Inhoud Woord vooraf Inleiding
11 13
Hoofdstuk 1 Personeelsevaluatiesysteem in het Vlaamse onderwijs
17
1 Omschrijving en begrippenkader
19
1.1 Statuut en rechtspositie van het onderwijspersoneel 1.2 Functiebeschrijvingen 1.3 Evaluatie
2 Historiek 2.1 2.2 2.3 2.4
19 19 21
22
Periode 1995-1999 Periode 1999-2004 Periode 2004-2009 Periode 2009-2014
22 26 27 30
3 Doel van functiebeschrijvingen en evaluaties 4 Wetgeving 4.1 Evaluatieproces
30 31 31
4.1.1 Evaluatoren 4.1.2 Functiebeschrijvingen 4.1.3 Eigenlijke evaluatieproces 4.1.4 Evaluatie met eindconclusie onvoldoende
4.2 Gevolgen van (een) definitieve evaluatie(s) met eindconclusie ‘onvoldoende’ 4.2.1 Eén definitieve evaluatie met eindconclusie onvoldoende 4.2.2 Twee opeenvolgende of drie definitieve evaluaties met eindconclusie onvoldoende 4.2.3 Gevolgen voor de gepresteerde diensten na een ontslag
4.3 Verschillen tussen gemeenschapsonderwijs en gesubsidieerd onderwijs
31 34 36 38
41 41 43 47
47
Hoofdstuk 2 Personeelsevaluatie als voorwerp van onderzoek en evaluatie
49
1 Onderzoek administratie secundair onderwijs
51
1.1 Voorbereiding en invoering van de functiebeschrijvingen 1.2 Valkuilen en succesfactoren
2 Onderzoek inspectie in basisonderwijs en DKO 2.1 Basisonderwijs 2.2 Deeltijds kunstonderwijs (DKO)
51 52
52 52 53
3 Teaching and Learning International survey (TALIS)
Hoofdstuk 3 Conceptueel kader
54
57
1 Kenmerken van het evaluatiesysteem 1.1 Doelstellingen van het evaluatiesysteem 1.1.1 Summatieve evaluatie 1.1.2 Formatieve evaluatie 1.1.3 Summatieve en formatieve evaluatie: verzoenbaar of niet?
1.2 Gehanteerde criteria
60 60 61 61 62
62
1.2.1 Standaarden 1.2.2 Criteria
63 63
5
inhoud
1.3 Gehanteerde informatiebronnen
64
1.3.1 Klasobservatie 1.3.2 Lesplannen 1.3.3 Inbreng van de leerkracht/ het personeelslid zelf 1.3.4 Feedback van leerlingen 1.3.5 Gegevens over het werk van leerlingen of leerlingenprestaties 1.3.6 Andere bronnen van evaluatie 1.3.7 Evaluatiedossier
1.4 Ondersteuning
69
1.4.1 Ondersteuning op het lokale niveau 1.4.2 Vorming van evaluatoren
69 70
1.5 Betrokkenheid
70
1.5.1 Leerkrachten 1.5.2 Vakbondsleden
71 71
1.6 Differentiatie tussen personeelsleden 1.7 Frequentie van evalueren 1.8 Actoren betrokken in het evaluatiesysteem 1.8.1 Bij het ontwerp en de evaluatie 1.8.2 Bij het evalueren van leerkrachten: functie van evaluatoren
2 Personeelskenmerken
71 72 73 73 74
75
2.1 Statuut 2.2 Vak 2.3 Anciënniteit 2.4 Type instelling en onderwijsvorm
75 76 76 77
3 De rol van de directie of schoolleider
77
3.1 Leiderschapsstijl
78
3.1.1 Instructioneel leiderschap 3.1.2 Transformationeel leiderschap
78 79
3.2 Onderzoek naar beide leiderschapsstijlen 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4
64 65 65 66 67 67 68
Instructioneel leiderschap Transformationeel leiderschap Onderzoek naar instructioneel en transformationeel leiderschap in het kader van evaluatie van leerkrachten Geïntegreerd leiderschap
80 80 81 82 82
3.3 Attitude (school)leider
83
4 Reacties van personeelsleden
83
4.1 Tevredenheid
84
4.1.1 Tevredenheid met het evaluatiesysteem 4.1.2 Tevredenheid over eigen functionerings- en evaluatiegesprekken
4.2 Eerlijkheid van de evaluatieprocedure en de beoordeling 4.3 Duidelijkheid doelstellingen en criteria
5 Effecten van evaluatiesysteem
84 84
85 86
86
5.1 Effecten op leerkrachtniveau
86
5.1.1 Professionele ontwikkeling 5.1.2 Jobtevredenheid 5.1.3 Organisatorische betrokkenheid
86 87 88
5.2 Effecten op organisatieniveau
89
5.2.1 Personeelsbeleid 5.2.2 Nascholingsplan
89 89
6
Evaluatie van het onderwijspersoneel
6 Evaluatie van (school)leiders 6.1 6.2 6.3 6.4
90
Het belang van het evalueren van (school)leiders Problemen met de evaluatie van (school)leiders Effectieve evaluatie van (school)leiders Perceptie op evaluatie
Hoofdstuk 4 Methodologie
93
1 Mixed Method Design 2 Onderzoeksfasering 3 Methodologie kwantitatief luik
95 95 96
3.1 Steekproef
96
3.1.1 Steekproeftrekking 3.1.2 Respons en representativiteit steekproef 3.1.3 Beschrijving van de steekproef
3.2 Ontwikkeling vragenlijst
96 97 100
107
3.2.1 Bewaken van de inhoudsvaliditeit van de survey 3.2.2 Pilootstudie 3.2.3 Inhoud vragenlijst
3.3 Analysekader voor de survey
107 107 107
110
4 Methodologie kwalitatief luik
113
4.1 Verkennende onderzoeksfase 4.2 Casestudy
113 114
4.2.1 Casestudy als onderzoeksmethode 4.2.2 Selectie van de cases 4.2.3 Dataverzameling 4.2.4 Gedeeltelijk gestructureerde interviews 4.2.5 Documentanalyse
4.3 Data-analyse
114 114 117 117 119
120
Hoofdstuk 5 Resultaten kwantitatieve luik
121
1 Beschrijvende resultaten
123
1.1 Stand van zaken evaluatiesysteem
123
1.1.1 Bekendheid en functie van de eerste en tweede evaluator 1.1.2 Aanwezigheid algemene en individuele functiebeschrijving 1.1.3 Frequentie van functionerings- en evaluatiegesprekken 1.1.4 Haalbaarheid 1.1.5 Opleiding en bekwaamheid van de eerste evaluator
1.2 Kenmerken van het evaluatiesysteem 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5
90 91 91 92
Doelstellingen van het evaluatiesysteem Gehanteerde criteria Gehanteerde informatiebronnen Betrokkenheid van de personeelsleden bij het evaluatiesysteem Differentiatie tussen personeelsleden
1.3 Rol van de directie
123 127 133 141 142
143 143 145 147 147 149
151
1.3.1 Transformationeel leiderschap 1.3.2 Instructioneel leiderschap 1.3.3 Attitude van de directie ten aanzien van het evaluatiesysteem
151 153 153
1.4 Reactie van leerkrachten ten aanzien van het evaluatiesysteem
156
1.4.1 Algemene tevredenheid met het evaluatiesysteem 1.4.2 Duidelijkheid doelstellingen en criteria
7
157 159
inhoud
1.4.3 Eerlijkheid van de evaluatieprocedure en de beoordeling 1.4.4 Tevredenheid over eigen functionerings- en evaluatiegesprekken
1.5 Effecten van het evaluatiesysteem
159 161
161
1.5.1 Effecten van het evaluatiesysteem op professionele ontwikkeling 1.5.2 Effecten van het evaluatiesysteem op jobtevredenheid 1.5.3 Effecten van het evaluatiesysteem op organisatorische betrokkenheid
1.6 Conclusie
163 166 166
167
2 Verklarende analyses
176
2.1 Relatie tussen de rol van de directie en de kenmerken van het evaluatiesysteem 178 2.2 De invloed van de rol van de directie op de algemene tevredenheid van de personeelsleden over het evaluatiesysteem 179 2.3 De invloed van de kenmerken van het evaluatiesysteem op de algemene tevredenheid van personeelsleden 180 2.4 De relatie tussen de reacties van leerkrachten t.a.v. het evaluatiesysteem en de tevredenheid met de eigen functionerings- en evaluatiegesprekken 182 2.5 De invloed van de rol van de directie op de tevredenheid met de eigen functionerings- en evaluatiegesprekken én de reacties t.a.v. evaluatiesysteem 182 2.5.1 Tevredenheid met de eigen functionerings- en evaluatiegesprekken 2.5.2 Reacties van personeelsleden
2.6 De invloed van de kenmerken van het evaluatiesysteem op de tevredenheid met het evaluatiesysteem / reacties t.a.v. evaluatiesyteem 2.6.1 De tevredenheid met de eigen functionerings- en evaluatiegesprekken 2.6.2 Reacties van personeelsleden
2.7 De invloed van kenmerken van het evaluatiesysteem, de rol van de directie, de tevredenheid met de eigen functionerings- en evaluatiegesprekken op de reacties van het evaluatiesysteem op de effecten van het evaluatiesysteem 2.8 Conclusie
Hoofdstuk 6 Resultaten kwalitatief luik
182 187
190 190 194
197 205
209
1 Resultaten verkennende onderzoeksfase 1.1 Finaliteit 1.2 Voorwaarden en kenmerken van een goed evaluatiesysteem 1.3 Stand van zaken in de instellingen 1.4 Richtlijnen, ondersteuning en vorming 1.5 Beroepsprocedure 1.6 Combinatie evaluator-coach 1.7 Differentiatie tussen personeelsleden 1.8 Haalbaarheid 1.9 Rol tweede evaluator 1.10 Rol (school)leider 1.11 Relatie met orde en tucht 1.12 Onderhandelingen op lokaal niveau 1.13 Reacties praktijk op invoering evaluatiesysteem 1.14 Nadelen 1.15 Voordelen 1.16 Toekomst
8
211 211 212 212 213 215 216 217 217 218 218 219 219 220 221 221 222
Evaluatie van het onderwijspersoneel
2 Horizontale analyses
222
2.1 Stand van zaken
223
2.1.1 Functiebeschrijvingen 2.1.2 Functioneringsgesprekken 2.1.3 Evaluatiegesprekken 2.1.4 Besluit
223 227 231 233
2.2 Procedures
233
2.2.1 Functiebeschrijving 2.2.2 Functioneringsgesprekken 2.2.3 Evaluatiegesprekken 2.2.4 Besluit
233 235 249 252
2.3 Overgang naar het nieuwe evaluatiesysteem 2.3.1 Secundaire scholen van het gemeenschapsonderwijs 2.3.2 Secundaire scholen vrij gesubsidieerd onderwijs 2.3.3 Secundaire scholen officieel gesubsidieerd onderwijs 2.3.4 Centra voor leerlingbegeleiding 2.3.5 Centra voor volwassenonderwijs 2.3.6 Besluit
2.4 Haalbaarheid
252 253 254 255 256 256 257
257
2.4.1 Inherente kenmerken evaluatiesysteem 2.4.2 Beïnvloedende factoren 2.4.3 Maatregelingen in functie van haalbaarheid 2.4.4 Besluit
2.5 Kenmerken van het evaluatiesysteem 2.5.1 Doelstellingen van het evaluatiesysteem 2.5.2 Evaluatiecriteria 2.5.3 Informatiebronnen 2.5.4 Differentiatie tussen personeelsleden 2.5.5 Ondersteuning 2.5.6 Betrokkenheid 2.5.7 Actoren betrokken bij het evalueren van personeelsleden 2.5.8 Besluit kenmerken van het evaluatiesysteem
2.6 (School)leiderkenmerken
258 260 261 263
263 263 269 276 293 308 323 328 338
338
2.6.1 (School)leiderschapskenmerken 2.6.2 Kenmerken van een goede evaluator 2.6.3 Besluit
2.7 Reacties en houdingen
339 346 348
349
2.7.1 Reacties personeelsleden 2.7.2 Reacties op evaluatiedecreet
349 351
2.8 Effecten
357
2.8.1 Effecten op personeelsniveau 2.8.2 Effecten op het niveau van de organisatie 2.8.3 Neveneffecten 2.8.4 Besluit
2.9 Evaluatie van de (school)leiders
357 361 364 368
369
2.9.1 Stand van zaken 2.9.2 Evaluatoren 2.9.3 Reacties 2.9.4 Besluit
369 371 372 373
9
inhoud
Hoofdstuk 7 Vergelijking kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksluik 1 Evaluatoren 2 Stand van zaken inzake functiebeschrijvingen, functioneringsgesprekken en evaluatiegesprekken 3 Kenmerken van het evaluatiesysteem 4 Rol van de directie of (school)leider 5 Reacties 6 Effecten 7 Evaluatie van directieleden
Hoofdstuk 8 Beleidsaanbevelingen
375 377 378 379 381 381 382 382
383
1 Aanbevelingen ten aanzien van de overheid 1.1 Evaluatiedecreet
385 386
1.1.1 Evaluatieprocedure 1.1.2 Evaluatoren 1.1.3 Evalueren van personeelsleden met een tijdelijke aanstelling van bepaalde duur (TABD) 1.1.4 Vorming voor evaluatoren 1.1.5 Personeelsevaluatie in CVO’s
1.2. Loopbaanontwikkeling
386 389 391 392 393
393
1.2.1 Aanvangsbeleid voor startende personeelsleden 1.2.2 Promotie- en compensatiebeleid 1.2.3 Personeelstekort in het onderwijs
1.3 Statuut van personeelsleden in het onderwijs
394 394 395
396
1.3.1 De tijdelijke aanstelling van doorlopende duur (TADD) 1.3.2 De vaste benoeming
396 397
1.4 Kritische (zelf)reflectie op het gehanteerde beleidskader
398
2 Aanbevelingen ten aanzien van het (school)bestuur/ de scholengemeenschap 2.1 Samenwerking op het niveau van de scholengemeenschap of (school)bestuur inzake evaluatiebeleid 2.2 Evaluatie van tijdelijke personeelsleden binnen de scholengemeenschap
3 Aanbevelingen ten aanzien van de school 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Een planning maken en maatregelen treffen die het evaluatiesysteem haalbaar maken Differentiëren tussen personeelsleden Personeelsleden betrekken bij het vormgeven aan een evaluatiesysteem Een eerlijk en duidelijk evaluatiesysteem installeren waarin bruikbare feedback verschaft wordt Voldoende aandacht voor professionele ontwikkeling tijdens functionerings- en evaluatiegesprekken
Referenties
399 399 399
401 401 402 402 403 404
405
10
