleaf, de president van Liberia, haar opwachting zou maken op de universiteit in het najaar van 2012. Door de speciale rol die zij heeft als internationaal vrouwelijke hoogwaardigheidsbekleedster, is er een verbinding met de rol die Marga Klompé had in haar tijd als belangrijke vrouw voor Nederland. Mrs. Johnson zal tijdens de Dies viering op 9 november a.s.
worden geëerd. In dit verband kwamen de stoffen van leverancier Vlisco uit Helmond in beeld. De onderneming staat bekend om haar eeuwenoude ontwikkeling, productie en verkoop van bedrukte stoffen voor de Afrikaanse markt. Het zou een mooie toevoeging zijn aan de collectie en zeer herkenbaar voor deze internationale gaste. Op 30 augustus 2012 is er een bezoek gebracht aan Vlisco om de stoffen uit te zoeken die zouden passen bij de concepten en ontwerpen van de studenten. Dit was geen eenvoudige opgave, omdat slechts één van de elf concepten een duidelijke verwijzing had naar andere culturen en de stoffen van Vlisco, zoals beschreven, specifiek zijn afgestemd op de Afrikaanse markt. Uiteindelijk is er voor alle ontwerpen een stof uitgekozen. Deze stof zou worden verwerkt tezamen met ‘Europese’ modestoffen zodat aan de oorspronkelijke conceptvoorstellen recht werd gedaan. Op 21 september 2012 werden de stoffen voorgelegd aan de studenten en werd de wens van de universiteit kenbaar gemaakt om deze stoffen te integreren in de uiteindelijke uitvoering van de ontwerpen. Dit riep bij de studenten vragen op. Had deze stofkeuze een toegevoegde waarde? Of zou het afbreuk doen aan hun oorspronkelijke ontwerp met bijpassend stofvoorstel? De voorgestelde werkwijze leidde tot een levendige discussie op school. Uiteindelijk werd besloten: de klant is koning. De koningin, Hare Majesteit, zou bovendien de presentatie van de ontworpen collectie komen aanschouwen tijdens de eindpresentatie op de universiteit. Deze bijzondere ervaring, die niemand wilde missen, zou veel goedmaken. Het vervaardigen van de kledingontwerpen begon met het zoeken naar naaisters die zich op vrijwillige basis zouden willen committeren aan het project. Ondertussen werden de benodigde stoffen en fournituren ingekocht in de ‘gewone stoffenwinkel’. Hierdoor is er in
de realisatie van de ontwerpen een mix ontstaan van kledingstukken/outfits waarbij een bijzondere menging heeft plaatsgevonden tussen ‘Europese’- en Afrikaanse invloeden.
Richting eindresultaat Op 27 september 2012 is een groep van tien naaisters (waarvan twee studenten uit het 2e jaar) bij elkaar gekomen op de school voor Mode van het ROC in Tilburg en is het productieproces daadwerkelijk gestart. Elke naaister kreeg een pakket mee met de geselecteerde stoffen, de werktekening en de matentabel. Elke concept werd besproken met de gehele groep en iedere naaister maakte een keuze uit de beschikbare concepten. Op 25 oktober 2012 was de eerste doorpas op het ROC. Een avond van ontmoeting tussen verschillende ontwerpsters, de naaisters en de modellen. De eerste resultaten waren heel verrassend. Op deze avond was ook fotografe Gerdien Wolthaus Paauw aanwezig. Zij is uitgenodigd vanuit Tilburg University om het proces van het vervaardigen van de kleding – ‘ achter de schermen’ - in beeld te brengen. Zij is gestart met
het maken van een ‘drieluik’, waarbij ontwerpster, ontwerp en naaister in één beeld worden samengevoegd. De eerste reactie van de studenten op de doorpasavond was voorzichtig enthousiast en tevreden. Een van de ontwerpsters aanschouwde het geheel en verwoordde het als volgt: ‘Het zijn niet meer onze ontwerpen, maar doordat er in alle ontwerpen gebruik is gemaakt van Afrikaanse stoffen wordt het wel een collectie die als één geheel kan worden gezien’. Op 7 november 2012 volgt de afpas, ook op de school voor Mode. Fotograaf Gerdien Wolthaus Paauw zal weer aanwezig zijn: we hopen dan de laatste foto’s te maken en als zodanig de drieluiken te completeren. Op deze avond zijn de creaties zo goed als klaar. De laatste hand voor de modeshow en boekpresentatie op 9 november a.s. … De dag waar wij allen naartoe leven! Tilburg, november 2012 Jolanda Helversteijn
Met dank aan stoffenleverancier: ‘Vlisco
