Dankwoord Woord vooraf
11 13
Hoofdstuk 1 | Artistieke creativiteit
19
Makers en doeners De verschillen tussen wetenschap, vormgeving en kunst Het scheppingsproces als eenheid Materiële werkelijkheid De vonk van het enthousiasme
21 22 23 26 27
Het nieuwe Het vertrouwde Karakterisering van vernieuwers Het verschil tussen maken en scheppen Levende en dode beweging De westerse werkelijkheidsbenadering
29 30 31 34 36 40
Excursie 1
Het gevoel als driftmatige behoefte Geldingsdrang De vrije wil Onze vrije wil een illusie? Samenvatting
42 43 43 46 47
Hoofdstuk 2 | In de kelder van de Denkfabriek
49
Organische abstractie ofwel biologische creativiteit
50
Excursie 2
De cel Celbouw
Organische abstractie De vierde dimensie: plasticiteit als tijdruimtevorm Hersenfuncties Excursie 3
De evolutie van het bewustzijn Tegenstelling lichaam en geest De terminologie van het geestelijke Ziel en geest Het onbewuste; het lichaam en zijn zelfrepresentatie via de homeostase De Denkfabriek. Kelder van het on(der)bewuste Onbewuste sturing Homeostase
52 53 56 58 59 62 63 65 67
68 70 72 73
Samenvatting
75
Hoofdstuk 3 | Het geheugen als fundament van het bewustzijn op de eerste etage van de Denkfabriek
77
Nabootsing
80
Menselijke creativiteit als bewustzijnseigenschap Zintuigen en rijkdom van de waarneming en het zelfgevoel Cognitieve fabricage van de zintuiglijke waarneming Het zelfgevoel Levende herinnering Excursie 4
Tijd en ruimte als de structuur van onze waarneming Vormen van tijdsgevoel Hoe voelen we tijdruimte? Geschiedenis Toekomstdenken De tijdruimte van de evolutie
De verbindende en delende kracht van de spelende verbeelding op de tweede etage Verbeelding: vrijheid of bedreiging Culturele betekenis van verbeeldingskracht De metafoor van de Denkfabriek De relatie tussen verbeeldingskracht en smaak Smaak en beroep Excursie 5
Smaak als seksuele keuze De selectieve cyclus als evolutionaire versneller Luxe en gebrek Partnerkeuze door het mannetje Het aangename leidt tot het gevoel voor schoonheid en goedheid Eigenbelang en de gemeenschap Bewustzijn als zelfversterkende benadrukking Het onvoorspelbare als variant op het voorspelbare Inlevingsvermogen als stimulans voor de verbeelding De sociale status van kunst en vormgeving
81 82 84 85 87 89 90 91 93 94 95
97 99 99 101 101 103 105 105 106 107
108 109 111 112 114 115
Het verstand op de derde etage van de Denkfabriek Categorieën van Aristoteles Taal en intellect Notatie Het kennisgevoel en het zelfgevoel De concluderende rede op de vierde etage Reflectie en creativiteit Het ontwikkelen van een visie als een open proces Visie als ‘ideologie’ Rede en wil Creatieve processen als emotionele spanningsboog De Denkfabriek als geïntegreerd geheel Samenvatting
116 118 120 121 122 123 125 126 127 129 130 131 132
Hoofdstuk 4 | Denken en maken
135
Verwantschap tussen vormgeving en kunst
136
Excursie 6
Beschouwende manieren van denken
140
Het levensbeschouwelijke Kunst en wijsbegeerte Kunst en religie Vormgever en bestaan
141 142 144 146
Aanschouwelijke vergelijking tussen het functionele en het conceptuele ontwerp Vormgeving en abstractie Vormgeving, zelfverandering en leefomgeving Samenvatting
149 150 152 153
Hoofdstuk 5 | De materiële wereld buiten ons bewustzijn
157
Excursie 7
159 160 163 164 165
Het ontstaan van onze aarde Onze planeet Het concept tijd/ruimte Ruimtemeten Tijd
De evolutie van onze technieken en materialen Excursie 8
Evolutie Evolutie als een procesformule van Variatie, Selectie en Reproductie Variatie Selectie Reproductie Het DNA
166 170
171 171 173 174 176
Materiaalbewerking Van manueel naar mechanisch naar industrieel Samenvatting
178 179 181
Hoofdstuk 6 | De mens en zijn wereld: cultuurdialectiek
183
Dialectische denkbeweging Geobjectiveerde cultuurdialectiek Evolutionaire dialectiek Samenhang en continuïteit door traditie en nabootsing De ontwikkeling van onze communicatievormen Taaltekens maken Het teken en zijn betekenis Taal als coderingsmedium Selectie van informatie
185 186 190 192 195 196 197 199 200
Excursie 9
Het eigen en het andere Imitatie en opname van het andere Industriële revoluties Een nieuwe fase De mens als netwerk
Zelfversterking van systemen
202 203 204 205 207 209
Fysieke immuniteit Mentale immuniteit Sociale immuniteit Excursie 10
Voorspelbaarheid en toeval Industrieel en ambachtelijk Vervagend besef van herkomst Waarde van het ambacht in onze tijd
210 211 212 214 215 216 217
Samenvatting
221
Hoofdstuk 7 | Puurheid en diversiteit: twee esthetische kwaliteiten
223
Het normale en het ideaal Het zuivere als illusie Het individuele bijzondere ding Kwaliteit als volheid De ‘diagonale’ praktijk Het cultusobject: hoe het ding ons helpt bij het denken Hoe de spullen die we bezitten ons helpen te denken
223 225 226 227 227 230 232
Excursie 11
233 234 235
Sturing van het denken Wereldbetrokkenheid Verhulling van het zelf
Het informatiebegrip Taal als formule Energiesystemen Context en milieu Samenvatting
238 238 240 242 244
Hoofdstuk 8 | Theorie en praktijk van het artistieke creatieve leerproces
247
De theorie van het artistieke scheppen De praktijk als leerproces Functie van het spel Verschillende vormen van individuele creativiteit Hoe kun je individuele creativiteit stimuleren? Hoe stimuleer je creatieve processen in groepen? Bestaat er een kloof tussen theorie en praktijk? Reflectie als contextdenken
248 249 250 251 255 256 257 262
Excursie 12
De vakopleiding Productvormgeving van Artez te Arnhem Filosofie als theorievak De noodzaak van timing: reflectie in het vierde jaar Vakgroepavonden
Recente ontwikkelingen: integratie en specialisatie Esthetisering van ons wereldbeeld Recente ontwikkelingen in de ontwerppraktijk Samenvatting
266 268 270 274 276 277 279 282
Nawoord
285
Trefwoordenlijst
289
Literatuurlijst
293
